Η γλώσσα του Σύμπαντος

Ας φανταστούμε ότι όλη η ευφυΐα του κόσμου ήταν συγκεντρωμένη όχι στους ανθρώπους, αλλά σε κάποιες απομονωμένες μέδουσες στον βυθό του Ειρηνικού Ωκεανού. Τα μόνα ερεθίσματα που δέχονται αυτά τα μαλάκια είναι η πίεση του νερού, η κίνησή του, η αλλαγή της θερμοκρασίας του. Δύσκολα λοιπόν θα μπορούσαν να εφεύρουν τους φυσικούς αριθμούς, το 1, το 2, το 3. Το πιθανότερο είναι ότι θα επινοούσαν ένα άλλο είδος μαθηματικών, που δεν θα χαρακτηριζόταν από διακριτά ψηφία, αλλά από μια συνέχεια.

Πρώτο συμπέρασμα: τα μαθηματικά αποτελούν μια ανθρώπινη εφεύρεση. Γιατί οι αρχαίοι Βαβυλώνιοι και οι αρχαίοι Έλληνες ξεκίνησαν με την αριθμητική και τη γεωμετρία; Εξαιτίας του συστήματος με το οποίο αντιλαμβάνονταν τον κόσμο, λέει στην Μπόστον Γκλόουμπ ο Αμερικανός αστροφυσικός Μάριο Λίβιο, από το Ινστιτούτο Διαστημικών Επιστημών της Βαλτιμόρης. Στην αρχή, οι θετικοί αριθμοί ήταν αρκετοί. Ύστερα χρειάστηκε να εφευρεθούν οι αρνητικοί αριθμοί. Έπειτα προστέθηκαν οι φανταστικοί αριθμοί, τους οποίους μπορεί να μη συναντάμε στην καθημερινή μας ζωή, χρειάζονται όμως σε πολλούς κλάδους της μηχανικής και της φυσικής. Κάποια στιγμή ούτε αυτοί ήταν αρκετοί: για να εξηγηθούν πράγματα όπως η αναπαραγωγή του DΝΑ διατυπώθηκε η θεωρία των κόμβων, μέρος της οποίας είναι και η γνωστότερη θεωρία των χορδών.

«Είναι ο Θεός μαθηματικός;» Αυτός είναι ο τίτλος του νέου βιβλίου του Λίβιο, που προσπαθεί και αυτός- όπως τόσοι και τόσοι άλλοι σύγχρονοι στοχαστές- να κατανοήσει αυτό που ο Νομπελίστας Γιουτζίν Βίγκνερ έχει αποκαλέσει «παράλογη αποτελεσματικότητα των μαθηματικών». Κάποια στιγμή ένας μαθηματικός διατυπώνει μια θεωρία που δεν έχει καμιά απολύτως εφαρμογή στην πράξη. Και μερικές δεκαετίες, αν όχι αιώνες αργότερα, ένας φυσικός χρησιμοποιεί ακριβώς εκείνη τη θεωρία για να παρουσιάσει μια αναπαράσταση του Σύμπαντος. Να η θεμελιώδης διαφορά των μαθηματικών από άλλες ανθρώπινες εφευρέσεις, όπως η τέχνη: η απίστευτη μακροβιότητά τους. Αυτό που ίσχυε κάποτε θα ισχύει για πάντα. Η επιφάνεια του κύκλου που ανακάλυψε ο Αρχιμήδης πριν από περίπου 2.000 χρόνια εξακολουθεί να περιγράφεται από την ίδια εξίσωση. Η φυσική του Αριστοτέλη, αντίθετα, δεν ισχύει πια. Στις μέρες μας δεν έχουμε την ίδια θεωρία του Σύμπαντος που είχαν ο Αριστοτέλης ή ο Πυθαγόρας. Ούτε τραγουδάμε την ίδια μουσική με τους αρχαίους Έλληνες.

Η θρησκεία, η πολιτική, η αξιολόγηση ενός έργου τέχνης έδιναν και δίνουν τροφή για ατέλειωτες συζητήσεις. Αλλά δύο και δύο θα κάνουν πάντα τέσσερα. Τα μαθηματικά είναι η γλώσσα του Σύμπαντος, καταλήγει ο Λίβιο. Και όταν κάποιο αξίωμα διαπιστώνεται ότι δεν ισχύει, υπάρχει μια λέξη για να το περιγράψει: το αποκαλούμε λάθος.

Ταξική δικαιοσύνη

Η Μπάρμπαρα Ε. έκανε ένα λάθος. Όταν προσελήφθη στο σούπερ μάρκετ δεν φρόντισε να υπάρχει στο συμβόλαιό της ένας όρος, μια ρήτρα όπως λένε, που να την προστατεύει από τα «διαφυγόντα κέρδη».

Το καπιταλιστικό σύστημα, γράφει ο Γάλλος οικονομολόγος Ζαν-Πολ Φιτουσί στη Ρεπούμπλικα , χαρακτηρίζεται από τη σύγκρουση δύο αρχών. Η μία είναι η αγορά και η ανισότητα (ένα ευρώ, μία ψήφος) και η άλλη είναι η δημοκρατία και η ισότητα (ένα άτομο, μία ψήφος). Η σύγκρουση αυτή είναι δυναμική, υπό την έννοια ότι επιτρέπει στο σύστημα να προσαρμόζεται χωρίς να καταφεύγει στη ρήξη, όπως συμβαίνει με τα συστήματα (π.χ. το σοβιετικό) που χαρακτηρίζονται από μία και μόνη οργανωτική αρχή. Αυτό που απαιτείται, και ερευνάται διαρκώς, είναι μια ενδιάμεση οδός, ένας συμβιβασμός.

Οι Γερμανοί δικαστές που καταδίκασαν την Μπάρμπαρα Ε. προφανώς στερούνται τόσο θεωρητικής παιδείας όσο και ευαισθησίας. Με βάση το γράμμα του νόμου, έχουν δίκιο: η 50χρονη Μπάρμπαρα απολύθηκε από σούπερ μάρκετ του ανατολικού Βερολίνου, στο οποίο εργαζόταν τα τελευταία τριάντα ένα χρόνια ως ταμίας, με την κατηγορία ότι οικειοποιήθηκε δύο κουπόνια αξίας 48 και 82 λεπτών που είχε ξεχάσει ένας πελάτης. Το εργατικό δικαστήριο του Βερολίνου επικύρωσε αυτή την εβδομάδα την απόλυση της γυναίκας, κάνοντας δεκτό το επιχείρημα των εργοδοτών της ότι έχασε την εμπιστοσύνη τους. «Το ποσό δεν έχει σημασία», είπε ο δικηγόρος της αλυσίδας σούπερ μάρκετ Κaiser. «Ένας ταμίας πρέπει να είναι απολύτως αξιόπιστος και 100% έντιμος».

Η απαίτηση αυτή ισχύει άραγε μόνο για τους ταμίες; Το ποσοστό της αξιοπιστίας και της εντιμότητας διαφέρει ανάλογα με τη θέση που κατέχει κάποιος σε μια επιχείρηση; Οι δικαστές δεν θα έπρεπε να λάβουν υπόψη τους αφενός τον «πρότερο έντιμο βίο» της υπαλλήλου και αφετέρου το γενικότερο κλίμα που έχει δημιουργηθεί λόγω της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης; Με άλλα λόγια, δεν θα έπρεπε να αναζητήσουν έναν συμβιβασμό ανάμεσα στους νόμους της αγοράς και τους νόμους της δημοκρατίας;

Το βέβαιο είναι ότι η απόλυση της Ε., που είναι πλέον γνωστή ως «Έμελι», έχει προκαλέσει σοκ σε όλη τη Γερμανία. Η ίδια αρνείται την κατηγορία και οι υποστηρικτές της λένε ότι τιμωρήθηκε λόγω της συνδικαλιστικής δράσης της: το 2007, όταν η αλυσίδα άλλαξε ιδιοκτήτες, είχε οργανώσει απεργίες με αίτημα μισθολογικές αυξήσεις. Εδώ και μήνες γίνονται διαδηλώσεις με το σύνθημα «Συμπαράσταση στην Έμελι», έχουν δημιουργηθεί σχετικές ιστοσελίδες, ενώ ο δικηγόρος της θα προσφύγει στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. «Πρόκειται για σκάνδαλο», λέει η Κάρολα Μπλουμ, επικεφαλής της αριστερής πτέρυγας του δημοτικού συμβουλίου του Βερολίνου. «Η απώλεια 1,30 ευρώ οδηγεί σε μια απόλυση, τη στιγμή που οι υπεύθυνοι για ζημιές δισεκατομμυρίων χρυσώνονταν με τεράστια μπόνους».

Υπάρχει μια έκφραση, λίγο παλιά, για όλα αυτά: ταξική δικαιοσύνη.

Η Άννα, ο Αλεξάντερ, ο Ουμάρ

Μαζεύονται τελευταία πολλά πτώματα Ρώσων διαφωνούντων μέσα κι έξω από τα σύνορα της Ρωσίας. Η μόνη ελπίδα να σταματήσει το κακό είναι να παραμείνει χαμηλά η τιμή του πετρελαίου.

Η Άννα Πολιτκόφσκαγια ήταν μια ανήσυχη δημοσιογράφος που πίστευε ότι η καταστολή στην Τσετσενία αποτελεί προάγγελο της τυραννίας που αργά ή γρήγορα θα εγκαθιδρυθεί σε όλη τη Ρωσία. Επισκέφθηκε πολλές φορές την Τσετσενία και έγραψε επανειλημμένα για τα βασανιστήρια και τις σφαγές. Πρώτα αποπειράθηκαν να τη δηλητηριάσουν. Κι όταν δεν το κατόρθωσαν, την πυροβόλησαν έξω από το διαμέρισμά της. Πριν από λίγες ημέρες ολοκληρώθηκε στη Μόσχα η δίκη κάποιων μεσαζόντων. Οι δικαστές δεν ενδιαφέρθηκαν να μάθουν ποιος και γιατί διέταξε τη δολοφονία. Οι κατηγορούμενοι αθωώθηκαν.

Ο Αλεξάντερ Λιτβινένκο ήταν ένας Ρώσος πράκτορας που είχε σταλεί στην Τσετσενία για να πολεμήσει την τρομοκρατία. Τρομοκρατημένος από αυτά που είδε, επηρεασμένος από μια συζήτηση που είχε με έναν 16χρονο «μαχητή της ελευθερίας», αναζήτησε καταφύγιο στο Λονδίνο. Εκεί δηλητηρίασαν το φαγητό του με ραδιενεργό υλικό, με αποτέλεσμα να βρει αργό και φρικτό θάνατο. Ο κυριότερος ύποπτος για τη δολοφονία του όχι μόνο ζει ανενόχλητος στη Ρωσία, αλλά εξελέγη και βουλευτής.

Ο Ουμάρ Ισραήλοφ ήταν σωματοφύλακας του Ραμζάν Καντίροφ, τοποτηρητή του Πούτιν στην Τσετσενία. Εκείνος κατέφυγε στην Αυστρία, όπου μάταια ζήτησε την προστασία της αστυνομίας. Στις 13 Ιανουαρίου, μια ομάδα ενόπλων τον καταδίωξε στους δρόμους της Βιέννης και τον σκότωσε με δύο σφαίρες στο κεφάλι.

Ο Αχμεντ Ζακάγιεφ είναι Τσετσένος και κάποτε είχε δώσει στο Λονδίνο μια συνέντευξη Τύπου μαζί με την Πολιτκόφσκαγια και τον Λιτβινένκο. Όπως είναι φυσικό, φοβάται ότι μια μέρα θα του φυτέψουν κι εκείνου μια σφαίρα. Όπως είναι επίσης φυσικό, δεν θέλει να πεθάνει. «Ούτε ο Αλεξάντερ και η Άννα ήθελαν να πεθάνουν», λέει στον Τζόχαν Χάρι της Ιντιπέντεντ. «Για να τιμήσω όμως τη μνήμη των εκατοντάδων φίλων που έχουν φύγει, πρέπει να συνεχίσω να μιλάω. Δεν έχω δικαίωμα να κρυφτώ σε μια τρύπα και να τρέμω». Θα τον προστατεύσει κανείς; Θα βρουν οι Ευρωπαίοι πολιτικοί μια θέση για τα ανθρώπινα δικαιώματα ανάμεσα στους ρωσικούς εκβιασμούς για το φυσικό αέριο και την ανάγκη σύσφιγξης των δεσμών της Ρωσίας με τη Δύση;

Η οικονομική κρίση γίνεται ιδιαίτερα αισθητή στη Ρωσία. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, τον περασμένο μήνα οι άνεργοι αυξήθηκαν κατά 300.000 και έφτασαν τα 6,1 εκατομμύρια, αριθμός που αντιστοιχεί στο 8,1% του ενεργού πληθυσμού και αποτελεί ρεκόρ εξαετίας. Οι κινητοποιήσεις εναντίον των απολύσεων και της ακρίβειας πολλαπλασιάζονται. Και η αστυνομία τελευταία αποφεύγει να παρέμβει. «Τα τελευταία χρόνια, η κοινή γνώμη δέχθηκε τον περιορισμό των ατομικών ελευθεριών με αντάλλαγμα την ευημερία», λέει στη Φιγκαρό ο επιχειρηματίας Ιγκόρ Γιούργκενς. «Τώρα που η ευημερία υποχωρεί, το καθεστώς θα αναγκαστεί να διευρύνει τις ελευθερίες». Ίσως να ανασταλούν για λίγο καιρό και οι δολοφονίες των διαφωνούντων.

Οι αυτόνομοι έκαναν μια εξαίρεση

Εμφανίστηκαν στα μέσα της δεκαετίας του ΄70 ως μετεξέλιξη των Ιταλών μαοϊκών. Έδρασαν κυρίως τη διετία 1977-79: διαδηλώσεις, καταλήψεις, σαμποτάζ. Στη συνέχεια περιθωριοποιήθηκαν. Και τώρα, οι Γάλλοι «αυτόνομοι» αναδύονται ξανά, ηλικιακά ανανεωμένοι.

Η Φαμπιέν είναι 21 ετών, φοιτήτρια, και ξεκίνησε την πολιτική της δράση πριν από τέσσερα χρόνια. Γρήγορα βαρέθηκε τις διαδηλώσεις, «που δεν χρησιμεύουν σε τίποτα», και τα συνδικάτα, «που στο τέλος πάντα σε προδίδουν». Άρχισε να διαβάζει τους κλασικούς του αναρχοσυνδικαλισμού. Γνωρίστηκε με αρκετούς ομοϊδεάτες της. Το 2006, στο τέλος μιας διαδήλωσης, έσπασε το πρώτο κατάστημα Fauchon, στο Παρίσι. «Τα μοιράσαμε όλα στους αστέγους», λέει στη Λιμπερασιόν. Τους επόμενους μήνες το κίνημα γνώρισε κάποια κάμψη, που έλαβε τέλος όταν ανέλαβε την εξουσία ο Σαρκοζί. «Βλέπουμε γύρω μας το απόλυτο φακέλωμα», τονίζει. «Ζούμε στη χώρα της παράνοιας». Κι όλοι οι τρόποι αντίστασης είναι θεμιτοί.

Η Φαμπιέν είναι αυτόνομη- η αστυνομία προτιμά να την αποκαλεί «αναρχοαυτόνομη» (τελικά όλες οι αστυνομίες την ίδια ορολογία χρησιμοποιούν). Το ίδιο κι ο Μπρινό, που περιγράφει ως εξής αυτό το κίνημα: «Άλλοι είναι γιοι αστών, άλλοι προλεταρίων. Πρόκειται για φοιτητές και μαθητές που συνδέονται με φιλικούς δεσμούς, συναντήθηκαν στα κινήματα και θέλουν να συνεχίσουν τους αγώνες. Καθώς επιθυμούν την ανεξαρτησία τους από τους γονείς τους, καταλαμβάνουν ένα σπίτι. Σταματούν τις σπουδές τους, αρνούνται να δουλέψουν για λόγους αρχής, εισπράττουν το επίδομα ανεργίας, κλέβουν πότε πότε από τα καταστήματα, ορισμένοι κάνουν εποχικές δουλειές χωρίς να το παραδέχονται». Βίαιοι; «Το να καταλαμβάνεις ένα σπίτι, να σπας μια βιτρίνα ή να στήνεις ένα οδόφραγμα δεν είναι και τόσο βίαιο». Οργανωμένοι; «Αυτό που τους καθορίζει δεν είναι μια ιδεολογία, αλλά ένα πρόβλημα: η παιδεία, οι φυλακές, η ανεργία, η λαθρομετανάστευση. Μην ψάχνετε εκπροσώπους, δεν υπάρχουν». Κλεισμένοι στον κόσμο τους; «Έχω φίλους που έφυγαν για την Ελλάδα».

Για τη γαλλική αστυνομία, τα πράγματα είναι απλά: πρόκειται για ακροαριστερούς. Όμως κανείς από τους αυτόνομους δεν χρησιμοποιεί αυτόν τον όρο, που αποτελεί εφεύρεση του Λένιν. Σύμφωνα με τον Κριστόφ Μπουρσεγιέ, συγγραφέα της «Γενικής Ιστορίας της άκρας Αριστεράς» (εκδ. Denoel), πρόκειται για άτομα με ποικίλες ευαισθησίες. «Το κίνημα αυτό ενισχύεται από την οικονομική κρίση, από μια βαθιά αναταραχή στη γαλλική κοινωνία και από την πρόσκαιρη απουσία ηγεσίας στους κόλπους της Αριστεράς». Οι αρχές φοβούνται αναβίωση της τρομοκρατίας τύπου Άμεσης Δράσης (Αction Directe) ή Ερυθρών Ταξιαρχιών. Και για τον λόγο αυτό, όποιον συλλαμβάνουν τον παραπέμπουν με την αντιτρομοκρατική νομοθεσία.

Οι συνεντεύξεις στη Λιμπερασιόν ήταν μια εξαίρεση. Οι αυτόνομοι δεν εμπιστεύονται τον «αστικό Τύπο». Όποιος θέλει πληροφορίες θα πρέπει να ανατρέξει σε ιστοσελίδες όπως η Ιndymedia και η Squatnet. Τελικά, όλοι οι αυτόνομοι τα ίδια μέσα χρησιμοποιούν.

Ο Μαρξ δεν ήταν Νοστράδαμος

Σ΄ ένα συνέδριο του ΚΚΕ, ποτέ μα ποτέ δεν θα συνέβαινε κάτι τέτοιο. Κι αν συνέβαινε, είναι βέβαιο ότι οι υπεύθυνοι θα τιμωρούνταν παραδειγματικά.

«Oι ιδιοκτήτες του κεφαλαίου θα παρακινήσουν την εργατική τάξη να αγοράζει όλο και περισσότερα αγαθά, σπίτια και ακριβή τεχνολογία, αναγκάζοντάς τους να συνάπτουν δάνεια που κάποια στιγμή θα γίνουν αφόρητα. Τα απλήρωτα δάνεια θα οδηγήσουν στη χρεοκοπία των τραπεζών, οι οποίες θα χρειαστεί να εθνικοποιηθούν». Δύσκολα θα μπορούσε ένας πολιτικός αναλυτής της εποχής μας να περιγράψει την οικονομική κρίση καλύτερα από τον τρόπο με τον οποίο την είχε προβλέψει ο Καρλ Μαρξ πριν από ενάμιση αιώνα, στο Κεφάλαιο. Γι΄ αυτόν το λόγο, άλλωστε, καταχειροκροτήθηκε πριν από μερικές ημέρες ο γενικός συντονιστής της ισπανικής Ενωμένης Αριστεράς Κάγιο Λάρα, όταν διάβασε το παραπάνω απόσπασμα στη συνεδρίαση της Πολιτικής Επιτροπής του κόμματος.

Το απόσπασμα δημοσιεύθηκε την επομένη στην Ελ Παΐς. Κι αμέσως άρχισαν να εκφράζονται κάποιες αμφιβολίες. Το Διαδίκτυο πήρε φωτιά, καθώς πολλοί μπλόγκερ επισήμαναν ότι όροι όπως «εθνικοποίηση» και «τεχνολογία» δεν είχαν εκείνη την εποχή το περιεχόμενο που έχουν σήμερα. Επιπλέον, η συγκεκριμένη διατύπωση δεν συμφωνεί με τον τρόπο με τον οποίο ο Μαρξ θεωρούσε ότι θα υλοποιηθεί ο κομμουνισμός. «Ο Μαρξ δεν ήταν Νοστράδαμος», έγραψε η ιστοσελίδα Μalaprensa.com, που ασχολείται εδώ και χρόνια με την ανάλυση των λαθών στον ισπανικό Τύπο (μμμ, ωραία ιδέα...). Το παραπάνω απόσπασμα- διευκρίνιζε- δεν έχει καμιά σχέση με το Κεφάλαιο. Κυκλοφορεί εδώ και έναν μήνα με mail στις Ηνωμένες Πολιτείες, και έχει πιθανότατα την αφετηρία του σε μια αμερικανική σατιρική σελίδα που λέγεται Νews Μutiny.

Όπως είναι φυσικό, η Ελ Παΐς απευθύνθηκε στον συντονιστή της Ενωμένης Αριστεράς και τον ρώτησε πού βρήκε αυτό το απόσπασμα. «Μου το υπέδειξε ένας σύντροφος», απάντησε εκείνος, «που το βρήκε στο Ιnternet». Κάπως έτσι είχε κυκλοφορήσει παλιότερα- και κάθε τόσο επανέρχεται στο προσκήνιο- η υποτιθέμενη διαθήκη του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες. Τελικά το κόμμα αναγκάστηκε να ζητήσει συγγνώμη για το λάθος. Για να μην αδικήσει όμως τον μεγάλο φιλόσοφο (αφού, όπως επισήμανε ένα στέλεχος της Ενωμένης Αριστεράς, «ακόμη κι αν ο Μαρξ δεν είπε τις παραπάνω φράσεις, σίγουρα θα τις σκέφτηκε!»), έψαξε στο Κεφάλαιο και βρήκε ένα παρεμφερές απόσπασμα: «Σε ένα σύστημα παραγωγής όπου όλος ο ιστός της διαδικασίας αναπαραγωγής στηρίζεται στην πίστωση, όταν η τελευταία διακόπτεται ξαφνικά, και γίνονται δεκτές μονάχα οι πληρωμές τοις μετρητοίς, εκδηλώνεται αυτομάτως μια μεγάλη κρίση». Σίγουρα δεν είναι το ίδιο δυνατό με το άλλο, αλλά είναι λιγότερο ύποπτα προφητικό.

Μ΄ αυτά και μ΄ εκείνα αποκτούν ενδιαφέρον στο εξωτερικό οι διαδικασίες στα (πρώην ή νυν) κομμουνιστικά κόμματα. Ίσως να πρέπει να σκεφτούν ένα ανάλογο επικοινωνιακό τέχνασμα και οι Έλληνες σύντροφοι για το 19ο Συνέδριο...

Ο τοίχος και το αυγό

Δίστασε πολύ προτού αποδεχθεί την πρόσκληση των Ισραηλινών να του απονεμηθεί το λογοτεχνικό Βραβείο της Ιερουσαλήμ. Από την ομιλία που εκφώνησε είναι φανερό γιατί.

Ήλθα σήμερα στην Ιερουσαλήμ ως συγγραφέας, δηλαδή ως επαγγελματίας αφηγητής ψεμάτων. Σήμερα, όμως, δεν προτίθεμαι να πω ψέματα. Θα προσπαθήσω να είμαι όσο πιο ειλικρινής μπορώ. Υπάρχουν κάποιες ημέρες τον χρόνο που λέω την αλήθεια, και σήμερα είναι μία απ΄ αυτές. Επιτρέψτε μου λοιπόν να καταθέσω ένα πολύ προσωπικό μήνυμα. Κάτι που έχω πάντα στο μυαλό μου όταν γράφω μυθιστορήματα. Δεν έχω φτάσει να το γράψω σ΄ ένα κομμάτι χαρτί και να το κολλήσω στον τοίχο: θα έλεγα ότι είναι χαραγμένο στον τοίχο του μυαλού μου. Και είναι το εξής:

«Ανάμεσα σ΄ έναν ψηλό, συμπαγή τοίχο και σ΄ ένα αυγό που σπάει πάνω του, θα είμαι πάντα από την πλευρά του αυγού».

Ανεξάρτητα από το πόσο δίκιο έχει ο τοίχος και πόσο άδικο το αυγό, εγώ θα είμαι με το αυγό. Κάποιος άλλος θα πρέπει να αποφασίσει ποιος έχει δίκιο και ποιος άδικο: ίσως ο χρόνος ή η Ιστορία. Αν υπήρχε ένας συγγραφέας που, για οποιονδήποτε λόγο, έγραφε βιβλία που είναι από την πλευρά του τοίχου, τι αξία θα είχαν αυτά τα βιβλία;

Ποιο είναι το νόημα αυτής της μεταφοράς; Μερικές φορές είναι απλό και καθαρό. Οι άνθρωποι που βάζουν βόμβες και τα τανκς και οι ρουκέτες και οι οβίδες λευκού φωσφόρου είναι αυτός ο ψηλός, συμπαγής τοίχος. Τα αυγά είναι οι άοπλοι πολίτες που συντρίβονται και καίγονται και πυροβολούνται από τα παραπάνω. Υπάρχει όμως και ένα βαθύτερο νόημα. Καθένας από μας, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, είναι ένα αυγό. Καθένας από μας είναι μια μοναδική, αναντικατάστατη ψυχή, κλεισμένη σε ένα εύθραυστο καβούκι. Και καθένας από μας, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, βρίσκεται αντιμέτωπος με έναν ψηλό, συμπαγή τοίχο. Ο τοίχος έχει ένα όνομα: είναι «το Σύστημα». Υποτίθεται ότι το Σύστημα μας προστατεύει, αλλά μερικές φορές αποκτά μια δική του ζωή, και τότε αρχίζει να μας σκοτώνει και να μας βάζει να σκοτώνουμε άλλους- ψυχρά, αποτελεσματικά, συστηματικά.

Ένα πράγμα θέλω να σας πω σήμερα. Είμαστε όλοι ανθρώπινα όντα, άτομα όλων των εθνικοτήτων και των φυλών και των θρησκειών, εύθραυστα αυγά απέναντι σ΄ έναν συμπαγή τοίχο που λέγεται το Σύστημα. Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, δεν έχουμε καμιά ελπίδα να νικήσουμε. Ο τοίχος είναι πολύ ψηλός, πολύ δυνατός- και πολύ κρύος. Αν έχουμε οποιαδήποτε ελπίδα, προέρχεται από την πίστη μας στη μοναδικότητα της δικής μας ψυχής και των ψυχών των άλλων, και από τη ζεστασιά που αισθανόμαστε όταν ενώνουμε τις ψυχές μας.

Δεν πρέπει να αφήσουμε το Σύστημα να μας εκμεταλλευτεί. Δεν πρέπει να το αφήσουμε να αποκτήσει τη δική του ζωή. Δεν μας έφτιαξε το Σύστημα: εμείς το φτιάξαμε. Αυτό είχα να σας πω.

Χαρούκι Μουρακάμι

Σεξ, ντραγκς και αλκοόλ στην Τεχεράνη

Εκείνο το Σαββατοκύριακο ο μουλάς και η γυναίκα του έλειπαν από την πόλη. Η κόρη τους εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία και οργάνωσε στο σπίτι ένα πάρτι. Ως συνήθως, αυτό που κυριάρχησε ήταν το ομαδικό σεξ.

Δυστυχώς δεν ήμουν παρών σ΄ εκείνο το πάρτι των οργίων κι έτσι δεν μπορώ να σας περιγράψω πικάντικες σκηνές. Ήταν παρούσα όμως η Παρντίς Μαχνταβί, μια Ιρανοαμερικανίδα ανθρωπολόγος που έγραψε πρόσφατα ένα βιβλίο με τίτλο «Παθιασμένες εξεγέρσεις: Η Σεξουαλική Επανάσταση του Ιράν». Το βιβλίο παρουσιάζει μια άλλη, άγνωστη και υπόγεια εικόνα αυτής της ισλαμικής χώρας, η οποία έρχεται σε κατάφωρη αντίθεση με την αυστηρότητα που επιδεικνύουν οι θρησκευτικοί ή πολιτικοί ηγέτες της προς τα έξω. Μιλά για τους νέους και τις νέες που αναζητούν σεξουαλικές περιπέτειες ρίχνοντας χαρτάκια με τον αριθμό του κινητού τους τηλεφώνου από το παράθυρο του διπλανού τους αυτοκινήτου, ενώ είναι κολλημένοι στην κίνηση. Ή για εκείνους που επισκέπτονται φτωχές συνοικίες αναζητώντας έναν σύντροφο που ελπίζουν να μην ξαναδούν. Η μοιχεία στο Ιράν τιμωρείται με λιθοβολισμό μέχρι θανάτου. Αλλά οι μισές από τις παντρεμένες γυναίκες με τις οποίες μίλησε η Μαχνταβί στο πλαίσιο της έρευνάς της απατούν τους συζύγους τους. Για τις περισσότερες από αυτές, η αλλαγή συντρόφων αποτελεί ένα είδος ψυχαγωγίας.

Ένα άγγιγμα. Άχμαντ, είναι αλήθεια; «Για τα πάρτι με ομαδικό σεξ ομολογώ πως δεν ξέρω, αλλά τα υπόλοιπα ισχύουν», απαντά ο 30χρονος δημοσιογράφος και μεταφραστής με τον οποίο συναντήθηκα στο ξενοδοχείο μου, στην Τεχεράνη. Αντίθετα με όλους τους άνδρες που είχαμε συναντήσει μέχρι τότε, ο Άχμαντ δεν δίστασε να δώσει το χέρι του στη συνάδελφο της παρέας. Μα δεν απαγορεύεται αυτό που κάνεις; Δεν θεωρούνται ιερές οι γυναίκες στο Ιράν, με αποτέλεσμα να μην πρέπει οι άνδρες να τις αγγίζουν δημοσίως; «Ανοησίες. Εγώ αγκαλιάζομαι με τις φίλες μου στον δρόμο».

Ο Άχμαντ είναι άθεος και φιλελεύθερος: ψήφισε τον Μοχάμαντ Χαταμί την πρώτη φορά που έθεσε υποψηφιότητα, το 1997, και τον ξαναψήφισε τέσσερα χρόνια αργότερα παρ΄ όλο που απογοητεύτηκε- όπως και τόσοι συμπατριώτες του- από την πολιτική του. Προφανώς και τώρα θα τον ψηφίσει. Μιλήσαμε αρκετά εκείνο το βράδυ για το «υπόγειο Ιράν». Μου είπε για τους τραβεστί (επίσης απαγορευμένους διά ροπάλου στη χώρα) που συγκεντρώνονται μια φορά την εβδομάδα στο στέκι τους, κι ύστερα βγαίνουν στους δρόμους προς άγρα πελατών. Μου μίλησε εκτενώς για τα ναρκωτικά, το μόνο είδος που η τιμή του δεν έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια στο Ιράν. Εδώ και τρία χρόνια κάνει θραύση στους νέους 17 ώς 25 ετών το εγχώριας παρασκευής κρακ από ηρωίνη (κι όχι αυτό που γνωρίζουμε στη Δύση και προέρχεται από την κοκαΐνη). Είναι φθηνό, πιο καθαρό (και άρα πιο επικίνδυνο) από την ηρωίνη, κι ενώ το όπιο χρειάζεται μιάμιση ώρα για να σε πιάσει, με το κρακ φτιάχνεσαι μέσα σε δέκα δευτερόλεπτα.

Είπαμε κι άλλα. Κι όταν τον ρώτησα αν μπορούμε να πιούμε κάπου αλκοόλ, μου απάντησε πως δεν υπάρχει τίποτα πιο εύκολο, με ένα τηλεφώνημα μπορεί να το κανονίσει. Έκρηξη ελευθερίας. Αυτή η έκρηξη ελευθερίας στην ιρανική νεολαία συνοδεύεται από την άγνοιά της για θεμελιώδη πράγματα. Οι γυναίκες που δεν θέλουν να μείνουν έγκυοι παίρνουν το χάπι όποτε το θυμούνται. Τα προφυλακτικά θεωρούνται βρώμικα και κανείς δεν τα ζητά στα φαρμακεία. Ακόμη και μορφωμένοι νεαροί Ιρανοί με τους οποίους μίλησε η Μαχνταβί θεωρούν ότι το ΑΙDS μεταδίδεται κατά την επίσκεψη στον οδοντίατρο ή το κομμωτήριο.

Όσο για τις αμβλώσεις, που είναι παράνομες αλλά πολύ συνηθισμένες, γίνονται συχνά με χάπια που προμηθεύονται οι γυναίκες στη μαύρη αγορά, με αποτέλεσμα να οδηγούν στη στείρωση ή τον σοβαρό τραυματισμό τους.


-----------------------------------------------------

Οδηγός για τις απαγορεύσεις

O Άχμαντ έχει περάσει από πολλές εφημερίδες. Όταν έκλεινε η μία - και οι περισσότερες έκλειναν επί διακυβέρνησης Χαταμί!- πήγαινε στην επόμενη. Σήμερα δουλεύει σε μια εφημερίδα που υποστηρίζει τον πρόεδρο Αχμαντινετζάντ. Ο παρακάτω οδηγός για το τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται να γράφεις στο Ιράν είναι προϊόν της προσωπικής του εμπειρίας:

●Απαγορεύεται να αμφισβητείς το Ισλάμ.

●Απαγορεύεται να ασκείς κριτική για οποιονδήποτε λόγο στον θρησκευτικό ηγέτη της χώρας.

●Απαγορεύεται να υπερασπίζεσαι τα συνδικάτα, ιδιαίτερα αν οι ηγέτες τους βρίσκονται στη φυλακή.

●Απαγορεύεται να γράφεις υπέρ των Μπαχάι. Οι οπαδοί αυτού του κλάδου του Ισλάμ, που άρχισε στην Περσία του 19ου αιώνα, υποστηρίζουν ότι ο ιδρυτής τους είναι ο Προφήτης- ενώ, ως γνωστόν, Προφήτης είναι μόνον ο Μωάμεθ. Αυτήν την εβδομάδα απαγγέλθηκε κατηγορία για κατασκοπεία εναντίον επτά ηγετικών στελεχών των Μπαχάι που βρίσκονται εδώ και οκτώ μήνες στη φυλακή.

●Απαγορεύεται να γράφεις για θέματα που έχουν σχέση με τα ανθρώπινα δικαιώματα ή να υπερασπίζεσαι ανθρώπους που βρίσκονται στη φυλακή για σχετικό λόγο.

Όλα τα άλλα επιτρέπονται...

---------------------------------------------------


«Με έχουν συλλάβει τρεις φορές για “απρεπή αμφίεση”»

Η Μαχσά είναι 25 ετών, δημοσιογράφος και αγωνίζεται για τα δικαιώματα των γυναικών στο Ιράν. «Μου είναι δύσκολο να μην έχω το δικαίωμα να διαλέγω την αμφίεσή μου, ιδιαίτερα το καλοκαίρι που κάνει ζέστη» μου λέει. «Επιπλέον, η ανισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών είναι προσβλητική. Για τις γυναίκες όμως που έζησαν πριν από την ισλαμική επανάσταση, είναι ακόμη πιο δύσκολο. Η μητέρα μου, για παράδειγμα, δεν φορούσε χιτζάμπ (σ.σ.: μαντίλα) πριν από την επανάσταση, ενώ τώρα είναι υποχρεωμένη να φοράει».

Την ίδια την έχουν συλλάβει τρεις φορές για «απρεπή αμφίεση», ενώ πολλές φορές η αστυνομία ηθών τής έχει κάνει παρατήρηση στον δρόμο. Στο σπίτι της απολαμβάνει μεγαλύτερη ελευθερία: μπορεί να πιει αλκοόλ και να παίξει χαρτιά, πράγματα που απαγορεύονται αυστηρά σε δημόσιο χώρο τόσο για τις γυναίκες όσο και για τους άνδρες. Δεν μπορεί όμως να έχει δορυφορική τηλεόραση (αν και τα περισσότερα σπίτια κάπου έχουν κρυμμένο το πιάτο). Ούτε να τραγουδήσει και να χορέψει σ΄ έναν γάμο.

Έξω από την Τεχεράνη, και ιδιαίτερα στην επαρχία, τα πράγματα είναι ακόμη πιο δύσκολα.

Ποιοι είναι πιο ώριμοι στο Ιράν, οι άνδρες ή οι γυναίκες; «Οι γυναίκες, χωρίς αμφιβολία. Εκείνες είναι που απορρίπτουν πιο έντονα τις διακρίσεις και τον σεξισμό. Οι άνδρες, ακόμη και οι διανοούμενοι, είναι σεξιστές. Ο φεμινισμός στο Ιράν είναι ισχυρός, ακόμη και στην επαρχία οι γυναίκες γνωρίζουν καλά τα δικαιώματά τους. Και αυτή η γνώση μάς καθοδηγεί προς την αυριανή αντίσταση».

Όμηροι των αρπακτικών

«Απορρύθμιση» (deregulation): δεν υπάρχει πιο κατάλληλη λέξη για να χαρακτηριστούν τα οκτώ χρόνια της διακυβέρνησης Μπους, και κυρίως οι αλλαγές που σημειώθηκαν αυτό το διάστημα στον αμερικανικό τραπεζικό τομέα. Η λέξη αυτή σημαίνει ότι οι τράπεζες, απαλλαγμένες από νόμους που προστατεύουν τους καταναλωτές, έριξαν στην αγορά δάνεια που παγίδευσαν τους καταναλωτές και οδήγησαν στις μαζικές κατασχέσεις σπιτιών που παρατηρούνται τους τελευταίους μήνες. Ένα παράδειγμα της διαφθοράς που επικράτησε στη βιομηχανία του δανεισμού είναι η επιπλέον προμήθεια που έπαιρναν οι μεσάζοντες όταν έπειθαν κάποιον να πάρει δάνειο πιο ακριβό από αυτό που δικαιούτο. Όσο πιο επαχθές το δάνειο τόσο μεγαλύτερη η προμήθεια! Ως αποτέλεσμα της τακτικής αυτής, γνωστής ως Υield Spread Ρremiums, οι κατασχέσεις αυξήθηκαν από 250.000 τον χρόνο πριν ξεσπάσει η κρίση σε 250.000 τον μήνα.

Έχοντας χάσει στη δεκαετία του ΄50 και το οικογενειακό του σπίτι από τις τράπεζες, ο Τζον Τέιλορ γνωρίζει από πρώτο χέρι τις μεθόδους που ακολουθούν. Έφηβος ακόμη, δραστηριοποιήθηκε εναντίον των φυλετικών διακρίσεων στο σχολείο του, στη Βοστώνη, ενώ στη συνέχεια οργάνωσε πορείες εναντίον του πολέμου στο Βιετνάμ. Ως πρόεδρος της οργάνωσης Νational Community Reinvestment Corporation, που συμβουλεύει πάνω από 600 κοινωνικές οργανώσεις και ασκεί μεγάλη επιρροή στην κυβέρνηση Ομπάμα, παρακολούθησε από κοντά την κρίση των ενυπόθηκων δανείων υψηλού κινδύνου (subprimes). Οι Ηνωμένες Πολιτείες, λέει σε συνέντευξή του στη Λιμπερασιόν, έχουν ένα εξαιρετικά άνισο σύστημα υγείας, ένα ακριβό σύστημα εκπαίδευσης και ένα πολύ αδύνατο σύστημα συνταξιοδότησης. Για να ζήσει κανείς αξιοπρεπώς σε αυτήν την κοινωνία, ιδιαίτερα αν ανήκει σε μια φυλετική μειονότητα, είναι αναγκασμένος να καταφύγει στην πίστωση: δανείζεται υποθηκεύοντας τα μελλοντικά του εισοδήματα. Κι έτσι γίνεται όμηρος των αρπακτικών.

Ο Τέιλορ εκφράζει την ικανοποίησή του για το σχέδιο των 75 δισ. δολαρίων με το οποίο η κυβέρνηση Ομπάμα προτίθεται να βοηθήσει εννιά εκατομμύρια Αμερικανούς να μη χάσουν το σπίτι τους. «Καιρός ήταν!», τονίζει. «Μέχρι τώρα, η κυβέρνηση βοηθούσε αποκλειστικά τη βιομηχανία των τραπεζών και των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, δηλαδή τους υπεύθυνους για την κρίση. Αυτό που πρέπει να κάνει τώρα είναι να εξαγοράσει τα τοξικά δάνεια και να τροποποιήσει τους επαχθείς τους όρους, προκειμένου η αποπληρωμή τους να καταστεί δυνατή». Και ύστερα απ΄ όλα αυτά θα αλλάξει η τάση των Αμερικανών να ζουν με δανεικά; «Δύσκολο. Πρόκειται για τρόπο ζωής. Δεν ζούμε πια στην εποχή που ήταν λίγοι όσοι είχαν ένα αυτοκίνητο, μια τηλεόραση ή ένα τηλέφωνο. Θα πρέπει να υπάρξει όμως ένας μόνιμος και αυστηρός έλεγχος των δανειστών, ώστε να μην κλέβουν τους δανειολήπτες με κατάφωρο τρόπο».

Ένα σκληρό επάγγελμα

Το περασμένο Σάββατο 200 δημοσιογράφοι διαδήλωσαν στη Μαδρίτη χαρακτηρίζοντας τον εαυτό τους «είδος που κινδυνεύει να εκλείψει». Αλλά η κατάσταση στην Αμερική είναι ακόμη χειρότερη.

Τα στοιχεία που έρχονται από τις Ηνωμένες Πολιτείες είναι πραγματικά εντυπωσιακά. Ο εκδοτικός όμιλος Gannett, που είναι ο μεγαλύτερος στην Αμερική και περιλαμβάνει 85 εφημερίδες (μεταξύ των οποίων την USΑ Τoday), έχασε πέρυσι 1,8 δισεκατομμύρια δολάρια. Μεγάλες και έγκυρες εφημερίδες, όπως η Νιου Γιορκ Τάιμς και η Ουάσιγκτον Ποστ, είδαν την κυκλοφορία τους να μειώνεται από 2% ώς 5% και τα έσοδά τους από τη διαφήμιση να κατρακυλάνε. Οι απολύσεις έφτασαν τις 20.000. Σύμφωνα με τον αναλυτή Άλαν Μάτερ, το 2008 ήταν για τους εκδότες εφημερίδων η χειρότερη χρονιά στην ιστορία. Ακόμη και τα διαφημιστικά έσοδα των ιστοσελίδων τους μειώθηκαν, για πρώτη φορά, κατά 3%. Ανησυχητική, όμως, είναι και η γενικότερη τάση: η κυκλοφορία των αμερικανικών εφημερίδων έχει μειωθεί από το 1992 κατά 20%.

Αυτό που διακυβεύεται δεν είναι απλώς το μέλλον του γραπτού Τύπου, αλλά το ρεπορτάζ, η ίδια η έννοια της είδησης. Ακόμη κι αν η ηλεκτρονική δημοσιογραφία αντισταθεί στην κρίση, ο χαρακτήρας της είναι παρασιτικός: σύμφωνα με έναν υπολογισμό του πρώην διευθυντή των Λος Άντζελες Τάιμς Τζέιμς Κάρολ, το 80% των ειδήσεων που εμφανίζονται στο Διαδίκτυο προέρχεται από τις εφημερίδες. Τίποτα δεν μπορεί να αντικαταστήσει την επιτόπια δημοσιογραφική έρευνα. Τίποτα δεν μπορεί να πάρει τη θέση του άρθρου που δημοσιεύτηκε την 1η Φεβρουαρίου στην πρώτη σελίδα των Νιου Γιορκ Τάιμς με θέμα τις δολοφονικές μεθόδους του προέδρου της Τσετσενίας Ραμζάν Καντίροφ: αποτελούνταν από 3.700 λέξεις, στηριζόταν σε ρεπορτάζ από τη Βιέννη, το Λονδίνο, τη Μόσχα, το Όσλο και την Τσετσενία, χρειάστηκε μήνες δουλειάς, κόστισε δεκάδες χιλιάδες δολάρια και ήταν απλώς ανεκτίμητο.

Το Ιnternet προσφέρει στους αναγνώστες αυτό που θέλουν, ενώ οι εφημερίδες τους δίνουν αυτό που χρειάζονται, παρατηρεί ο Γκάρι Καμίγια στο (ηλεκτρονικό) περιοδικό Salon. Τι πρέπει να γίνει λοιπόν για να μη φτάσουμε στο σημείο να διαλέγει κάθε καταναλωτής τις δικές του ειδήσεις- άρα και τη δική του πραγματικότητα; Πολλές ιδέες έχουν πέσει τελευταία στο τραπέζι. Η πιο ριζοσπαστική είναι να μετατραπούν οι εφημερίδες σε μη κερδοσκοπικά ιδρύματα, κάτι σαν τα πανεπιστήμια, που θα στηρίζονται σε δωρητές. Υπάρχει βέβαια ο κίνδυνος οι τελευταίοι να προσπαθούν να επηρεάζουν το περιεχόμενο των εντύπων που επιδοτούν. Αλλά μήπως και σήμερα δεν γίνεται κάτι αντίστοιχο; Πριν από 20 χρόνια, ο τότε διευθυντής της Ρεπούμπλικα Εουτζένιο Σκάλφαρι είχε δώσει τον εξής ορισμό για τους δημοσιογράφους: πρόκειται για ανθρώπους που λένε στον κόσμο αυτά που συμβαίνουν στον κόσμο. Σήμερα είναι πολύ πιο λακωνικός, και σαφώς πιο απαισιόδοξος. Η δημοσιογραφία, είπε πρόσφατα σε μια ομάδα φοιτητών στη Ρώμη, «είναι ένα σκληρό επάγγελμα». Θα χυθεί αίμα.

Πυρηνική ενέργεια; Ίσως, ευχαριστώ

Σαράντα τέσσερα τοις εκατό έναντι 45%: για πρώτη φορά οι υπέρμαχοι της πυρηνικής ενέργειας στην Ευρώπη πλησίασαν τόσο πολύ εκείνους που την απορρίπτουν. Και η αιτία είναι το φαινόμενο του θερμοκηπίου.

Στη Σουηδία, η κεντροδεξιά κυβέρνηση αποφάσισε στις αρχές του μήνα να εφοδιάσει τα 10 πυρηνικά εργοστάσια σε λειτουργία με πιο ισχυρούς αντιδραστήρες, παρόλο που πριν από τριάντα χρόνια είχε αποφασιστεί με δημοψήφισμα να κλείσουν όλα τα εργοστάσια μέχρι το 2010. Στη Γαλλία, όπου το 80% του ηλεκτρισμού παράγεται από την πυρηνική ενέργεια, αποφασίστηκε η κατασκευή ενός αντιδραστήρα νέας γενιάς. Το ίδιο και στη Φινλανδία. Στη Βρετανία, η κυβέρνηση κάλεσε πέρυσι διάφορες εταιρείες να κατασκευάσουν νέους αντιδραστήρες για τα υπάρχοντα εργοστάσια.

Ένας πυρηνικός άνεμος φυσά στον κόσμο. Σύμφωνα με το Πυρηνικό Φόρουμ, μια οργάνωση που λειτουργεί ως λόμπι της πυρηνικής βιομηχανίας, αυτή την εποχή κατασκευάζονται 44 αντιδραστήρες και σχεδιάζεται η λειτουργία 200 επιπλέον εργοστασίων. Το καινούργιο στοιχείο που αφορά την Ευρώπη, όμως, είναι η σαφής στροφή των πολιτών της υπέρ της ενεργειακής αυτής πηγής. Μέσα σε τρία χρόνια, οι θετικές φωνές αυξήθηκαν από 37% σε 44%. Οι χώρες που εξακολουθούν να αντιστέκονται περισσότερο είναι η Κύπρος (μόλις 7% υπέρ της πυρηνικής ενέργειας, ένα ποσοστό που μειώθηκε κατά 3% την τελευταία τριετία), η Μάλτα (15%, μειωμένο κατά 2%) και η Ελλάδα (18%, ποσοστό διπλάσιο σε σχέση με το 2005). Στις περισσότερες από τις υπόλοιπες, οι υπέρμαχοι της πυρηνικής ενέργειας αυξάνονται διαρκώς και συχνά ξεπερνούν το 50%.

«Οι κίνδυνοι που σχετίζονται με την πυρηνική ενέργεια, όπως είναι τα ατυχήματα και η διαχείριση των αποβλήτων, είναι υποθετικοί» επισημαίνει στην Ελ Παΐς ο Πολ Άιμπελ, από το Βασιλικό Ινστιτούτο Ελκάνο. «Οι κίνδυνοι από τις κλιματικές αλλαγές, όμως, είναι άμεσοι και υπαρκτοί. Για τον λόγο αυτό, η αντίσταση στην πυρηνική ενέργεια μειώνεται διαρκώς, σε όλους τους τομείς του πληθυσμού». Αυτό που παραμένει αμετάβλητο είναι η κοινωνιολογική ακτινογραφία των δύο στρατοπέδων. Εναντίον της πυρηνικής ενέργειας τάσσονται περισσότερο οι γυναίκες, οι αριστεροί και οι νέοι. Ο χαρακτηριστικός εκπρόσωπος του φιλοπυρηνικού στρατοπέδου, πάλι, είναι άνδρας, Τσέχος ή Λιθουανός (όπου η αποδοχή φτάνει το 64%), άνω των 55 ετών, δεξιός, με σπουδές που διήρκεσαν πάνω από 20 χρόνια, ηγετική θέση στη δουλειά του και ενημέρωση για τα ραδιενεργά απόβλητα που ο ίδιος θεωρεί επαρκή.

Η Γκρηνπής προσπαθεί να καταρρίψει τα επιχειρήματα αυτού του στρατοπέδου. Ποια τράπεζα- αναρωτιέται - θα επενδύσει τα τεράστια ποσά που απαιτούνται για τη λειτουργία των νέων εργοστασίων; Γιατί χαρακτηρίζονται οι Ρώσοι αναξιόπιστοι μόνο ως προς το φυσικό αέριο, αφού και το ουράνιο από αυτούς θα προέλθει; Αυτοί που τόσα χρόνια γκρίνιαζαν ότι το πετρέλαιο είναι πολύ ακριβό γιατί τώρα που έπεσε στα 45 δολάρια δεν μιλούν; Η μάχη είναι σκληρή, και θα γίνεται όλο και σκληρότερη.

Ταύρος εν υαλοπωλείω

«Δεν υπάρχει τίποτα πιο επικίνδυνο από το να αφήσεις έναν πολίτη να παραμείνει για πολύ καιρό στην εξουσία. Ο λαός συνηθίζει να τον υπακούει κι εκείνος συνηθίζει να τον εξουσιάζει. Το αποτέλεσμα είναι η αντιποίηση αρχής και η τυραννία».

Το παραπάνω απόσπασμα ανήκει σε έναν από τους μεγαλύτερους επαναστάτες της Λατινικής Αμερικής, τον Σιμόν Μπολίβαρ. Και είναι απορίας άξιον πώς δεν το έχει λάβει υπόψη του ένας από τους πιο ένθερμους οπαδούς του Μπολίβαρ στη σημερινή εποχή, ο άνθρωπος που έχει κηρύξει στη χώρα του την «μπολιβαριανή επανάσταση», ο πρόεδρος της Βενεζουέλας Ούγκο Τσάβες. Μετά την καθαρή νίκη του στο δημοψήφισμα της περασμένης Κυριακής, ο τελευταίος έχει δικαίωμα να υποβάλλει επ΄ αόριστον υποψηφιότητα για την ανανέωση της προεδρικής του θητείας. Και αυτό ακριβώς σκοπεύει να κάνει. Όχι επειδή το επιθυμεί ο ίδιος: όπως δήλωσε την περασμένη εβδομάδα, αν ήταν στο χέρι του θα είχε ήδη αποσυρθεί. Όχι, το κάνει για το καλό του λαού και της επανάστασης. Και για να διαψεύσει εκείνη τη ρήση του Φιντέλ Κάστρο, ότι «η σοσιαλιστική Κούβα είναι η μόνη χώρα της Λατινικής Αμερικής όπου ισχύει η επ΄ αόριστον επανεκλογή του προέδρου»...

Ο Πάγκο Ιγκνάσιο Τάιμπο ΙΙ δεν συμφωνεί με αυτήν τη διαδικασία. Η υπερβολική εξουσία αποχαυνώνει, λέει ο γνωστός Μεξικανός συγγραφέας στην Κοριέρε ντέλα Σέρα. «Καλό είναι λοιπόν να περιορίζονται τα χρόνια που παραμένει κανείς στην εξουσία. Η ψηφοφορία, όμως, ήταν τίμια, πράγμα που σημαίνει ότι η πλειοψηφία των Βενεζουελάνων εγκρίνει την πρόταση του προέδρου και ότι τα κοινωνικά μέτρα που έχουν ληφθεί αποδίδουν καρπούς. Το πραγματικό πρόβλημα του “τσαβισμού” είναι η πλήρης απουσία στελεχών. Κανείς δεν έχει τη δική του ικανότητα να συσπειρώνει και να κινητοποιεί τον κόσμο. Κανείς δεν μπορεί ούτε καν να τον πλησιάσει. Ο Τσάβες παραμένει η αιχμή του δόρατος».

Συγγραφέας των βιογραφιών του Τσε («Ερνέστο Γκεβάρα, γνωστός και ως Τσε», Εκδ. Κέδρος) και του Πάντσο Βίλλα («Ένας επαναστάτης που τον έλεγαν Πάντσο»), ο 60χρονος Ιγκνάσιο Τάιμπο ΙΙ δεν θα έγραφε ποτέ τη βιογραφία αυτού του «ταύρου εν υαλοπωλείω» που λέγεται Ούγκο Τσάβες. Κατά βάθος, όμως, αυτός ο τύπος του αρέσει. Αν ζούσε στη Βενεζουέλα- λέει- θα στήριζε τόσο τον ίδιο όσο και το κοινωνικό του πρόγραμμα. Διατηρώντας, φυσικά, το δικαίωμα να του ασκεί κριτική. Η ολιγαρχία της Βενεζουέλας, που περιλαμβάνει το πιο ιδιοτελές κομμάτι της αστικής τάξης και δεν διστάζει να κηλιδώνεται με απόπειρες πραξικοπημάτων, δεν δίνει δεκάρα για τη μεταρρύθμιση του συστήματος υγείας και των λαϊκών αγορών, που αποτελεί την ουσία του «τσαβισμού». Το μόνο που την ενδιαφέρει είναι να φύγει το «κόκκινο τέρας». Από την άποψη αυτή, το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος ήταν ένα χαστούκι στους «ολιγάρχες».

«Παίξτε μαζί μας σκάκι, όχι μποξ»

«Σας παρακαλώ, προσπαθήστε να καταλάβετε καλύτερα τον πολιτισμό μας! Μην ερμηνεύετε πολιτικά κάθε μας δήλωση, πλησιάστε μας πολιτιστικά!».

Αυτή την έκκληση απηύθυνε ο πρόεδρος του ιρανικού Κοινοβουλίου Αλί Λαριτζανί, απαντώντας σε ερώτησή μου για το τι εννοούσε όταν δήλωσε πρόσφατα στη διάσκεψη του Μονάχου για την ασφάλεια ότι «υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις για το Ολοκαύτωμα». Το Ιράν, τόνισε, έχει διαφορετικές ευαισθησίες από τη Δύση. «Αν πράγματι συνέβη το Ολοκαύτωμα, λυπούμαστε. Μπορούμε όμως πάντα να το συζητήσουμε. Γιατί στη Δύση κλείνετε στη φυλακή όσους το αμφισβητούν; Το σίγουρο είναι πάντως ότι έγινε Ολοκαύτωμα πρόσφατα στη Γάζα».

Είναι αλήθεια ότι περίμενα μια καλύτερη απάντηση από τον Λαριτζανί, που ως διαπραγματευτής επί σειρά ετών με τη Δύση για το πυρηνικό πρόγραμμα της χώρας του είχε διακριθεί για τη σοβαρότητα και τον πραγματισμό του (αν και όχι πάντα για τις μετριοπαθείς του θέσεις). Προτιμούσα να συνδέω την άρνηση του Ολοκαυτώματος και την αντι-ισραηλινή υστερία μόνο με τον πρόεδρο Αχμαντινετζάντ. Αλλά ο πρώην υπουργός Ισλαμικής Καθοδήγησης μπορεί να επηρεάζεται από τις πολιτικές του φιλοδοξίες: θα μπορούσε να αποτελέσει τον «άσο» του συντηρητικού στρατοπέδου για τις εκλογές του Ιουνίου, καθώς ο απερχόμενος πρόεδρος έχει αποτύχει παταγωδώς σε όλους τους τομείς.

Ο ίδιος, στη συνέντευξη που έδωσε την περασμένη εβδομάδα σε Έλληνες δημοσιογράφους στο ιρανικό Κοινοβούλιο, δεν απέκλεισε το ενδεχόμενο να είναι υποψήφιος στις εκλογές. «Η κατάσταση είναι ρευστή», μας είπε. «Υπάρχει πληθώρα υποψηφίων, μάλλον θα πρέπει να κάνουμε εξαγωγή! Ελάτε πίσω σε δύο μήνες, τότε θα ξεκαθαρίσουν τα πράγματα». Το βέβαιο είναι ότι δεν θέλει να επαναληφθεί το προηγούμενο του 2005, όταν στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών έλαβε 5,9% και ήρθε έκτος. Τώρα χρειάζεται μια ισχυρή στήριξη, που δεν μπορεί παρά να προέρχεται από τον θρησκευτικό ηγέτη της χώρας, τον αγιατολάχ Χαμενεΐ. Σε ό,τι αφορά την εκλογή του Μπαράκ Ομπάμα και το άνοιγμά του προς το Ιράν, ο συνομιλητής μας είχε να διατυπώσει μια πρόταση: «Να παίξουν σκάκι οι Αμερικανοί μαζί μας, όχι μποξ! Δεν χρειαζόμαστε συμβολικές παρατηρήσεις και ομιλίες. Ας πάρουν συγκεκριμένες πρωτοβουλίες, όπως για παράδειγμα να ξεπαγώσουν τα ιρανικά κεφάλαια που δέσμευσαν μετά την Επανάσταση».

Είναι διατεθειμένη η Τεχεράνη να προβεί σε παραχωρήσεις σε ό,τι αφορά το πυρηνικό της πρόγραμμα; «Θα πρέπει να ξέρετε ότι δεν ήμασταν εμείς που διακόψαμε τις διαπραγματεύσεις, αλλά οι Αμερικανοί. Εξ όσων γνωρίζω, το πυρηνικό πρόγραμμα της χώρας μου είναι διαφανές. Έχουμε υπογράψει τη συνθήκη μη διάδοσης των πυρηνικών όπλων, δεχόμαστε επιθεωρήσεις από τη Διεθνή Επιτροπή Ατομικής Ενεργείας. Όλοι, ακόμη και οι Αμερικανοί, αναγνωρίζουν ότι αυτή τη στιγμή δεν κατασκευάζουμε πυρηνικά όπλα. Μας κατηγορούν ότι μπορεί να το κάνουμε στο μέλλον· όμως δεν μπορείς να προβλέπεις τι θα κάνει κάποιος στο μέλλον ούτε να τον τιμωρείς γι΄ αυτό».

Όχι, το Ιράν δεν προτίθεται ούτε να θυσιάσει τις σχέσεις του με τη Χαμάς ή τη Χεζμπολάχ προκειμένου να προσεγγίσει τη Δύση. «Θα θυσίαζαν ποτέ οι ΗΠΑ τις σχέσεις τους με το Ισραήλ; Στο κάτω- κάτω, η Χαμάς κέρδισε τις εκλογές, είναι ο εκλεγμένος εκπρόσωπος του παλαιστινιακού λαού». Σε ό,τι αφορά την πιθανότητα ενός διαλόγου με το Ισραήλ, ο Λαριτζανί θέτει ως προϋπόθεση να υπάρξει πρώτα δημοκρατία στην περιοχή. Με άλλα λόγια, να επιστρέψουν οι πρόσφυγες και να λάβουν μέρος σε εκλογές.

Ο Αλί Λαριτζανί έχει σπουδάσει Φιλοσοφία, η διατριβή του είχε θέμα τον Ιμάνουελ Καντ. Πόσο τον βοηθά αυτό το υπόβαθρο στην άσκηση της πολιτικής; «Πολλά από τα πολιτικά, κοινωνικά, ακόμη και οικονομικά ζητήματα συνδέονται κατά κάποιον τρόπο με τη μεταφυσική. Ας πάρουμε το θέμα των γυναικών: εκκινώντας από ανθρωπιστικές αξίες, πιστεύετε ότι είναι ίσες με τους άνδρες σε όλους τους τομείς. Εμείς έχουμε διαφορετική άποψη».

Το προσέξαμε.


ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ


ΓΕΝΝΗΜΕΝΟΣ το 1958 στη Νατζάφ, ο Αλί Αρντασίρ Λαριτζανί σπούδασε δυτική φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο της Τεχεράνης και επιστήμη των υπολογιστών στο Πανεπιστήμιο Τεχνολογίας Σαρίφ. Ύστερα όμως από προτροπή του πεθερού του, του αγιατολάχ Μορτεζά Μοταχαρί, στράφηκε προς την πολιτική. Αφού χρημάτισε υπουργός Πολιτισμού και Ισλαμικής Καθοδήγησης στην κυβέρνηση Ραφσαντζανί, διορίστηκε το 1994 διευθυντής της ιρανικής ραδιοτηλεόρασης από τον θρησκευτικό ηγέτη της χώρας, τον αγιατολάχ Χαμενεΐ. Από τη θέση αυτή προσπάθησε να περιορίσει τις ξένες επιρροές στη νεολαία, περικόπτοντας εισαγόμενα προγράμματα. Το 2004 παραιτήθηκε για να αναλάβει εκπρόσωπος του Χαμενεΐ στο Ανώτατο Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας της χώρας. Τον επόμενο χρόνο διορίστηκε πρόεδρος του Συμβουλίου και διαπραγματευτής με τη Δύση για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Όπως είχε πει, αν το Ιράν δεχόταν τα κίνητρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης για να εγκαταλείψει τον εμπλουτισμό ουρανίου, «θα ήταν σαν να αντάλλασσε ένα μαργαριτάρι με μια καραμέλα».

Τον περασμένο Μάιο έγινε πρόεδρος του Κοινοβουλίου, γεγονός που χαρακτηρίστηκε από το «Τime» πολιτικό πλήγμα στον Αχμαντινετζάντ. Έχει κατηγορήσει επανειλημμένα τους μεταρρυθμιστές ότι υπονομεύουν τις ισλαμικές αξίες. «Όταν οι μεταρρυθμίσεις δεν γίνονται για το καλό της θρησκείας, της δικαιοσύνης και της ηθικής», τόνισε, «δεν αποτελούν μεταρρυθμίσεις».

Πιάσανε τα κρύα

Είναι κάτι τόσο προβλέψιμο και τόσο αναπόφευκτο σαν τη διαδοχή των εποχών. Ένας κύκλος που ξεκινά πάντα από την άνοιξη και καταλήγει εκεί που βρισκόμαστε σήμερα: στον χειμώνα.

O Νικολάι Κοντράτιεφ θα μπορούσε να είναι ένας απρόσωπος γραφειοκράτης της μετεπαναστατικής Ρωσίας. Αλλά ήταν ένας παθιασμένος επιστήμονας. Αρχικά υπηρέτησε στη βραχύβια κυβέρνηση του Αλεξάντερ Κερένσκι. Κι όταν οι μπολσεβίκοι ανέλαβαν την εξουσία, ίδρυσε ένα ίδρυμα οικονομικών ερευνών και έγινε ένας από τους σημαντικότερους θεωρητικούς της Νέας Οικονομικής Πολιτικής του Λένιν. Αφού μελέτησε προσεκτικά την οικονομική ιστορία από τα τέλη του 18ου αιώνα, κατέληξε σε ένα πολύ ενδιαφέρον συμπέρασμα: ότι οι καπιταλιστικές οικονομίες είναι καταδικασμένες να περνούν από τακτικούς και προβλέψιμους κύκλους, ο καθένας από τους οποίους διαρκεί γύρω στα 50 χρόνια. Και καταλήγει πάντοτε σε ύφεση.

Ο Κοντράτιεφ ήταν ένας πιστός κομμουνιστής. Αλλά έκανε δύο λάθη. Πρώτον, δεν εξήγγειλε το αναπόφευκτο τέλος του καπιταλισμού, αλλά τη διαρκή παρακμή και αναγέννησή του. Δεύτερον, εξέφρασε κάποιες αμφιβολίες για τις δυνατότητες της βαριάς βιομηχανίας και των αγροτικών συνεταιρισμών, που στις μέρες του ήταν πολύ της μόδας. Κι έτσι ο Στάλιν τον έστειλε στα γκουλάγκ, όπου έμεινε οκτώ χρόνια. Λίγο πριν εκτελεστεί, το 1938, έστειλε ένα γράμμα στην κόρη του με το οποίο της ζητούσε να είναι ένα «καλό και έξυπνο κορίτσι» και να μην τον ξεχάσει. Δεν τον ξέχασε εκείνη, ούτε οι μαθητές του, στους οποίους συγκαταλέγεται ο πατέρας τής «δημιουργικής καταστροφής» του καπιταλισμού, ο Γιόζεφ Σουμπέτερ. Και σήμερα, που ο πλανήτης γνωρίζει μια σοβαρή οικονομική κρίση, η θεωρία του Κοντράτιεφ έρχεται ξανά στην επικαιρότητα.

Σύμφωνα λοιπόν με κάποιους αιρετικούς οικονομολόγους, το κραχ του χρηματιστηρίου που σημειώθηκε το 2000 σηματοδοτεί την έναρξη του κατά Κοντράτιεφ «φθινοπώρου». Η φάση αυτή χαρακτηρίστηκε από την απελπισμένη, αλλά μάταιη προσπάθεια του Τζορτζ Μπους να διατηρήσει την ευημερία της προηγούμενης περιόδου μέσω της επέκτασης του χρέους. Και διήρκεσεναι, καλά το καταλάβατε - οκτώ χρόνια. Ήδη πιάσανε τα κρύα. Για καμιά εικοσαριά χρόνια πρέπει να φοράμε παλτό.

Όλα αυτά, βέβαια, μπορεί να αποδειχθούν απλά σενάρια και υποθέσεις. Στο κάτω κάτω, οι οπαδοί του Κοντράτιεφ είχαν εντοπίσει την έναρξη του «χειμώνα» και το 1982. «Ζούμε την τέταρτη μεγάλη οικονομική ύφεση από το 1790», έγραφε τότε ο Πολ Λιούις στη Νιου Γιορκ Τάιμς. «Ό,τι μέτρο κι αν ληφθεί, η φάση αυτή θα κρατήσει μέχρι το τέλος του αιώνα και στη συνέχεια θα δώσει τη θέση της σε μια νέα περίοδο ευημερίας». Η πρόβλεψη εκείνη διαψεύστηκε. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και σήμερα. Εξ όσων γνωρίζουμε, ο Ομπάμα δεν είναι μέλος της σχολής Κοντράτιεφ. Δεν πιστεύει ότι στην πολιτική ή την οικονομία υπάρχουν αναπόφευκτα πράγματα. Όταν υπάρχει βούληση, όλα είναι δυνατά.

Στον δρόμο που χάραξε το Μπουτάν

Στην ομιλία που εκφώνησε όταν ανέλαβε την εξουσία, τον περασμένο Νοέμβριο, ο νέος βασιλιάς του Μπουτάν Τζιγμέ Κεσάρ διακήρυξε ότι κύριος στόχος του θα είναι «η δημιουργία μιας πεφωτισμένης κοινωνίας, με αποστολή την ευτυχία και την ευημερία όλου του λαού». Η εξαγγελία αυτή του μόλις 28 ετών βασιλιά δεν θα προκαλούσε κανένα ενδιαφέρον αν η χώρα αυτή δεν είχε εκδηλώσει εδώ και πολλά χρόνια την προτίμησή της για την «Ακαθάριστη Εθνική Ευτυχία» έναντι του γνωστού Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος. Η λογική πίσω από την καθιέρωση ενός τέτοιου δείκτη είναι απλή: η οικονομική ανάπτυξη δεν αποτελεί αυτοσκοπό, αλλά ένα εργαλείο για την επίτευξη άλλων, πιο ουσιαστικών σκοπών, όπως είναι η ειρήνη, η ασφάλεια και η ευτυχία. Με αυτή τη φιλοσοφία ως οδηγό του, το Κέντρο Σπουδών του Μπουτάν συνέταξε έναν κατάλογο 290 ερωτήσεων και άρχισε να τον διανέμει σε όλη τη χώρα.

Μικρές πολυτέλειες ασήμαντων βασιλείων, θα πει κανείς. Όμως, την αξία του ΑΕΠ για τη μέτρηση της ευημερίας ενός λαού δεν την αμφισβητούν μόνο οι κάτοικοι του Μπουτάν. Όπως σημειώνει ο Σάιμον Μπρίσκοου στο περιοδικό των «Φαϊνάνσιαλ Τάιμς», σε όλο τον κόσμο γίνεται σιγά σιγά κατανοητό ότι αυτό που έχει σημασία δεν είναι απλώς η μακρο-οικονομική ανάπτυξη, αλλά μια γενικότερη έννοια «προόδου». Πώς να έχει κανείς εμπιστοσύνη στο ΑΕΠ όταν μετρά την περίθαλψη των ηλικιωμένων μόνο όταν τους κλείνουμε σε ιδρύματα και όχι όταν τους φροντίζουμε στο σπίτι; Τι αξία έχει ένας δείκτης που αγνοεί τις επιπτώσεις που έχουν οι φυσικές καταστροφές ή η ανακάλυψη φυσικών πόρων στην ευημερία ενός λαού; Τι μας ενδιαφέρει το μέγεθος των ξένων επενδύσεων αν χάνονται θέσεις εργασίας με τη μετεγκατάσταση επιχειρήσεων στο εξωτερικό;

Δεν προκαλεί έτσι έκπληξη ότι ο Γάλλος πρόεδρος ανέθεσε τη διερεύνηση αυτού του θέματος σε μια καινούργια «Επιτροπή για τη Μέτρηση των Οικονομικών Επιδόσεων και της Κοινωνικής Προόδου», με επικεφαλής τον νομπελίστα οικονομολόγο Τζόζεφ Στίγκλιτς και σύμβουλο τον καθηγητή Αμάρτυα Σεν. Ανάλογη προσέγγιση αναμένεται να ακολουθήσει και ο Μπαράκ Ομπάμα. Στην τελευταία διάσκεψη του Νταβός, ο επικεφαλής στατιστικολόγος του ΟΟΣΑ Ενρίκο Τζοβανίνι παρουσίασε διάφορους τρόπους για την αξιολόγηση της προόδου ενός έθνους. Στον υπολογισμό του ΑΕΠ θα μπορούσε, για παράδειγμα, να απαλειφθούν στοιχεία όπως η ρύπανση της ατμόσφαιρας και οι θάνατοι από τροχαία και να προστεθεί ο ελεύθερος χρόνος. Οι δημοσκοπήσεις θα μπορούσε να περιλαμβάνουν ερωτήσεις όπως: είστε περισσότερο ή λιγότερο ευτυχισμένος από πέρυσι; Υποφέρετε από κάποια αρρώστια;

Οι αριθμοί είναι οικουμενικοί, δεν έχουν ηλικία, φύλο ή εθνικότητα. Ο τρόπος που χρησιμοποιούνται, όμως, μπορεί να αποδυναμώσει ή να ενισχύσει τη δημοκρατία.

Οι γάμοι στη μειοψηφία

«Δεν ανησυχούμε πια γι΄ αυτό το ζευγάρι. Έχει ήδη τρία παιδιά- ίσως να μη χρειάζονται άλλα συστατικά σε μια συνταγή της ευτυχίας».
(Βetter Ηomes and Gardens, 1944)

Στη μυθιστορηματική τετραλογία του «Λαγού», ο πρόσφατα χαμένος Τζον Άπνταϊκ περιγράφει τα προβλήματα και τις συγκρούσεις που ζει ένα παντρεμένο ζευγάρι επί τέσσερις συναπτές δεκαετίες. Στο μυθιστόρημά του «Ο Δρόμος της Επανάστασης», στο οποίο στηρίζεται η ταινία που προβάλλεται αυτές τις ημέρες στις αθηναϊκές αίθουσες, ο Ρίτσαρντ Γέιτς παρακολουθεί ένα ζευγάρι που δεν μπορεί να συμφωνήσει σε βασικές επιλογές της ζωής και φτάνει μοιραία σε μια τραγική λύση. Και οι δύο Αμερικανοί συγγραφείς εκφράζουν την απαισιοδοξία τους για το μέλλον του γάμου, ενός θεσμού ο οποίος μοιάζει να μην ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της σύγχρονης εποχής.

Σύμφωνα με στοιχεία της βρετανικής Στατιστικής Υπηρεσίας, τα οποία επικαλείται ο Τιμ Λοτ στην Ιντιπέντεντ, το 2010 τα ανύπαντρα ζευγάρια θα ξεπεράσουν για πρώτη φορά στη Βρετανία τα παντρεμένα. Επιπλέον, το ποσοστό των διαζυγίων πλησιάζει ταχύτατα το 50%. Με άλλα λόγια, οι γάμοι θα περάσουν σύντομα στη μειοψηφία. Οι φεμινίστριες, ή τουλάχιστον οι πιο μαχητικές από αυτές που χαρακτήριζαν ανέκαθεν τον γάμο κάτι το πατριαρχικό και περιοριστικό, δικαιώνονται. Πού να οφείλεται αυτό το φαινόμενο; Στην υποχώρηση της θρησκείας; Στη συνειδητοποίηση ότι ένα παντρεμένο ζευγάρι πληρώνει περισσότερους φόρους; Στην απόφαση πολλών κυβερνήσεων να προσφέρουν στα ανύπαντρα ζευγάρια τα ίδια δικαιώματα με τα παντρεμένα;

Για τον Βρετανό αρθρογράφο, ίσως το κλειδί να είναι τα παιδιά. Όπως γράφει, μια φορά σε όλη του τη ζωή θυμάται τον πατέρα του να χάνει την ψυχραιμία του και να δέρνει τον μικρό του αδελφό: όταν ο τελευταίος μίλησε ά σχημα στη μητέρα του. Δύσκολα μπορεί να φανταστεί κανείς μια αντίστοιχη σκηνή στις σημερινές οικογένειες. Η φράση «περίμενε να έρθει ο πατέρας σου, και θα δεις» ανήκει στο παρελθόν. Το αίσθημα της πίστης εκδηλώνεται από τον κάθε γονιό προς τα παιδιά, όχι προς τον ή τη σύζυγό του. Προτεραιότητα έχει η εκπλήρωση των επιθυμιών των παιδιών, όχι του ζευγαριού. Κι αν αυτό οδηγεί (θεωρητικά τουλάχιστον) σε πιο ευτυχισμένα παιδιά, οδηγεί ταυτόχρονα σε πιο δυστυχισμένους γάμους. Η συνταγή του περιοδικού Βetter Ηomes and Gardens έχει αντιστραφεί.

Ίσως πάλι το πρόβλημα να είναι βαθύτερο. Παρά τους αγώνες που έχουν γίνει για την ισότητα των δύο φύλων, ίσως πραγματικά οι άνδρες και οι γυναίκες να απέτυχαν να καταλάβουν ο ένας τον άλλο. Πριν από λίγες ημέρες δημοσιεύσαμε σ΄ αυτές τις σελίδες ένα θέμα από το Νew Υork Τimes Μagazine για το άλυτο μυστήριο της γυναικείας επιθυμίας- και το θέμα αυτό εκτοξεύτηκε στην κορυφή της αναγνωσιμότητας. Χρειάζεται κι άλλη απόδειξη;

Επινοήσεις σιωνιστών

«Ο Ιησούς είναι ένας πολύ σπουδαίος εβραίος. Μεταξύ των χριστιανών, ποιος δέχεται αυτό το γεγονός; Μεταξύ των εβραίων, ποιος το θυμάται;».

Πιστός ερμηνευτής του Μαϊμονίδη, ο Ζακ Ατταλί πιστεύει ότι ο ρόλος των Ιουδαίων είναι να θέσουν το φιλοσοφικό έργο της μεγάλης αυτής προσωπικότητας στη διάθεση των υπολοίπων ανθρώπων. Με αυτόν το σκοπό στο μυαλό του, και αποφασισμένος να απαντήσει στις θεμελιώδεις ερωτήσεις που μπορεί να θέσει ο καθένας γύρω από τη θρησκεία που αποτελεί τη βάση όλων των μονοθεϊσμών, έγραψε το Ερωτικό Λεξικό του Ιουδαϊσμού (Εκδ. Ρlon). Για τον Γάλλο καθηγητή, ο ιουδαϊσμός προσδιορίζεται από δύο ιδεώδη, που μερικές φορές συγκρούονται: ένα Βιβλίο και μια Γη. Και χαρακτηρίζεται από την ιδέα του αλτρουισμού και της προόδου, αφού προσέφερε στην ανθρώπινη μοίρα την έννοια του μη κυκλικού χρόνου: δεν βρισκόμαστε εδώ για να υποστούμε τον κόσμο, για να τον αναπαράγουμε ως έχει, αλλά για να τον μεταμορφώσουμε, για να τον ξαναδημιουργήσουμε.

Ο Ισραηλινός καθηγητής Σλόμο Σαντ, που διδάσκει Ιστορία στο Πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ και έχει γράψει το βιβλίο Πώς εφευρέθηκε ο εβραϊκός λαός (Εκδ. Fayard), διαφωνεί και με τις δύο αυτές παρατηρήσεις. Η Βίβλος δεν μπορεί να χρησιμοποιείται ως θεμέλιο της ύπαρξης του Ισραήλ, λέει στο περιοδικό Λ΄ Εξπρές που οργάνωσε μια συζήτηση μεταξύ των δύο ανδρών. Αυτό είναι μια επινόηση των σιωνιστών. Στην εβραϊκή λαϊκή παράδοση, η Βίβλος έχει μικρότερη σημασία από τον σχολιασμό της, τη Μισνά και το Ταλμούδ. Ούτε ο ιουδαϊσμός αποτελεί παράγοντα προόδου. Η διάσταση του κυκλικού χρόνου υπάρχει και στις άλλες θρησκείες. Όσο για την εξορία του εβραϊκού λαού από τη Ρώμη κατά το 70 μ.Χ., μύθος είναι κι αυτή, κατασκεύασμα του μάρτυρα Ιουστίνου έναν αιώνα αργότερα. Οι έρευνες δείχνουν ότι η εβραϊκή διασπορά της αρχαιότητας ήταν αποτέλεσμα μάλλον προσηλυτισμού των κατοίκων της Μεσογείου στον ιουδαϊσμό παρά διάχυσης του εβραϊκού λαού. Κι όμως, ο μύθος αυτός είναι γραμμένος στη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας του Ισραήλ και στηρίζει τη διεκδίκηση του εδάφους της Παλαιστίνης ως ιστορικού λίκνου των Εβραίων. Η μυθολογία δεν είναι κακό πράγμα- αρκεί να μη στρέφεται εναντίον των άλλων και να μη χρησιμοποιείται για να γίνεται διάκριση μεταξύ Εβραίων και μη Εβραίων στο ζήτημα των δικαιωμάτων.

Το Ισραήλ κρατά τη φλόγα της δημοκρατίας και της ελευθερίας, λέει ο Ατταλί. «Δεν είμαι καθόλου σίγουρος γι΄ αυτό», απαντά ο Σαντ. «Με την καταστολή που ασκούμε εδώ και 42 χρόνια στα κατεχόμενα εδάφη, με την άρνησή μας να προτείνουμε οποιοδήποτε αξιόπιστο πολιτικό πρόγραμμα στους Παλαιστίνιους, έχουμε αποδυναμώσει το δημοκρατικό ιδεώδες στη Μέση Ανατολή και έχουμε δυσφημήσει τις κοσμικές δυνάμεις». Κι αν νικήσει ο Νετανυάχου στις εκλογές της ερχόμενης εβδομάδας, τα πράγματα θα γίνουν πολύ, πολύ χειρότερα.

Η νέα ρεαλπολιτίκ είναι κοσμοπολίτικη

Στη Βρετανία πολλαπλασιάζονται οι απεργίες κατά της παρουσίας εργαζομένων από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Στις Ηνωμένες Πολιτείες άρχισε μια τηλεοπτική εκστρατεία κατά της εισόδου ξένων ειδικευμένων εργατών. Να ταμπουρωθούμε λοιπόν, για να σώσουμε ό,τι μπορούμε;

Το δόγμα της εθνικής ρεαλπολιτίκ είναι απλό: τα εθνικά συμφέροντα πρέπει να εκπληρώνονται με εθνικές πολιτικές. Αυτό το δόγμα χρησίμευε πριν από την εποχή της επανάστασης των τηλεπικοινωνιών και του Ιnternet. Τώρα πια δεν είναι απλώς άχρηστο αλλά και επικίνδυνο. Και πρέπει να αντικατασταθεί από αυτό που ο Γερμανός κοινωνιολόγος Ούλριχ Μπεκ αποκαλεί «κοσμοπολίτικη ρεαλπολιτίκ» ή πολιτική των «χρυσών αλυσίδων», τη δημιουργία δηλαδή ενός πυκνού δικτύου συμμαχιών και υπερεθνικών αλληλεξαρτήσεων, μέσω των οποίων θα αποκατασταθούν η μετα-εθνική εθνική κυριαρχία και η οικονομική ευημερία.

Αν δεν είχε εκδηλωθεί αυτή η οικονομική κρίση, γράφει ο Μπεκ στην Ελ Παΐς, θα έπρεπε να την εφεύρουμε. Και αυτό, για να μάθουν η Αγγελα Μέρκελ και ο υπουργός της επί των Οικονομικών Πέερ Στάινμπρεκ αυτό που έχουν καταλάβει οι συνάδελφοί τους στο Λονδίνο, το Παρίσι, τη Μαδρίτη και- ώς ένα βαθμό- στην Ουάσιγκτον, ότι όποιος επιλέγει τον δρόμο του εθνικισμού δρα εν τέλει με αντιπατριωτικό τρόπο. Μόνο όταν πηγαίνει καλά η Ευρώπη, πηγαίνει καλά και η Γερμανία. Μόνο όταν πηγαίνει καλά ο κόσμος, μπορεί η πρώτη εξαγωγός χώρα του πλανήτη- δηλαδή η Γερμανία - να πωλήσει τα προϊόντα της. Είναι απορίας άξιον πώς δεν το καταλαβαίνουν αυτό στη Γερμανία και επιμένουν στον δρόμο του προστατευτισμού. Επιτέλους, γιατί οι Γερμανοί ευρωπαϊστές δεν βάζουν τις φωνές;

Ο κοσμοπολίτικος ρεαλισμός έχει να κάνει με το άνοιγμα των θεσμών των εθνικών κρατών ώστε να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της παγκόσμιας εποχής. Με τη μεταχείριση των μειονοτήτων, των ξένων, των περιθωριακών. Με το πρόβλημα που θέτουν τα ανθρώπινα δικαιώματα διαφορετικών ομάδων σε σχέση τόσο με την εδραίωση όσο και με τη μεταρρύθμιση της δημοκρατίας. Με την προσπάθεια να αποφευχθούν οι εκρήξεις βίας λόγω της δυσαρέσκειας και της απογοήτευσης των ατόμων. Είναι η επόμενη μεγάλη ιδέα που πρέπει να δοκιμαστεί, μετά την αποτυχία του εθνικισμού, του κομμουνισμού, του σοσιαλισμού και του νεοφιλελευθερισμού. Είναι ένα απαραίτητο εργαλείο για να επιβιώσει η ανθρωπότητα κατά τον 21ο αιώνα χωρίς να περιπέσει στη βαρβαρότητα.

Ας αποκαλέσουμε «πρώτη νεωτερικότητα» το σύνολο των ιδεών για την οικονομία, την κοινωνία και την πολιτική που έχουν διατυπωθεί στο πλαίσιο των εθνικών κρατών. Και «δεύτερη νεωτερικότητα» τις παγκόσμιες οικονομικές και οικολογικές κρίσεις, τις αυξανόμενες ανισότητες και τις προκλήσεις της πολιτιστικής, πολιτικής και στρατιωτικής παγκοσμιοποίησης. Μόνο αν κάνουμε διάκριση ανάμεσα σε αυτές τις δύο έννοιες- καταλήγει ο Μπεκ- θα μπορέσουμε να ξεπεράσουμε τα προστατευτικά αντανακλαστικά που, μετά τη διάλυση της διπολικής παγκόσμιας τάξης, απειλούν να οδηγήσουν την Ευρώπη σε πνευματική και πολιτική παράλυση.

Ένα εργαλείο κατά της κρίσης

Στην Ιαπωνία, αυτού του είδους οι «επιχειρήσεις» είναι πολύ διαδεδομένες. Αλλά στη Γαλλία, και γενικότερα στην Ευρώπη, η Νικίτα Π. πιστεύει ότι ανήκει στους πρωτοπόρους.

Όλα άρχισαν πριν από τρεις μήνες, ένα βράδυ που βαριόταν. Κι επειδή ένα κορίτσι στην ηλικία της δεν μιλά τις κρύες νύχτες του χειμώνα με τον φίλο του για τον Σαρκοζί ή την οικονομική κρίση, η κουβέντα ήρθε στα κιλοτάκια της και το πώς μυρίζουν στο τέλος της ημέρας. Το θέμα την ενδιέφερε, οι παρατηρήσεις του δικού της την ερέθισαν, και κάπως έτσι μπήκε στο Google και πληκτρολόγησε τις λέξεις «άπλυτη κιλότα». Διαπίστωσε τότε ότι πολλές συνομήλικές της, αλλά και μεγαλύτερες γυναίκες, πουλούσαν τα εσώρουχά τους μέσω Διαδικτύου. Διάβασε τις ιστορίες τους, έψαξε τα μπλογκ τους, αναζήτησε τις μαρτυρίες διαφόρων φετιχιστών, και κατέληξε στο παλιό, καλό, ρητορικό ερώτημα: «Γιατί όχι;».

Η Νικίτα Π. είναι 21 ετών, φοιτήτρια, και η υποτροφία της δεν της φτάνει για να κάνει τη ζωή που θέλει. Κακά τα ψέματα, όμως: δεν άρχισε να πουλάει τα χρησιμοποιημένα κιλοτάκια της για να κερδίσει χρήματα. «Μου αρέσει η επαφή με αγνώστους, η αίσθηση ότι ένας άνδρας στην άλλη άκρη της Γαλλίας θα λάβει ένα εσώρουχο που έχω φορέσει μου φτιάχνει το κέφι», λέει στην ιστοσελίδα Rue89. Ο φίλος της στην αρχή αντέδρασε, αυτή η ιστορία δεν πρόκειται να δουλέψει ποτέ, έλεγε, επιπλέον η Νικίτα περνούσε πια πολλές ώρες μπροστά στον υπολογιστή και δεν ήταν τόσο «φρέσκια» όσο πριν. Σιγά σιγά όμως συνήθισε, άρχισε μάλιστα να τη βοηθά παίρνοντας φωτογραφίες που τις έστελναν στους πελάτες για να τους πείσουν ότι το κιλοτάκι ήταν πράγματι χρησιμοποιημένο.

Από την επιχείρηση αυτή, η Νικίτα κερδίζει σήμερα 300 με 320 ευρώ τον μήνα. Το κιλοτάκι χρεώνεται ανάλογα με τις ημέρες που έχει φορεθεί: ξεκινά από τα 25 ευρώ, συν 5 ευρώ για κάθε επιπλέον ημέρα. Για λόγους υγιεινής, προτιμά να μη φορά ένα κιλοτάκι για περισσότερες από πέντε συνεχόμενες ημέρες. Άλλωστε, όπως βεβαιώνει η σύνταξη της Rue89, μια ημέρα είναι αρκετή για να δώσει μια αρκετά έντονη μυρωδιά. Μπροστά στη μεγάλη ζήτηση, η Νικίτα έφτιαξε κι ένα μπλογκ ώστε να τα βγάζει πέρα με τις παραγγελίες. «Είναι διασκεδαστικό, και ταυτόχρονα σπαστικό», διηγείται. «Το να είσαι υποχρεωμένη να γυρίζεις όλα τα μαγαζιά για να βρεις ένα στρινγκ από μαύρο μετάξι ή μια ροζ κιλότα με άσπρα πουά εξελίσσεται καμιά φορά σε εφιάλτη. Χώρια που αποχωρίζομαι εσώρουχα που αγαπάω πολύ...».

Και οι πελάτες; Πρόκειται για τίποτα διεστραμμένους, στερημένους, άνδρες τέλος πάντων με σεξουαλικά προβλήματα; «Όχι βέβαια. Έχω όλων των ειδών τους πελάτες, στελέχη επιχειρήσεων, οικογενειάρχες, εργένηδες». Είναι και κάποιοι που της ζητούν μια χρησιμοποιημένη σερβιέτα, αλλά αυτοί είναι λίγοι, οι περισσότεροι είναι απολύτως «φυσιολογικοί», η διαστροφή είναι μια τόσο παρεξηγημένη λέξη.

Η επιχείρηση χειραγωγεί

Να δουλεύουμε, ασφαλώς. Αλλά να έχουμε και χρόνο να σκεφτόμαστε, να αγαπάμε, να κτίζουμε μια οικογενειακή ζωή. Οι αξίες αυτές άλλοτε είναι παράλληλες κι άλλοτε τέμνονται, συχνά συγκρούονται, σπανιότερα συνυπάρχουν αρμονικά.

Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ΄80, τα πράγματα ήταν απλά. Οι επιχειρήσεις ήταν οργανωμένες με τη μορφή πυραμίδας, οι προϊστάμενοι έδιναν εντολές, οι υφιστάμενοι τις εκτελούσαν. Κι όταν η επιχείρηση δεν πήγαινε καλά, την ευθύνη την αναλάμβανε ο επικεφαλής. Σιγά- σιγά, όμως, αυτή η μορφή οργάνωσης άρχισε να αλλάζει. Σε χώρες όπως η Γαλλία άρχισε να εφαρμόζεται η συμμετοχική διαχείριση, όλοι μπορούσαν πια να προτείνουν ιδέες και να αναλάβουν ρίσκα. Θεωρητικά, ο στόχος ήταν να ανατραπεί η πυραμίδα της ιεραρχίας. Οι εργαζόμενοι ήταν πλέον «αυτόνομοι». Μόνο που αυτή η αυτονομία δεν αφορούσε τους στόχους, που εξακολουθούσαν να καθορίζονται από την κορυφή- αλλά τα μέσα για την επίτευξή τους. Η νέα οριζόντια οργάνωση των επιχειρήσεων προσέφερε μια ψευδαίσθηση ελευθερίας. Κι όταν τα πράγματα δεν πήγαιναν καλά, ο αποδιοπομπαίος τράγος ήταν εύκολο να βρεθεί. Υπεύθυνος ήταν εκείνος που δεν μπόρεσε να εκπληρώσει τους στόχους, ανεξαρτήτως του αν οι στόχοι αυτοί ήταν ρεαλιστικοί.

Η αλλαγή της οργάνωσης των επιχειρήσεων συνοδεύτηκε από μια εκστρατεία για την εξιδανίκευση, αν όχι τον καθαγιασμό της εργασίας, λέει στο περιοδικό Le Ρoint η 38χρονη Ιταλίδα φιλόσοφος Μικέλα Μαρτσάνο, που το τελευταίο της βιβλίο τιτλοφορείται «Επέκταση του τομέα της χειραγώγησης». Η εργασία παρουσιάστηκε ως το μοναδικό εργαλείο για την επιτυχία. Χάρις σ΄ αυτήν, ο καθένας μπορούσε να φτάσει στην αυτοεκπλήρωση και την ευτυχία. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η δουλειά είναι μια ουσιαστική αξία της ζωής, μέσω της οποίας μπορεί να εκφραστούν διάφορες πλευρές της προσωπι- κότητας. Δεν αποτελεί όμως τη μοναδική αξία. Ήδη από το 1958, στη «Συνθήκη του Σύγχρονου Ανθρώπου», η Χάνα Άρεντ έκανε διάκριση ανάμεσα στο έργο, τη δραστηριότητα και την εργασία. Ενώ η δραστηριότητα παίρνει τέλος όταν ολοκληρώνεται ένα έργο, η εργασία συνεχίζεται αδιάκοπα και συχνά δεν οδηγεί πουθενά. Για να έχει νόημα η δουλειά μας, πρέπει να μας αφήνει χρόνο να κάνουμε ένα διάλειμμα, όχι μόνο για να παρατηρήσουμε το αποτέλεσμα της δραστηριότητάς μας, αλλά για να δημιουργήσουμε κι άλλα πράγματα, έξω από τη σφαίρα του κέρδους.

Η επιχείρηση ψεύδεται; «Μάλλον χειραγωγεί. Το να κάνεις κάποιον να πιστέψει πως αρκεί να θέλει για να μπορέσει, αποτελεί μια μορφή χειραγώγησης που η οικονομική κρίση αυτών των ημερών φέρνει με εκρηκτικό τρόπο στο προσκήνιο. Ο σκοπός μιας επιχείρησης δεν είναι να παράγει ηθική, αλλά να πραγματοποιεί κέρδος σεβόμενη το δίκαιο. Η Εnron ήταν γνωστή για τις φιλανθρωπικές της δωρεές και τον ηθικό της χάρτη. Αν αντί για όλα αυτά φρόντιζε να σεβαστεί τους νόμους για την οικονομική διαφάνεια, θα είχε αποφευχθεί ένα από τα πιο μεγάλα σκάνδαλα πριν από την κρίση των subprimes».