Με σύμβολο την Ηώ

Πέρυσι πέθαναν στη Γερμανία 800.000 άνθρω ποι, κατά 150.000 περισσότεροι απ΄ όσους γεννήθηκαν. Αν πολλαπλασιάσουμε αυτόν τον αριθμό με το τέσσερα, προκύπτει ο αριθμός των ανθρώπων που επηρεάστηκαν από αυτούς τους θανάτους: πάνω από τρία εκατομμύρια. Άλλα δύο εκατομμύρια είναι οι άνθρωποι προχωρημένης ηλικίας που χρειάζονται φροντίδα. Για όλους αυτούς τους ανθρώπους που ασχολούνται με τον έναν ή τον άλλο τρόπο με τον θάνατο, δεν θα έπρεπε να υπάρχει ένα κανάλι που να ασχολείται αποκλειστικά με τα προβλήματά τους; Αν μεταδίδονται τόσες εκπομπές για γάμους, σχέσεις ή μαγειρική, δεν θα έπρεπε να υπάρχουν ανάλογες εκπομπές και για κηδείες;

Κάπως έτσι σκέφτηκε ο Βολφ Τίλμαν Σνάιντερ κι επινόησε το κανάλι ΕosΤV (από τη θεά Ηώ, προσωποποίηση της αυγής), που θα αρχίσει να εκπέμπει σε 24ωρη βάση το ερχόμενο φθινόπωρο, με θεματολογία που θα αφορά αποκλειστικά τα γηρατειά, τον θάνατο και το πένθος. Κάθε οικογένεια θα μπορεί να αγοράζει χρόνο 30 δευτερολέπτων για τη δημιουργία μιας τηλεοπτικής νεκρολογίας, η οποία θα μεταδίδεται δέκα φορές από το κανάλι έναντι 2.400 ευρώ. «Είμαστε όλοι ίδιοι, έχουμε όλοι τον ίδιο κύκλο ζωής, όλοι ζούμε και πεθαίνουμε», λέει ο Σνάιντερ στο «Σπίγκελ». «Σκέφτηκα λοιπόν να δώσω στους ανθρώπους την ευκαιρία να κάνουν στην τηλεόραση αυτό που κάνουν με τις αγγελίες κηδειών στις εφημερίδες».

Ο Σνάιντερ συνεργάζεται ήδη με την ένωση γραφείων κηδειών της Γερμανίας και υπολογίζει ότι για να αρχίσει να εκπέμπει το κανάλι θα χρειαστούν λιγότερα από δέκα εκατομμύρια ευρώ. Η φιλοσοφία του καναλιού βασίζεται στη διαπίστωση ότι ο κόσμος έχει αρχίσει να βλέπει με διαφορετικό μάτι τον θάνατο και τις κηδείες. Ο ρόλος της Εκκλησίας έχει μειωθεί, ενώ όλο και πιο δημοφιλή γίνονται τα νεκροταφεία στα δάση. «Πρόσφατα συνειδητοποίησα ότι μ΄ αρέσει να πηγαίνω στο νεκροταφείο», εξομολογείται, σχεδόν ενθουσιασμένος, ο ιδρυτής του ΕosΤV. «Έχω προσέξει επίσης ότι τόσο στη Γερμανία όσο και στην υπόλοιπη Ευρώπη οι άνθρωποι πηγαίνουν στα νεκροταφεία όχι μόνο για να πενθήσουν, αλλά και για να απολαύσουν την ησυχία».

Στόχος του καναλιού είναι να δίνει πληροφορίες για πρακτικά θέματα, όπως η ασφάλεια ζωής ή το κόστος των διαφόρων κηδειών, αλλά και να απαντά σε ερωτήματα που προς το παρόν αποτελούν ταμπού. Τι γίνεται με τις σορούς όταν τελειώνει ο χρόνος παραμονής τους στα νεκροταφεία; Τι απέγινε εκείνο το νεκροταφείο στο Βερολίνο που είχε χωριστεί στα δύο από το Τείχος; Ο Σνάιντερ ελπίζει να ευαισθητοποιήσει τους συμπατριώτες του και στο θέμα της δωρεάς οργάνων, για το οποίο δεν υπάρχει ενθουσιασμός. Χορηγούς έχει βρει και τώρα αναζητεί εταίρους στο εξωτερικό. Όπως λέει, η ανταπόκριση είναι μεγάλη.

Ένας γκραμσιανός διανοούμενος

Όταν ο Τόνυ Μπλαιρ συναντά κάποιον, τον ρωτά πάντα «τι κάνετε;». Η μόνιμη ερώτηση του Γκόρντον Μπράουν, αντίθετα, είναι «τι διαβάζετε;». Να μια σημαντική διαφορά ανάμεσα στους δύο άνδρες.

Σε ένα δοκίμιο που περιλαμβανόταν στον τόμο Red Ρaper on Scotland (1975), που είχε επιμεληθεί ο ίδιος, ο Μπράουν αποκάλυπτε τον θαυμασμό του για τον κομμουνιστή ηγέτη της Ιταλίας Αντόνιο Γκράμσι, που πέθανε στις φασιστικές φυλακές το 1937. Κατά την άποψή του, ο Γκράμσι ήταν ο σημαιοφόρος ενός άλλου κομμουνισμού, πιο ανοιχτού, πιο πλουραλιστικού, τον οποίο θα εναγκαλίζονταν αρκετές δεκαετίες αργότερα τόσο οι Ιταλοί όσο και οι Ισπανοί κομμουνιστές. Κι όχι μόνο αυτό: ο Γκράμσι αντιπροσώπευε μια διαφορετική φιλοσοφία, μια άλλη στάση ζωής. Στον Σύγχρονο Πρίγκιπα (δηλαδή το επαναστατικό κόμμα), γράφει ότι «ο άνθρωπος μπορεί να καθορίσει την ανάπτυξη του ίδιου και του περιβάλλοντός του μόνο αν έχει ξεκαθαρίσει μέσα του τις δυνατότητες δράσης που έχει. Για τον σκοπό αυτό, πρέπει να κατανοήσει τις ιστορικές συνθήκες στις οποίες βρίσκεται, γιατί μόνο αν τις κατανοήσει μπορεί να παίξει έναν ενεργό ρόλο για να τις αλλάξει. Ο άνθρωπος της δράσης είναι ο αυθεντικός φιλόσοφος, και ο φιλόσοφος πρέπει απαραιτήτως να είναι ένας άνθρωπος της δράσης».

Ο νέος πρωθυπουργός της Βρετανίας διαβάζει πολύ και σκέπτεται πολύ. Πηγαίνει στο κρεβάτι αργά και ξυπνάει νωρίς, διαβάζει κυρίως πολιτικά βιβλία και στη συνέχεια τα συζητά με τους φίλους και τους συνεργάτες του. Όταν δεν προλαβαίνει, τους ζητά να τα διαβάσουν εκείνοι και να του κάνουν μια σύνθεση. Η λογοτεχνία δεν του αρέσει τόσο. Όταν ο δημοσιογράφος Τζων Λόιντ του πήρε κάποτε μια συνέντευξη και στην κλασική ερώτηση «Τι διαβάζετε;» απάντησε «τον Γατόπαρδο», ο Μπράουν έκανε μια αόριστη παρατήρηση κι άλλαξε θέμα. Τον τελευταίο χρόνο διάβασε βιβλία που έχουν σχέση με τις μεγάλες αλλαγές που θα επέλθουν στην κοινωνία και την οικονομία του πλανήτη την επόμενη δεκαετία, το χρονικό διάστημα δηλαδή στο οποίο πιστεύει και ελπίζει ότι θα αφήσει το στίγμα του. Με αυτή την έννοια, γράφει ο Λόιντ στη Ρεπούμπλικα, ο Γκόρντον Μπράουν μπορεί να θεωρηθεί ένας γκραμσιανός «φιλόσοφος». Ένας γκραμσιανός διανοούμενος στην υπηρεσία της Αυτής Μεγαλειότητος.

Αν η σύγχρονη Αριστερά, κυρίως μετά τα τέλη της δεκαετίας του ΄60, αντιμετώπιζε πάντα με κάποια περιφρόνηση την «αστική» ηθική, η Δεξιά έχει επανειλημμένα προειδοποιήσει για τον κίνδυνο μιας ηθικής κατάρρευσης, τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Αυτή είναι και η άποψη του Μπράουν, γι΄αυτό και διαβάζει κυρίως βιβλία δεξιών διανοητών. Οι δύο αγαπημένοι του, αμφότεροι Αμερικανοί, είναι ο πολιτειολόγος Τζέημς Ουίλσον και η φιλόσοφος Γκέρτρουντ Χίμελφαρμπ, στους οποίους έχει ζητήσει να δώσουν σεμινάρια στην Ντάουνινγκ Στριτ. Τον ενδιαφέρουν οι απόψεις του Χάντινγκτον, του αρέσει όμως και ο Τίμοθι Γκάρτον Ας· αυτή η πρωθυπουργία μπορεί να έχει ενδιαφέρον.

Η δημοσιογράφος και ο κρατούμενος

Η πρώτη ανάγνωση του κειμένου έγινε στις 18 Ιουνίου, στο Τheatre national de la Colline, στο Παρίσι. Οι 600 θεατές την παρακολούθησαν μαγνητισμένοι, άλλοτε δακρύζοντας κι άλλοτε γελώντας. Κι όταν τελείωσε, ξέσπασε μια συζήτηση παθιασμένη, όπως παλιά.

Τη λένε Αμίρα Χας. Είναι 51 ετών. Είναι η μοναδική Ισραηλινή δημοσιογράφος που από το 1993 έχει εγκατασταθεί στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη. Στην πατρίδα της ή τη λατρεύουν ή τη μισούν. Οι πρώτοι θαυμάζουν το θάρρος της και την επιμονή της να καταγγέλλει όλα τα εγκλήματα, είτε των Ισραηλινών είτε των Παλαιστινίων. Οι δεύτεροι την κατηγορούν ότι οι αναλύσεις της δεν είναι αντικειμενικές- λες και γίνεται στη θέση της να είσαι αντικειμενικός.

Τον λένε Μαχμούντ αλ-Σαφάντι. Είναι 40 ετών. Κατάγεται από μια φτωχή οικογένεια της Ιερουσαλήμ. Το 1989, στη διάρκεια της πρώτης ιντιφάντας, καταδικάστηκε σε κάθειρξη 27 ετών. Όχι επειδή σκότωσε ή τραυμάτισε κάποιον, αλλά επειδή ήταν μέλος του Λαϊκού Μετώπου για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης, πέταγε βόμβες Μολότωφ και έκαιγε αυτοκίνητα. Στις φυλακές της Άσκελον, στη Γάζα, έμαθε εβραϊκά, πήρε πτυχίο Κοινωνιολογίας δι΄ αλληλογραφίας και διάβασε πολλά βιβλία. Ένα απ΄ αυτά τον εντυπωσίασε ιδιαίτερα. Ήταν η αλληλογραφία ενός Παλαιστινίου με την κόρη ενός ζευγαριού Ισραηλινών που γλίτωσαν από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Συγγραφέας ήταν κάποια Αμίρα Χας.

Το 2004 εκδηλώθηκε στις φυλακές μια απεργία πείνας. Η δημοσιογράφος θέλησε να την καλύψει, αλλά η είσοδός της ήταν αυστηρά απαγορευμένη. Σκέφτηκε τότε να χρησιμοποιήσει ένα εργαλείο που είχε ήδη προκαλέσει μια μικρή επανάσταση στη ζωή των κρατουμένων: το κινητό τηλέφωνο. Οι πρώτες της κουβέντες με τον κρατούμενο ήταν τυπικές. Σιγά- σιγά εκείνος ανοίχτηκε, άρχισε να μιλά για την οικογένειά του, για τους φίλους του, για τα διαβάσματά του. Κάθε μέρα μιλούσαν μία, μιάμιση ώρα. Δημοσιεύτηκε ένα άρθρο, ύστερα ένα δεύτερο. Και ξαφνικά η διοίκηση των φυλακών απαγόρευσε τα κινητά. «Ήταν σαν μια δεύτερη σύλληψη» λέει ο κρατούμενος. «Ή σαν ένα πένθος, με την απουσία να σε καταδιώκει».

Εκείνη ακριβώς τη δύσκολη στιγμή, δύο Γάλλοι θεατρικοί συγγραφείς και σκηνοθέτες πρότειναν στη δημοσιογράφο να ανεβάσουν μια κωμωδία με βάση τις συνομιλίες της με τον κρατούμενο. Η Αμίρα Χας ενθουσιάστηκε. «Η εβραϊκή ιστορία μάς διδάσκει ότι η κωμωδία αποτελεί ένα άριστο μέσο για την κατανόηση της καταπίεσης». Η παράσταση θα ανέβει τον Ιανουάριο του 2008 με τον τίτλο ΜurΜure, πρώτα στο Παρίσι κι ύστερα στη Χάιφα και την Τζενίν. Η πρώτη ανάγνωση ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, είχε άλλωστε μια μεγάλη έκπληξη: την παρουσία του ίδιου του Μαχμούντ αλ-Σαφάντι, που απελευθερώθηκε τον περασμένο Σεπτέμβριο υπό όρους. Κανονικά απαγορευόταν να βγει από το Ισραήλ, αλλά οι αρχές του έδωσαν δεκαήμερη άδεια: ίσως συγκινήθηκαν από μια ανοιχτή επιστολή που έγραψε προς τον πρόεδρο του Ιράν, με την οποία του ζητούσε να σταματήσει να αρνείται το Ολοκαύτωμα...

Η επιστροφή των λουδιτών

Η δημοσκόπηση αφορά το μέλλον του Ιnternet και δημοσιεύτηκε τον Σεπτέμβριο του 2006. Το 58% των ερωτηθέντων ειδικών απάντησαν ότι μέχρι το 2020 θα έχουν δημιουργηθεί πολλές οργανώσεις «νεολουδιτών», που θα προσφεύγουν ακόμη και στη βία για να σταματήσουν τη διάδοση του Διαδικτύου.

Κανείς δεν ξέρει αν ο Νεντ Λουντ, ένας εργάτης υφαντουργίας από το Λέστερ που έσπασε με ένα ρόπαλο έναν αργαλειό, ήταν υπαρκτό πρόσωπο. Το βέβαιο είναι ότι στο όνομά του εξεγέρθηκαν την περίοδο 1811-1813 χιλιάδες εργάτες στα Μίντλαντς, καταστρέφοντας τα μηχανήματα που θεωρούσαν απειλή για τον τρόπο ζωής τους. Το κίνημα, που ονομάστηκε λουδισμός, πνίγηκε στο αίμα. Και το βρετανικό Κοινοβούλιο, παρά την αντίθεση του Λόρδου Βύρωνα, ψήφισε έναν νόμο που καταδίκαζε σε θάνατο όσους κατέστρεφαν μηχανήματα. Αργότερα, ο Μαρξ θα καταδίκαζε με τη σειρά του αυτή την εξέγερση με το επιχείρημα ότι οι λουδίτες δεν μπόρεσαν να κάνουν διάκριση ανάμεσα στη μηχανή και τη χρησιμοποίησή της από τον καπιταλισμό. Αυτό δεν εμπόδισε τη Σάρλοτ Μπροντέ να τοποθετήσει το μυθιστόρημά της «Σίρλεϋ» (1849) στην καρδιά εκείνης της εξέγερσης, στο Γιορκσάιρ.

Πέρασε πάνω από ένας αιώνας για να αποκτήσει ο λουδισμός, χάρις στον ιστορικό Ε.Π. Τόμσον, την πολιτική διάσταση που του αξίζει. Στα μέσα της δεκαετίας του ΄80, ο επίσης Αμερικανός ιστορικός Ντέιβιντ Νομπλ δημοσίευσε μια μελέτη για την παθητικότητα των εργατών απέναντι στην αυτοματοποίηση. Άρχισε έτσι να αναπτύσσεται στις Ηνωμένες Πολιτείες ένα κίνημα αντίστασης στις τεχνολογίες, που ονομάστηκε νεο-λουδισμός και γρήγορα απέκτησε τον ήρωά του: τον Κιρκπάτρικ Σέιλ, που το 1995 έσπασε έναν υπολογιστή μπροστά σε 1.500 άτομα που είχαν συγκεντρωθεί για να τον ακούσουν στο δημαρχείο της Νέας Υόρκης. «Οι τεχνολογίες που έχουν δημιουργηθεί και διαδοθεί από τις δυτικές εταιρείες είναι ανεξέλεγκτες και διαταράσσουν την εύθραυστη ισορροπία της ζωής στη Γη», γράφει στις Σημειώσεις για το νεολουδιστικό κίνημα ο Τσέλις Γκλέντινινγκ, ένας ψυχολόγος από το Νιου Μέξικο.

Αργά ή γρήγορα, το κίνημα θα επέστρεφε στην Ευρώπη. Το 2005 γεννήθηκε στην Ισπανία το ενημερωτικό δελτίο «Φίλοι του Λουντ», ενώ στη Γαλλία εκδίδεται το ένα βιβλίο μετά το άλλο για το ίδιο θέμα. «Δεν φοβόμαστε την τεχνολογία», λέει στη «Λιμπερασιόν» ο Σεντρίκ Μπιαζινί, εκδότης του βιβλίου Τεχνολογική Τυραννία,κριτική της ψηφιακής κοινωνίας (εκδ. L΄Εchappee). «Δεν θέλουμε να επιστρέψουμε στα κεριά. Το ερώτημα δεν είναι μόνο αν θέλουμε να χρησιμοποιούμε κινητά, αλλά τι κοινωνία θέλουμε». Και το άλλο ερώτημα είναι τι μέσα προτίθενται να χρησιμοποιήσουν για να διεκδικήσουν αυτή την κοινωνία. Τον Σεπτέμβριο αναμένεται η απόφαση για τρεις νεαρούς Γάλλους που κατέστρεψαν δύο βιομετρικούς δείκτες του κυλικείου ενός σχολείου. Ο Ζοζέ Μποβέ κουβαλάει μια καταδικαστική απόφαση για την επίθεση, το 1999, εναντίον ενός ΜακΝτόναλντ΄ς. Αν ο νεολουδισμός δεν πάρει τις αποστάσεις του από τη βία, είναι καταδικασμένος να (ξανα)περάσει στη λήθη.

Ο γιος της θάλασσας

«Όταν θα έρθει η μέρα του τελευταίου ταξιδιού/ όταν το πλοίο θα είναι έτοιμο να φύγει για να μην ξαναγυρίσει/ θα με βρείτε εκεί/ χωρίς αποσκευές/ σχεδόν γυμνό/ όπως τον γιο της θάλασσας».

Αυτούς τους ισπανικούς στίχους από το Πορτραίτο του Αντόνιο Ματσάδο, γραμμένους σ΄ένα κομμάτι χαρτί, βρήκαν οι αστυνομικοί μερικά μέτρα από το πτώμα του Πιερ Ζαλάτ, στο σπίτι του, στη Νιμ. Ο 89χρονος βιομήχανος έδωσε τέλος στη ζωή του το μεσημέρι της 8ης Ιουνίου, πυροβολώντας μ΄ ένα Μarlin 444 ανάμεσα στα πόδια. Γράμμα δεν υπήρχε ούτε άλλη εξήγηση. Όλοι ήξεραν όμως τον λόγο της αυτοκτονίας. Μια εβδομάδα νωρίτερα, ο ιταλικός όμιλος JΑL που έχει αγοράσει τα εργοστάσια του Ζαλάτ είχε ανακοινώσει τη μετακίνηση δύο εξ αυτών στην Τυνησία. Διακόσιοι ογδόντα πέντε εργάτες θα χάσουν τη δουλειά τους. Ο γέρος δεν μπορούσε να το αντέξει. «Θέλω να πεθάνω πριν κλείσουν τα εργοστάσια», είχε εξομολογηθεί σ΄ έναν φίλο του.

Το χωριό Σαιντ-Ιπολύτ-ντυ-Φορ της Νότιας Γαλλίας, όπου άρχισε να κτίζεται το 1947 η βιομηχανία παπουτσιών ασφαλείας του Ζαλάτ, έχει βυθιστεί σε βαρύ πένθος. Οι εργάτες λένε πως είναι ορφανοί. Για εκείνους, ο «Μεσιέ Ζαλάτ» ήταν ένας θρύλος. «Μου έσωσε τη ζωή», λέει στη Μοντ ο Ζαν-Κλωντ Γκασκόν, που σε ηλικία 23 ετών τραυματίστηκε βαριά στο αριστερό χέρι ενώ κυνηγούσε, και χρειάστηκε να ακρωτηριαστεί. Δούλευε ήδη εννιά χρόνια στο εργοστάσιο. Όταν το έμαθε ο Ζαλάτ, έδωσε 1.000 φράγκα στον πατέρα του, και του είπε: «Όταν γίνει καλά ο γιος σας, τον περιμένει ένα μηχάνημα στο εργοστάσιο». Έναν χρόνο αργότερα, ο Γκασκόν ξανάπιασε δουλειά, «με τον ίδιο μισθό». Στα 61 του, τον πετάνε στον δρόμο.

Ο Πιερ Ζαλάτ δεν τα πήγαινε ποτέ καλά με τους καπιταλιστές. Όταν επέστρεψε στη Γαλλία το 1950 από τις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Σύνδεσμος Υποδηματοποιών του απαγόρευσε να εγκατασταθεί στη χώρα, επειδή δικαίωμα να συνεχίσουν τη δραστηριότητά τους είχαν μόνο όσοι είχαν παραμείνει στη χώρα στη διάρκεια του πολέμου. Αλλά εκείνον δεν ήταν εύκολο να τον σταματήσουν. Το 1964, παραμονές Χριστουγέννων, αυτοκτόνησε ο 20χρονος γιος του. Οι παλιοί εργάτες λένε ότι η σχέση τους ήταν δύσκολη, ο γιος δεν ήθελε να κληρονομήσει την επιχείρηση του πατέρα. Αργότερα θα αυτοκτονούσε και η μητέρα του. Η πραγματική οικογένειά του θα ήταν μέχρι τέλους οι εργάτες των εργοστασίων του, στους οποίους έδινε πάντα διπλάσια αύξηση απ΄ ό,τι στους υπαλλήλους. Γι΄αυτό και δεν έγινε καμιά απεργία εκεί τον Μάη του ΄68. Γιος ενός Ισπανού πρόσφυγα, 76 ετών σήμερα, ο Ζωρζ Φερνάντες αντιμετώπιζε το 1967 σοβαρά προβλήματα με τις αρχές επειδή έτρεφε συμπάθεια για την Κούβα. Όταν το έμαθε ο Ζαλάτ, του έβγαλε πιστοποιητικό ότι δούλευε σ΄ αυτόν, κι ας μην είχε πατήσει ποτέ το πόδι του στο εργοστάσιο. «Ήταν ένας πραγματικός σοσιαλιστής», λέει ο Φερνάντες. «Ένας άνθρωπος που παρέμεινε δίπλα στο προσωπικό του μέχρι τον θάνατο».

Ο εφευρέτης της νοσταλγίας

Όταν ρωτούν τον Ρόμπιν Λέιν Φοξ ποια είναι η κληρονομιά της αρχαίας Ελλάδας, δεν ξέρει από πού να αρχίσει και πού να τελειώσει. Η αρχιτεκτονική: ο Φρανκ Γκέρι δεν θα μπορούσε να κάνει πολλά πράγματα αν δεν βρισκόταν σε διαρκή διάλογο με τους κλασικούς αρχιτέκτονες. Ο έρωτας: όπως έχει πει ο Σταντάλ, χωρίς τη μάχη της γοητείας, χωρίς τις λέξεις που επινόησαν οι αρχαίοι Έλληνες για να περιγράψουν τα συναισθήματα, ο έρωτας θα ήταν σήμερα μια απλή σαρκική διαδικασία χωρίς κανένα ενδιαφέρον. Η δημοκρατία. Το θέατρο. Τα μαθηματικά. Η ομορφιά. Η ομοφυλοφιλία. Ο ιππόδρομος.

Ο ηλικίας 61 ετών ιστορικός, που διδάσκει ελληνική και ρωμαϊκή ιστορία στην Οξφόρδη, βρέθηκε αυτή την εβδομάδα στη Μαδρίτη με την ευκαιρία της έκδοσης του βιβλίου του «Κλασικός κόσμος» στην ισπανική γλώσσα (στα ελληνικά κυκλοφόρησε τον περασμένο Δεκέμβριο από τις Εκδόσεις Ωκεανίδα). Όπως λέει σε συνέντευξή του στην «Ελ Παΐς», θα έπρεπε να υπάρχει μια ευρωπαϊκή οδηγία που να καθιστά υποχρεωτική τη μύηση των παιδιών στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια από τα εννιά τους χρόνια, ώστε να μπορούν στα δεκαέξι τους να διαβάζουν άνετα αυτά τα έργα και να τα απολαμβάνουν. Ο Όμηρος; «Ήταν ο εφευρέτης της νοσταλγίας. Ο άνθρωπος που κατάφερε να γεμίσει με ιστορίες και λέξεις την τρύπα που καίει τα σωθικά μας όταν είμαστε μακριά από την πατρίδα. Ο παραμυθάς που διηγήθηκε με ωμό και ρεαλιστικό τρόπο τι σημαίνει δόξα και φήμη σε αυτή τη ζωή, που συνέλαβε τον πόνο τον οποίο αισθανόμαστε όταν χάνεται κάποιος οικείος μας, που έδειξε ότι οι ήρωες κάνουν λάθος, και το καταλαβαίνουν στις τραγικές στιγμές, όταν είναι πια πολύ αργά».

Ο αρχαίος εκείνος κόσμος, με τους τραγικούς ήρωες και τη φιλοσοφία, με τη δημοκρατία, τον νόμο και τη δουλεία, τελείωσε με την έλευση του χριστιανισμού. «Ξαφνικά κυριάρχησε στον κόσμο η αμαρτία, άρχισαν όλοι να μιλούν για τη σωτηρία των σωμάτων, κάτι τρομακτικά παράλογο», λέει ο Ρόμπιν Λέιν Φοξ. «Οι χριστιανοί δεν ήταν στην πραγματικότητα εναντίον της δουλείας, μιλούσαν για πνευματική ελευθερία, η κοινωνική αλλαγή ήταν διαφορετικό πράγμα. Η πραγματική εναλλακτική λύση ήταν ο ουρανός. Για εκείνους, η πολυτέλεια και ο πλούτος αποτελούσαν εμπόδια για τη σωτηρία». Ο ιστορικός πηδά από τον Ηρόδοτο στον Αδριανό, κάνει μια παρένθεση για να καταγγείλει τον Μπους και τον Μπλαιρ για τον πόλεμο στο Ιράκ, υπερασπίζεται τις ανθρωπιστικές αξίες της Ελλάδας και της Ρώμης, για να φτάσει τελικά στον κινηματογράφο. «Απ΄όλους όσοι καταπιάστηκαν με τον κλασικό κόσμο, ο Όλιβερ Στόουν ήταν ο πιο προσεκτικός», σημειώνει, αναφερόμενος στην ταινία Μέγας Αλέξανδρος. «Στον Μονομάχο του, αντίθετα, ο Ρίντλεϊ Σκοτ δεν ήθελε να ξέρει τίποτα γι΄αυτά που πραγματικά συνέβαιναν στην αρένα».

Dead man laughing

Ο Πάτρικ Νάιτ το παραδέχεται: το 1991 βασάνισε και στη συνέχεια σκότωσε στο Αμαρίγιο του Τέξας το ηλικιωμένο ζεύγος Ουόλτερ και Μέρι Ουόκερ, για να τους κλέψει τα χρήματα και το αυτοκίνητο.

Την ερχόμενη Τρίτη, στις 6 το απόγευμα, θα γίνει για τον λόγο αυτόν ο 17ος άνθρωπος φέτος στο Τέξας που θα δεχθεί στις φλέβες του ένα- πολύ επώδυνο, όπως απέδειξαν οι τελευταίες έρευνες- θανατηφόρο κοκτέιλ. Σε αντίθεση όμως με άλλους μελλοθάνατους, δεν έχει αφιερώσει τις τελευταίες του ημέρες στην προσευχή ή στην κυκλοφορία υπομνημάτων κατά της ποινής του θανάτου, αλλά στην εξεύρεση του καλύτερου ανεκδότου με το οποίο θα αποχαιρετήσει τη ζωή. Αν ο ήρωας της περίφημης ταινίας με τον Σων Πεν και τη Σούζαν Σαράντον ήταν ένας dead man walking, εκείνος θέλει να γίνει ένας dead man laughing. Ο σερίφης της κομητείας όπου διαπράχθηκε το έγκλημα διαφωνεί, ζήτησε μάλιστα από τον δικαστή να απαγορεύσει αυτήν τη μακάβρια ιδέα, αλλά εκείνος έκρινε ότι ένας μελλοθάνατος μπορεί να πει ό,τι θέλει αποχωρώντας από τον μάταιο τούτο κόσμο· όλα κι όλα, μπορεί στην Αμερική να διατηρούμε την ποινή του θανάτου, αλλά σεβόμαστε και την ελευθερία του λόγου.

Επειδή στην Αμερική οι καταδικασμένοι για βίαια εγκλήματα, και ιδιαίτερα οι μελλοθάνατοι, απαγορεύεται να έχουν υπολογιστή, τη συλλογή των ανεκδότων την έχει αναλάβει ένας φίλος του Νάιτ, μέσα από μια ειδική ιστοσελίδα του ΜySpace. Τα περισσότερα τα βάζουν με τους συντελεστές του σωφρονιστικού συστήματος. «Τι κάνουν χίλιοι δικαστές αλυσοδεμένοι σε ένα τσιμεντένιο κουτί, στο βάθος του ωκεανού; Ένα καλό πρώτο βήμα». «Γιατί οι δικηγόροι θέλουν να κάνουν έρωτα με τις κρατούμενες πελάτισσές τους; Για να διπλασιάσουν την αμοιβή τους». Άλλα είναι «ανακυκλωμένα» ανέκδοτα στην παράδοση του gallows humour, που είναι ιδιαίτερα ισχυρή σ΄ αυτήν τη χώρα. Δεν θα μπορούσαν βέβαια να λείπουν και οι αιώνιες ξανθιές. «Μια κοκκινομάλλα, μια μελαχρινή και μια ξανθιά, όλες καταδικασμένες σε θάνατο, πρόκειται να εκτελεστούν σε μια ηλεκτρική καρέκλα που αποδεικνύεται ελαττωματική. Ώσπου η ξανθιά βάζει μια φωνή, “το βρήκα το πρόβλημα, θα το λύσω αμέσως!”».

Εντάξει, τα αστεία είναι κρύα, οι φυλακές και ο θάνατος δεν αποτελούν τα ιδανικά συστατικά του χιούμορ και τα παιδιά του ζεύγους Ουόκερ δεν έχουν καμία, μα καμία όρεξη να γελάσουν. Κάποιοι στέλνουν έτσι πιο «σοβαρές» συνεισφορές, όπως τα τελευταία λόγια που ψιθύρισε ο Τσάρλι Τσάπλιν στον ιερέα που ζητούσε από τον Κύριο να δείξει έλεος για την ψυχή του: «Γιατί όχι; Στο κάτω κάτω, δική του είναι!». Το καλύτερο ανέκδοτο θα το διαλέξει ο ίδιος ο Νάιτ και θα το διηγηθεί πριν από τη θανατηφόρα ένεση, όταν άλλοι εκφράζουν την αγάπη τους για τους οικείους τους ή φωνάζουν «σκοτώνετε έναν αθώο», εκείνος θα σκάσει στα γέλια, και θα είναι αυτά τα γέλια το καλύτερο αντίδοτο στη βαρβαρότητα.

Η βαθμολογία του φιλοσόφου

Το φαντάζεστε να γινόταν εδώ; Να είχε αναλάβει ένας ξένος φιλόσοφος να «παρακολουθήσει» τον Έλληνα Πρωθυπουργό και να αξιολογήσει τη θητεία του; Μόνο για τα ομόλογα, θα είχε σηκώσει τα χέρια ψηλά.

O Φίλιπ Νόελ Πέτιτ είναι ένας φιλόσοφος, πολιτικός επιστήμονας και εγκληματολόγος που γεννήθηκε στην Ιρλανδία και διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον. Θεμελιωτής του «ρεπουμπλικανισμού των πολιτών», που συνδέεται με τον γαλλικό ριζοσπαστισμό του περασμένου αιώνα και με τον αγγλοσαξονικό ριζοσπαστικό φιλελευθερισμό, πιστεύει μεταξύ άλλων ότι το κράτος έχει υποχρέωση να παρεμβαίνει ώστε να εξασφαλίζει την ελευθερία των πολιτών και τον σεβασμό των κοινωνικών αξιών. Ο Χοσέ Λουίς Ροντρίγκεθ Θαπατέρο είναι πρωθυπουργός της Ισπανίας. Όταν ο δεύτερος ανέλαβε το 2000 την ηγεσία των σοσιαλιστών, ξεκίνησε μια ιδεολογική αναδιάρθρωση του κόμματος που βασιζόταν στις θεωρίες του πρώτου για την εμβάθυνση της δημοκρατίας και τον διαρκή έλεγχο της εξουσίας. Κι όταν ο πολιτικός ανέλαβε το 2004 την πρωθυπουργία, ζήτησε από τον φιλόσοφο να τον παρακολουθήσει και στο τέλος της θητείας του να τον «βαθμολογήσει».

Ο Πέτιτ κράτησε την υπόσχεσή του. Και την περασμένη Δευτέρα παρουσίασε στο Πανεπιστήμιο της Μαδρίτης τα συμπεράσματά του. Από την πρώτη στιγμή διευκρίνισε ότι δεν είναι ούτε φίλος ούτε σύμβουλος του Θαπατέρο, με τον οποίο έχει συναντηθεί μονάχα δύο φορές. Δήλωσε επίσης ότι δεν μπορεί να κρίνει την εξωτερική πολιτική της κυβέρνησης, παρ΄ όλο που βρίσκει ενδιαφέρουσες τις πρωτοβουλίες για προσέγγιση της Ευρώπης με τη Λατινική Αμερική και για αύξηση της βοήθειας προς τα αναπτυσσόμενα κράτη. Αυτό που τον ενδιαφέρει βασικά είναι αν ο Θαπατέρο τήρησε τις υποσχέσεις που είχε δώσει στους πολίτες. Και εδώ, ο απολογισμός είναι σε γενικές γραμμές θετικός. Σύμφωνα με τον φιλόσοφο, ο Ισπανός πρωθυπουργός είναι ένας άνθρωπος ειλικρινής και αποφασιστικός. Είναι αλήθεια ότι δεν μπόρεσε να λύσει διαρθρωτικά προβλήματα της ισπανικής κοινωνίας, όπως η χαμηλή ποιότητα της εκπαίδευσης, το πολύπλοκο δικαστικό σύστημα και η κατάσταση στις φυλακές. Έλαβε όμως γενναίες πρωτοβουλίες για τη βελτίωση της ζωής των γυναικών, των ομοφυλοφίλων, των ατόμων με ειδικές ανάγκες και των λαθρομεταναστών. Η απάντησή του στις τρομοκρατικές επιθέσεις της αλ-Κάιντα ήταν υποδειγματική: αντίθετα με τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Βρετανία, εδώ δεν παραβιάστηκαν οι ατομικές ελευθερίες, δεν επλήγη το κύρος της δικαιοσύνης. Προσπάθησε να κάνει διαπραγματεύσεις με την ΕΤΑ, πεισμένος πως όταν μια τρομοκρατική οργάνωση ζητά διάλογο πρέπει να ανταποκρίνεσαι, ακόμη κι αν εκείνοι δεν αποκηρύσσουν κατηγορηματικά τη βία. Κι είναι υποκρισία να τον καταγγέλλει η αντιπολίτευση επειδή ο διάλογος δεν έχει φέρει αποτελέσματα. Στην Ιρλανδία χρειάστηκε να περάσουν χρόνια μέχρι να φανεί κάποιο φως. Κι ακόμα ο αφοπλισμός δεν έχει ολοκληρωθεί.

Το βέβαιο είναι ότι ο Θαπατέρο διέψευσε τον χαρακτηρισμό «πληκτικός» με τον οποίο τον είχαν στολίσει τα σατιρικά τηλεοπτικά προγράμματα. Κι αυτή είναι μια ακόμη επιτυχία του.

Ένα ατέλειωτο και παράλογο όργιο

«Αδελφή! Γυμνώσαμε τα φλογερά μας σώματα/ σε ένα ατέλειωτο και παράλογο όργιο.../ Ήταν φθινόπωρο, κι ο ήλιος- θυμάσαι;/ γλυκειά θλίψη πρόσθετε στη λευκή λαμπρότητα/ του καταλύματός μας».

O Χουάν Ραμόν Χιμένεθ γεννήθηκε την παραμονή των Χριστουγέννων του 1881 στο Μογκέρ της Ανδαλουσίας. Επηρεασμένος από τον Ρουμπέν Νταρίο, εξέδωσε τα δύο πρώτα του βιβλία σε ηλικία 18 ετών. Την ίδια χρονιά πέθανε ο πατέρας του, και ο Χουάν Ραμόν κλείστηκε σε ένα ψυχιατρείο της Γαλλίας, απ΄όπου τον έδιωξαν όμως κακήν κακώς ένα χρόνο αργότερα επειδή τα έφτιαξε με τη γυναίκα του διευθυντή. Ύστερα από σύσταση των γιατρών, βρέθηκε το 1901 σε μια ιδιωτική κλινική της Μαδρίτης που τη διοικούσε ένα τάγμα καλογραιών. Έμεινε εκεί μέχρι το 1903. Αργότερα θα περιέγραφε αυτή τη διετία ως την «πιο ευτυχισμένη της ζωής του». Κανείς δεν είχε καταλάβει γιατί, μέχρι τώρα που κυκλοφόρησε μια συλλογή ανέκδοτων ποιημάτων του.

«Αδελφή Πιλάρ,είναι ακόμα τα μάτια σου τόσο μαύρα;/ Και το στόμα σου τόσο κόκκινο και λαχταριστό; / Και τα στήθη σου...;Πώς είναι;/ Αχ,θυμάσαι που ερχόσουν στο δωμάτιό μου τη νύχτα/ Και με κανάκευες σαν μάνα/ Και με κατσάδιαζες σαν παιδί;»

Τον Χουάν Ραμόν τον έδιωξαν και από την ιδιωτική κλινική, αφού όμως είχε εκδιωχθεί νωρίτερα για μυστηριώδεις λόγους και μια από τις καλόγριες. Περιπλανήθηκε στην Ισπανία μέχρι το 1936, κι όταν ξέσπασε ο εμφύλιος πόλεμος έφυγε για την Κούβα, τις Ηνωμένες Πολιτείες και το Πουέρτο Ρίκο. Εκεί βρισκόταν όταν του απονεμήθηκε το Νόμπελ Λογοτεχνίας, το 1956. Τρεις μέρες αργότερα, η γυναίκα του πέθανε από καρκίνο της μήτρας. Ο Χουάν Ραμόν δεν μπόρεσε να ξεπεράσει ποτέ αυτόν το θάνατο. Στις 29 Μαΐου του 1958 πέθανε στην ίδια κλινική όπου είχε αφήσει την τελευταία της πνοή και η γυναίκα του. Και οι δύο είναι θαμμένοι στην Ισπανία.

«Όταν ξέφευγε από την ασυγκράτητη ορμή της επιθυμίας μου/ αναζητούσε καταφύγιο σε μια γωνιά/ Σαν τη γάτα/ Αλλά τα νύχια της ήταν πιο γλυκά από τα φιλιά μου».

Ο Χουάν Ραμόν Χιμένεθ έγραψε πάνω από 3.600 ποιήματα. Τα 25 ποιήματα από την παραμονή του στην κλινική τα έστειλε το 1913 στο τυπογραφείο, αλλά στη συνέχεια τα απέσυρε φοβούμενος την οργή της γυναίκας που επρόκειτο να παντρευτεί. Ένα σχεδόν αιώνα μετά, τα «Ερωτικά Ποιήματα» κυκλοφορούν από τον εκδοτικό οίκο Linteo, που τα παρουσιάζει σήμερα επισήμως στην περίφημη Residencia de Εstudiantes. Το τάγμα των καλογραιών, που φυσικά υπάρχει ακόμα, διαμαρτυρήθηκε έντονα, μια εκπρόσωπος ζήτησε να αποσυρθεί το βιβλίο, τηλεφώνησε και στις εφημερίδες και ζήτησε να μη δημοσιευτούν τα ποιήματα προκειμένου να διαφυλαχθεί η τιμή της Πιλάρ, της Αμάλια και της Φιλομένα, αλλά έχει περάσει πια ένας αιώνας, οι αναγνώστες του Χιμένεθ δικαιούνται να μάθουν και μια άλλη του πλευρά, άλλωστε για συναινετικό έρωτα μεταξύ ενηλίκων μιλάμε, διάολε, όχι για κανένα έγκλημα.

Το όνειρο της εντεκάχρονης

Δεν είχε συμβεί ποτέ ξανά στο παρελθόν: τόσοι άνθρωποι να κερδίζουν τόσο γρήγορα τόσο πολλά λεφτά με τόσο μυστηριώδη τρόπο. Και να έχουν τόσο άγχος που δεν έχουν τον διπλάσιο πλούτο...

Πριν από λίγο καιρό έγινε στη Νέα Υόρκη ένα πάρτι προς τιμήν εκείνων που έχουν κερδίσει τα περισσότερα χρήματα από τα κεφάλαια υψηλού κινδύνου. Οργανωτής ήταν ένα έντυπο με τον τίτλο «Το Περιοδικό Άλφα του Θεσμικού Επενδυτή», που κάθε χρόνο καταρτίζει έναν κατάλογο με τους 25 πρώτους σ΄ αυτή την κατηγορία. Πρώτος είναι κάποιος Τζέημς Σίμονς, ένας 69χρονος πρώην καθηγητής μαθηματικών που κέρδισε πέρυσι 1,7 δισεκατομμύρια δολάρια από τη χρησιμοποίηση πολύπλοκων μαθηματικών μοντέλων. Τα υπόλοιπα ονόματα του καταλόγου κέρδισαν πέρυσι περισσότερα από 240 εκατομμύρια δολάρια. Κι οι περισσότεροι είναι εντελώς άγνωστοι, ο παγκόσμιος Τύπος δεν ασχολείται μαζί τους, ζουν σε ένα δικό τους κόσμο.

Ο Ρόμπερτ Φρανκ, που γράφει στη Γουόλ Στριτ Τζέρναλ μια στήλη με τον τίτλο «Έκθεση Πλούτου», αποκαλεί αυτόν τον κόσμο Richistan. Στο καινούργιο του βιβλίο με αυτόν ακριβώς τον τίτλο (Εκδόσεις Crown Ρublishers) επισημαίνει ότι η «παράλληλη χώρα των πλουσίων» ήταν κάποτε ένα χωριό και τώρα έγινε ολόκληρο κράτος. Για την ακρίβεια, ένα κράτος εν κράτει. Οι πλούσιοι έχουν το δικό τους σύστημα υγείας, στελεχωμένο με αποκλειστικούς γιατρούς. Έχουν το δικό τους δίκτυο μετακίνησης, με ιδιωτικά ή νοικιασμένα τζετ. Για τα ενδέκατα γενέθλιά του, ένα κορίτσι από αυτόν τον κόσμο ζήτησε να πετάξει με ένα εμπορικό αεροσκάφος. «Θέλω να βρεθώ σε ένα μεγάλο αεροπλάνο με άλλους ανθρώπους», είπε. «Θέλω να δω πώς είναι το εσωτερικό ενός αεροδρομίου».

Τα μέλη του Richistan αρνούνται τον χαρακτηρισμό «ευκατάστατος», που στην κωδική τους γλώσσα σημαίνει «όχι πραγματικά πλούσιος», δηλαδή μια περιουσία κάτω των 10 εκατομμυρίων δολαρίων. Εκείνοι είναι απλώς πλούσιοι. Οι ευκατάστατοι οδηγούν Μercedes, εκείνοι οδηγούν Μaybach. Κι όταν λέμε «οδηγούν», το εννοούμε: η Rolls-Royce λέει ότι το 95% των πελατών της δεν έχουν σοφέρ, οδηγούν οι ίδιοι τα αυτοκίνητά τους. Και τα ρολόγια που φορούν δεν κοστίζουν πάνω από 600.000
δολάρια. Ο ένας λόγος είναι ότι δεν θέλουν να δίνουν στόχο. Ο άλλος, ότι πάσχουν από ανασφάλεια. Όταν ερωτώνται με πόσα χρήματα θα αισθάνονταν ασφαλείς, δίνουν ένα ποσό δύο φορές μεγαλύτερο από την καθαρή τους αξία.

Το 1985, η Αμερική είχε 13 δισεκατομμυριούχους. Σήμερα έχει περισσότερους από χίλιους. Αλλά το φαινόμενο δεν περιορίζεται εκεί. Στο Λονδίνο μυρίζει πολύ πλούτο τα τελευταία χρόνια: πέρυσι, οι επιχειρήσεις μοίρασαν μπόνους συνολικής αξίας 32 δισεκατομμυρίων ευρώ, όσο το ένα τρίτο του προϋπολογισμού για την παιδεία. Περιορισμένοι σε μια έκταση μερικών τετραγωνικών χιλιομέτρων, οι πλούσιοι κτίζουν σπίτια-φρούρια, με γυμναστήρια, πισίνες, στούντιο ηχογραφήσεων, αίθουσες προβολής και υπερσύγχρονες κουζίνες. Αλλά δεν βλέπουν ποτέ το εσωτερικό τους: όλοι οι τοίχοι είναι καλυμμένοι με πανάκριβους πίνακες.

Η λύση της ζωής

«Τα τελευταία γεγονότα προσφέρουν μια ευκαιρία για ειρήνη που δεν είχαμε εδώ και χρόνια» δήλωσε ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Εχούντ Ολμέρτ. Ο τύπος, εκτός από ανίκανος, είναι και μικρονοϊκός; Ή απλώς κάνει πως δεν καταλαβαίνει;

«Με τα μάτια του εχθρού»: αυτός είναι ο τίτλος του τελευταίου βιβλίου του Νταβίντ Γκροσμάν, κι αυτό είναι το μεγάλο στοίχημα, όχι μόνο στην περίπτωση της ισραηλοπαλαιστινιακής σύγκρουσης, αλλά και σε άλλες χρόνιες κρίσεις, όπως για παράδειγμα την ελληνοτουρκική. Πώς θα δεις την πραγματικότητα με τα μάτια του άλλου, του «εχθρού», θα μπεις στη θέση του, θα προσπαθήσεις να τον καταλάβεις, θα τον εμπιστευτείς. Πώς οι Ισραηλινοί θα μπουν στη θέση των Παλαιστινίων, ώστε να καταλάβουν ότι η κατοχή οδηγεί στη βία. Πώς οι Παλαιστίνιοι θα μπουν στη θέση των Ισραηλινών, ώστε να καταλάβουν ότι οι επιθέσεις με πυραύλους εναντίον αμάχων προκαλούν ανασφάλεια και δυσπιστία.

Τι είναι αυτό που εμποδίζει τόσα χρόνια τις δύο πλευρές να κάνουν αυτό το βήμα; Ο φόβος, απαντά ο Γκροσμάν σε συνέντευξή του στη Ρεπούμπλικα. Αν δεχθείς να εξετάσεις ορισμένες δίκαιες διεκδικήσεις του εχθρού σου, αν εκτεθείς στα προβλήματά του και στον πόνο του, αυτομάτως η αντίσταση που του προέβαλλες μέχρι εκείνη τη στιγμή εκμηδενίζεται, καταστρέφεται. Αυτός είναι ο λόγος που οι Ισραηλινοί και οι Παλαιστίνιοι γίνονται νευρικοί και αλλεργικοί όταν η μία πλευρά αρχίζει να μιλά για την τραγωδία της άλλης. Θεωρούν ότι παίζουν το παιχνίδι «πάρ΄ τα όλα». Έχουν χάσει την ικανότητα να αισθανθούν συμπάθεια για τον αντίπαλο, γιατί κάθε μορφή συμπάθειας ισοδυναμεί με ταύτιση μαζί του.

Ο Ισραηλινός συγγραφέας δεν έχει καμιά αμφιβολία ότι η χώρα του φέρει ευθύνη για τον παλαιστινιακό εμφύλιο πόλεμο, παρ΄ όλο που έχει την αξίωση να μην κατηγορούν το Ισραήλ για οποιοδήποτε κακό συμβαίνει στον κόσμο. Κι είναι σίγουρος ότι η βία δεν θα σταματήσει στη Γάζα, θα επεκταθεί στη Δυτική Όχθη, και πολύ γρήγορα θα στραφεί κατά του Ισραήλ. Γι΄ αυτό και, αντίθετα με τον ανεγκέφαλο πρωθυπουργό του, πιστεύει ότι πρέπει να γίνει διάλογος με τη Χαμάς, κι ας είναι ένα κίνημα φανατικό και κλειστό ερμητικά στον εαυτό του. Όχι βέβαια τώρα, η ατμόσφαιρα τώρα είναι πολύ φορτισμένη, οι Παλαιστίνιοι πρέπει να αποφασίσουν οι ίδιοι για την τύχη τους, αλλά στη συνέχεια το Ισραήλ πρέπει να διαπραγματευθεί με οποιονδήποτε έχει απέναντί του, ο Ράμπιν έλεγε ότι «δεν μπορείς να διαλέξεις τον εχθρό σου».

Και ο πόνος για τους νεκρούς; Ένας άνθρωπος που έχασε τον γιο του στον πόλεμο και συνέχισε να γράφει, τι έχει να προτείνει σ΄ εκείνους που χάνουν αγαπημένα τους πρόσωπα και δεν διαθέτουν το ίδιο χάρισμα; «Να παραμείνουν ενεργοί. Να μην αισθανθούν θύματα. Να μη γίνουν όμηροι μιας αίσθησης ανικανότητας. Να θυμούνται ότι υπάρχουν λύσεις για όλες τις ανθρώπινες καταστάσεις, ότι υπάρχει πάντα η λύση της ζωής».

Μέσος όρος, τα έξι παιδιά

O Άλβαρο ντε Σότο είναι σαφής. Για τον αιματηρό εμφύλιο στη Γάζα- αναφέρει ο πρώην απεσταλμένος των Ηνωμένων Εθνών στην έκθεσή του- ευθύνεται η Δύση, που τυφλώθηκε μετά την εκλογική νίκη της Χαμάς και έλαβε μέτρα για την απομόνωσή της. Ευθύνεται όμως πάνω απ΄ όλα η κυβέρνηση Μπους, που ενθάρρυνε τις αδελφοκτόνες συγκρούσεις και υπονόμευσε την ειρηνευτική πρωτοβουλία της Σαουδικής Αραβίας. «Μου αρέσει αυτή η βία», έλεγε τις προάλλες ανώτατος Αμερικανός διπλωμάτης, τον οποίο επικαλείται ο Ντε Σότο. Του άρεσε, επειδή εκτιμούσε ότι νικήτρια θα βγει η Φατάχ. Αλλά δεν είχε ρωτήσει τη Χαμάς.

«Τους ωθούν σε αλληλοσφαγή», έγραψε μια ελληνική εφημερίδα. Αλλά ο Αχμεντ Γιουσέφ, ανώτατο στέλεχος της Χαμάς και πολιτικός σύμβουλος του πρωθυπουργού Ισμαήλ Χανίγια, έχει άλλη άποψη. Όπως είπε τον περασμένο μήνα στην εφημερίδα του Καΐρου Αλ-Αχράμ, το βασικό πρόβλημα είναι η ανικανότητα τόσο της Φατάχ όσο και της Χαμάς να ελέγξουν τους ανθρώπους τους στον δρόμο. Πώς εξηγείται όμως αυτή η απώλεια του ελέγχου σε μια κουλτούρα που χαρακτηρίζεται κατ΄ εξοχήν από την ιεραρχία και την πειθαρχία;

Η απάντηση- παρατηρούν οι Φαϊνάνσιαλ Τάιμς- βρίσκεται στην τεράστια δημογραφική ανάπτυξη που έχει γνωρίσει η Γάζα το τελευταίο μισό του αιώνα. Από το 1950 έως το 2007, ο πληθυσμός της αυξήθηκε από 240.000 σε 1,5 εκατομμύριο. Και αυτό, σε μια μικρή ζώνη χωρίς πραγματική οικονομία. Με μια Υπηρεσία των Ηνωμένων Εθνών για τους Παλαιστίνιους Πρόσφυγες, όμως, που αντιμετωπίζει κάθε κάτοικο της Γάζας ως πρόσφυγα και πληρώνει το σχολείο, το σπίτι και τα φάρμακα κάθε παιδιού που γεννιέται, είτε είναι το πρώτο μιας οικογένειας είτε το δέκατο. Την ώρα που όλο και περισσότεροι νεαροί Ισραηλινοί είναι μοναχογιοί, πάνω από τα δύο τρίτα των νεαρών Αράβων είναι δεύτερα, τρία ή τέταρτα αδέλφια, για το μέλλον των οποίων δεν είναι σε θέση να εγγυηθούν ούτε οι γονείς τους ούτε τα Ηνωμένα Έθνη. Ο μέσος όρος των γεννήσεων σήμερα στη Γάζα είναι έξι παιδιά. Ο ίδιος ο Χανίγια, που γεννήθηκε το 1962 και μεγάλωσε με δυτική βοήθεια, έκανε 13 παιδιά - που μεγαλώνουν και αυτά με δυτική βοήθεια. Αν οι Αμερικανοί πολλαπλασιάζονταν με τον ίδιο ρυθμό που πολλαπλασιάζονται οι κάτοικοι της Γάζας, ο πληθυσμός των Ηνωμένων Πολιτειών θα είχε αυξηθεί από 152 εκατομμύρια το 1950 σε 945 εκατομμύρια το 2007, υπερτριπλάσιος δηλαδή του σημερινού. Στο ηλικιακό φάσμα των 15 έως 29 ετών, που είναι και το πιο «μαχητικό», οι άνδρες δεν θα ήταν 31 εκατομμύρια αλλά 120 εκατομμύρια. Και κανείς πολιτικός, καμιά οργάνωση, δεν θα μπορούσε να τους ελέγξει. Μήπως λοιπόν η συμφωνία του Όσλο, εκτός από το να απαγορεύσει ρητά κάθε νέο εβραϊκό οικισμό στα κατεχόμενα εδάφη, έπρεπε και να αποθαρρύνει τα πολλά παιδιά;

Η δύναμη του θανάτου

«Τα γεγονότα, οι βιογραφίες, τίποτα απ΄ αυτά δεν εξηγεί τα κίνητρα των τρομοκρατών του Λονδίνου ή της Μαδρίτης. Η λογοτεχνία μας επιτρέπει να πηγαίνουμε πέρα από τα γεγονότα, να ανακαλύπτουμε μια αντιφατική ανθρώπινη λογική».

Γεννημένος το 1955 στο Τρίνινταντ, ο Νιλ Μπισουντάτ εγκατέλειψε πολύ νέος την πατρίδα του για το Τορόντο, έναν κόσμο πιο μεγάλο και πιο ανοιχτό. Ο νεαρός ήρωας του τελευταίου του βιβλίου ( Η Οχλοβοή του Σκότους ), αντίθετα, αφήνει την πόλη και μια σίγουρη καριέρα στη διδασκαλία για να βυθιστεί σ΄ έναν κόσμο όπου δύο ομάδες, η μια αυτόχθων (οι αντάρτες) κι η άλλη ετερόχθων (ο στρατός) πολεμούν στην πλάτη μιας τρίτης (του πληθυσμού). Ο Αρούν παίρνει μαζί του μονάχα την Καρδιά του Σκότους και ένα πλαστικό πόδι, γιατί το ένα του πόδι είναι ατροφικό. Το μέρος που τον αφήνει το τρένο, σε μια νότια ακτή του νησιού, συγκλονίζεται από τις εκρήξεις, κι εκείνου του πονάει πολύ το πόδι, θέλει να γράψει στην αδελφή του να του στείλει κι άλλα βιβλία, ίσως τη Λολίτα ή τη Νόσο του Πορτνόι, αλλά οι χωρικοί δεν τον εμπιστεύονται, «στις μέρες μας», του λένε, «κανείς δεν εμπιστεύεται έναν ξένο».

Ο νεαρός δάσκαλος είναι ένας άνθρωπος ατελής. Όχι μόνο επειδή το ένα του πόδι είναι λειψό, αλλά επειδή αρνείται την οικογενειακή του κληρονομιά, δεν έχει φίλους, δεν έχει συναισθηματικό παρελθόν, δεν έχει έναν άνθρωπο να μιλήσει. Φεύγει για να συναντήσει τον εαυτό του, γιατί πιστεύει ότι η ελευθερία εξαρτάται πάνω απ΄ όλα από τη δυνατότητα να διαλέγεις, να φεύγεις, να επιστρέφεις, να ξεχνάς, να θυμάσαι. Αλλά ο Αρούν δεν είναι ένας ελεύθερος άνθρωπος, έχει το βήμα των ανθρώπων που έχουν εγκαταλειφθεί, που έχουν χαθεί στο δάσος αλλά συνεχίζουν να περπατούν. Όταν το κορίτσι που ερωτεύεται ξυλοκοπείται μέχρι θανάτου, αισθάνεται ότι έχει γίνει πια πλήρες μέλος αυτής της κοινότητας, αφού μοιράζεται τον πόνο της. Η μητέρα του κοριτσιού του δίνει ένα ξύλινο πόδι - το άλλο καταστράφηκε- και μια βόμβα. Συμφιλιωμένος επιτέλους με τον εαυτό του, συνειδητοποιώντας πόσο ελάχιστα ελεύθερος είναι, ο Αρούν έχει τουλάχιστον την ευκαιρία να επιλέξει τον θάνατό του, αποφασίζει λοιπόν το σώμα να πετάξει μαζί με το πνεύμα, στην ιδέα ότι κάποια ευάλωτα υπολείμματα σάρκας θα μείνουν πίσω αισθάνεται ζήλεια.

«Η φαντασία δουλεύει μόνη της, αλλά πρέπει να την τροφοδοτείς», λέει ο Μπισουντάτ στη Μοντ. «Τα γεγονότα αφηγούνται την ιστορία, τα μυθιστορήματα λένε την αλήθεια». Ο τόπος του βιβλίου του μοιάζει με τη Σρι Λάνκα, αλλά θα μπορούσε θαυμάσια να είναι η Γάζα αυτών των ημερών, εξίσου παράλογη είναι κι εκεί η βία, τα γεγονότα κι οι βιογραφίες μόνο εν μέρει μπορούν να την εξηγήσουν, ο θάνατος είναι έτσι κι αλλιώς πιο δυνατός απ΄ όλα.

Ένα μπαρ που σερβίρει κρύο καφέ

«Συχνά αναρωτιέμαι το εξής: γιατί βρίσκω την Ευρώπη τόσο “ιερή” όταν την παρατηρώ από μια απόσταση και μου φαίνεται τόσο ανίερη, μονότονη και πληκτική όταν επιστρέφω;» Βιμ Βέντερς

Μια μέρα, κάπου στη δεκαετία του ΄50, ο Γερμανός σκηνοθέτης έκανε οτοστόπ στην Αγγλία. Όταν ο άνθρωπος που σταμάτησε να τον πάρει πληροφορήθηκε την εθνικότητά του, προθυμοποιήθηκε να βγει από τον δρόμο του για να τον οδηγήσει στον προορισμό του. Ήταν ο πρώτος Γερμανός που συναντούσε μετά τον πόλεμο! Να γιατί ήταν εύκολο για εκείνη τη νέα γενιά να ονειρεύεται την Ευρώπη: επειδή ήταν ένας τρόπος να ξεπεράσουν την πίκρα και τον πόνο τους και να κτίσουν κάτι καινούργιο.

Με τα χρόνια, τα πράγματα άλλαξαν. Οι σημερινοί νέοι δεν γοητεύονται πια από το όραμα της ενωμένης Ευρώπης: πολλή πολιτική, πολλή οικονομία και τίποτα άλλο. Το κλαμπ των 27 είναι ένα μπαρ που σερβίρει κρύο καφέ, είπε ο σκηνοθέτης του «Παρίσι, Τέξας» σε ομιλία που εκφώνησε αυτή την εβδομάδα στα γραφεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, στις Βρυξέλλες. Κανέναν δεν εμπνέει, και τους καλλιτέχνες λιγότερο απ΄ όλους. Όταν ο Βέντερς ετοίμαζε τα «Φτερά του Έρωτα», το 1987, ζήτησε άδεια από τις αρχές να κάνει ορισμένα γυρίσματα στο Ανατολικό Βερολίνο. Η απάντηση ήταν αρνητική, με το επιχείρημα ότι οι άγγελοι είναι αόρατοι και άρα μπορούν να διασχίσουν ελεύθερα το τείχος. Είκοσι χρόνια αργότερα, πήγε στη σύνοδο της G8 για να κινηματογραφήσει τους νέους που διαδήλωναν κατά της παγκοσμιοποίησης. Κάποια στιγμή πέρασαν από μπροστά του οι Ιταλοί ντυμένοι κλόουν, κρατώντας τη σημαία της ειρήνης (pace, στα ιταλικά). Ένας Βαυαρός αστυνομικός σχολίασε τότε ότι αυτοί οι διαδηλωτές είναι αγράμματοι, αφού δεν ξέρουν ούτε πώς γράφεται η ειρήνη και ξέχασαν ένα e (στην οικουμενική γλώσσα που λέγεται αγγλικά η ειρήνη είναι peace).

Και στις δύο περιπτώσεις, οι κρατικοί αξιωματούχοι δεν μπορούσαν να διαβάσουν ανάμεσα στις γραμμές. Την ικανότητα αυτή την απέκτησε ο Βέντερς από μικρός χάρις στη γιαγιά του, η οποία διέτρεχε με το δάκτυλο τις λέξεις των βιβλίων που διάβαζαν μαζί. Αν λοιπόν η Ευρώπη θέλει να ξαναβρεί τη χαμένη της ψυχή, πρέπει να ανακαλύψει και πάλι τη μαγεία των κενών χώρων. Πρέπει να εφεύρει μια νέα ουτοπία. Οι στόχοι είναι σαφείς: η υπεράσπιση της κοινωνικής δικαιοσύνης, της ειρήνης και της ελευθερίας, ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η μάχη για τη σωτηρία του πλανήτη. Αλλά οι στόχοι αυτοί δεν μπορούν να εκπληρωθούν μόνο με πολιτικά και οικονομικά μέσα. Για να γίνει και πάλι αξιόπιστη η Ευρώπη στα μάτια των πολιτών της, πρέπει να αξιοποιήσει αυτό που πάντα την προσδιόριζε: την υπέροχη, χαοτική και μοναδική ποικιλία του πολιτισμού της. Αυτό είναι το ευρωπαϊκό όνειρο.

Η Αμερική ανήκει σε όλους

Ο Ρίτσαρντ Ρόρτυ ήταν ένας φιλόσοφος διαφορετικός από τους άλλους. Στα οκτώ του χρόνια έστειλε ένα δώρο στον Δαλάι Λάμα για να τον συγχαρεί για την ενθρόνισή του. Αγαπούσε τις άγριες ορχιδέες, παρατηρούσε τα πουλιά και πίστευε ότι το κίνημα της «πολιτικής ευπρέπειας» έκανε καλό στην Αμερική.

Τον Αύγουστο του 2004, ο Ιρανός φιλόσοφος Ραμίν Τζαχανμπεγκλού έστειλε στον Ρόρτυ ένα γράμμα, στο οποίο διατύπωνε μερικές απόψεις του για το αμερικανικό όνειρο. Επικαλούμενος τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, που είχε πει ότι οι Αμερικανοί δεν μπορούν να είναι ελεύθεροι αν δεν είναι ελεύθεροι οι κάτοικοι των πιο φτωχών χωρών της Αφρικής, της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής, ο φιλόσοφος εξέφραζε την πεποίθηση ότι μια τέτοια αλληλεξάρτηση είναι αναγκαία για να αρχίσει ένας διάλογος που θα οδηγήσει στην κατανόηση και την αναμόρφωση της διεθνούς τάξης. Η πρόκληση για τον νέο «αμερικανικό αιώνα»- κατέληγε- είναι να επαναπροσδιοριστεί και να αναζωογονηθεί το αμερικανικό όνειρο ώστε να ανήκει σε όλους.

«Αγαπητέ Ραμίν», απάντησε ο Ρόρτυ. «Όταν ο Ουόλτ Ουίτμαν έγραψε στα μέσα του 19ου αιώνα ότι από όλα τα έθνη που πέρασαν ποτέ από τη Γη, οι Αμερικανοί διακρίνονται πιθανότατα από την πληρέστερη ποιητική φύση, εννοούσε ότι οι Αμερικανοί τείνουν περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο να ονειρεύονται έναν καλύτερο κόσμο, έναν ειρηνικό κόσμο όπου η κοινωνική δικαιοσύνη είναι συμφιλιωμένη με την ατομική ελευθερία. Το όνειρο αυτό κρατήθηκε ζωντανό από όλους εκείνους τους Αμερικανούς διανοουμένους και πολιτικούς, που έχουν προσπαθήσει να πείσουν τους συμπατριώτες τους ότι σημασία δεν έχει να είναι η Αμερική πλούσια και ισχυρή, αλλά να ενσαρκώνει μια διαρκή πίστη στις αξίες του δημοκρατικού ατομισμού, ως αναγκαίους θεματοφύλακες της προσωπικής αξιοπρέπειας και της ατομικής ευκαιρίας. Ο κρυφός στόχος αυτών των διεθνιστών είναι να υλοποιήσουν αυτό που ο Τένυσον αποκάλεσε “Το Κοινοβούλιο του Ανθρώπου, η Ομοσπονδία του Κόσμου”. Να συγκροτήσουν μια παγκόσμια κυβέρνηση που θα ενώνει τους Ιρανούς, τους Κινέζους, τους Γερμανούς, τους Βραζιλιάνους και τους Αμερικανούς σε ενιαία πολιτική κοινότητα. Η στάση της κυβέρνησης Μπους έχει κάνει πολλούς να ξεχάσουν ότι, εκτός από σωβινιστές μιλιταριστές, η Αμερική διαθέτει και ιδεαλιστές ονειροπόλους. Αλλά η Αμερική δεν θα είναι η μοναδική υπερδύναμη για πολλές ακόμη δεκαετίες. Και αργά ή γρήγορα, θα κατακτήσει ξανά την ηθική πρωτοπορία που είχε το 1919 επί Ουίλσον και το 1945 επί Ρούζβελτ».

Ναι, ο Ρίτσαρντ Ρόρτυ, που πέθανε την περασμένη Παρασκευή σε ηλικία 75 ετών, είχε ακόμη μία ιδιαιτερότητα: ήταν πατριώτης και δεν ντρεπόταν γι΄ αυτό. Θεωρούσε πως παρά τις ακρότητες για τις οποίες ήταν και εξακολουθεί να είναι υπεύθυνη, η Αμερική παραμένει ένα παράδειγμα του καλύτερου είδους κοινωνίας που έχει εφευρεθεί ποτέ. Επίσης πίστευε πως ο «καπιταλισμός του κοινωνικού κράτους» είναι το καλύτερο σύστημα στο οποίο μπορούμε να προσβλέπουμε. Για τις απόψεις του αυτές, ένα μέρος της Αριστεράς δεν τον συγχώρησε ποτέ.

Δημοκρατία γιο-γιο

Ένα μικρό θαύμα συντελέστηκε στη Γαλλία. Μια χώρα που πριν από ένα μήνα εμφανιζόταν ιδεολογικά διχασμένη, αφού ψήφισε σε ποσοστό 47% την «Αριστερά», χάρισε προχθές την παντοκρατορία στον Σαρκοζί.

Φταίει φυσικά σ΄ ένα βαθμό το εκλογικό σύστημα. Φταίει και η φύση του προεδρικού συστήματος, που περιορίζει το ενδιαφέρον των βουλευτικών εκλογών: ένας αναλυτής έγραψε ότι οι Γάλλοι εφηύραν τη δημοκρατία γιο-γιο, συρρέοντας μαζικά στις κάλπες τη μία Κυριακή και απέχοντας εξίσου μαζικά μερικές Κυριακές αργότερα. Οι περισσότεροι από αυτούς που δεν προσήλθαν όμως προχθές στις κάλπες ήταν αριστεροί, άνθρωποι που αισθάνονται ιδεολογικά ορφανοί, που έχουν αηδιάσει από τις προσωπικές αντιδικίες στους κόλπους των σοσιαλιστών, από τον σταλινισμό που εξακολουθεί να χαρακτηρίζει τους κομμουνιστές, από την ανικανότητα των Πρασίνων να συνδεθούν με την κοινωνία. Εντάξει, η Γαλλία έχει κάνει εδώ και χρόνια στροφή προς τα δεξιά. Ο Σαρκοζί ήταν ένας σχεδόν ανίκητος υποψήφιος. Αλλά και η Αριστερά έκανε μερικά λάθη αποφασιστικής σημασίας.

Το πρώτο λάθος, λέει ο καθηγητής πολιτικής επιστήμης Φρεντερίκ Σαβικί στην ιστοσελίδα Rue89, έγινε στην προεκλογική εκστρατεία για την προεδρία και αφορά την περίφημη «συμμετοχική δημοκρατία». Οι σύμβουλοι της Σεγκολέν, που προέρχονται από ανώτερες κοινωνικές τάξεις, θεωρούσαν ότι η εξαγγελία αυτή θα προσείλκυε ψηφοφόρους. Διαψεύστηκαν: χάρις σε μια ισχυρή κουλτούρα μοναρχικής εξουσίας που επανενεργοποίησε ο Ντε Γκωλ, πολλοί Γάλλοι θέλουν ο πρόεδρός τους να συγκεντρώνει όλες τις εξουσίες, ώστε να είναι αποτελεσματικός. Για τον ίδιο ακριβώς λόγο, ήταν λάθος να αποδεχθούν προκαταβολικά οι σοσιαλιστές την ήττα τους στις βουλευτικές εκλογές, και να προσπαθήσουν να περιορίσουν την έκτασή της. «Ψηφίστε μας για να μην είναι παντοδύναμος ο Σαρκοζί», είπαν στους ψηφοφόρους. Κι αν αυτό ακριβώς είναι το ζητούμενο;

Η επικράτηση της κεντροαριστεράς στην ηλικιακή κατηγορία 18-59 ετών, που επιβεβαιώθηκε στη συνέχεια και σε τοπικές εκλογές στη Γερμανία, έκανε πολλούς να μιλήσουν για ένα κεντροδεξιό διάλειμμα στον γαλλογερμανικό άξονα, που θα δώσει σύντομα τη θέση του σε μια πολυετή κυριαρχία της Αριστεράς. Ο Μισέλ Ονφρέ διαφωνεί. Οι Γάλλοι διάλεξαν την ομάδα τους για την επόμενη δεκαετία, λέει στην Κοριέρε ο φιλόσοφος, που προεκλογικά είχε ένα πολύ ενδιαφέρον τετ-α-τετ με τον Σαρκοζί. Ο τελευταίος κινείται πολύ έξυπνα: κάνει ανοίγματα στα συναινετικά θέματα (εξωτερική πολιτική, περιβάλλον, ανθρώπινα δικαιώματα) και διατηρεί τον έλεγχο των υπουργείων που τον ενδιαφέρουν (Εσωτερικών, Δικαιοσύνης, Παιδείας). Όποιος περιμένει έκρηξη στα πανεπιστήμια πλανάται. Η μεταρρύθμιση θα γίνει τον Ιούλιο, όταν φοιτητές και καθηγητές θα κάνουν διακοπές και δεν θα είναι σε θέση να βγουν στους δρόμους και να διαδηλώσουν. Όταν επιστρέψουν, θα βρουν τα πανεπιστήμια ανοιχτά σε ιδιωτική χρηματοδότηση- όπως ακριβώς είχε εξαγγελθεί.

Μια επιστολή χωρισμού

Βρισκόταν στο Βερολίνο, όταν έλαβε την επιστολή με τη μορφή e-mail στο κινητό της. Ήταν μια επιστολή χωρισμού, που τελείωνε με τα λόγια «Να προσέχεις τον εαυτό σου». Ό,τι δηλαδή γράφουν συνήθως οι άντρες σ΄ αυτές τις περιπτώσεις.

Αυτό συνέβη πριν από δύο χρόνια. Η Σοφί Καλ δεν ήξερε τι να απαντήσει σ΄ αυτή την επιστολή, ήταν σαν να μην απευθυνόταν σ΄ εκείνη. Της ήρθε λοιπόν μια ιδέα: να ζητήσει από διάφορες γυναίκες να ερμηνεύσουν αυτό το κείμενο. Διάλεξε τις γυναίκες με βάση το επάγγελμά τους, μία δασκάλα, μία συγγραφέα, μία διορθώτρια, μία κοινωνιολόγο, μία διαφημίστρια, μία εγκληματολόγο, μία χορεύτρια, μία φιλόλογο, μία δημοσιογράφο. Έμαθε και επαγγέλματα που δεν τα ήξερε, όπως η εθνομεθοδολόγος ή η συντάκτρια σταυρολέξων. Ο κανόνας ήταν ο ακόλουθος: να αναλύσουν το κείμενο χρησιμοποιώντας την επαγγελματική τους γλώσσα. Η δημοσιογράφος συνέταξε ένα κομμάτι, η διπλωμάτης χρησιμοποίησε τη διπλωματική γλώσσα, η χορεύτρια ερμήνευσε τα συναισθήματά της, η φυσικός αντιπαρέβαλε τη σχάση του ατόμου με τη συναισθηματική ρήξη, η δικαστής επινόησε έναν παραλληλισμό ανάμεσα στο ερωτικό συμβόλαιο και το συμβόλαιο αγοραπωλησίας ενός σπιτιού.

Συνολικά, 107 γυναίκες ερμήνευσαν η καθεμιά με τον δικό της τρόπο μια επιστολή χωρισμού. Και το αποτέλεσμα, με τίτλο (φυσικά) «Να προσέχεις τον εαυτό σου», είναι η έκθεση με την οποία εκπροσωπείται η Γαλλία στην 52η Μπιενάλε της Βενετίας, που άνοιξε χθες επισήμως τις πύλες της στο κοινό. Ο αριθμός των γυναικών δεν ήταν προαποφασισμένος, λέει η Σοφί Καλ στο περιοδικό Λ΄Εξπρές. Η 107η γυναίκα που δέχθηκε την πρότασή της ήταν η τραγουδίστρια Ρeaches, αλλά οι δύο γυναίκες δεν μπορούσαν να βρουν τρόπο να συναντηθούν, ώσπου μια μέρα η τραγουδίστρια τηλεφώνησε από το Βερολίνο ότι θα βρισκόταν εκεί για μερικές μέρες και ρωτούσε μήπως μπορούσε να γίνει εκεί το ραντεβού. Το Βερολίνο ήταν η πόλη της μοιραίας επιστολής, ήταν σαφές ότι ο κύκλος είχε κλείσει.

Συμπτώσεις και τυχαία γεγονότα καθορίζουν τη ζωή όλων μας, η διαφορά είναι ότι η Σοφί Καλ τα αξιοποιεί για να κάνει τέχνη. Την ώρα που της γινόταν η πρόταση να εκπροσωπήσει τη Γαλλία στην Μπιενάλε, χτυπούσε το άλλο τηλέφωνο και η μητέρα της τής ανακοίνωσε ότι της μένει ένας μήνας ζωής. «Τι κρίμα που δεν θα είμαι εκεί!», είπε η μητέρα της όταν της μίλησε για τη Βενετία. Λίγες μέρες αργότερα, η Σοφί βιντεοσκόπησε τις τελευταίες της στιγμές: έντεκα λεπτά, στη διάρκεια των οποίων δεν ήξερε αν η μητέρα της ζούσε ακόμη ή είχε πεθάνει. Το βίντεο αυτό, με τίτλο «Δεν μπόρεσα να συλλάβω τον θάνατο», θα προβληθεί και αυτό στην Μπιενάλε, από το Διεθνές Περίπτερο. Η μητέρα της θα είναι τελικά παρούσα στη Βενετία.

Δεν υπάρχουν καλοί και κακοί

Τον Δεκέμβριο του 1968, τέσσερις μήνες μετά την εισβολή των σοβιετικών τανκς στην Τσεχοσλοβακία, η Ένωση Συγγραφέων κάλεσε στη χώρα τον Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, τον Χούλιο Κορτάσαρ και τον Κάρλος Φουέντες. Νωρίτερα είχαν επισκεφθεί τη χώρα ο Σαρτρ, η Σιμόν ντε Μπωβουάρ και ο Γκρας. Οι τρεις Λατινοαμερικανοί συγγραφείς ταξίδεψαν με τρένο, και όλη τη νύχτα ο Κορτάσαρ διηγιόταν ιστορίες με τρένα, από τον Τολστόι μέχρι την Άγκαθα Κρίστι. Στην Πράγα τούς υποδέχθηκε ο Κούντερα, εξαιρετικά ανήσυχος. «Μην πιστεύετε κανέναν», τους είπε, «θα σας διηγηθώ εγώ τι συνέβη». Και τους τα διηγήθηκε σε μια σάουνα, τον μοναδικό χώρο όπου μπορούσαν να μιλήσουν χωρίς να τους παρακολουθούν. Ο Κορτάσαρ δεν πήγε. «Είμαι πολύ ψηλός για σάουνες», τους είπε. Έτσι, γυμνοί και με τον ιδρώτα να τρέχει, ο Γκάμπο και ο Φουέντες έμαθαν για την καταστολή της Άνοιξης της Πράγας. Ταράχτηκαν τόσο πολύ, που ζήτησαν από τον οικοδεσπότη τους να τους οδηγήσει στο ντους. Αλλά εκείνος προτίμησε να τους ρίξει στον ποταμό Ουλτάμπα, που ήταν παγωμένος. Όταν βγήκαν, αισθάνονταν γι΄ αυτόν ανάμεικτα συναισθήματα αγάπης και μίσους.

Την ιστορία την αφηγήθηκε ο Φουέντες στην Ελ Παΐς με αφορμή την επίσκεψή του στην Ισπανία για τα 200 χρόνια από την κατάκτηση των ανεξαρτησιών της Λατινικής Αμερικής. Νωρίτερα είχε περάσει και πάλι από την Πράγα και είχε την ευκαιρία να κάνει χρήσιμες συγκρίσεις. Τότε υπήρχε δυστυχία και χιούμορ, δηλαδή μελαγχολία. Οι κάτοικοι παραπλανούσαν τους Σοβιετικούς στρατιώτες, τους οδη- γούσαν σε αντίθετες κατευθύνσεις απ΄ αυτές που έψαχναν, τους έκαναν να πέφτουν πάνω στους καθρέφτες, οι Ρώσοι δεν είχαν δει ξανά τζαμαρίες στη ζωή τους! Ο στρατάρχης Γκρέσκο έπεσε μια μέρα σ΄ έναν τοίχο, και από τότε βάφτισαν το μέρος «Τοιχογραφία του Γκρέσκο!».

Κι ύστερα έγινε αυτό που περιέγραψε με τον δικό του τρόπο ο Μίλος Φόρμαν: «Βγήκαμε από τον ζωολογικό κήπο και μπήκαμε στη ζούγκλα». Η Τσεχοσλοβακία, που είχε περάσει από τον Πρώτο στον Τρίτο Κόσμο, ξαναπέρασε απότομα στον Πρώτο. Η λογοτεχνία έχασε την περίοπτη θέση που είχε, αντί για τα μεγάλα λογοτεχνικά έργα σήμερα κυριαρχεί το Ρlayboy. Αλλά η χώρα προσαρμόζεται στη νέα πραγματικότητα. Κοιτάζει δύσπιστα τους Ρώσους και λαίμαργα τους Αμερικανούς, αυτή την εβδομάδα ήταν εκεί κι ο Μπους, περικυκλωμένος από αστυνομικούς, μια θλίψη. Πάντως ο Κάφκα εξακολουθεί να είναι το πνεύμα που κυριαρχεί στη χώρα, όπως και στην Ευρώπη, μαζί με τον Σάμιουελ Μπέκετ. Το πνεύμα της Αμερικής, πάλι, είναι ο Φώκνερ. Αυτοί οι τρεις συμβολίζουν μια ιδέα που η λογοτεχνία απεικονίζει καλύτερα απ΄ οτιδήποτε άλλο: δεν υπάρχουν καλοί και κακοί. Η καλή λογοτεχνία γεννιέται από τον ανταγωνισμό.

Οι ανατρεπτικοί ιερείς του Εντρεβίας

Το Εντρεβίας είναι μια λαϊκή συνοικία της Νοτιοανατολικής Μαδρίτης. Κι εδώ υπάρχει μια ενορία διαφορετική από τις άλλες. Αντί για εξομολογητήριο και Αγία Τράπεζα, έχει έναν Εσταυρωμένο, μια Γκερνίκα και παιδικά σκίτσα καρφιτσωμένα στους τοίχους. Ο άρτος του Θεού είναι μπισκότα και ο οίνος παλιό, καλό κρασί.

Oι ιερείς του Εντρεβίας είναι παλιές καραβάνες. Το 1987 συγκέντρωσαν 10.000 ανθρώπους στο κέντρο της Μαδρίτης για να διαμαρτυρηθούν για τη διαφθορά της αστυνομίας. Το 1996 κατέλαβαν τον καθεδρικό ναό της πόλης για να καταγγείλουν τα βασανιστήρια στα κέντρα για ανήλικους παραβάτες. Το 2001 κλείστηκαν μαζί με λαθρομετανάστες σε ένα κατάστημα Corte Ιngles. «Εμείς έτσι αντιλαμβανόμαστε την πίστη. Για μένα δεν υπάρχει διαφορά ανάμεσα στη λειτουργία και στην επίσκεψη σε έναν φυλακισμένο», λέει ο 64χρονος Ενρίκε ντε Κάστρο, η ψυχή αυτού του «ευαγγελικού ακτιβισμού». Ο άνθρωπος αυτός ήταν ο πρώτος που δέχθηκε στο σπίτι του νέους που αντιμετωπίζουν δυσκολίες. Χάρις σε αυτόν η ενορία Σαν Κάρλος Μπορομέο του Εντρεβίας έγινε καταφύγιο των λαθρομεταναστών, των τοξικομανών και νέων με διάφορα προβλήματα. Όπως διευκρινίζει, «υπάρχουν κι άλλες ενορίες που επιτελούν κοινωνικό έργο. Αυτή εδώ όμως είναι η μόνη όπου οι περιθωριακοί συμμετέχουν πλήρως στη λειτουργία της».

Παλιές καραβάνες είναι όμως και οι 78 επίσκοποι της Μαδρίτης. Η ισπανική Εκκλησία είναι πανίσχυρη (7.326 εκπαιδευτικά κέντρα), πάμπλουτη (η ετήσια κρατική επιδότηση φτάνει τα 3 δισεκατομμύρια ευρώ) και εξόχως συντηρητική: ο καρδινάλιος Ρούκο Βαρέλα έφτασε πέρυσι να συγκρίνει τον ναζισμό και τον Διαφωτισμό, χαρακτηρίζοντας και τους δύο εκφράσεις ενός «λαϊκού φονταμενταλισμού»! Έχει όμως ένα μεγάλο πρόβλημα. Μπορεί το 80% των Ισπανών να είναι καθολικοί, μόνο το 10% όμως πηγαίνει στην εκκλησία. Επιπλέον, το 80% των Ισπανών ηλικίας 15-24 ετών δηλώνει ότι η Εκκλησία δεν τους εμπνέει καμιά εμπιστοσύνη. Είναι κι αυτός ο Θαπατέρο που προκαλεί με τη νομιμοποίηση του γάμου των ομοφυλοφίλων, εξαπολύοντας «τη μεγαλύτερη επίθεση εναντίον της πίστης στα δύο χιλιάδες χρόνια του χριστιανισμού». Η αρχιεπισκοπή της Μαδρίτης αποφάσισε έτσι να δείξει τα δόντια της, ανακοινώνοντας το κλείσιμο της ανατρεπτικής ενορίας και την εκδίωξη των τριών «κόκκινων ιερέων» του Εντρεβίας, του Ενρίκε ντε Κάστρο, του 72χρονου Πέπε Ντίας και του 39χρονου Χαβιέρ Μπαέσα. Στην απόφασή της αυτή έχει, λέει, και τη στήριξη του Βατικανού.

«Μερικές φορές αναρωτιέμαι αν εκείνοι κι εγώ πιστεύουμε στον ίδιο Θεό», λέει ο Μπαέσα στη Λιμπερασιόν. Την περασμένη Κυριακή, πάντως, τέλεσε και πάλι λειτουργία στο Σαν Κάρλος Μπορομέο, αφού δεν έχει λάβει ακόμη γραπτώς την εντολή αποπομπής του. Στο ποίμνιο υπήρχαν τοξικομανείς, άνεργοι, μουσουλμάνοι, άθεοι, καθηγητές, ένας δικαστής, ακόμη και μια κόμισσα. Και όταν τελείωσε, τους αποχαιρέτησε με αυτά τα λόγια: «Πηγαίνετε στην ειρήνη εκείνου που για μερικούς είναι Θεός, για άλλους είναι προφήτης και για τους περισσότερους είναι δάσκαλος».

Με σύμμαχο τον Μπερίσα

Η κουλτούρα του φόβου, που χαρακτηρίζει τη μετά την 11η Σεπτεμβρίου Αμερική, συγκρούεται με την κουλτούρα του εξευτελισμού από την οποία διαπνέεται η μετασοβιετική Ρωσία. Ευκαιρία για την Ευρώπη να αξιοποιήσει την «ήπια ισχύ» της.

Πιεσμένος κι απομονωμένος: αυτή την εικόνα δίνει ο Βλαντίμιρ Πούτιν στη σύνοδο των οκτώ ισχυρότερων χωρών του κόσμου, που άρχισε χθες στη Γερμανία. Ο πρόεδρος Μπους τον κατηγορεί για εκτροχιασμό των δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων, ο Τόνι Μπλερ έχει έλθει σε σύγκρουση μαζί του για τη δηλητηρίαση του Λιτβινένκο, ενώ ο Νικολά Σαρκοζί είναι πολύ οργισμένος με τον φόνο της δημοσιογράφου Άννας Πολιτκόφσκαγια. Δεν έχουν περάσει άλλωστε πολλοί μήνες από τότε που ο σημερινός πρόεδρος της Γαλλίας είχε καταγγείλει «τους 200.000 νεκρούς και τους 400.000 πρόσφυγες των πολέμων της Τσετσενίας» και είχε χαρακτηρίσει την πορεία της Ρωσίας «ανησυχητική». Ο Πούτιν περίμενε να περάσουν δύο μέρες για να τηλεφωνήσει στον Σαρκοζί και να τον συγχαρεί για την εκλογή του.

Όταν όμως τελικά του τηλεφώνησε, η συνομιλία τους ήταν «μεγαλειώδης», σύμφωνα με έναν αυτόπτη μάρτυρα. Και στο σημερινό ραντεβού τους, λέγεται ότι ο Πούτιν θα εμφανιστεί πολύ θετικός απέναντι στην αίτηση της γαλλικής εταιρείας Τotal να εκμεταλλευτεί τα πετρελαϊκά κοιτάσματα του Στοκμάν, στη Σιβηρία. «Το αφεντικό της εταιρείας Γαλλία θα συναντηθεί με το αφεντικό της εταιρείας Ρωσία», λέει ένας σύμβουλος του Σαρκοζί. Ίσως λοιπόν ο τελευταίος να μην προλάβει να θέσει το ζήτημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Ρωσία, αναγνωρίζει άλλωστε ότι η «σιδηρά πυγμή» έχει και παράπλευρες απώλειες. Υπάρχουν πιο επείγοντα ζητήματα, όπως είναι τα κοινά ενεργειακά συμφέροντα της Ευρώπης με τη Ρωσία. Ο πρώτος που το κατάλαβε εγκαίρως ήταν ο Γκέρχαρντ Σρέντερ, η διάδοχός του ακολούθησε τον ίδιο δρόμο, αυτό θα κάνει κι ο εκπρόσωπος του άλλου πόλου του γαλλογερμανικού άξονα.

Αυτόν ακριβώς τον διάλογο φοβάται ο Μπους, γι΄ αυτό και επιμένει τόσο στην περιβόητη αντιπυραυλική ασπίδα του. Αυτός είναι ο πραγματικά απομονωμένος ηγέτης στη σύνοδο του Χάιλιγκενταμ. Έχοντας σημαντικά θέματα της εξωτερικής πολιτικής του ανοιχτά (Ιράκ, Αφγανιστάν, Μέση Ανατολή), ανακαλύπτει επιπλέον ότι δεν μπορεί να χειριστεί τη Ρωσία του Πούτιν όπως ο Κλίντον χειριζόταν τη Ρωσία του Γιέλτσιν. Όταν όλοι οι πολιτισμένοι άνθρωποι αυτού του πλανήτη εκφράζουν τον αποτροπιασμό τους για τη συνέχιση του σκανδάλου που λέγεται Γκουαντάναμο, η επίκληση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τον Αμερικανό πρόεδρο προκαλεί τουλάχιστον καγχασμό. Αλλά και στο βασικό θέμα αυτής της συνόδου, την αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών, η πλευρά που ξεχωρίζει για την αδιαλλαξία της είναι η αμερικανική.

Θα περάσουν όμως αυτές οι μέρες, πού θα πάει, θα έρθει η Κυριακή και ο Μπους θα επισκεφθεί τη χώρα που τον αγαπάει περισσότερο από κάθε άλλη: την Αλβανία. Όταν έχεις σύμμαχο και φίλο τον Μπερίσα δεν χρειάζεται να φοβάσαι τίποτα.

Υπάρχει και Δωμάτιο του΄Ερωτα

Δώδεκα όροφοι, εξήντα δωμάτια, 6.000 βιβλία. Το «Library Ηotel», στην καρδιά του Μανχάταν, είναι το μοναδικό ξενοδοχείο στον κόσμο που έχει σχεδιαστεί ολοκληρωτικά με πρότυπο μια βιβλιοθήκη.

OΧένρι Κάλαν είναι μια χαρακτηριστική περίπτωση του αμερικανικού ονείρου. Έφθασε στη Νέα Υόρκη από την Τσεχοσλοβακία το 1967 και δούλεψε αρχικά ως γκρουμ, για να ανεβεί πολύ γρήγορα όλες τις κλίμακες της ξενοδοχειακής ιεραρχίας και να ιδρύσει τον δικό του όμιλο, που περιλαμβάνει σήμερα μερικά από τα πιο γνωστά ξενοδοχεία της πόλης («Giraffe», «Casablanca», «Εlysie», «Gansevoort»). Πάντα ήθελε όμως να κάνει κάτι διαφορετικό. Κι όταν μια μέρα παρατήρησε ένα παλιό συγκρότημα γραφείων απέναντι από την περίφημη Δημόσια Βιβλιοθήκη, συνέλαβε την ιδέα ενός ξενοδοχείου αφιερωμένου στο βιβλίο. Ο ίδιος δεν είναι βιβλιόφιλος, ομολογεί μάλιστα ότι δεν διαβάζει ποτέ για την προσωπική του ικανοποίηση. Και το ξενοδοχείο του, που άνοιξε το 2000, απευθύνεται λιγότερο σε βιβλιόφιλους και περισσότερο σε επιχειρηματίες, διαφημιστές, δικηγόρους και ερωτευμένα ζευγαράκια. Αυτό είναι και το μυστικό της επιτυχίας του: χωρίς να είναι φθηνό (τα δωμάτια κοστίζουν από 289 ως 589 δολάρια), το «Library Ηotel» βρίσκεται σήμερα στην πέμπτη θέση των πιο δημοφιλών ξενοδοχείων της Αμερικής, σύμφωνα με την αξιολόγηση του tripadvisor. com.

Όπως γράφει στον Νουβέλ Ομπζερβατέρ ο συγγραφέας Γκασπάρ Κενίγκ, που έμεινε μερικές ημέρες στο ξενοδοχείο, καθένας από τους 12 ορόφους είναι αφιερωμένος σε μια γνωστική ενότητα. Ο 9ος, για παράδειγμα, έχει τον τίτλο «Ιστορία» και περιλαμβάνει τα δωμάτια «Βιογραφίες», «Γεωγραφία», «Ιστορία της Ασίας», «Ωκεανογραφία», «Αρχαία Ιστορία» και «Σύγχρονη Ιστορία». Η αρίθμησή τους ακολουθεί τη δεκαδική ταξινόμηση του Dewey, με βάση την οποία τα βιβλία χωρίζονται σε δέκα κατηγορίες, από το 000 ώς το 900. Μια βιβλιοθήκη που βρίσκεται δίπλα στο κρεβάτι έχει πενήντα με εκατό βιβλία σχετικά με το θέμα του δωματίου. Έτσι, ένας δικηγόρος μπορεί να προετοιμάσει τις δίκες του στο δωμάτιο 300.006, ένας μαθηματικός να μελετήσει στο 500.001, ένα παιδί να διαβάσει για δεινόσαυρους στο 500.005, ένας υποχόνδριος να ξεφυλλίσει ιατρικά βιβλία στο 600.004 και ένα νεαρό ζευγάρι να εμπλουτίσει τις γνώσεις του στο 800.001, το Δωμάτιο του Έρωτα.

Αν η βιβλιοθήκη είναι απεριόριστη, αναρωτιόταν ο Μπόρχες, μπορεί να διαθέτει κατάλογο; Η απάντηση βρίσκεται στο Δωμάτιο των Δωματίων, με αριθμό 1000.001, που είναι αφιερωμένο στις βιβλιοθήκες. Και τι μέτρα λαμβάνονται για να προστατευθεί όλος αυτός ο πλούτος; Κανένα. Υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο «χάνονται» γύρω στα 200 βιβλία, τα οποία φυσικά αντικαθίστανται. Κανένα βιβλίο δεν θεωρείται αναντικατάστατο. Κανένα δεν είναι συλλεκτικό. Όλα προορίζονται για καθημερινή χρήση, κινούνται, ανταλλάσσονται, ζουν. Κι έτσι, όλοι γίνονται αναγνώστες. Το κλασικό καρτελάκι Do not disturb που κρεμούν έξω από την πόρτα τους όσοι δεν θέλουν να τους ενοχλήσουν γράφει εδώ «Let me read». Αφήστε με να διαβάσω, μήπως γίνω καλύτερος άνθρωπος.

Ο πόλεμος των 14.600 ημερών

Ένα περίεργο πράγμα συμβαίνει με το Ισραήλ. Οι συζητήσεις που γίνονται σήμερα στη χώρα είναι οι ίδιες, μα ακριβώς οι ίδιες, με αυτές που γίνονταν το 1967, πριν από τον Πόλεμο των Έξι Ημερών. Σαν να μην πέρασε μία μέρα.

Στα μέσα της δεκαετίας του ΄60, το Ισραήλ γνώριζε τη μια επιτυχία μετά την άλλη. Πρώτα απ΄ όλα, ένα νεαρό κράτος είχε ήδη επικρατήσει σε δύο πολέμους (το 1948 και το 1956) και είχε δεχθεί δύο εκατομμύρια επιπλέον μετανάστες. Το 1965, παιδιά από το Ισραήλ κέρδιζαν το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Μαθηματικών, νικώντας τους Αμερικανούς συνομηλίκους τους. Έναν χρόνο αργότερα, ο συγγραφέας Σμουέλ Γιόζεφ Άγκνον κέρδιζε το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Γίνονταν συζητήσεις για ένα ισραηλινό διαστημικό πρόγραμμα. Διάφορες προσωπικότητες, από τον Χίτσκοκ μέχρι τον Σαρτρ, επισκέπτονταν τη χώρα για να δουν από κοντά το ισραηλινό θαύμα. Και ξαφνικά, στις αρχές του 1966, όλα άλλαξαν. Η οικονομία μπήκε σε ύφεση, η ανεργία εκτινάχθηκε στα ύψη, οι Ισραηλινοί άρχισαν να εγκαταλείπουν τη χώρα, στο τέλος του χρόνου αυτοί που έφευγαν ήταν περισσότεροι από εκείνους που έρχονταν. Η ένταση με τη Συρία και την Αίγυπτο αυξανόταν συνεχώς, άρχισαν να σκάνε και οι πρώτες βόμβες της Φάταχ. Το φάντασμα ενός νέου Ολοκαυτώματος σκίαζε τη χώρα. Ένας από τους πιο γνωστούς «νέους ιστορικούς» του Ισραήλ, ο Τομ Σέγκεβ, ζήτησε από οικογένειες στην Αμερική να του δείξουν τα γράμματα που έπαιρναν από τους συγγενείς τους στο Ισραήλ. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία, αναφέρονταν στον φόβο μιας νέας γενοκτονίας.

Κάπως έτσι ξεκίνησε ο πόλεμος. Το Ισραήλ ήταν υπερβολικά αδύναμο για να μην επιτεθεί, λέει ο Σέγκεβ σε συνέντευξή του στο περιοδικό Λ΄Εξπρές. Αυτό δεν σημαίνει ότι η επίθεση είχε πολιτικές σκοπιμότητες, ότι ήταν ένας ελιγμός για να ξεπεραστεί η εσωτερική κρίση. Αλλά η παράνοια που επικρατούσε οδήγησε το Ισραήλ να κάνει το ένα λάθος μετά το άλλο. Πολιτικοί και στρατιωτικοί είχαν συμφωνήσει ότι η κατάληψη της Δυτικής Όχθης και της Ανατολικής Ιερουσαλήμ δεν ήταν προς το συμφέρον της χώρας- παρά ταύτα, το έπραξαν. Όλοι γνώριζαν ότι κάτι έπρεπε να γίνει με τους Παλαιστίνιους, η εγκατάστασή τους στη Δυτική Όχθη δεν θα κόστιζε παρά 40 εκατομμύρια δολάρια σε διάστημα δέκα ετών και οι Εβραίοι φιλάνθρωποι ήταν έτοιμοι να βοηθήσουν. Αντί γι΄ αυτό, η κυβέρνηση σκεπτόταν να τους ξαποστείλει στο Σινά ή στον Καναδά. Ο τότε πρωθυπουργός συζήτησε στα σοβαρά με τον πρόεδρο Τζόνσον το ενδεχόμενο να εγκατασταθούν οι Παλαιστίνιοι στο Ιράκ!

Η γρήγορη νίκη έδωσε νέα πνοή στον σιωνισμό. Το Ισραήλ αισθανόταν πλέον παντοδύναμο. Αλλά απέδειξε ότι δεν ξέρει τι να κάνει τη δύναμή του. Σαράντα χρόνια μετά, η νεολαία της χώρας δεν πιστεύει πια στην ειρήνη. Όπως γράφει ο Τζόναθαν Φρίντλαντ στην Γκάρντιαν, ο πόλεμος κράτησε επισήμως έξι μέρες, αλλά στην πραγματικότητα συνεχίζεται ακόμη: ο πόλεμος των 14.600 ημερών.

Δέκα χιλιάδες δολάρια ευτυχίας

«Οι ανθρώπινες σχέσεις, η ευτυχία, έννοιες που δεν αποτελούν μετρήσιμα μεγέθη με όρους αριθμητικής ανάπτυξης, είναι πιο σημαντικές από μια τηλεόραση επίπεδης οθόνης. Το λένε όλες οι έρευνες». Μπιλ ΜακΚίμπεν

Το πρώτο του βιβλίο κυκλοφόρησε πριν από δέκα χρόνια με τον τίτλο «Το τέλος της φύσης». Τότε είχε αντιμετωπιστεί ως δοκίμιο οικολογικής τρομοκρατίας, αλλά οι προβλέψεις του για διάφορες καταστροφές εξαιτίας των κλιματικών αλλαγών σε μεγάλο βαθμό επαληθεύθηκαν. Τώρα, ο ΜακΚίμπεν επιστρέφει φέρνοντας μαζί του μια νότα αισιοδοξίας. Η τάση συσσώρευσης όλο και περισσότερων αγαθών- γράφει στο βιβλίο του «Deep Εconomy»- υπονομεύει την ικανοποίηση που εισπράττεται από τις κοινωνικές και οικογενειακές σχέσεις. Η οικονομία πρέπει να έχει ως στόχο όχι τόσο την αύξηση των δεικτών της παραγωγής όσο την ευτυχία των ανθρώπων. Και για να συμβεί αυτό πρέπει να ενισχυθούν οι τοπικές οικονομίες, οι «αγορές της γειτονιάς», που συνδέουν τον άνθρωπο με το περιβάλλον του.

Ο συγγραφέας αρχίζει από μια στατιστική διαπίστωση. Οι Αμερικανοί είναι κατά μέσο όρο σε καλύτερη κατάσταση απ΄ ό,τι πριν από 50 χρόνια. Όπως δηλώνουν όμως στις δημοσκοπήσεις, την περίοδο αυτή οι φίλοι τους λιγόστεψαν. Μαζί με τα υλικά αγαθά, μεγάλωσε και η μοναξιά. Τον τελευταίο καιρό έχουν αρχίσει να φυτρώνουν σε κάθε γωνιά της Αμερικής τα μπακάλικα της γειτονιάς, όπως και στην Ευρώπη. Και αποδείχθηκε ότι οι συζητήσεις που κάνουν οι καταναλωτές σε αυτά τα μέρη είναι δέκα φορές περισσότερες από εκείνες που έκαναν στα σούπερ- μάρκετ. Η σχέση ανάμεσα στην οικονομική ευημερία και τις ανθρώπινες σχέσεις είναι σαφής. Η ανάπτυξη είναι απαραίτητη, δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία γι΄ αυτό, η φτώχεια και η ευτυχία είναι δύο έννοιες ασυμβίβαστες. Υπάρχει όμως ένα όριο. Σύμφωνα με ορισμένους οικονομολόγους, μέχρι ένα μέσο κατά κεφαλήν εισόδημα 10.000 δολαρίων τον χρόνο υπάρχει άμεση σχέση ανάμεσα στην αύξηση του εισοδήματος και την αύξηση της προσωπικής ικανοποίησης. Από εκεί και πέρα, η εξίσωση μπερδεύεται. Ίσως επειδή οι βασικές ανάγκες έχουν πλέον εκπληρωθεί.

O αιώνας αυτός θα είναι πολύ δύσκολος, λέει ο ΜακΚίμπεν σε συνέντευξή του στο περιοδικό Λ΄Εσπρέσσο. Φαινόμενα όπως οι κυκλώνες και τα τσουνάμι θα πολλαπλασιαστούν. Η επιβίωσή μας θα εξαρτηθεί από τη συνοχή των κοινωνιών μας, κάτι που έχει άμεση σχέση με την ενέργεια που καταναλώνουμε, με τον χρόνο που αφιερώνουμε στις οικογένειές μας, με τους δεσμούς που δημιουργούμε με τη γειτονιά μας. Χάρις στο Ιnternet, μπορούμε να έχουμε μια οικονομία που είναι ταυτόχρονα τοπική και ισχυρή. Ένα απλό παράδειγμα: η ανταλλαγή συνταγών. Αντί να μεταφέρουμε από μεγάλες αποστάσεις αυτά που τρώμε (τα συστατικά ενός μέσου αμερικανικού γεύματος ταξιδεύουν 3.500 χιλιόμετρα μέχρι να φτάσουν στο πιάτο του καταναλωτή!), να μαγειρεύουμε αυτά που καλλιεργούμε.

Τραπέζι για μία

Η Κλαρίσα Χάιμαν, μια από τις γνωστότερες κριτικούς εστιατορίων της Βρετανίας, λέει ότι η ποιότητα ενός εστιατορίου κρίνεται από τον τρόπο που αντιμετωπίζει τους μοναχικούς πελάτες, κυρίως όταν είναι γυναίκες. Άμα σε βάλουν σε μια σκοτεινή γωνιά και σε αγνοήσουν, οι προδιαγραφές είναι οπωσδήποτε χαμηλές. Οι προσδοκίες είναι, αντίθετα, πολύ υψηλότερες αν σε οδηγήσουν σε ένα άνετο μπαρ και σου αφιερώσουν εκείνη ακριβώς την προσοχή που πρέπει: ούτε λίγη, ώστε να νιώθεις ριγμένος, ούτε πολλή, ώστε να αισθάνεσαι ότι σε πατρονάρουν. Το να τρως έξω μόνος σου έχει βέβαια μερικά εγγενή προβλήματα. Όταν δεν έχεις κάποιον να μιλήσεις, τρως πολύ γρήγορα. Όταν δεν έχεις κάποιον να σε συγκρατήσει, υπάρχει κίνδυνος να πιεις πολύ. Κι όταν βλέπεις γύρω σου πολλά ερωτευμένα ζευγάρια, μπορεί να πάθεις κατάθλιψη. Ένας βασικός κανόνας είναι λοιπόν να μη βγαίνεις ποτέ μόνος για φαΐ Σάββατο βράδυ.

Οι γυναίκες που τρώνε έξω μόνες τους συναντούν κι άλλες δυσκολίες. Στην Ιταλία, για παράδειγμα, πολλά γκαρσόνια θεωρούν ότι μια γυναίκα δεν έχει ιδέα από κρασί και εκφράζουν ανοιχτά την αποδοκιμασία τους όταν τολμά να παραγγείλει κάποιο μπουκάλι. Κάτι ανάλογο πρέπει να ισχύει και στην Ελλάδα. Τα πράγματα γίνονται πιο σκούρα όταν το γκαρσόνι αρχίζει να σε ρωτάει πού είναι ο άνδρας σου ή σου κάνει ευθεία πρόταση για ένα ποτό μετά τη λήξη της βάρδιας του. Ένας άλλος λόγος που οι μοναχικές γυναίκες αντιμετωπίζονται συχνά με προκατάληψη είναι ότι αφήνουν- λέει- μικρό φιλοδώρημα. Μικρότερο από τους άνδρες που τρώνε μόνοι τους. Για ποιο λόγο; Άγνωστο.
Όσο πιο δημοφιλής γίνεται η συνήθεια των μοναχικών εξόδων, τόσο περισσότερες λύσεις σπεύδει να δώσει η τεχνολογία. Η αμερικανική ιστοσελίδα solodining. com δημοσίευσε πρόσφατα την ιστορία ενός άνδρα που έφτασε σε ένα εστιατόριο εξοπλισμένος με φορητό DVD player και ακουστικά, και παρακολούθησε μια ολόκληρη ταινία ενώ κατανάλωνε με την ησυχία του ένα πλήρες γεύμα. Τα εστιατόρια πολλών πολυτελών ξενοδοχείων έχουν εγκαταστήσει τηλεοράσεις και ακουστικά σε ειδικά τραπέζια για ένα άτομο, ώστε ο πελάτης (και κυρίως η πελάτισσα) να είναι απασχολημένος όσο τρώει. «Πολύ κακή ιδέα», λέει η Χάιμαν στην Γκάρντιαν . «Μια από τις απολαύσεις που έχει μια γυναίκα όταν τρώει μόνη της είναι να κρυφακούει».

Ακόμη χειρότερη είναι η τάση ορισμένων εστιατορίων να τοποθετούν τους μοναχικούς πελάτες σε ομαδικά τραπέζια, υποχρεώνοντάς τους να κουβεντιάζουν με αγνώστους είτε έχουν όρεξη είτε όχι. Ίσως τα περιοδικά πόλης να πρέπει να καθιερώσουν μια καινούργια στήλη, όπου να αξιολογούν τα εστιατόρια ανάλογα με το πόσο φιλικά είναι προς τους μοναχικούς πελάτες. Στην Αθήνα υπάρχει ένα εστιατόριο που χαρακτηρίζει ανοιχτά τα παιδιά ανεπιθύμητα (!), μπορεί λοιπόν να δούμε κι άλλες εκπλήξεις.

Επιστροφή στις ρίζες

Οι φτωχοί δεν έχουν ανάγκη από φιλανθρωπία. Τρόπους και μέσα για να κερδίσουν χρήματα χρειάζονται. Και κάθε αντικείμενο που εξυπηρετεί αυτόν το σκοπό είναι επαναστατικό.

Το πιο ενδιαφέρον έκθεμα έχει το όνομα Q-Drum. Πρόκειται για μια πλαστική δεξαμενή με τη μορφή ρόδας, που μπορεί να χωρέσει 75 λίτρα νερού. Μπορεί κανείς να τη σύρει περνώντας της ένα σχοινί, όπως βγάζει βόλτα ένα σκυλί με το λουρί του. Η ιδέα φαίνεται απλή, σχεδόν προφανής, αλλά έχει ήδη αλλάξει τη ζωή χιλιάδων γυναικών στην Ανγκόλα, την Αιθιοπία και τη Ρουάντα, και μπορεί να μεταμορφώσει τη ζωή πολλών ακόμη εκατομμυρίων. Στην υποσαχάρια Αφρική, οι γυναίκες περνούν 15 με 30 ώρες την εβδομάδα κουβαλώντας δοχεία με νερό στο κεφάλι τους. Είναι μαθημένες, το κάνουν με κομψότητα, αλλά αυτό δεν μειώνει την κούρασή τους: τρεις με τέσσερις ώρες περπάτημα την ημέρα από το κοντινότερο πηγάδι μέχρι το σπίτι, και με αυτό το βάρος στο κεφάλι, είναι κάτι εξαντλητικό. Με την κυλινδρική αυτή δεξαμενή όμως, που εφευρέθηκε το 1993 στη Νότια Αφρική από τον Πίτερ Χέντρικσε και κρατάει οκτώ χρόνια, μπορούν να μεταφέρουν σε ένα δρομολόγιο το νερό που καταναλώνει η οικογένειά τους επί μια εβδομάδα.

«Μα γιατί δεν το είχε σκεφτεί κανείς μέχρι τώρα;» αναρωτιέται κανείς παρατηρώντας τα αντικείμενα που εκτίθενται στον κήπο του Εθνικού Μουσείου Ντιζάιν CooperΗewitt, στην Πέμπτη Λεωφόρο της Νέας Υόρκης. Η έκθεση, που θα διαρκέσει μέχρι τις 23 Σεπτεμβρίου, λέγεται «Ντιζάιν για το άλλο 90%». Όπως λέει ο πρώην ψυχίατρος Πωλ Πόλακ, πρόεδρος μιας οργάνωσης με έδρα την Ινδία που βοηθά τους φτωχούς αγρότες να γίνουν επιχειρηματίες, οι πιο πολλοί και πιο ευφυείς ντιζάινερ του κόσμου αφιερώνουν αποκλειστικά τις προσπάθειές τους στη σύλληψη προϊόντων για το πλουσιότερο 10% του πλανήτη. Δεν υπάρχει όμως τίποτα πιο επαναστατικό από το ντιζάιν που ικανοποιεί τις ανάγκες του υπόλοιπου 90%, των δισεκατομμυρίων ανθρώπων που ζουν με λιγότερα από δύο δολάρια την ημέρα.

Η απλότητα των εκθεμάτων είναι αφοπλιστική. Το «καλάμι της ζωής», εφεύρεση της δανικής εταιρείας Vestergaard Frandsen, είναι ένας μικρός κύλινδρος μήκους 25 εκατοστών, εφοδιασμένος με ενεργά φίλτρα που καθαρίζουν το νερό απ΄όπου κι αν το ρουφά ο χρήστης, ακόμη κι από μια λακκούβα. Κρατά ένα χρόνο, κοστίζει 3 ώς 5 δολάρια και καταπολεμά τον τύφο, τη χολέρα και τη δυσεντερία. Ένας φορτιστής μπαταριών που εφευρέθηκε στην Μποτσουάνα και λειτουργεί με ηλιακή ενέργεια αποδείχθηκε τόσο αποτελεσματικός, ώστε έχουν κατασκευαστεί μέχρι σήμερα 7.000 μοντέλα. Αντι-ντιζάιν; Καθόλου. Όπως επισημαίνει η Ρεπούμπλικα , το βιομηχανικό ντιζάιν που γεννήθηκε στη Γερμανία τη δεκαετία του ΄20 αποσκοπούσε στην επίλυση προβλημάτων, έδινε έμφαση στη λειτουργικότητα των αντικειμένων και επιδίωκε την ελαχιστοποίηση του κόστους τους ώστε να είναι προσιτά σε όλους. Με αυτή την έννοια, η έκθεση αποτελεί μια επιστροφή στις ρίζες.