Τα διδάγματα της κρίσης

Ηταν μια μπερδεμένη ιστορία. Οικονομικά ήταν επικίνδυνη. Πολιτικά ήταν σχεδόν γοητευτική. Και από κάθε άποψη ήταν διδακτική. Να τα δέκα πράγματα που έμαθα.

1) Για πολλές εβδομάδες μας πιπίλιζαν το μυαλό με τον μπαμπούλα των οίκων αξιολόγησης και του «πιστωτικού επεισοδίου». Αποδεικνύεται ότι είναι αρκετή μια διαβεβαίωση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας για να σταματήσουν οι εκβιασμοί. Οπως είχε πει ο «αριστερός τραπεζίτης» Ματιέ Πιγκάς, επιτέλους, οι κυβερνήσεις διοικούν, όχι οι οίκοι.

2) Η «επιλεκτική χρεοκοπία» δεν είναι τελικά τίποτα περισσότερο από ένας όρος, μια σύμβαση. Είχε δίκιο ο Βενιζέλος και άδικο ο Σαμαράς: απαγορευμένες λέξεις δεν υπάρχουν.

3) Η πρόταση για τη φορολόγηση των τραπεζών αποσύρθηκε μόλις άρχισε να έχει απήχηση. Προφανώς την έριξε στο τραπέζι ο Σαρκοζί ως δόλωμα για να αποσύρει η Μέρκελ τις αντιρρήσεις της για τον ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας - ο οποίος αποκτά πλέον μεγάλες εξουσίες.

4) Η πολιτική Ευρώπη αντιμετωπίζει κρίση - και ο λόγος είναι η απουσία μεγάλων ηγετών. Η ευρωζώνη όμως είναι πιο σταθερή απ' ο, τι φαίνεται - και ο λόγος είναι ότι για την επιβίωσή της ενδιαφέρονται πρώτα απ' όλα οι γερμανοί εξαγωγείς.

5) Η Ανγκελα Μέρκελ δεν είναι ανίκανη ούτε χαζή. Ισορροπεί όμως σε ένα τεντωμένο σχοινί, καθώς πιέζεται από τους ψηφοφόρους της και το Συνταγματικό Δικαστήριο.

6) Ο «γαλλογερμανικός άξονας» εξακολουθεί να έχει κεντρικό ρόλο στην ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή. Μπορεί κάθε τόσο να τρίζει, μπορεί να προαναγγέλλεται ο θάνατός του, αλλά επανέρχεται πάντα δυναμικά.

7) Η Αριστερά είναι ανύπαρκτη. Η χρηματοπιστωτική κρίση ήταν ένα προνομιακό πεδίο δράσης και παρέμβασης. Αλλά έχασε κι αυτή την ευκαιρία.

8) Παραμένει αδιευκρίνιστο τι ρόλο έπαιξε ο πρόεδρος Ομπάμα. Η Μέρκελ μαλάκωσε μετά το τηλεφώνημά του, αλλά μπορεί να ήταν σύμπτωση. Σε κάθε περίπτωση, η Ευρώπη βρίσκει μια λύση στο πρόβλημά της, ενώ η Αμερική εξακολουθεί να κινδυνεύει με στάση πληρωμών.

9) Οι Ευρωπαίοι κατάλαβαν ότι μια συνταγή που αποτελείται από λιτότητα στο εσωτερικό και υψηλά επιτόκια στο εξωτερικό είναι καταστροφική. Μπορεί να είμαστε κακομαθημένοι, αλλά δεν θα αλλάξουμε με χαστούκια.

10) Το μπαλάκι είναι τώρα στο δικό μας γήπεδο. Αυτή η κοινωνία πρέπει να αποφασίσει τι θέλει και να προχωρήσει μπροστά μ' ένα μίνιμουμ συναίνεσης. Αν κάθε κοινωνική ομάδα διεκδικεί τα συντεχνιακά της δικαιώματα αδιαφορώντας για το γενικό καλό, ή και καταπατώντας το, η χρεοκοπία δεν θα αργήσει. Θα είναι ουσιαστική. Θα εκτείνεται σε όλα τα επίπεδα, οικονομικό, ηθικό, πολιτικό, κοινωνικό. Και θα φταίμε αποκλειστικά εμείς.

Από την τούρτα στον αφρό ξυρίσματος

Ας μην έχουμε αυταπάτες: αυτό που θα μείνει στην ιστορία από την κατάθεση των Μέρντοκ στο βρετανικό Κοινοβούλιο δεν είναι τα όσα είπαν - δηλαδή ότι δεν ήξεραν τίποτα για τις παρακολουθήσεις των τηλεφώνων χιλιάδων ανθρώπων - αλλά η επίθεση που δέχθηκε ο 80χρονος πατριάρχης των μίντια με αφρό ξυρίσματος. Ο 26χρονος ακτιβιστής Τζόναθαν Μέι Μπόουλς μπορεί να παραπέμπεται σε δίκη με την κατηγορία της παρενόχλησης σε δημόσιο χώρο, αλλά κατέκτησε ήδη μια περίοπτη θέση στο πάνθεον των «τρομοκρατών της ζαχαροπλαστικής».

Ιδρυτής αυτής της σχολής είναι ένας βέλγος αναρχικός ονόματι Νοέλ Γκοντέν, που ξεκίνησε την καριέρα του γράφοντας κριτικές για ταινίες που δεν είχε δει ή που δεν είχαν καν γυριστεί. Πρωταγωνιστής αυτών των κριτικών ήταν συνήθως ένας φανταστικός σκηνοθέτης, ο Ζορζ Λε Γκλουπιέ. Μεταξύ άλλων, ο τελευταίος είδε το 1969 μια ταινία του Ρομπέρ Μπρεσόν και θύμωσε τόσο πολύ, που τον περίμενε σε μια γωνία και του εκτόξευσε μια τούρτα στο πρόσωπο. Το έμαθε η Μαργκερίτ Ντιράς, θύμωσε με τη σειρά της, και τούρτωσε τον «σκηνοθέτη» σε ένα εστιατόριο του Σεν-Ζερμέν-ντε-Πρε. «Κυρία μου», απάντησε εκείνος αφού σκουπίστηκε, «προτιμώ τα γλυκά σας από τα βιβλία σας».

Ολα αυτά θα παρέμεναν στη σφαίρα της φαντασίας του Γκοντέν αν δεν τύχαινε εκείνη τη χρονιά η Ντιράς να επισκεφθεί το Βέλγιο για την παρουσίαση ενός βιβλίου της. «Και γιατί να μην κάνουμε τα όνειρα πράξη;» σκέφτηκε εκείνος. Πήγε στην παρουσίαση, πέταξε μια πραγματική τούρτα εναντίον της πραγματικής συγγραφέως και διέφυγε μέσα στη σύγχυση που επικράτησε. Την άλλη μέρα ήταν πρωτοσέλιδο σε όλο τον βελγικό Τύπο. Μόνο η φωτογραφία έλειπε, καθώς κανείς δεν πρόλαβε να τραβήξει τη σκηνή.

Λίγους μήνες αργότερα, ήταν η σειρά του χορογράφου Μορίς Μπεζάρ, και θα ακολουθούσαν κι άλλοι. Ορισμένοι το έπαιρναν χαλαρά, όπως ο Ζαν-Λικ Γκοντάρ, που αρνήθηκε να κάνει μήνυση. Αλλοι αντέδρασαν βίαια: ο «ποπ φιλόσοφος» Μπερνάρ-Ανρί Λεβί κινήθηκε δικαστικά, με αποτέλεσμα να τον τουρτώσουν άλλες πέντε φορές. Το 1998, θύμα αυτού του ιδιότυπου αντάρτικου έπεσε ο Μπιλ Γκέιτς. Και η τούρτα ήταν πάντα φρέσκια και υψηλής ποιότητας. Οπως είπε κάποτε ο Γκοντέν στην Ομπζέρβερ, «όταν το πράγμα δεν πηγαίνει καλά, την τρώμε εμείς».

Στο σημείο αυτό, ομολογουμένως ο Μέι Μπόουλς υστερεί: ο αφρός ξυρίσματος δεν είναι και τόσο νόστιμος. Αλλά η πράξη του ήταν ασφαλώς πιο γενναία, πιο έντιμη και πιο «επαναστατική» από τις θρασύδειλες επιθέσεις εναντίον του Κωστή Χατζηδάκη ή του Τάσου Τέλλογλου - για τις οποίες ακόμη περιμένουμε να αποδοθούν ευθύνες.

Το αίνιγμα της Ανγκελα

Υπάρχουν δύο απόψεις για την Ανγκελα Μέρκελ. Η μία είναι ότι πρόκειται για έναν πολιτικό νάνο. Μια γυναίκα που κάνει πάντα λάθος εκτιμήσεις και την ξεπερνούν οι εξελίξεις. Μια καγκελάριο που χάνει τη μια τοπική αναμέτρηση μετά την άλλη, και για να μη χάσει την πιο μεγάλη απ' όλες - τις επόμενες εκλογές για την καγκελαρία - φτάνει στο να θυσιάσει το πυρηνικό μέλλον της χώρας. Μια πολιτικό που δεν θέλει ή δεν μπορεί να πείσει τους γερμανούς ψηφοφόρους ότι χρειάζεται περισσότερη Ευρώπη. Ισως επειδή στην πραγματικότητα δεν πίστεψε ποτέ σε αυτήν.

Η άλλη άποψη είναι ότι πρόκειται για μια ταλαντούχα ηγέτιδα που διαχειρίζεται με επιδέξιο και ψύχραιμο τρόπο μια πολύ επικίνδυνη κρίση. Ναι, οι κερδοσκόποι οργιάζουν, αλλά αυτό που προέχει είναι να βάλουν τάξη στα οικονομικά τους οι «τεμπέληδες του Νότου». Ναι, ο αρχιτεμπέλης ασφυκτιά κάθε μέρα και περισσότερο, αλλά δεν είναι ακόμη ώρα για μια συνολική λύση στο πρόβλημα. Ο Κουέντιν Πιλ περιέγραφε χθες στους «Φαϊνάνσιαλ Τάιμς» πώς μια ατάραχη Μέρκελ, φτιάχνοντας τη φούξια ζακέτα της και κάνοντας πλάκα με τους δημοσιογράφους, περίμενε την περασμένη Κυριακή στις όχθες του Σπρέε να της πάρουν συνέντευξη για την τηλεόραση, αδιαφορώντας εντελώς για τα σύννεφα που πύκνωναν και τις πρώτες ψιχάλες που άρχιζαν να πέφτουν.

Για να παραφράσουμε τη γνωστή (και παρεξηγημένη) ρήση του Τσου Εν Λάι, είναι πολύ νωρίς για να κρίνουμε την κυρία. Ενα γεγονός είναι αδιαμφισβήτητο: η Γερμανία βγαίνει κερδισμένη από την κρίση. Το αδύναμο ευρώ ευνοεί τη γερμανική εξαγωγική βιομηχανία. Και τα επιτόκια των γερμανικών ομολόγων μειώνονται, αφού οι επενδυτές στρέφονται όλο και περισσότερο σε αυτά. Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του ΟΟΣΑ, οι Γερμανοί είναι οι μοναδικοί Ευρωπαίοι που βρίσκονται σήμερα σε καλύτερη κατάσταση απ' ό,τι το 2007: το κατά κεφαλήν εισόδημά τους αυξήθηκε την τριετία 2007-2010 κατά 0,3%, τη στιγμή που το μέσο κατά κεφαλήν εισόδημα της ευρωζώνης μειώθηκε κατά 3,1% και το αντίστοιχο εισόδημα των Ελλήνων μειώθηκε κατά 6,4%.

«Οι χώρες που έχουν εμπορικό πλεόνασμα δεν θα μπορούσαν να κάνουν μια μικρή προσπάθεια;» αναρωτιόταν η γαλλίδα υπουργός Οικονομικών Κριστίν Λαγκάρντ τον Μάρτιο του 2010, ενώ άρχιζαν οι συζητήσεις για το πρώτο πακέτο βοήθειας προς την Ελλάδα. Οχι, δεν θα μπορούσαν, η διευθύντρια του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου πλέον το γνωρίζει. Κι όσο το σκέφτομαι, νομίζω πως αν ήμουν Γερμανός και κοίταζα το πορτοφόλι μου, πάλι τη Μέρκελ θα ψήφιζα.

Τόπο στο γέλιο!

Πρέπει να πω ότι η πρόταση που έκανε την περασμένη εβδομάδα ο Ζαν-Λικ Γκοντάρ για τη σωτηρία της Ελλάδας δεν με έπεισε. Το να μας πληρώνουν οι ξένοι δέκα ευρώ κάθε φορά που χρησιμοποιούν τη λέξη «άρα» μπορεί να έχει μια συμβολική σημασία, αλλά δεν είναι καθόλου πρακτικό, χώρια που μπορεί να αρχίσουν και εκείνοι να μας ζητούν λεφτά κάθε φορά που χρησιμοποιούμε μια ξένη λέξη, και αυτές ομολογουμένως δεν είναι καθόλου λίγες στο λεξιλόγιό μας. Ο Γκοντάρ βέβαια έκανε πλάκα, δυστυχώς όμως δεν κάνουν πλάκα πολλοί από εκείνους που επιμένουν πως «δεν χρωστάμε, μας χρωστάνε» και μάλιστα μας χρωστάνε πολύ περισσότερα από όσα χρωστάμε, άρα (εδώ η χρήση της λέξης είναι δωρεάν) δεν χρειάζεται να κάνουμε τίποτα εμείς μέχρι να μας ξεπληρώσουν.

Μας χρωστάνε - μεταξύ πολλών άλλων - τη δημοκρατία, την ευκλείδεια γεωμετρία, την τραγωδία και την ανακάλυψη ότι η Γη είναι στρογγυλή. Μας χρωστάνε και το γέλιο. Εγκαινιάζοντας χθες μια καλοκαιρινή σειρά με θέμα την ιστορία του χιούμορ, η Μοντ θυμήθηκε τον Φιλόγελω, μια συλλογή 265 σύντομων αστείων ιστοριών του 3ου ή 4ου αιώνα μ.Χ. που αποδίδεται στον Ιεροκλή και τον Φιλάγριο. «Ενας διανοούμενος έχασε ένα από τα βιβλία του. Υστερα από άκαρπες έρευνες πολλών ημερών και ενώ τρώει μια σαλάτα, γυρνά το κεφάλι και βλέπει το βιβλίο του πεταμένο σε μια γωνιά. Αργότερα, συναντά έναν από τους φίλους του που παραπονιέται ότι έχασε όλα του τα ρούχα. "Μην ανησυχείς", του λέει. "Πήγαινε πάρε μια σαλάτα, άρχισε να την τρως, γύρνα το κεφάλι και κοίτα στη γωνιά του δωματίου, θα τα δεις"».

Ο αγαπημένος στόχος αυτών των ιστοριών είναι πράγματι οι διανοούμενοι. Στα θύματα της σάτιρας των αρχαίων περιλαμβάνονται όμως ακόμη οι γιατροί, οι κουρείς, οι ευνούχοι, οι τεμπέληδες, οι άπληστοι, οι αμαθείς, οι τσιγκούνηδες, οι εξυπνάκηδες. «Δύο τύποι συναντιούνται στον δρόμο. Ο ένας λέει: "Περίεργο, μου είπαν ότι έχετε πεθάνει". Ο άλλος, οργισμένος, απαντά: "Να λοιπόν που είμαι ζωντανός". Ο πρώτος όμως δεν το βάζει κάτω: "Ναι, αλλά ο άνθρωπος που μου το είπε είναι πιο αξιόπιστος από εσάς"».

Θα μπορούσαμε ίσως, στο πνεύμα του Γκοντάρ, να προτείνουμε να επιβάλλεται φόρος κάθε φορά που κάποιος μη Ελλην, δηλαδή βάρβαρος, γελάει με μια τέτοια ιστορία. Θα μπορούσαμε, ακόμα καλύτερα, να το πάρουμε αλλιώς, να αφήσουμε τους φανφαρονισμούς και να ασκηθούμε στον αυτοσαρκασμό, είναι πιο τίμιο, πιο υγιεινό και πιο παραγωγικό.

Ενα επικίνδυνο παιχνίδι

Εχει παρατηρηθεί πολλές φορές: μόλις ένας ηγέτης αφήνει την εξουσία ή αισθανθεί ότι τελειώνουν τα ψωμιά του αποκτά ξαφνικά τολμηρές απόψεις, ξεσπαθώνει, υπερασπίζεται με πάθος τους αδυνάτους, λέει τέλος πάντων ενδιαφέροντα πράγματα. Πάρτε τον Τζούλιο Τρεμόντι. Μόλις του έτριξε λίγο τα δόντια ο Μπερλουσκόνι, ο ιταλός υπουργός Οικονομικών κατήγγειλε ότι για την οικονομική κρίση φταίει η Ακροδεξιά που έχει φωλιάσει σε μερικά ευρωπαϊκά κοινοβούλια. Και ότι η παγίδευση των κυβερνήσεων σε εκλογικά διλήμματα έχει ως αποτέλεσμα να την πληρώνει ο απλός κόσμος.

Υπάρχουν εξαιρέσεις σε αυτόν τον κανόνα. Από τότε που ο Τόνι Μπλερ ανέλαβε απεσταλμένος της Ευρώπης στη Μέση Ανατολή, τα πράγματα που λέει και γράφει προκαλούν αφόρητη ανία. Δύσκολα μπορώ επίσης να φανταστώ την Ανγκελα Μέρκελ να υπογράφει σε λίγα χρόνια πύρινα άρθρα υπέρ των φτωχών και των ανέργων. Αυτά που υποστήριξε όμως ο Γκόρντον Μπράουν σε άρθρο του που δημοσιεύτηκε την περασμένη εβδομάδα είχαν μεγάλο ενδιαφέρον. Γιατί διευρύνουν τη συζήτηση, προσθέτοντας στο πρόβλημα των ελλειμμάτων και τα αλληλένδετα προβλήματα των τραπεζών και της ανάπτυξης.

Δεν πολυκαταλαβαίνω τη χρησιμότητα των περίφημων stress tests. Ούτε καταλαβαίνω πώς γίνεται την ώρα που τα ξένα σάιτ γράφουν ότι δύο από τις οκτώ ξένες τράπεζες που «απέτυχαν» είναι ελληνικές, εμείς να ισχυριζόμαστε ότι όλες οι ελληνικές τράπεζες πέρασαν τη βάση. Καταλαβαίνω όμως πολύ καλά πώς ένιωσε τον Οκτώβριο του 2008 ο Μπράουν, τότε ακόμη πρωθυπουργός, όταν ενημέρωσε τους ηγέτες της ευρωζώνης ότι οι ευρωπαϊκές τράπεζες είναι πιο ευάλωτες από τις αμερικανικές επειδή χρησιμοποιούν περισσότερα δανειακά κεφάλαια. Τον άκουσαν, λέει, σοκαρισμένοι. Κα προφανώς επέστρεψαν στη συνέχεια αμέριμνοι στις δουλειές τους.

Καταλαβαίνω επίσης ότι το ευρωπαϊκό ΑΕΠ ήταν κάποτε το μισό του παγκοσμίου, σήμερα αντιστοιχεί στο 19%, και αν συνεχίσουμε έτσι η ευρωπαϊκή οικονομία θα είναι το 2050 μικρότερη από τη λατινοαμερικάνικη. Η μείωση της ανάπτυξης και η αύξηση της ανεργίας, ιδίως των νέων, έχουν όμως άμεση σχέση με την έκρηξη της κοινωνικής δυσαρέσκειας και με την άνοδο της Ακροδεξιάς. Δηλαδή με την ανασφάλεια, την εσωτερίκευση και τη διάλυση κάθε έννοιας αλληλεγγύης.

Αυτά τα προβλήματα δεν θα είναι στην ατζέντα της συνόδου κορυφής της Πέμπτης. Η έκκληση των ευρωπαίων σοσιαλιστών να διατρανώσουν οι κυβερνήσεις την κυριαρχία τους έναντι των αγορών δεν θα εισακουστεί. Οι οίκοι αξιολόγησης θα συνεχίσουν να υπαγορεύουν τους όρους του παιχνιδιού. Αλλά το παιχνίδι έχει γίνει πια πολύ επικίνδυνο.

Σε αναζήτηση της σωστής λέξης

Ενα βράδυ πριν από αρκετά χρόνια, πρέπει να ήταν το 2001, καθόμασταν με τον Νικήτα Λιοναράκη δίπλα στην πισίνα ενός ξενοδοχείου της Σαμοθράκης, όπου λαμβάναμε μέρος στο ετήσιο δημοσιογραφικό συνέδριο (μεγάλες δόξες!). Ο Νικήτας έγραφε το βιβλίο του για τις «συνέπειες του Γατόσκυλου» και κουβέντιαζε με διάφορους δημοσιογράφους. Από μένα ήθελε να μάθει ποια είναι η ταυτότητα αυτής της στήλης. Ποιος είναι ο συνεκτικός της ιστός, τι συνδέει μεταξύ τους τα κείμενα που δημοσιεύονται κάθε μέρα, πάνω από 20 χρόνια τώρα, σ' αυτή τη φιλόξενη γωνιά. Του είπα ότι δεν ήξερα, εκείνος επέμενε, «ύστερα από τόσα χρόνια κάποιο συμπέρασμα θα έχεις βγάλει», έστυψα το μυαλό μου, αδύνατον. Πήγα για ύπνο εκείνο το βράδυ κατάκοπος από την προσπάθεια και έξαλλος με τον εαυτό μου.

Ο Νικήτας έφυγε νωρίς. Κι αυτή η στήλη εξακολουθεί να ψάχνει την ταυτότητά της. Χρόνια τώρα, έκοβα κάθε μέρα τις Διαστάσεις από την εφημερίδα, σημείωνα την ημερομηνία κι έβαζα το απόκομμα σ' ένα ντοσιέ, λες κι αυτό θα με βοηθούσε να βρω τον διαφεύγοντα συνεκτικό ιστό. Τα ντοσιέ μαζεύονταν και σκονίζονταν, τα αποκόμματα κιτρίνιζαν, ώσπου μια μέρα, πρόσφατα, πριν από κάτι μήνες, τα έβαλα όλα σε μια σακούλα και τα πέταξα στα σκουπίδια. Δεν θα έβρισκα ποτέ την απάντηση στην απλή ερώτηση του Νικήτα. Αλλωστε, δεν ήταν πια εκεί για να του την πω.

Ισως τελικά η στήλη να μην είναι τίποτα παραπάνω από μερικές στιγμές. Μερικές συγκινήσεις. Θυμάμαι δύο, που συμπτωματικά ή καθόλου συμπτωματικά έχουν να κάνουν με χειρόγραφα κείμενα. Το ένα το βρήκα έναν Αύγουστο στο γραφείο μου. Το υπέγραφε ο Κώστας Γαλανόπουλος, ένας άνθρωπος που είχα την τύχη να συνεργαστώ μαζί του και την τιμή να γράφω στην ίδια σελίδα μ' εκείνον. Ξεκινούσε ως εξής: «Ακόμη και μία λέξη, σε μια εφημερίδα, να είναι η σωστή, και στη σωστή θέση, οι Θερμοπύλες όλο και φρουρούνται».

Το άλλο το έλαβα με το ταχυδρομείο. Το υπέγραφε μια κυρία από τους Αμπελοκήπους, που δεν δημοσιεύω το όνομά της γιατί μπορεί να μη θέλει. Αναφερόταν σ' ένα κομμάτι που είχα γράψει για έναν 95χρονο Ιταλό που «πιάστηκε» στο κρεβάτι από την κόρη του αγκαλιασμένος με την 30χρονη γυναίκα που τον πρόσεχε. Η επιστολογράφος περιέγραφε πώς προσπαθούν μάταια να κοιμηθούν σ' ένα σπίτι κοντά στη θάλασσα ο 88χρονος χήρος πατέρας της, η ίδια (διαζευγμένη), η 19χρονη ανιψιά της (ταλαντούχα, αλλά μόνη) και η 3χρονη σκύλα της, που δεν έχει κάνει στείρωση. «Ελπίζω οι δικές σας νύχτες να είναι καλύτερες από τις δικές μου», κατέληγε, σε μια (αθέλητη;) παραλλαγή ενός παλιού βιβλίου της Ραφαέλ Βιγιεντού.

Και μόνο αν μια γυναίκα, κάπου, αισθάνθηκε για μια στιγμή λιγότερο μόνη, αυτή η στήλη έχει πετύχει τον σκοπό της. Είναι αλήθεια ότι τελευταία κάνει κύκλους. Περιπλανιέται, δοκιμάζει, πειραματίζεται, αναρωτιέται. Αλλά γιατί μόνο τελευταία; Αυτό δεν έκανε πάντα; Τα ερωτήματά της δεν ήταν πάντα περισσότερα, πολύ περισσότερα, από τις απαντήσεις;

Ο βιασμός είναι κάτι σχετικό

Κάποτε, τα πράγματα ήταν απλά. Βιασμός σήμαινε βίαιος εξαναγκασμός μιας γυναίκας σε σεξουαλική πράξη, τον οποίο η γυναίκα συχνά ντρεπόταν ή φοβόταν να καταγγείλει, με αποτέλεσμα ο άνδρας να τη βγάζει καθαρή. Δύο πολύκροτες υποθέσεις αραίωσαν αυτό τον ορισμό. Και έδειξαν ότι ο βιασμός είναι, τουλάχιστον για τους ισχυρούς, κάτι σχετικό.

Ο Ντομινίκ Στρος-Καν θεωρούσε πως είναι τιμή για μια αφρικανή καμαριέρα να πάρει στο στόμα της το πέος του επόμενου προέδρου της Γαλλίας. Ακόμη και να μην ήθελε, ή να άλλαξε γνώμη στην πορεία, το γεγονός θα έκανε καλό στο βιογραφικό της. Και ασφαλώς δεν θα ήταν δυνατό να πληρωθεί γι' αυτό. Δεν ξέρουμε τι ακριβώς συνέβη στη σουίτα του Sofitel και ίσως να μην το μάθουμε ποτέ. Η έκπληξη του DSK όταν του είπαν ότι συλλαμβάνεται πρέπει, όμως, να ήταν γνήσια: «Με κατήγγειλε η αχάριστη, αντί να μου κάνει ένα δώρο;». Εξίσου αποκαλυπτικό είναι το παιχνιδιάρικο έως θριαμβευτικό ύφος του όταν πήγε με την Αν στο πανάκριβο ιταλικό το βράδυ που ήρθησαν οι περιοριστικοί όροι: «Εμένα, ρε; Εμένα;».

Με τον Τζούλιαν Ασάνζ τα πράγματα είναι λίγο πιο μπερδεμένα. Οπως υποστήριξε αυτή την εβδομάδα η δικηγόρος των σουηδικών Αρχών στο δικαστήριο του Λονδίνου, ο βασικός λόγος που ο ιδρυτής του Wikileaks διέπραξε σεξουαλική κακοποίηση εναντίον της ΑΑ και της SW έχει να κάνει με τη χρήση του προφυλακτικού. Η πρώτη θα δεχόταν να κοιμηθεί μαζί του, ξαφνιάστηκε όμως όταν τον άκουσε να το σκίζει. Του έδωσε άλλη μία ευκαιρία, αλλά όταν έσκισε ΚΑΙ τα ρούχα της κατάλαβε ότι ο τύπος δεν είχε καλό σκοπό. Η δεύτερη έκανε εθελοντικό σεξ μαζί του το βράδυ, κοιμόταν όμως το πρωί όταν ξαναμπήκε μέσα της, κάποια στιγμή κατάλαβε ότι δεν φορούσε προφυλακτικό, αλλά δεν αντέδρασε - μάλλον γιατί νύσταζε πολύ. Στον Θεό του, γιατί έπαιζε αυτά τα παιχνιδάκια ο Ασάνζ; Παιδάκια ήθελε ή πουλούσε εξουσία;

Ηθικόν δίδαγμα: προσοχή στους άνδρες που έχουν μεγάλη ιδέα για τον εαυτό τους! Με τους υπόλοιπους όμως δεν υπάρχει πρόβλημα, μας στενοχώρησε πολύ το προχθεσινό άρθρο της Ερικα Γιονγκ που έλεγε ότι το σύνθημα της γενιάς της ήταν «ελευθερία», ενώ το σύνθημα της γενιάς της κόρης της είναι «έλεγχος». Εντάξει κορίτσια, δεν είναι και όλοι οι άνδρες δυνάμει βιαστές!

Με την Παλαιά ή με την Καινή Διαθήκη;

Υπάρχει μια οικονομική προσέγγιση της κρίσης. Η δημιουργία του ευρώ ήταν από την αρχή ένα μεγάλο λάθος, οικονομίες με τόσο διαφορετική δυναμική δεν ήταν ποτέ δυνατόν να συγκλίνουν, οι Βόρειοι βλέπουν αλλιώς τη ζωή από τους Νότιους, οι ευρωπαίοι ηγέτες έπρεπε όλα αυτά να τα έχουν σκεφθεί εγκαίρως. Κάθε προσπάθεια θεραπείας είναι κατά συνέπεια καταδικασμένη, ας ξεκουμπιστούν λοιπόν οι Ελληνες όσο το δυνατόν πιο γρήγορα, ίσως και οι Πορτογάλοι, μπας και σωθούν οι υπόλοιποι. Αν και το πιθανότερο είναι ότι το ευρώ πνέει τα λοίσθια, μαζί του και η Ευρωπαϊκή Ενωση.

Υπάρχει μια πολιτική προσέγγιση. Ολα τα παραπάνω μπορεί να είναι σωστά, αλλά η Ευρώπη είναι πάνω απ' όλα μια ιδέα. Οι εμπνευστές αυτής της ιδέας παραμέρισαν τις διαφορές και έχτισαν πάνω στις κοινές αξίες, τις κοινές παραδόσεις, τα κοινά σημεία αναφοράς. Ο στόχος ήταν να μη γνωρίσει η Ευρώπη άλλους πολέμους. Το κοινό νόμισμα ήταν η φυσική κατάληξη αυτής της πορείας, η νομισματική ένωση δεν ήταν παρά το πρώτο στάδιο της πολιτικής ενοποίησης.

Υπάρχει και μια θρησκευτική προσέγγιση της κρίσης. Αυτός που τη διατυπώνει καλύτερα από όλους είναι η Ούλρικε Γκερό, επικεφαλής του γραφείου του European Council on Foreign Relations στο Βερολίνο. Σε μια μελέτη της με τον τίτλο «Το νέο γερμανικό ζήτημα», σημειώνει ότι η γερμανική ελίτ θέλει να οικοδομήσει την Ευρώπη εφαρμόζοντας την Παλαιά Διαθήκη: το προπατορικό αμάρτημα, τον οφθαλμό αντί οφθαλμού και οδόντα αντί οδόντος. Θα έπρεπε, αντίθετα, να προτιμήσει την Καινή Διαθήκη, δηλαδή την άφεση των αμαρτιών και την αμοιβαία αγάπη. Να πει, με άλλα λόγια, στην Ελλάδα: «Μαζί αμαρτήσαμε, ήλθε η ώρα να συγχωρήσει ο ένας τον άλλο».

Θα μπορούσαμε να εμπλουτίσουμε ακόμη περισσότερο τον προβληματισμό της συμπαθούς αναλύτριας, να θυμηθούμε και άλλα πράγματα από την Καινή Διαθήκη, όπως για παράδειγμα το «να στρέφουμε και το άλλο μάγουλο». Σκεφθείτε τη σκηνή, ο Γιώργος και η Ανγκελα να αλληλοχαστουκίζονται χαμογελώντας, θα εκτονωθούν οι ίδιοι, θα ικανοποιηθούν και οι «Αγανακτισμένοι» για να μαζέψουν επιτέλους τα αντίσκηνα και να τα μεταφέρουν στις παραλίες. Την κρίση μπορεί να μην τη λύσουμε, αλλά τουλάχιστον θα το φχαριστηθούμε.

Θλιβερές συγκρίσεις

Πολλοί αναλυτές το είχαν προβλέψει. Η τελική μάχη για την επιβίωση του ευρώ δεν θα δοθεί στην Ισπανία, ούτε βέβαια στην Ελλάδα, αλλά «ανάμεσα στις γραφικές παραλίες και τους καθεδρικούς ναούς της Ιταλίας», όπως το έθεσε ένας αμερικανός οικονομολόγος. Η τρίτη οικονομία της ευρωζώνης, μετά τη Γερμανία και τη Γαλλία, είναι πολύ μεγάλη για να αφεθεί να καταρρεύσει - αλλά και πολύ μεγάλη για να σωθεί. Πάση θυσία να μην ξυπνήσουν οι κερδοσκόποι.

Την περασμένη εβδομάδα ξύπνησαν. Αργησαν κιόλας: μια χώρα με έναν πρωθυπουργό μπλεγμένο ανάμεσα στα σκάνδαλα διαφθοράς και τα πάρτι μπούνγκα - μπούνγκα θα μπορούσε να έχει πέσει θύμα τους νωρίτερα. Οταν όμως αυτός ο πρωθυπουργός τα έβαλε με τον πιο σοβαρό ίσως πολιτικό της παράταξής του, τον υπουργό Οικονομικών Τζούλιο Τρεμόντι, η επίθεση άρχισε. Η Ιταλία έζησε την περασμένη εβδομάδα μια Μαύρη Παρασκευή. Ακολούθησε μια Μαύρη Δευτέρα, στη διάρκεια της οποίας η καγκελάριος Μέρκελ τηλεφώνησε στον Μπερλουσκόνι και τον επανέφερε στην τάξη. Ολα έδειχναν ότι η χθεσινή ημέρα θα ήταν μια Μαύρη Τρίτη. Αλλά αυτό δεν συνέβη.

Ο λόγος δεν ήταν ότι οι ευρωπαίοι ηγέτες έλαβαν κάποια πρωτοβουλία για να σταματήσουν τους κερδοσκόπους. Οι ίδιοι οι Ιταλοί, άλλωστε, δεν θεωρούν ότι το πρόβλημα βρίσκεται εκεί. «Αν συμπεριφερθούμε με σοβαρότητα, δεν έχουμε τίποτα να φοβηθούμε. Δυστυχώς μέχρι τώρα δεν ήμασταν σοβαροί», έγραψε η «Κοριέρε ντέλα Σέρα». Ο λόγος που αποφεύχθηκαν (προς το παρόν, έστω) τα χειρότερα, λέγεται συναίνεση. Τη ζήτησε ο (αριστερός) πρόεδρος Ναπολιτάνο από την (αριστερή) αντιπολίτευση. Κι εκείνη την έδωσε. Τα τρία κόμματα που την εκπροσωπούν στο Κοινοβούλιο δεσμεύτηκαν να μην εμποδίσουν την ψήφιση του προγράμματος λιτότητας που ζήτησε η Ευρώπη. Μέχρι την Κυριακή όλα θα τελειώσουν. Τα χρηματιστήρια χαλάρωσαν.

Οι συγκρίσεις με την ελληνική πραγματικότητα είναι θλιβερές. Μπροστά στα αδιέξοδα, που οφείλονται ασφαλώς σε μεγάλο βαθμό στην ανικανότητα της κυβέρνησης, η αντιπολίτευση - δεξιά και αριστερή - λαϊκίζει, κραυγάζει και εκβιάζει. Για όλα φταίνε οι ξένοι, που πρέπει είτε να επαναδιαπραγματευθούν μαζί μας είτε να διαγράψουν το χρέος μας. Δεν χρωστάμε, μας χρωστάνε. Αντε, μην τα πάρουμε και δεχθούμε να μας σώσουν οι Ρώσοι κι οι Κινέζοι.

Η ιταλική αντιπολίτευση επεσήμανε και κάτι άλλο: μόλις περάσουν τα δύσκολα, ο Μπερλουσκόνι πρέπει να φύγει. Αλλά αυτό το ξέρει πια και ο ίδιος.

Η κρίση χτυπάει παντού

Στις 16 του περασμένου Ιουνίου, ημέρα Πέμπτη, ο πρόεδρος και ο διευθυντής της πολύ σοβαρής «Γκάρντιαν» μάζεψαν τους δημοσιογράφους και τους ανακοίνωσαν ότι ο όμιλος έκανε μια στρατηγική επιλογή: να μειωθούν οι σελίδες του καθημερινού και του κυριακάτικου φύλλου, να διατεθεί ο χώρος που απομένει σε περισσότερες αναλύσεις και λιγότερες ειδήσεις και να δοθεί έμφαση στην ιστοσελίδα. Αργά ή γρήγορα, είπαν, οι εφημερίδες θα σταματήσουν να υπάρχουν στην έντυπη μορφή τους. Η πτώση της διαφήμισης και της κυκλοφορίας είναι αναντίστρεπτη.

Τρεις Πέμπτες αργότερα, η πρώην διευθύντρια της πολύ σκανδαλοθηρικής «News of the World», συνοδευόμενη από δύο σωματοφύλακες, ανακοίνωσε στο προσωπικό το κλείσιμο της εφημερίδας και αποχώρησε βιαστικά για να μη φάει ξύλο. Εδώ, η αιτία δεν είχε σχέση με την κυκλοφορία - που μπορεί να μην έφτανε τα 8,5 εκατομμύρια φύλλα της δεκαετίας του '50, πλησίαζε όμως τα 3 εκατομμύρια - αλλά με τις αποκαλύψεις για την παρακολούθηση των τηλεφώνων 4.000 Βρετανών. Για να βγαίνουν οι πικάντικες ιστορίες που τόσο αρέσουν στο βρετανικό κοινό πρέπει να πληρώνονται αδρά ιδιωτικοί ντετέκτιβ, να λαδώνονται αστυνομικοί και να χρηματοδοτούνται πολιτικοί. Ολα αυτά αποτελούν μια γνωστή τακτική των ταμπλόιντ, όλων των ταμπλόιντ, εδώ και δεκαετίες. Οσο τα θύματα των παρακολουθήσεων ήταν διασημότητες και μέλη της βασιλικής οικογένειας, όλα ήταν καλά. Οταν όμως αποκαλύφθηκε ότι είχε παγιδευτεί και το τηλέφωνο ενός 13χρονου κοριτσιού που απήχθη και στη συνέχεια δολοφονήθηκε, το ποτήρι της υποκρισίας ξεχείλισε.

Η ταμπλόιντ δημοσιογραφία περνά κρίση. Το ίδιο συμβαίνει όμως, δυστυχώς, και με τον ποιοτικό Τύπο (παρεμπιπτόντως, η «Γκάρντιαν» έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στην αποκάλυψη του σκανδάλου των υποκλοπών). Κάποιοι καθηγητές δημοσιογραφίας, μάλιστα, προβλέπουν ότι η αηδία των νέων αναγνωστών από τις μεθόδους των σκανδαλοθηρικών φύλλων θα τους απομακρύνει και από τα σοβαρά έντυπα. Αδικο; Ασφαλώς, όπως και η ζωή. Προδιαγεγραμμένο; Καθόλου.

Τι κάνουμε; Επιμένουμε. Με σοβαρότητα, νομιμότητα, αξιοπρέπεια και σεβασμό προς τον αναγνώστη. Προσπαθούμε να ικανοποιήσουμε τις επιθυμίες και τις απαιτήσεις του. Αλλά δεν παραδιδόμαστε στις ορέξεις για αίμα και σπέρμα. Αν πεθάνουμε, θα ξέρουμε τουλάχιστον πως κάναμε ό,τι μπορούσαμε.

Μηδενιστικές κραυγές

«Η παγκοσμιοποίηση είναι ένα σύστημα που οργάνωσε τον παγκόσμιο ανταγωνισμό μεθοδικά, χωρίς όρια, χωρίς ενδοιασμούς, χωρίς προστασία, χωρίς έλεος, ανάμεσα σε μισθωτούς, επιχειρηματίες, αγρότες του Βορρά και κινέζους εργάτες, ινδούς μηχανικούς και αργεντίνους αγρότες, ανθρώπους που δεν έχουν άλλη επιλογή από το να αποδεχθούν μισθούς πείνας για να ζήσουν ή να επιζήσουν»: αυτό γράφει ένας εκ των υποψηφίων για το χρίσμα του Γαλλικού Σοσιαλιστικού Κόμματος, ο Αρνώ Μοντεμπούρ, σε ένα προεκλογικό βιβλιαράκι 86 σελίδων με τίτλο «Ψηφίστε για την απο-παγκοσμιοποίηση!».

Ο αριστερός Μοντεμπούρ καταγγέλλει ότι η παγκοσμιοποίηση δημιουργεί σκλάβους στον Νότο και ζητά να ξεκινήσει εκστρατεία εναντίον της χωρίς να τεθεί όμως σε κίνδυνο η ευρωπαϊκή πορεία της Γαλλίας. Η ακροδεξιά Μαρίν Λεπέν, πάλι, θεωρεί ότι τόσο η παγκοσμιοποίηση όσο και το ευρώ ήταν λάθη και ζητά την επιστροφή του προστατευτισμού και του φράγκου. Και οι δύο κάνουν λάθος, γράφει ο οικονομολόγος Ερίκ Λε Μπουσέ στην ιστοσελίδα slate.fr. Και κάνουν λάθος για τρεις λόγους.

Πρώτον, όλη η βιομηχανική παραγωγή στηρίζεται σήμερα στο σπάσιμο των αλυσίδων και την αναζήτηση κάθε κρίκου στην καλύτερη τιμή. Ορισμένοι παράγοντες όμως οδηγούν σε μια επανασύνδεση αυτών των κρίκων μεταξύ τους: το κόστος των μεταφορών, ο κίνδυνος διακοπής του εφοδιασμού (ένα μάθημα που δίδαξε η Φουκουσίμα), η άνοδος των μισθών στην Κίνα. Αυτή η «φυσική» απο-παγκοσμιοποίηση δεν είναι καθόλου αμελητέα, ιδίως στο πεδίο της γεωργίας.

Δεύτερον, η επιστροφή του προστατευτισμού είναι δύσκολη, αν όχι αδύνατη. Η χώρα που θα αποφάσιζε να εφαρμόσει μέτρα σ' αυτή την κατεύθυνση θα κινδύνευε με αντίποινα και θα είχε να αντιμετωπίσει τη δυσαρέσκεια των καταναλωτών της, που θα ήταν αναγκασμένοι να αγοράζουν ακριβότερα προϊόντα.

Τρίτον, το επιχείρημα ότι το ελεύθερο εμπόριο έχει οδηγήσει σε αρνητικά αποτελέσματα δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Η παγκοσμιοποίηση δεν έβλαψε τον Νότο: εκατομμύρια αγρότες νίκησαν τη φτώχεια, ενώ δημιουργήθηκε στις αναδυόμενες οικονομίες και μια αξιόλογη μεσαία τάξη. Δεν έβλαψε ούτε τον Βορρά: αντίθετα με τους μύθους που κυκλοφορούν, οι κοινωνικές δαπάνες τόσο στην Ευρώπη όσο και στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν μειώθηκαν την τελευταία εικοσαετία. Στις ΗΠΑ, μάλιστα, αυξήθηκαν!
Είναι αλήθεια, όμως, ότι μια κατηγορία οικογενειών (εκείνες που έχουν πληγεί περισσότερο από τη φτώχεια και την ανεργία) δεν επωφελήθηκαν από αυτή την αύξηση. Είναι επίσης αλήθεια ότι πολλοί Αμερικανοί παρασύρονται από την προπαγάνδα του Tea Party και δεν αποκομίζουν από την οικονομική κρίση τα μαθήματα που θα έπρεπε, δηλαδή την ανάγκη για μεγαλύτερη ισότητα ή για ρύθμιση των αγορών.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τόσο το ευρώ όσο και η παγκοσμιοποίηση χρειάζονται «διορθώσεις». Οι μηδενιστικές κραυγές, όμως, είναι εξίσου αντιπαραγωγικές μ' εκείνες, εντός και εκτός των ελληνικών τειχών, που προβάλλουν την Αργεντινή ως ένα ενδιαφέρον πρότυπο για την Ελλάδα…

Το Ελντοράντο της Ευρώπης

Η χώρα που ανέλαβε χθες για πρώτη φορά στην ιστορία της την προεδρία της Ευρωπαϊκής Ενωσης γνωρίζει ένα πραγματικό οικονομικό θαύμα. Η ανάπτυξή της, για παράδειγμα, θα φτάσει φέτος το 4%, έναντι ευρωπαϊκού μέσου όρου 1,7%. Αυτό είναι σε μεγάλο βαθμό αποτέλεσμα των ευρωπαϊκών κονδυλίων, που απορροφώνται κατά 90%: η Πολωνία εισέπραξε 13 δισεκατομμύρια ευρώ από το 2004 ώς το 2006 και θα εισπράξει άλλα 67 δισεκατομμύρια μέχρι το 2014. Δεν υπάρχει γέφυρα, δρόμος ή νοσοκομείο που να μην έχει γίνει με την οικονομική συμμετοχή των Βρυξελλών. Και η ανεργία έχει μειωθεί από το 20% στο 10%. Δεν είναι περίεργο λοιπόν που πάνω από οκτώ στους δέκα Πολωνούς είναι ικανοποιημένοι με την ένταξη της χώρας στην Ε.Ε.

Ενα από τα πιο ενδιαφέροντα αποτελέσματα αυτής της πορείας είναι η μείωση της δύναμης της Εκκλησίας. Παρά τις οδηγίες της τελευταίας, οι Πολωνοί κάνουν λιγότερα παιδιά, παντρεύονται δυσκολότερα και χωρίζουν ευκολότερα (ένας στους τρεις γάμους καταλήγει πλέον σε διαζύγιο). Εξι στους δέκα εκφράζουν την επιδοκιμασία τους για το Σύμφωνο Ελεύθερης Συμβίωσης, έναντι ποσοστού μόλις 25% πριν από επτά χρόνια. «Η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου έχει οδηγήσει σε μια εκκοσμίκευση της κοινωνίας», παρατηρεί ο Μάρσιν Πριζέφσκι, διευθυντής του Καθολικού Πρακτορείου Τύπου. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια θα ήταν αδιανόητη μια συζήτηση στο κοινοβούλιο για τον γάμο των ομοφυλοφίλων. Σήμερα γίνεται, και μάλιστα σε απόλυτα νηφάλιο κλίμα.

Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι οι κάτοικοι του «νέου Ελντοράντο της Ευρώπης» έγιναν ξαφνικά άθεοι. Αλλά εκείνοι που ήταν πάντα άθεοι δεν ντρέπονται πια να το πουν δημοσίως. «Ζω σε μια χώρα όπου οι φωτογραφίες του Πάπα βρίσκονται παντού, ακόμη και στο δωμάτιο όπου κάνουμε έρωτα», λέει στη Ρεπούμπλικα ένας από τους πιο γνωστούς και πιο αγαπημένους συγγραφείς της Πολωνίας, ο Μάριους Σίγκελ. «Εγώ ήμουν πάντα άθεος, αλλά η μητέρα μου με παρακαλούσε να μην το αποκαλύψω γιατί θα το εισέπραττε ως προσωπική της ήττα. Για κείνη, όπως και για πολλούς Πολωνούς της γενιάς της, το να είσαι άθεος ισοδυναμεί με το να είσαι δολοφόνος ή παιδεραστής».

Οι Πολωνοί είναι ένας υπερήφανος λαός, τονίζει ο Σίγκελ, που αρθρογραφεί συχνά και στην Γκαζέτα Βιμπόρσα, την εφημερίδα που ίδρυσε ο Ανταμ Μίχνικ. Ενας λαός που είναι αφοσιωμένος στην ιστορία του και εξακολουθεί να θεωρεί τιμή του να πεθάνει για την πατρίδα. Πρέπει όμως να μάθει να ζει χωρίς την Εκκλησία. Δεν είναι δύσκολο, οι Τσέχοι το έχουν πετύχει. «Η χώρα αυτή μου έδειξε ότι μπορείς να ζήσεις χωρίς τη θρησκεία, χωρίς τον Θεό, και παρ' όλα αυτά η ζωή να είναι όμορφη. Γι' αυτό αγαπώ την Τσεχική Δημοκρατία: επειδή είναι τόσο διαφορετική από μας».

Με τα χρόνια, πάντως, οι διαφορές εξανεμίζονται, η παγκοσμιοποίηση αποδεικνύεται ισχυρότερη από τα παλαιολιθικά κηρύγματα, οι νέοι ταξιδεύουν, βλέπουν, συζητούν, καταλαβαίνουν.

Μαθήματα αντίστασης

Τα μυστηριώδη (ή όχι και τόσο μυστηριώδη) σαμποτάζ στα πλοία του διεθνούς στολίσκου για τη Γάζα μετατοπίζουν για την άλλη εβδομάδα την αναχώρησή του. Αν οι καταγγελίες των οργανωτών είναι ορθές, το Ισραήλ βρήκε έναν άλλο, πιο έξυπνο τρόπο από την ωμή χρήση βίας για να υπονομεύσει αυτήν την εκστρατεία. Καλού - κακού πάντως, ορισμένοι ειδικοί παραδίδουν στους ακτιβιστές μαθήματα μη βίαιης αντίστασης.

Ενας από τους ειδικούς αυτούς είναι ο 47χρονος Στέλαν Βιντχάγκεν. Καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Γκέτεμποργκ, ο Βιντχάγκεν έχει συλληφθεί πάνω από 30 φορές και έχει φυλακιστεί για πολλούς μήνες στη Γερμανία για πρόκληση ζημιών σε εκτοξευτές πυρηνικών πυραύλων Πέρσινγκ ΙΙ. Η πρώτη του συμβουλή προς τους γάλλους ακτιβιστές που ετοιμάζονται να μεταβούν στη Γάζα με το πλοίο Louise Michel είναι να σχηματίσουν μικρές ομάδες των τριών ή των τεσσάρων ατόμων. Μόλις γίνει η επιβίβαση, οι ομάδες αυτές θα λειτουργήσουν ως «κύτταρα επίβλεψης» των επιβατών. Για να εκτονώνουν την ένταση, οι ακτιβιστές μπορούν να κάνουν ο ένας μασάζ στον σβέρκο του άλλου. Ετσι τουλάχιστον κάνουν οι σουηδοί συνάδελφοί τους.

Σε περίπτωση επίθεσης, οι ακτιβιστές πρέπει να μάθουν να εναλλάσσουν το «Ναι» και το «Οχι» με ηρεμία και αποφασιστικότητα. «Εχετε να κάνετε με νεαρούς στρατιώτες που έχουν υποστεί πλύση εγκεφάλου και έχουν ακολουθήσει αυστηρή εκπαίδευση» είπε ο Βιντχάγκεν. «Είναι πεισμένοι ότι είστε αθεράπευτοι αντισημίτες που θέλουν το κακό του Ισραήλ. Προσέξτε τις κινήσεις σας. Ακόμη και το να βάλετε το χέρι στην τσέπη μπορεί να τους φανεί ύποπτο».

Η επόμενη άσκηση είναι πιο δύσκολη. «Ας πούμε ότι ισραηλινοί στρατιώτες πραγματοποιούν έφοδο στο πλοίο, αλλά δεν ελέγχουν ακόμη πλήρως την κατάσταση. Δύο ακτιβιστές που προσπαθούν να παρέμβουν ειρηνικά συλλαμβάνονται και ξυλοκοπούνται. Τους ακούτε να ουρλιάζουν. Ορισμένοι από σας ταράζονται και είναι έτοιμοι να έρθουν στα χέρια. Οι υπόλοιποι πρέπει να τους ηρεμήσουν». Η εκπρόσωπος της οργάνωσης Solidaires παίζει τον ρόλο της έξαλλης επιβάτισσας, «είναι ντροπή, δεν μπορούμε να τους αφήσουμε να τους δέρνουν», φωνάζει, η ευρωβουλευτής Νικόλ Κιλ-Νίλσεν προσπαθεί απεγνωσμένα να την ηρεμήσει. Ικανοποιημένος, ο σουηδός εκπαιδευτής δίνει τέλος στις εχθροπραξίες. Τι συμπεράσματα βγήκαν; «Το να εξουδετερώσουμε έναν γεροδεμένο άνδρα θα είναι δύσκολο» λέει χαμογελώντας μια ακτιβίστρια. «Νομίζω πως οι πιο οξύθυμοι πρέπει να καταλάβουν ότι τίθεται σε κίνδυνο η ζωή μας».

Το μάθημα τελειώνει με τις καλύτερες τεχνικές προστασίας από τα δακρυγόνα. Κρεμμύδι, λεμόνι, Μaalox, όλες οι συνταγές είναι καλές. «Στην Τύνιδα, στη διάρκεια της επανάστασης, ο κόσμος έχυνε στο πρόσωπό του κόκα-κόλα», εξηγεί η αντιπρόσωπος ενός τυνησιακού συνδικάτου, διευκρινίζοντας ότι η τεχνική αυτή θα είναι χρήσιμη στη Γάζα, αφού και στις ταραχές της Τυνησίας οι αστυνομικοί χρησιμοποιούσαν ισραηλινά δακρυγόνα. Οπως και στο Σύνταγμα δηλαδή, αλλά το κόλπο με την κόκα-κόλα δεν το ξέραμε.