Ποίηση σηµαίνει απελευθέρωση

Ο ροµαντικός ποιητής Γουσταύο Αδόλφο Μπέκερ έλεγε ότι η ποίηση είναι λέξη, και η λέξη είναι γυναίκα. «Τι είναι η ποίηση; Με ρωτάς/ ενώ καρφώνεις τα γαλάζια µάτια σου/ στα δικά µου./Τι είναι η ποίηση..!Και µε ρωτάς;/ Εσύ είσαι η ποίηση!» («ΓΑΜ, ποιήµατα», µετάφραση Ελένης ∆ηµάκου, Εκδόσεις Κουλτούρα). Ο Μπέκερ ήταν βέβαια Ισπανός, και στα ισπανικά – όπως και στα ελληνικά– η λέξη είναι θηλυκού γένους, αντίθετα µε τα γαλλικά, όπου είναι αρσενικού γένους, και τα αγγλικά, όπου είναι ουδέτερη. Να ένα ακόµη κοινό µας σηµείο µε τους Ισπανούς και τους Λατινοαµερικάνους.

Με αφορµή τη συµπλήρωση χιλίων τευχών του Babelia, του πολιτιστικού ενθέτου της «Ελ Παΐς», ο 80χρονος αργεντίνος ποιητής Χουάν Χέλµαν αναρωτιέται τι έχει συµβεί στην παγκόσµια ποίηση τα τελευταία είκοσι χρόνια. Τα γνωστά: ο έρωτας, ο πόνος, η παιδική ηλικία, η θάλασσα, ο θάνατος, η µνήµη και η λήθη, το τοπίο, κάποιος ποταµός, δηµιουργούν στον ποιητή την ανάγκη να κλειστεί στον εαυτό του για να καταλάβει πράγµατα που άφησε ανεξήγητα η έκπληξή του από τόση εγκαταλελειµµένη οµορφιά. Ο ποιητής δεν δίνει απαντήσεις. Μέχρι το τέλος της ζωής του εξετάζει τις αόρατες πτυχές της πραγµατικότητας, κι αυτές δεν του δίνουν απαντήσεις.

Ενας αρχαίος αραβικός µύθος λέει ότι ο ποιητής είναι κάποιος που τον κατασκευάζει κάθε νύχτα ένας δαίµονας, και του ζητά να ξεριζώσει από τη γλώσσα αυτά που η γλώσσα αρνείται να πει. Η αποστολή αυτή είναι δύσκολη και ο ποιητής επιµένει γιατί δεν µπορεί να κάνει διαφορετικά. Ελπίζει πως η φαντασία θα βρει στην καθηµερινή εµπειρία µια σωστή έκφραση και πως οι τρεις µαζί θα µπορέσουν µε ένα θαυµατουργό τρόπο να ζήσουν αρµονικά. Οπως λέει και ο Ντύλαν Τόµας, ο ποιητής επιµένει στη δουλειά του µε την ελπίδα ότι θα συµβεί µια µέρα ένα θαύµα.

Μπορεί να παρακολουθούµε αυτές τις ηµέρες την αρχή ενός τέτοιου θαύµατος στον αραβικό κόσµο; Οι επαναστάσεις της Τυνησίας και της Αλγερίας µπορεί να µην έχουν έναν προφανή ηγέτη, έχουν όµως έναν προφανή ποιητή: τον Τυνήσιο Αµπού αλ-Κασίµ αλ-Σάµπι, που πέθανε πολύ νέος το 1934. Το ποίηµά του «Η δύναµη της ζωής» πρωτοχρησιµοποιήθηκε στην εξέγερση κατά των γάλλων αποικιοκρατών και σήµερα µεταδίδεται διαρκώς από το Αλ Τζαζίρα ξεσηκώνοντας τους νέους της Τύνιδας, του Καΐρου και της Αλεξάνδρειας: «Αν µια µέρα ένας λαός αποφασίσει να ζήσει, η µοίρα θα απαντήσει στο κάλεσµά του. Και η νύχτα του θα αρχίσει τότε να φωτίζεται, και οι αλυσίδες του θα σπάσουν και θα πέσουν».

Πριν από δύο χιλιάδες χρόνια ρώτησαν τον κινέζο ποιητή Κου Γιουάντι είναι η ποίηση. Εκείνος άρχισε να σκέφτεται την απάντηση – και δεν ξαναµίλησε ποτέ. Οι νέες γενιές των Αράβων πιστεύουν ότι τη βρήκαν: ποίηση σηµαίνει απελευθέρωση.

Μαζεύτηκε τόσος εξευτελισµός

Εχω φτάσει σ’ ένα σηµείο που γενικά ελέγχω τον υπερβάλλοντα ενθουσιασµό µου,καθώς µπορεί να µην είναι χρήσιµος και να οδηγήσει σε νέες απογοητεύσεις. Εχουµε γίνει τόσο απαισιόδοξοι, ώστε όταν συµβαίνει ένα γεγονός σαν αυτά που βλέπουµε στον αραβικό κόσµο προβλέπουµε αµέσως το τέλος του.

Αυτό µε οδήγησε να είµαι πολύ προσεκτικός, να πιστέψω ότι ο δικτάτορας Μπεν Αλι σίγουρα θα τα καταφέρει, σκοτώνοντας όσους ανθρώπους χρειαστεί. Και ξαφνικά µαθαίνουµε ότι έφυγε! Μεγάλη έκπληξη. Υστερα αρχίζεις να µιλάς µε τους φίλους σου στο τηλέφωνο κι αισθάνεσαι πεινασµένος, πολιτικά πεινασµένος. Θέλεις να πέσει και δεύτερο καθεστώς, και τρίτο, και τέταρτο!

Οταν ξεκίνησε η Αίγυπτος, είπα το ίδιο πράγµα, είναι αδύνατον, η χώρα είναι πολύ µεγάλη. Κι ύστερα είδα τις εικόνες στην τηλεόραση κιέµεινα έκπληκτος. Είµαι πάντα επιφυλακτικός, αλλά όλο και πιο ενθουσιώδης. Κάπου εδώ αρχίζω να ξεµωραίνοµαι λίγο στον τρόπο µε τον οποίο ονειρεύοµαι ξύπνιος. Και να ελπίζω ότι αυτό δεν θα σταµατήσει εδώ ούτε θα περιοριστεί στον αραβικό κόσµο. Γιατί µόνο οι Αραβες; Πρόκειται φυσικά για διεφθαρµένες χούντες,αλλά ποιος τις στηρίζει; ∆εν θα έπρεπε να υπάρξει µια ανακατάταξη σε παγκόσµια κλίµακα; ∆εν είµαι σε θέση να φανταστώ οποιαδήποτε µορφή ακτιβισµού, κι έτσι απολαµβάνω τα γεγονότα µε µοναχικό τρόπο. Ονειρεύοµαινα δω τα συστήµατα να καταρρέουν, ώστε οι πεινασµένοι να πάψουν να σκέφτονται πού θα βρουν να φάνε. Για να είµαι ειλικρινής, δεν ξέρω πια τι σηµαίνει δηµοκρατία από φιλοσοφική άποψη, µιλώ για την ελευθερία της έκφρασης, για την ελευθερία της κίνησης. Είναι ένα χρέος στους λαούς, αντίνα τους εξευτελίζουµε. Και αναρωτιέµαι µήπως ο εξευτελισµός είναι χειρότερος από την πείνα, παρόλο που το λέω αυτό από την προνοµιούχα θέση µου.

∆εν πιστεύω ότι η αυτοπυρπόληση του Μοχάµεντ Μπουαζίζι στην Τυνησία προκάλεσε αυτήν την επανάσταση. Ηταν µονάχα η αφορµή. Η αλήθεια είναι πως µαζεύτηκε τόσος εξευτελισµός, ώστε µετατράπηκε σε οργή. Ο εξευτελισµός αυτός υπάρχει και στην Αίγυπτο, τον γνωρίζω, τον έχω δει, είναι τόσο καταπιεστικός.

Με λένε Ελία Σουλεϊµάν, και σας ζητώ συγγνώµη.Γνωρίζω ότι το θέµα της συνέντευξης ήταν ο κινηµατογράφος, αλλά το µυαλό µουβρίσκεται αλλού.

(Απόσπασµα συνέντευξης πουέδωσε ο παλαιστίνιος σκηνοθέτης των ταινιών «Ο χρόνος που αποµένει» και «Θεϊκή παρέµβαση» στον ιστότοπο Rue89).

Βαρόνος του Νόρθστεντ

Ο τίτλος είναι από µόνος του επιβλητικός: «∆ιαχειριστής της Κορόνας και Βαρόνος της Επαυλης του Νόρθστεντ». Εύκολα µπορούµε να φανταστούµε να κουβαλάει αυτόν τον τίτλο κάποιος από τους ψωνισµένους άγγλους ευγενείς. Πολύ πιο δύσκολα όµως θα σκεφτόµασταν να «διαχειρίζεται την Κορόνα» ο… πρόεδρος του Σιν Φέιν Τζέρι Ανταµς. Αλλά ας πάρουµε τα πράγµατα από την αρχή.

Ο Ανταµς αποφάσισε να παραιτηθεί από την έδρα του στο Κοινοβούλιο του Ουεστµίνστερ προκειµένου να θέσει υποψηφιότητα στις εκλογές που θα πραγµατοποιηθούν σε λίγες εβδοµάδες στην Ιρλανδική ∆ηµοκρατία. Λογάριαζε όµως χωρίς έναν νόµο του 1642 (!), ο οποίος ορίζει ότι ο µόνος τρόπος να παραιτηθεί κάποιος από το βρετανικό Κοινοβούλιο είναι να δεχθεί µια αµειβόµενη θέση στην υπηρεσία της Κορόνας. Το υπουργείο Οικονοµικών αποφάσισε λοιπόν να του χορηγήσει τον παραπάνω τίτλο. Και κανείς δεν θα είχε πάρει χαµπάρι αυτή τη γελοιότητα (ίσως ούτε ο ίδιος ο Ανταµς) αν δεν είχε καταθέσει σχετική επερώτηση ένας βουλευτής από τη Βόρεια Ιρλανδία. «∆εν είµαι σίγουρος ότι ο Τζέρι Ανταµς είναι ενθουσιασµένος µε τη νέα του θέση», σάρκασε ο πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάµερον, προκαλώντας τα γέλια των βουλευτών του. «Με ικανοποιεί όµως ότι τηρήθηκε η παράδοση».

Ο Ανταµς δεν άργησενα σηκώσειτο γάντι. Με γραπτή του δήλωση βεβαιώνει ότι ουδέποτε του προτάθηκε αυτός ο τίτλος, κατηγορεί τον πρωθυπουργό ότι είπε ψέµατα και αποκαλύπτει ότι ο γραµµατέας της Ντάουνινγκ Στριτ του τηλεφώνησε και του ζήτησε συγγνώµη. «Αν και σέβοµαι το δικαίωµα των βουλευτών να διατηρούν τα δικά τους πρωτόκολλα και συστήµατα, όσο ακατανόητα κι αν φαίνονται στον υπόλοιπο κόσµο και ιδιαίτερα στους Ιρλανδούς, νοµίζω πως ο πρωθυπουργός δεν θα έπρεπε να υποστηρίζει ψεύδη και ανακρίβειες», τονίζει.

Ο κυνισµός περισσεύει και στις δύο πλευρές, σχολιάζει ο ανταποκριτής της «Ελ Παΐς» στο Λονδίνο. Η βρετανική πλευρά διατηρεί σε ισχύ έναν αρχαϊκό νόµο, ο οποίος έτσι κι αλλιώς δεν εφαρµόζεται ως έχει, αφού η «αµειβόµενη θέση» δεν περιλαµβάνει αµοιβή! Ο πρωθυπουργός χρησιµοποιεί αυτόν τον νόµο για να ειρωνευτεί έναν πολιτικό του αντίπαλο. Ο τελευταίος, πάλι, παραιτείται από µια έδρα την οποία δεν κατέλαβε ποτέ (αφού αρνιόταν να ορκιστεί στη βασίλισσα), χωρίς σε τελευταία ανάλυση να είναι υποχρεωµένος να το κάνει: τόσοη ιρλανδική όσο και η βρετανική νοµοθεσία επιτρέπουν να είναι κανείς βουλευτής και στις δύο χώρες. Ο συµβολισµός όµως δεν του άρεσε. Επιπλέον, ο στόχος του είναι υψηλός: καθώς το Σιν Φέιν συµµετέχει ήδη στην κυβέρνηση στον Βορρά, είναι ώρα να αποκτήσει µεγαλύτερη επιρροή (και ενδεχοµένως να λάβει µέρος σε µια κυβέρνηση συνασπισµού) και στον Νότο. Κι ίσως έτσι να εκπληρωθεί µια µέρα το όνειρο για µια ενωµένη Ιρλανδία.

Προς το παρόν, βέβαια, η Ιρλανδική ∆ηµοκρατία πρέπει να αποφύγει τη χρεοκοπία.

Δυσοσµία βαρβαρότητας

Οταν η Ουγγαρία είχε κοµµουνιστικό καθεστώς, η Αγκνες Χέλερ και ο Μίχαλι Βάιντα καταδιώχθηκαν ως διαφωνούντες, εκδιώχθηκαν το 1973 από το Πανεπιστήµιο και τέσσερα χρόνια αργότερα αναγκάστηκαν να µεταναστεύσουν. Σήµερα, που τη χώρα κυβερνά ο Βίκτορ Ορµπαν,οι δύο αυτοί φιλόσοφοι διώκονταιξανά. Αυτή τη φορά, η κατηγορία είναι ότι… καταχράστηκαν κοινοτικούς πόρους που προορίζονταν για την πανεπιστηµιακή έρευνα. Ξόδεψαν χρήµατα των φορολογουµένων, λέει, για να εκδώσουν άχρηστες αναθεωρηµένες µεταφράσεις του Πλάτωνα! Ο πραγµατικός λόγος είναι όµως ότι επέκριναν ανοιχτά τον νέο νόµο περί Τύπου που τέθηκε σε ισχύ την Πρωτοχρονιά.

Οι γερµανοί φιλόσοφοι Γιούργκεν Χάµπερµας και Τζούλιαν Νίντα-Ρούµελιν διαµαρτύρονται γι’ αυτές τις διώξεις και ζητούν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να σταµατήσει επιτέλους να κωλυσιεργεί και να προβεί σε µια ενδελεχή εξέταση του επίµαχου νόµου. «Από την Κίνα απαιτείτε, και δικαίως, να σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώµατα», τονίζουν σε άρθρο τους που δηµοσιεύτηκε σε διάφορες ευρωπαϊκές εφηµερίδες. «Και στο ίδιο σας το σπίτι κλείνετε τα µάτια. Αυτό είναι ένα σκάνδαλο µέσα στο σκάνδαλο».

Οι επίγονοι του Γκιόργκι Λούκατς δεν είναι όµως οι µόνοιπου δέχονται τα πυρά του εθνικιστικού κατεστηµένου στη «µακρά νύχτα» της Ουγγαρίας. Ο σπουδαίος διανοούµενος Γκάσπαρ Μίκλος Ταµάς(τον οποίο ο υπογράφων είχε την τύχη να συναντήσει τον Ιούνιο του 2009 στη Βουδαπέστη) διώχτηκε από την Ακαδηµία Επιστηµών και χρειάστηκε µια εκστρατεία 2.000 φιλοσόφων απ’ όλο τον κόσµο για να αναγκαστεί το καθεστώς να αναστείλει την απόφασή του. «Υπάρχει µια δυσοσµία βαρβαρότητας»,λέει στη Ρεπούµπλικα. «Θέλουν να αναγκάσουν τη διανόηση να σωπάσει. Οι διώκτες έχουν αλλάξει, αλλά οι διωκόµενοι είναι οι ίδιοι µ’ εκείνους των δεκαετιών του ‘70 και του ‘80». Ο Ρόµπερτ Αλφοέλντι, διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου,απολύθηκε ξαφνικά,ενώ δέχεται καθηµερινά επιθέσεις από εξτρεµιστές µε χαρακτηρισµούς όπως «προδότης, Εβραίος και οµοφυλόφιλος». Ο παγκόσµιας φήµης πιανίστας Αντράς Σιφ (που έχει παίξει και στο Μέγαρο Μουσικής) έχει αηδιάσει τόσο πολύ από τις αντισηµιτικές προσβολές που υφίσταται, ώστε αποφάσισε να µην ξαναδώσει συναυλία στην πατρίδα του.

Στο στόχαστρο βρίσκονται τώρα τα ανεξάρτητα ινστιτούτα, µεταξύ των οποίων κι εκείνα που µελετούν την ιστορία της επανάστασης του 1956. Στο Internet, τα απειλητικά e-mails φτάνουν κατά χιλιάδες. «Παρακολουθούµε έναν νέο τύπο δικτατορίας», λέει ο καθηγητής Λογοτεχνίας Γκιόργκι Κόνραντ. «Η Ευρώπη πρέπει να υψώσει τη φωνή της, οι τυραννίες γεννιούνται πάντα από τον λήθαργο των άλλων».

Η Ωραία Κοιµωµένη χρειάστηκε 100 χρόνια για να βγει από τον ύπνο της, χάρη στο φιλί του πρίγκιπα,γράφει η Αγκνες Χέλερ στο τελευταίο τεύχος του ελληνικού περιοδικού «Τhe books’ journal». «Αυτό που χρειαζόµαστε είναι ένας πρίγκιπας. Στην Ουγγαρία χρειαζόµαστε έναν πρωθυπουργό ο οποίος δεν θα είναι ούτε αντικείµενο µίσους ούτε λατρείας από τον λαό. Υστερα από 21 χρόνια, περιµένουµε ακόµη το θαύµα. Ποιος ξέρει, µπορεί και να συµβεί»

Ανοιχτή λογοκρισία

Αντιπροσωπευτικό Συµβούλιο των Εβραϊκών Οργανώσεων της Γαλλίας (CRIF): η οργάνωση αυτή ιδρύθηκε παράνοµα στη διάρκεια του Β’ Παγκοσµίου Πολέµου, λειτουργώντας ως «οµπρέλα» εξήντα εβραϊκών ενώσεων. Μέχρι τα τέλη του περασµένου αιώνα έπαιζε έναν µάλλον προοδευτικό ρόλο, αναλαµβάνοντας και αρκετές πρωτοβουλίες υπέρ της ειρήνης. Μετά τη δεύτερη ιντιφάντα όµως (2000), και ιδιαίτερα µετά τον πόλεµο στη Γάζα (2008-2009), άλλαξε γραµµή και άρχισε να υποστηρίζει άκριτα την ισραηλινή πολιτική. Πριν από έναν χρόνο προκάλεσε τη µετακόµιση της βράβευσης µιας οµάδας παλαιστινιακών Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων από το υπουργείο Εξωτερικών στο Πανεπιστήµιο, µε το επιχείρηµα ότι ορισµένες από τις οργανώσεις έχουν σχέση µε τη Χαµάς. Και πριν από µια εβδοµάδα κατάφερε να πείσει την Ecole normale superieure να µαταιώσει εκδήλωση στην οποία επρόκειτο να µιλήσουν ο πρώην διπλωµάτης Στεφάν Εσσέλ, συγγραφέας του απροσδόκητα επιτυχηµένου «Εξεγερθείτε!», και ο συγγραφέας Ρεζίς Ντεµπρέ.

Ο λόγος της µαταίωσης δεν έγινε γνωστός, αν και πρέπει να έχει σχέση µε τη συµµετοχή ορισµένων από τους καλεσµένους σε µια εκστρατεία µποϊκοταρίσµατος των ισραηλινών προϊόντων. Περισσότερο απ’ όλους, πάντως, αιφνιδιάστηκαν µε την απόφαση οι δύο βασικοί οµιλητές, που τυγχάνουν και απόφοιτοι της ιστορικής σχολής. «Είµαστε πεισµένοι ότι πρέπει πάντα να µιλάµε γι’ αυτά που εξοργίζουν χωρίς να εξοργιζόµαστε», σηµειώνουν στη «Μοντ». Κι αφού δεν τους άφησαν να τα πουν, αποφάσισαν να τα γράψουν:

«Στην εκδήλωση αυτή θα µιλούσαµε για την ολιγοήµερη επίσκεψή µας τον περασµένο Οκτώβριο στη Γάζα, µια πόλη πληγωµένη, που έχει µαζέψει όµως τα χαλάσµατά της, µια πόλη χωρίς ζητιάνους, χωρίς πείνα, που επιβιώνει στον αποκλεισµό χάρις σε εκατοντάδες τούνελ (160 νεκροί τα τελευταία τρία χρόνια στις εργασίες ανασκαφής). Θα επαινούσαµε τη δουλειά του Οργανισµού των Ηνωµένων Εθνών για τους πρόσφυγες, που έχει αναλάβει την εκπαίδευση 213.000 µαθητών και την περίθαλψη 850.000 ανθρώπων.
Θα εκφράζαµε την έκπληξή µας για το ότι ανακαλύψαµε ανάµεσα στα ερείπια ένα Ωδείο, ένα κοµψό Αρχαιολογικό Μουσείο και τη λαµπρή κινηµατογραφική λέσχη Al-Qattan. Θα επαινούσαµε τη δράση του Γαλλικού Πολιτιστικού Ινστιτούτου, που εξακολουθεί να έχει ανοιχτές τις πόρτες του για όλους τους κατοίκους, ανεξάρτητα από τις πεποιθήσεις τους. Θα αναφερόµασταν στη µακρά και ασυνήθιστη συζήτηση που είχαµε µε τον πρωθυπουργό της Χαµάς Ισµαήλ Χανίγιε, από τον οποίο ζητήσαµε επίµονα – χωρίς επιτυχία – να µας επιτρέψει να συναντήσουµε τον ισραηλινό στρατιώτη Γκιλάντ Σαλίτ. Θα εκφράζαµε την ενεργή συµπάθειά µας προς τη µη βίαιη αντίσταση πολλών Παλαιστινίων, οι οποίοι ζητούν να εφαρµοστούν τα ψηφίσµατα των Ηνωµένων Εθνών και οι συνθήκες της Γενεύης. Και θα συµφωνούσαµε µε τις κυβερνήσεις, αλλά και τον πρώην αρχηγό της Μοσάντ, που επισηµαίνουν ότι πρέπει να ξεκινήσει ένας διάλογος µε τη Χαµάς».

Αλήθεια, τι απ’ όλα τα παραπάνω µπορεί να δικαιολογήσει την άσκηση ανοιχτής λογοκρισίας στη χώρα που υπερηφανεύεται για την ποιότητα της δηµοκρατίας της;

Στον κόσµο του Γκλεν Μπεκ

Λέγεται Γκλεν Μπεκ, θα τον έχετε ακουστά. Είναι η βεντέτα του Fox News. Και η ειδικότητά του είναι να σπιλώνει υπολήψεις.

Επεισόδιο πρώτο. Μια κενή µαύρη οθόνη. Υστερα, µια φράση σε εισαγωγικά: «Η µητέρα µου ήταν αντισηµίτισσα και ντρεπόταν που ήταν Εβραία». Ακολουθούν µαυρόασπρες σκηνές από τη δεκαετία του ‘30, που δείχνουν ανήσυχους ανθρώπους – προφανώς Εβραίους – να περπατούν βιαστικά σε έναν δρόµο της Ευρώπης. Ακούγεται ο ήχος µιας παλλόµενης καρδιάς. Αλλη µία φράση,πάνω σε ένα Αστέρι του ∆αβίδ: «∆εν αρνούµαι το δικαίωµα των Εβραίων σε ένα κράτος – αλλά δεν θέλω να έχω συµµετοχή σ’ αυτό». Ενας µεσόκοπος άνδρας κοιτάζει φευγαλέα πάνω από τον ώµο του. Ποιος είναι; Το µαύρο φόντο ξανά. «Πηγή: Ο κόσµος σύµφωνα µε τον Σόρος, Νιου Γιόρκερ, 23/1/1995». Η καρδιά χτυπά πιο δυνατά, όλο και πιο δυνατά.

Ηταν το διαφηµιστικό για τις τρεις ωριαίες εκποµπές που αφιέρωσε τον περασµένο Νοέµβριο ο Γκλεν Μπεκ στον Τζορτζ Σόρος. Ο στόχος της παράθεσης αυτών των σκόρπιων φράσεων από µια παλιά συνέντευξη ήταν σαφής: να φανεί ότι ο χρηµατιστής είναι αντισηµίτης και περίπου συνυπεύθυνος για το Ολοκαύτωµα. «Να ένα Εβραιόπουλο που βοήθησε να σταλούν οι Εβραίοι στα στρατόπεδα συγκέντρωσης», είπε ο Μπεκ σε µία από τις εκποµπές του. Η αλήθεια βέβαια είναι ότι ο Σόρος πέρασε τα παιδικά του χρόνια κρυµµένος και επέζησε µόνο επειδή ο πατέρας του πλαστογράφησε την ταυτότητά του. Αλλά η αλήθεια και ο Μπεκ δεν τέµνονται πουθενά.

Επεισόδιο δεύτερο. Το 1966, η αµερικανίδα κοινωνιολόγος Φράνσις Φοξ Πάιβεν έγραψε στο περιοδικό «Nation» ένα άρθρο µε το οποίο ζητούσε ένα εγγυηµένο εθνικό εισόδηµα για όλους τους Αµερικανούς. Για εκείνο το άρθρο έχει δεχθεί επί χρόνια επιθέσεις από τον Μπεκ. Αλλά η οργή του τελευταίου ξεχείλισε ύστερα από ένα νέο άρθρο της 78χρονης πλέον κοινωνιολόγου πριν από λίγες ηµέρες στο ίδιο περιοδικό, όπου εξήρε τις διαδηλώσεις των τελευταίων µηνών στη Βρετανία και την Ελλάδα. «Εχθρό του Συντάγµατος» την ανεβάζει ο Μπεκ, «Σύµµαχο του Οµπάµα στη διάλυση του αµερικανικού συστήµατος» την κατεβάζει. Κι όλα αυτά θα ήταν ενδεχοµένως γραφικά αν η γυναίκα δεν είχε αρχίσει να λαµβάνει απειλητικά τηλεφωνήµατα και e-mails όπως «Εύχοµαι να σε βρει καρκίνος». Αντίστοιχα µηνύµατα µίσους, που ζητούν από ανατίναξη του σπιτιού της µέχρι το µαχαίρωµα ή τον απαγχονισµό της, δηµοσιεύονται καθηµερινά στην ιστοσελίδα του Μπεκ.

Για να µην επαναληφθεί η περίπτωση της Γκάµπριελ Γκίφορντς, το Κέντρο για τα Συνταγµατικά ∆ικαιώµατα έγραψε µια επιστολή στον πρόεδρο του Fox News µε την οποία του ζητά να µαζέψει τον έξαλλο παρουσιαστή όσο είναι καιρός. Η απάντηση ήταν αποστοµωτική: «Το πρόγραµµα του Γκλεν Μπεκ έχει καταγγείλει επανειληµµένα τη βία». Εντάξει, τώρα η γυναίκα µπορεί να κοιµάται ήσυχη.

Να γίνουµε λοιπόν Αργεντινή;

Ιδού λοιπόν: δύο διάσηµοι αριστεροί αµερικανοί οικονοµολόγοι προτείνουν για την Ελλάδα ένα «σενάριο Αργεντινής». Μήπως κάπου έχει γίνει κάποια παρεξήγηση;

Ας διαβάσουµε επί λέξει τι λέει ο Τζόζεφ Στίγκλιτς (φίλος και σύµβουλος, ως γνωστόν, του Γιώργου Παπανδρέου) σε συνέντευξή του στο τελευταίο τεύχος του γαλλικού περιοδικού Μαριάν: «Η Αργεντινή αποτελεί ένα καλό παράδειγµα. Αφού υποτίµησε το νόµισµά της και αναδιάρθρωσε το χρέος της, πλήρωσε ένα υψηλό τίµηµα. Γνώρισε όµως στη συνέχεια έξι χρόνια ανάπτυξης, που της επέτρεψαν να µειώσει το ποσοστό της φτώχειας από 40% σε 13%. Η ανεργία της είναι σήµερα µικρότερη από εκείνη που γνωρίζουν οι Ηνωµένες Πολιτείες. Μπορεί να µη λύθηκαν όλα τα προβλήµατά της, αλλά η κατάσταση είναι σήµερα αντικειµενικά καλύτερη από πριν. Βγαίνοντας από το ευρώ και αναδιαρθρώνοντας το χρέος τους, η Ελλάδα και η Ισπανία θα ανακτούσαν την ανταγωνιστικότητά τους. ∆εν θα είχαν βέβαια πλέον πρόσβαση στις κεφαλαιαγορές, αλλά αυτό συµβαίνει ήδη µε την Ελλάδα. Αυτό που τους συµβαίνει σήµερα είναι η χειρότερη δυνατή τιµωρία…».

Ανάλογες απόψεις υποστήριξε και ο άλλος αµερικανός νοµπελίστας, ο Πολ Κρούγκµαν, σε πρόσφατο άρθρο του στους Νιου Γιορκ Τάιµς. Οι δύο οικονοµολόγοι δεν µπορεί ασφαλώς να κατηγορηθούν για άγνοια. Ούτε για δόλο, ότι θα ήθελαν ας πούµε την κατάρρευση του ευρώ γιατί το είδαν από την αρχή µε κακό µάτι. Το πιο σουρεαλιστικό από όλα είναι ότι τους διαψεύδει ο άνθρωπος που τη δεκαετία του ‘90 επεξεργάστηκε και εφήρµοσε τη λεγόµενη «στρατηγική της Αργεντινής». Και προειδοποιεί την Ευρώπη ότι µια τέτοια στρατηγική θα ισοδυναµούσε µε αυτοκτονία!

Σχολιάζοντας την παρατήρηση του Κρούγκµαν ότι η διατήρηση της νοµισµατικής µετατρεψιµότητας σε χώρες όπως η Λετονία, η Εσθονία και η Λιθουανία οδήγησε σε µείωση των µισθών κατά 10%-15% και του ΑΕΠ σε επίπεδα ύφεσης, ο πρώην υπουργός Εξωτερικών και Οικονοµικών της Αργεντινής Ντοµίνγκο Καβάγιο επισηµαίνει στην Ελ Παΐς ότι η εγκατάλειψη αυτής της µετατρεψιµότητας το 2002 προκάλεσε στη χώρα του νέα πτώση του ΑΕΠ κατά 10% (ήδη είχε µειωθεί στα τέλη του 2001 κατά 15%) και νέα µείωση των µισθών κατά 30% (ήδη είχαν µειωθεί κατά 13%). ∆εν είναι αλήθεια – γράφει – ότι η υποτίµηση του πέσο βοήθησε να σταµατήσει η ανάληψη χρηµάτων από τις τράπεζες. Το ακριβώς αντίθετο συνέβη: οι αναλήψεις πολλαπλασιάστηκαν, µε αποτέλεσµα η κυβέρνηση να αναγκαστεί να µετατρέψει τον απλό περιορισµό στο ύψος των αναλήψεων («corralito») σε πλήρη κατάσχεση κάθε τύπου τραπεζικού λογαριασµού («corralοn»). Οσο για την ταχεία ανάκαµψη µετά το 2003, ήταν αποτέλεσµα της πρωτοφανούς βελτίωσης στους όρους των εξωτερικών συναλλαγών. Και παρ’ όλα αυτά, ολόκληροι τοµείς της οικονοµίας κατέρρευσαν (ενέργεια, µεταφορές, κτηνοτροφία) και ο πληθωρισµός σήµερα είναι ο υψηλότερος του κόσµου…

Μια ζηλευτή εποχή

Η συζήτηση θα ξεκινούσε αναγκαστικά από την Τυνησία, ο Χουάν Γκοϊτισόλο έζησε από κοντά τις εξελίξεις και δεν εξεπλάγη απ’ αυτά που έγιναν. Η χώρα αυτήείναι η µοναδική στον αραβικό κόσµο µε δηµοκρατική και κοσµική εµπειρία, λέει ο ισπανός συγγραφέας στην «Ελ Παΐς». Αλλά την κυβερνούσε µια κλεπτοκρατία, ένα αστυνοµικό κράτος. Αργά ή γρήγορα λοιπόν ο πληθυσµός θα ξεσηκωνόταν. Την αφορµή την έδωσαν η αυτοπυρπόληση ενός νέου και οι αποκαλύψεις του Wikileaks. Οσο για το περίφηµο «ντόµινο», πρόκειται µάλλον για ευσεβείς πόθους των δηµοσιογράφων. Μόνο στην Αίγυπτο µπορεί να γίνει κάτι, όπου η φτώχεια µεγαλώνει.

Το αγαπηµένο θέµα του Γκοϊτισόλο, όµως, είναι η Βοσνία. Την άνοιξη του 1993 – λέει – έζησε δύο µήνες στο Βερολίνο, όπου γνώρισε τη Σούζαν Σόνταγκ. Εκείνη του είπε: «Πρέπει να πας στο Σαράγεβο». Και πήγε, παρόλο που είχε πατήσει πια τα 60.Ποτέ δεν την ευχαρίστησε αρκετά για εκείνη την επιµονή της. Πήγε στο Σαράγεβο, µίλησε µε τους πολιορκηµένους, και έσπασε πρώτος τη σιωπή που επικρατούσε στη ∆ύση για τα εγκλήµατα των Σέρβων (στην Ελλάδα,η σιωπή αυτή θα κρατούσε για πολλά ακόµη χρόνια). Εγραψε µακροσκελή άρθρα κι ύστερα δύο βιβλία που τα τιτλοφόρησε «Πολιορκηµένη πόλη» και«Η πολιορκία των πολιορκιών». Ηταν ένας τρόπος να βάλει τους αναγνώστες στην ίδια θέση µε τα θύµατα του Σαράγεβο. Και να εκδικηθεί την Ευρώπη για την αδιαφορία της. Είκοσι χρόνια µετά, διαπιστώνει ότι η ειρηνική συνύπαρξη των κοινοτήτων που υπήρχε πριν από τον σερβικό εθνικισµό του Μιλόσεβιτς έχει εξαφανιστεί.

Στις 6 Ιανουαρίου, ο Χουάν Γκοϊτισόλο συµπλήρωσε τα ογδόντα του χρόνια. Και τα γιόρτασε µε την έκδοση του όγδοου τόµου του έργου του «Πόλεµος, δηµοσιογραφία και λογοτεχνία». Οπως γράφει στην εισαγωγή, η οργάνωση της κριτικής του σκέψης τον βοήθησε στην αναζήτηση της γαλήνης που χαρακτηρίζει την τελευταία φάση της ζωής του. «Οταν έρχονται τα γεράµατα», εξοµολογείται στην «Ελ Παΐς», «δεν χρειάζεται να ανταγωνίζεσαι πια κανέναν. Παίρνεις τις αποστάσεις σου, είσαι και δεν είσαι. Τα γεράµατα είναι µια ζηλευτή εποχή».

Το τέλος του κόσµου

Η τεχνολογία καλπάζει, το ∆ιαδίκτυο ανοίγει όλες τις πόρτες, κι όµως, οι προφητείες της Αποκάλυψης εξακολουθούν να γοητεύουν και να τροµάζουν.

«Οι πιστοί θα πρέπει πια να γνωρίζουν βαθιά µέσα τους πως ακόµα κι αν έχουν δίκιο και υπάρχει ένας ευγενικός και άγρυπνος προσωπικός θεός, είναι σίγουρα απρόθυµος να παρέµβει, όπως µαρτυρούν όλες οι καθηµερινές τραγωδίες, όλα τα νεκρά παιδιά. Οι υπόλοιποι από εµάς,καθώς απουσιάζει οποιαδήποτεαπόδειξη περί του αντιθέτου, γνωρίζουµε πως είναι εξαιρετικά απίθανο να υπάρχει κάποιος εκεί πάνω. Ετσι κι αλλιώς, ελάχιστη σηµασία έχει ποιος έχει δίκιο αφού δεν υπάρχει κανείς για να µας σώσει, εκτός από εµάς».

Ετσι τελείωνε η οµιλία µε τον τίτλο «Μπλουζ για το τέλος του κόσµου», που εκφώνησε ο Ιαν ΜΑΚΓΙΟΎΑΝ στο Πανεπιστήµιο Στάνφορντ τον Ιούνιο του 2007. Το ίδιο κείµενο διάβασε ο άγγλος συγγραφέας και χθες το βράδυ στη Ρώµη, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ των Επιστηµών. «Το θέµα αυτό µας ασκεί µια διεισδυτική γοητεία», λέει σε συνέντευξή του που δηµοσιεύθηκε στη χθεσινή Ρεπούμπλικα. «Οταν δεν σκεφτόµαστε τον πυρηνικό πόλεµο, όπως γινόταν τη δεκαετία του ‘80, µας τροµοκρατούν οι επιδηµίες, οι µετεωρίτες, η ανεξέλεγκτη δηµογραφική ανάπτυξη και η εξάντληση των φυσικών πόρων. Μας καταδιώκει η ίδια ακριβώς αίσθηση του τέλους που βασάνιζε και τον Μεσαίωνα». Υπάρχει βέβαια µια µεγάλη διαφορά: τότε τον φόβο του τέλους τον τροφοδοτούσαν τα θρησκευτικά κείµενα, σήµερα έχει πάρει τη θέση τους η τεχνολογία. Παραµένει όµως ίδια η σύνδεση που κάνουµε σε συναισθηµατικό επίπεδο ανάµεσα στονδικό µας θάνατο και στον θάνατο του κόσµου. Η κατανόηση βέβαια του κόσµου είναι σήµερα πολύ καλύτερη σε σχέση µεπριν από 500χρόνια. Αλλά γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο είναι εντυπωσιακή η εξάπλωση των φανατικών της Αποκάλυψης στο εσωτερικό των θρησκευτικών κοινοτήτων της Αµερικής. Καιακόµη εντυπωσιακότερες, οι οµοιότητες αυτού του φαινοµένου µε τα χιλιαστικά κινήµατα που έδρασαν στηνΕυρώπη από τον 11ο έως τον 16ο αι.

Η εξήγηση που δίνει ο ΜακΓιούαν αφορά τη σχέση της εποχής µας µε τον χρόνο. Ζούµε σε έναν κόσµο που αλλάζει µε εκπληκτική ταχύτητα: πριν από είκοσι χρόνια κανείς δεν µπορούσε να προβλέψει την επανάσταση των κινητών τηλεφώνων και του Internet. Από τη µια είµαστε υπεύθυνοι γι’ αυτές τις αλλαγές και από την άλλη δεν γνωρίζουµε πού µας οδηγούν, γεγονός που προσδίδει αγχώδη χαρακτήρα στη σχέση µας µε τον χρόνο. Σηµαντικό ρόλο στην αναβίωση του χιλιασµού έπαιξαν τόσο ο σοβιετικός κοµµουνισµός, που κήρυσσε ότι οι εργάτες θα πάνε στον Παράδεισο, όσο και ο ναζισµός, που οι φαντασιώσεις του για τους εβραίους εχθρούς είχαν πολλά κοινά σηµεία µε την αντισηµιτική δαιµονολογία του Μεσαίωνα. Και το γλυκό έρχεται σήµερα να δέσει µε τον χριστιανικό και τον ισλαµικό φονταµενταλισµό.

Ορκος αξιοπρέπειας

Οι δηλώσεις του µας διασκεδάζουν και οι φωτογραφίες από το χαρέµι του σχεδόν προκαλούν τον θαυµασµό µας. Αλλά ο Μπερλουσκόνι είναι επικίνδυνος, αδίστακτος και άθλιος.

«Κανένα κόµµα δεν είναι σε θέση να πετάξει την πρώτη πέτρα (...) Αυτό που πρέπει να πούµε, και που το ξέρουν όλοι, είναι ότι η χρηµατοδότηση των κοµµάτων είναι στο µεγάλο της µέρος παράτυπη ή παράνοµη (...) Αν µεγάλο µέρος αυτού του υλικού είναι εγκληµατικό, τότε εγκληµατικό είναι και µεγάλο µέρος του συστήµατος (...) Δεν νοµίζω πως υπάρχει κανείς σε αυτή την αίθουσα που να µπορεί να σηκωθεί όρθιος και να ορκιστεί ότι δεν συµβαίνουν αυτά που λέω: αργά ή γρήγορα, τα γεγονότα θα έδειχναν ότι διέπραξε ψευδορκία».

Αυτά είπε ο τότε ηγέτης του ιταλικού σοσιαλιστικού κόµµατος Μπετίνο Κράξι στο κοινοβούλιο, στις 3 Ιουλίου 1992. Κι όταν τελείωσε, επικράτησε µια παγερή σιωπή την οποία οι Ιταλοί δεν θα ξεχάσουν ποτέ. Κανείς βουλευτής δεν σηκώθηκε όρθιος. Κανείς δεν τόλµησε να αµφισβητήσει τον οµιλητή. Ακολούθησε µια τετραετία που έµεινε γνωστή ως «Καθαρά Χέρια» και οδήγησε στην κατάρρευση της Χριστιανοδηµοκρατίας και των συµµάχων της. Ο Κράξι καταδικάστηκε σε κάθειρξη 27 ετών, αλλά πρόλαβε να διαφύγει στην Τυνησία, όπου τον προστάτευσε µέχρι τον θάνατό του το καθεστώς του Μπεν Αλι (για να µην ξεχνιόµαστε). Δεν πλήρωσε µόνο για τα δικά του εγκλήµατα. Πλήρωσε και για τον Μπερλουσκόνι, που µε τη δική του βοήθεια έκτισε τη µιντιακή του αυτοκρατορία και, όταν κατέρρευσε η Πρώτη Δηµοκρατία, εγκαθίδρυσε στη θέση της τον δικό του κύκλο διαφθορέων και διεφθαρµένων.

Η ίδια σιωπή µε τότε είναι βέβαιο ότι θα επικρατούσε και σήµερα στο κοινοβούλιο αν κάποιος πολιτικός χαρακτήριζε το σύνολο των βουλευτών έµµεσα ή άµεσα συνένοχους µε το «σύστηµα Μπερλουσκόνι». Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο – σηµειώνει η Μπάρµπαρα Σπινέλλι στη Ρεπούμπλικα – είναι απαραίτητο να δοθεί σήµερα ένας «όρκος αξιοπρέπειας» ανάλογος µε τους όρκους που κοσµούν την ιστορία των λαών. Ενας όρκος που δεν θα παραπέµπει για πολλοστή φορά στη δικαιοσύνη την ηθική και πολιτική ευθύνη για τα εγκλήµατα των πολιτικών. Ενας όρκος που θα αναφέρει το εξής: όποιος είναι ύποπτος ότι πλήρωσε πόρνες ή ανήλικα κορίτσια για να κάνει σεξ µαζί τους, ότι εκµεταλλεύτηκε τη θέση του για να αναγκάσει έναν δηµόσιο υπάλληλο να παρανοµήσει, ότι έφτασε να παρουσιάσει µια ερωµένη του ως ανιψιά του Μουµπάρακ για να πετύχει την απελευθέρωσή της, ότι είχε σχέσεις µε µαφιόζους και διέφθειρε µάρτυρες και δικαστές, πρέπει να βρίσκει στο εξής κλειστές τις πόρτες της πολιτικής, ακόµη κι αν τα δικαστήρια σιωπήσουν ή αναγκαστούν να υποκύψουν σε ασφυκτικές πιέσεις.

Γιατί αλλιώς η Ιταλία θα πνιγεί µια µέρα στη θάλασσα της ντροπής της.

Η Ευρώπη είναι ένα µαραφέτι

Προς το παρόν είναι στη σφαίρα του ιδεατού, κάτι σαν διαίσθηση ή ένστικτο, για να µην πούµε ευσεβής πόθος: ότι φαίνεται κάποιο φως στην άκρη του τούνελ, του ευρωπαϊκού κατ' αρχήν και κατ' επέκταση του ελληνικού.

Ο Εµµανουέλ Τοντ δεν είναι αυτό που θα λέγαµε αισιόδοξος. «Κατά 90%, το ευρώ θα καταρρεύσει», λέει ο γάλλος ιστορικός και δηµογράφος στο περιοδικό «Μαριάν». Ο µόνος τρόπος για να µη συµβεί αυτό είναι να σταµατήσουµε να γονατίζουµε µπροστά στους Γερµανούς και να εγκαθιδρύσουµε έναν ευρωπαϊκό προστατευτισµό. Αλλά κάτι τέτοιο δεν φαίνεται στον ορίζοντα. Η δηµοσιονοµική ορθοδοξία που ακολουθείται στην Ευρώπη επιβάλλει στα έθνη µια πολιτική που δεν είναι προς το συµφέρον των ατόµων. Στο κάτω κάτω δεν µπορείς να επιβάλεις ετεροφυλόφιλες σχέσεις σε έναν οµοφυλόφιλο! Στην οικονοµία κυριαρχεί σήµερα ένα σύστηµα προφροϋδιανής απαγόρευσης όπου ξεχωρίζουν ο ευνουχισµός και το υπερεγώ...

Ο Τοντ έγινε γνωστός όταν σε ηλικία 25 ετών προέβλεψε την πτώση της Σοβιετικής Ενωσης. Αλλά η ψυχαναλυτική του προσέγγιση για την Ευρώπη δεν µας πείθει. Ούτε η παροµοίωση των ευρωπαϊκών εθνών µε οµοφυλόφιλους. Προτιµάµε το σχήµα που χρησιµοποιεί ένας άλλος γάλλος αναλυτής, ο πρώην αρθρογράφος της «Μοντ» Ερίκ Λε Μπουσέ. Εναν χρόνο µετά την ανακάλυψη των εφιαλτικών ελληνικών ελλειµµάτων – γράφει στην ιστοσελίδα slate.fr – οι αγορές έχουν αρχίσει να καταλαβαίνουν και να αναγνωρίζουν ότι η Ευρώπη µπορεί να αργεί να αντιδράσει, µπορεί να προτείνει λύσεις συµβιβαστικές και άρα ανεπαρκείς, αλλά πάντως προχωρεί. Καλώς ή κακώς, η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν είναι οι Ηνωµένες Πολιτείες της Ευρώπης. Μοιάζει περισσότερο µε µια διαδικασία. Η Ευρώπη είναι ένα «µαραφέτι».

Αυτό που δοκίµαζαν οι αγορές από την αρχή της ελληνικής κρίσης ήταν η αλληλεγγύη µεταξύ των χωρών που συµµετέχουν σ’ αυτό το µαραφέτι. Η Ελλάδα δεν µπορεί να πληρώσει, τι κάνετε; Η απάντηση ήταν αφόρητα ευρωπαϊκή: αργή, µπερδεµένη και ανεπαρκής. Η Γερµανία έσερνε τα πόδια της. Οι ευρωσκεπτικιστές επέχαιραν, «είδατε, το λέγαµε ότι το πράγµα δεν θα δουλέψει!». Τα hedge funds πίστεψαν ότι θα έβγαζαν αρκετά λεφτά ποντάροντας στο τέλος του ευρώ. Να, όµως, που τελικά άρχισαν να λαµβάνονται αποφάσεις. Και αποδείχθηκε ότι το ευρώ δεν είναι απλώς ένα καινούργιο νόµισµα. Είναι ένα πολιτικό σχέδιο που οι ιδρυτές του είναι αποφασισµένοι να το υπερασπιστούν. Βοηθάει, είναι αλήθεια, και η Κίνα, που έχει ανάγκη την Ευρώπη για να αντιµετωπίσει την πίεση των Ηνωµένων Πολιτειών.

Και τώρα; Μετά το ένα βήµα µπροστά θα γίνουν µήπως δύο βήµατα πίσω; Θα προχωρήσει πραγµατικά η ευρωπαϊκή ενοποίηση ή θα µείνουµε στα ευχολόγια για µια «ευρωπαϊκή (δια)
κυβέρνηση»; Το παιχνίδι είναι ανοιχτό και ελπίδα υπάρχει – αρκεί η ψυχανάλυση να δώσει τη θέση της στην πολιτική...

Και έξυπνοι και όµορφοι;

Ο στόχος του πειράµατος ήταν να συσχετιστεί η οµορφιά µε την ευφυΐα. Κι έλαβαν µέρος σ’ αυτό 52.000 Αγγλοι και Αµερικανοί.

Ας επιτρέψει ο αναγνώστης µια προσωπική ιστορία. Στην Πέµπτη Γυµνασίου (έτσι λέγαµε τότε), δηλαδή προ αµνηµονεύτων ετών, ο φιλόλογος στο φροντιστήριο µας έβαλε να γράψουµε µια έκθεση µε τίτλο «Οι όµορφες γυναίκες δεν έχουν µυαλό». Τα άσχηµα κορίτσια έλαµψαν, τα όµορφα µούτρωσαν κι εµείς το γλεντούσαµε – αφού δεν χρειαζόταν, ας πούµε, να κοιταχτούµε στον καθρέφτη και να υποστηρίξουµε το αντίστοιχο επιχείρηµα για τους άνδρες. Μεταγενέστερα παραδείγµατα, πάντως, θα αποδείκνυαν του λόγου το αληθές. Αν, για παράδειγµα, ο Μαρκ Ζάκερµπεργκ ήταν κανένας γόης, ίσως να µην υπήρχε σήµερα το facebook. Αν ο Γκέιτς ήταν ο πιο ωραίος της τάξης, θα ασχολιόταν µε τις γυναίκες κι όχι µε τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Η Μαρία Λάουρα Ροντοτά της Κοριέρε ντέλα Σέρα προχωρεί ακόµη περισσότερο: αν η Ρόζα Λούξεµπουργκ ήταν πιο ψηλή και είχε πιο καλοφτιαγµένη µύτη, ίσως να µη γινόταν µία από τις πιο έξυπνες και παθιασµένες διανοούµενες της Ιστορίας (και σίγουρα θα είχε ζήσει περισσότερο).

∆ικαιώθηκε λοιπόν εκείνος ο καθηγητής µας; Οχι, αναφωνούν ο Σατόσι Καναζάουα και οι συνεργάτες του στο London School of Economics, που υποστηρίζουν ότι οι ωραίοι έχουν περισσότερες πιθανότητες να είναι πιο έξυπνοι από τους άσχηµους. Και εξηγούνται: «Αν οι έξυπνοι άνθρωποι έχουν περισσότερες πιθανότητες να φτάσουν σε ένα υψηλότερο στάτους κι αν οι άνθρωποι ενός υψηλότερου στάτους έχουν περισσότερες πιθανότητες να παντρευτούν ωραίες γυναίκες, τότε, δεδοµένου ότι η ευφυΐα και η οµορφιά έχουν κληρονοµικό χαρακτήρα, θα πρέπει να υπάρχει µεταξύ τους µια ευθεία σχέση στους απογόνους». Το ζήτηµα µπερδεύεται όταν το µείγµα δεν είναι τόσο αρµονικό. Είναι γνωστό το ανέκδοτο µε την Ισιδώρα Ντάνκαν που είχε πει στον Τζορτζ Μπέρναρντ Σω ότιθα έκαναν µαζί ένα υπέροχο παιδί, µε το δικό του µυαλό και τη δική της οµορφιά. Κι εκείνος είχε αντιτάξει έντροµος: «Κι αν βγει µε τη δική µου οµορφιά και το δικό σου µυαλό;».

Ολα αυτά ακούγονται λίγο άδικα και αρκετά ρατσιστικά. Κι ας υποστηρίζονται από τα συµπεράσµατα του φιλόδοξου πειράµατος του LSE: οι ελκυστικοί εθελοντές, λέει, αποδείχθηκε ότι είχαν δείκτη νοηµοσύνης κατά 13,6 µονάδες υψηλότερο από τον µέσο όρο στην περίπτωση των ανδρών και κατά 11,4 µονάδες στην περίπτωση των γυναικών. Μία φράση, τρεις ειλικρινείς απορίες. Με ποια αντικειµενικά κριτήρια αξιολογείται η «ελκυστικότητα»; Πώς µετράται ο δείκτης νοηµοσύνης; Γιατί αυτή η διαφορά ανάµεσα στους άνδρες και τις γυναίκες;

Οπως λέει κι η αρθρογράφος της Κοριέρε, ίσως οι υπεύθυνοι του LSE να πρέπει την επόµενη φορά να προσέξουν λίγο περισσότερο για το πού διαθέτουν τους λιγοστούς πόρους για την έρευνα…

Των απελπισµένων ερωµένη

«Αόρατο χέρι / µάνα της φουσκωµένης ελπίδας, των απελπισµένων ερωµένη!»

Στην αυτοβιογραφία τουο Τζον Στιούαρτ Μιλ γράφει µεταξύ άλλων για την αδυναµία του να «αισθανθεί» την οικονοµία. Από µικρό τον είχαν βοµβαρδίσει µε τη θεωρία ανταποδοτικότητας κόστους του Τζέρεµι Μπένθαµ και είχε παραµελήσει εντελώς τη φαντασία και το συναίσθηµα. Η προσωπική ψυχολογική του µάχη εναντίον του «ηδονιστικού ωφελιµισµού» και ο νευρικός κλονισµός που έπαθε στα είκοσί του – τονίζει – ίσως να είχαν αποτραπεί αν µελετούσε περισσότερο ποίηση.«Περιφρονούσα πλήρως τη θέση της στην ανθρώπινη κουλτούρα ως µέσου για την εκπαίδευση των συναισθηµάτων».

Οικονοµολόγος και καθηγητής στο Πανεπιστήµιο Ρούσβελτ του Σικάγου, ο Στίβεν Ζίλιακ υποψιαζόταν από νωρίς ότι τα συµβατικά οικονοµικά µοντέλα δεν µπορούν να εξηγήσουν τις φούσκες, τα κραχ και τις παγκόσµιες ανισότητες. Οταν διάβασε για τη ζωή του Μιλ, ένιωσε ότι βρίσκεται σε σωστό δρόµο. Υστερα έπεσαν στα χέρια του τα βιβλία του αφροαµερικανού ποιητή Εθεριτζ Νάιτ (1931-1991), σύµφωνα µε τον οποίο ο χωρισµός της τέχνης από τη ζωή οφείλεται στον Πλάτωνα. «Εκείνος δίδαξε τη διάκριση µεταξύ ορθού λόγου και συναισθήµατος», είπε σε µια συνέντευξή του. Οµως αυτή η διάκριση διαψεύδεται από τις σύγχρονες επιστηµονικές θεωρίες. Η οµιλία και η αίσθηση, όπως η διδασκαλία και η παρακολούθηση, αποτελούν φυσικές πράξεις που διέπονται από φυσικούς νόµους. «Αν είναι αλήθεια ότι την ώρα που σας µιλάω κινούνται κόκαλα στο εσωτερικό των αυτιών σας»,τόνισε ο Νάιτ στην ίδια συνέντευξη,«αυτό σηµαίνει ότι αγγίζω το σώµα σας µε τη φωνή µου».

Ο ποιητής έκανε τον οικονοµολόγο να αγαπήσει τα χαϊκού. Το ποίηµα µε το οποίο ξεκινά η σηµερινή στήλη (που ήταν αδύνατο να αποδοθεί στα ελληνικά σε 17 συλλαβές) είναι του Ζίλιακ. Και του πρόσφερε τη γέφυρα που έψαχνε ανάµεσα στην οικονοµική επιστήµη και το συναίσθηµα. Οι οικονοµολόγοι – γράφει στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού «Poetry» –θα είχαν να µάθουν πολλά από τους ποιητές για την ακρίβεια και την αποτελεσµατικότητα, για την αντικειµενικότητα και τη µεγιστοποίηση. Με άλλα λόγια,οι ποιητές θα µπορούσαν να βοηθήσουν στην επιδιόρθωση της οικονοµίας. Είναι άλλωστε φανερό ότι η οικονοµική θεωρία στηρίζεται σε θεωρητικά στρατηγήµατα,ενώ η ποίηση εµπνέεται από την πραγµατική ζωή.

Η θεωρία του «αόρατου χεριού» για παράδειγµα, την οποία υποστήριξαν ο Ανταµ Σµιθ και άλλοι, υποστηρίζει ότι το ελεύθερο εµπόριο µεταξύ ατόµων µε συγκεκριµένα συµφέροντα και εθνών οδηγεί σε υψηλότερο πλούτο και ότι συλλογικές προσπάθειες, όπως η χορήγηση επιδοτήσεων στους φτωχούς ή ενισχύσεων σε ξένες χώρες, φέρνουν τα αντίθετα αποτελέσµατα. Ετσι πορευόµαστε δεκαετίες τώρα. Και σε τι οικονοµία φτάσαµε; Μια ερωµένη των απελπισµένων. ΄

Τύµπανα πολέµου

Την ώρα που εδώ υποδεχόµαστε µε τιµές τον Αβιγκντόρ Λίµπερµαν και προετοιµαζόµαστε για την κοινή συνεδρίαση των Υπουργικών Συµβουλίων των δύο χωρών, στο Ισραήλ ηχούν και πάλι τα τύµπανα του πολέµου. Οπως αποκαλύπτει ο ισραηλινός ιστορικός Ιλάν Παππέ µε άρθρο του στην «Ελ Παΐς», οι στρατηγοί δεν κρύβουν ότι ετοιµάζουν µια νέα εισβολή στη Γάζα και προκαλούν τη Χαµάς για να τους δώσει την αφορµή. Οπως είπε πρόσφατα ένας απ’ αυτούς, «η επόµενη επίθεσή µας θα πρέπει να φανεί πιο δικαιολογηµένη απ’ ό,τι το 2009».

Η πολιτική που ακολουθεί το Ισραήλ στη ∆υτική Οχθη µπορεί εύκολα να ερµηνευτεί: εποικισµός, εθνοκάθαρση και µεθοδικός τεµαχισµός των κατεχοµένων εδαφών, ώστε το παλαιστινιακό «κράτος» που κάποια στιγµή θα δηµιουργηθεί να είναι αδύναµο, ακίνδυνο και εντελώς εξαρτηµένο από τους γείτονές του. Κάτι σαν τα µπαντουστάν που είχαν δηµιουργηθεί στη Νότια Αφρική του απαρτχάιντ. Μια νέα αιµατηρή επιχείρηση στη Γάζα, όµως,τι στόχο θα µπορούσε να έχει;

Η ερώτηση αυτή είναι εσφαλµένη, απαντά ο Παππέ. Η ορθή ερώτηση είναι άλλη: τι άλλο θα ήξεραν ή θα µπορούσαν να κάνουν οι σηµερινές ισραηλινές ελίτ (στις οποίες περιλαµβάνονται η κυβέρνηση και τα κυριότερα κόµµατα της αντιπολίτευσης); ∆ύο λέξεις γνωρίζουν: εξουσία και δύναµη. Τις δύο αυτές «ικανότητες»τις θεωρούν απαραίτητες για να «αποτρέψουν», να «αποδυναµώσουν» ή να «δώσουν ένα µάθηµα στον εχθρό». Ούτε οι πολιτικοί ούτε οι στρατιωτικοί, όµως, έχουν την παραµικρή ιδέα για το τι θέλουν να κάνουν στη Γάζα. ∆εν θέλουν καν να την προσαρτήσουν! Το µόνο που θέλουν είναι να σφάξουν ακόµη περισσότερους ανθρώπους και, αν είναι δυνατόν, πιο γρήγορα από την προηγούµενη φορά.

Υπάρχει µια µικρή διαφορά σε σχέση µε τότε. Οι επικριτικές φωνές που ακούστηκαν µετά τη σφαγή, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, ακούγονται ήδη σε µια προσπάθεια να αποτρέψουν την επανάληψή της. Η αντίδραση του διδύµου Νετανιάχου - Λίµπερµαν είναι η αναµενόµενη: πρόκειται για αντισηµίτες που θέλουν το κακό του Ισραήλ. Ας µη σπεύσουµε λοιπόν να κλείσουµε εισιτήρια για την πανηγυρική κοινή συνεδρίαση των υπουργικών συµβουλίων. Μπορεί το Ισραήλ να είναι τότε απασχοληµένο µε σοβαρότερα πράγµατα.

Ποιος φοβάται τη Μαρίν;

«Η ∆εξιά και η Αριστερά δεν έχουν πλέον νόηµα. Η µοναδική, πραγµατική διαχωριστική γραµµή είναι ανάµεσα στην παγκοσµιοποίηση και τους αντιπάλους της. ∆ηλαδή εµάς, τους εθνικιστές». Μαρίν Λεπέν

Οποιος διαβάσει τις θέσεις της κόρης του Ζαν-Μαρί Λεπέν, που αναµένεται στο αυριανό συνέδριο του Εθνικού Μετώπου να εκλεγεί νέα ηγέτιδα του ακροδεξιού κόµµατος, δεν ξέρει αν πρέπει να κλάψει ή να γελάσει. Αποκατάσταση του κράτους του νόµου στους δρόµους που είναι κατειληµµένοι παράνοµα από τις ισλαµικές προσευχές, «µια εικόνα που θυµίζει Κατοχή». Προτεραιότητα του Γάλλου έναντι του ξένου σε περίπτωση που και οι δύο ζητούν στέγη, δουλειά και κοινωνική ενίσχυση. Εξοδος της Γαλλίας από την Ευρώπη και την ευρωζώνη. Στοπ στη µετανάστευση. Αποχώρηση των γάλλων στρατιωτών από το Αφγανιστάν. Και εφαρµογή ενός προστατευτισµού αντίστοιχου µ’ εκείνον που εφαρµόζουν σήµερα η Αµερική και η Κίνα.

Για την πρώτη θέση διατάχθηκε ήδη έρευνα από την Εισαγγελία της Λυών, ύστερα από προσφυγή του Κινήµατος Κατά του Ρατσισµούκαι Υπέρ της Φιλίας των Λαών. Σε γενικές γραµµές, όµως, οι απόψεις της 42χρονης δις διαζευγµένης δικηγόρου και µητέρας τριών παιδιών φαίνεται πως αρέσουν στους Γάλλους. Η δηµοτικότητά της φτάνει το 27% και το ποσοστό της στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών του 2012 υπολογίζεται στο 12-14%.Με δεδοµένο ότι η Κεντροαριστερά θα παρουσιάσει έναν ισχυρό υποψήφιο και κατά συνέπεια είναι απίθανο να επαναληφθεί το προηγούµενο του 2002 – όταν ο Λεπέν είχε εκτοπίσει από τον δεύτερο γύρο τον Λιονέλ Ζοσπέν – έχουν αρχίσει ήδη να ακούγονται φωνές στο στρατόπεδο του Σαρκοζί που ζητούν να ξεκινήσει ο διάλογος µε την Ακροδεξιά µε στόχο µια προγραµµατική συµφωνία. Σήµερα, η Μαρίν διαρρηγνύει τα ιµάτιά της. «Ας συµµαχήσει ο Σαρκοζί µε τους σοσιαλιστές, άλλωστε ίδιοι είναι», λέει σε συνέντευξή της στην «Κοριέρε ντέλα Σέρα». Αλλά θα έχει πολύ χρόνο για να αναθεωρήσει την άποψή της.

Προς το παρόν έχει κατορθώσει να αναγάγει σε µείζον θέµα της γαλλικής πολιτικής ζωής τις ισλαµικές προσευχές στους δρόµους, παρουσιάζοντάς τις ως αντίθετες προς τον κοσµικό χαρακτήρα του κράτους. Οι µουσουλµάνοι, που ο αριθµός τους στη Γαλλία υπολογίζεται σε 5-7 εκατοµµύρια (8% του πληθυσµού), υποστηρίζουν ότι δεν έχουν καµιά διάθεση να προσεύχονται στη βροχή και το κρύο, αναγκάζονται όµως να το κάνουν επειδή τα τζαµιά είναι λίγα και επικρατεί συνωστισµός. Η απάντηση θα ήταν η κατασκευή κι άλλων τζαµιών. Κάτι τέτοιο προσκρούει όµως τόσο στην αντίθεση του πληθυσµού (µόλις 20% διάκειται θετικά, έναντι 31% το 2000) όσο και στην πρόβλεψη του νόµου ότι η χρηµατοδότησή τους πρέπει να είναι αποκλειστικά ιδιωτικού χαρακτήρα.

Ολη αυτή η συζήτηση είναι βούτυρο στο ψωµί της Μαρίν Λεπέν. Κι έτσι, όταν εµφανίστηκε τον περασµένο µήνα στην τηλεοπτική εκποµπή «A Vous de juger», την είδαν 3.300.000 άνθρωποι…

Οι σύγχρονοι Αθλιοι

Στα αραβικά, η λέξη «hit» σηµαίνει τοίχος. Γύρω στα µέσα της δεκαετίας του ’80, λοιπόν, εφευρέθηκε στο Αλγέρι η λέξη «hittites» για να περιγράψει τους νεαρούς που µοναδική τους δουλειά όλη την ηµέρα ήταν να στηρίζονται σ' έναν τοίχο.

Οι ταραχές των τελευταίων εβδοµάδων στην Αλγερία και την Τυνησία θα µπορούσε έτσι να ονοµαστούν «εξέγερση των χιτιτών». Οιάνθρωποι αυτοί – λέει ο γνωστός γάλλος ισλαµολόγος Ζιλ Κεπέλ στη Ρεπούµπλικα – προέρχονται από τις µακρινές επαρχίες της νότιας Τυνησίας, που οι τουρίστες δεν επισκέπτονται ποτέ, κι από τα ξεχασµένα προάστια του Αλγερίου, της Οράγγης και των άλλων µεγάλων πόλεων της Αλγερίας. Τα καθεστώτα και των δύο χωρών εξαγόρασαν τα τελευταία χρόνια την ησυχία των µισθωτών της µεσαίας τάξης µοιράζοντάς τους ένα µέρος των κρατικών οικονοµικών κερδών. Αλλά οι νεαροί άνεργοι δεν αποκόµισαν κανένα όφελος από αυτήν τη µυστική συµφωνία. Κι έτσι, οι σύγχρονοι Αθλιοι δεν επιτίθενται µόνο εναντίον κυβερνητικών κτιρίων, αλλά κι εναντίον περιοχών όπου κατοικούν οι δηµόσιοι υπάλληλοι και οι έµποροι.

Ο Κεπέλ δεν γνωρίζει αν οι ταραχές αυτές ενθαρρύνονται από κάποιους τοµείς της εξουσίας που θέλουν να επιταχύνουν την ανανέωση των καθεστώτων. ∆εν µπορεί κατά συνέπεια να προβλέψει την έκβασή τους. Το βέβαιο είναι ότι η κοινωνική και οικονοµική κατάσταση είναι και στις δύο χώρες εκρηκτική. Και ότι τόσο ο πρόεδρος Μπεν Αλί της Τυνησίας όσο και ο Μπουτεφλίκα της Αλγερίας δεν µπορούν να βρουν δηµιουργικές απαντήσεις στην έντονη κοινωνική ανησυχία και τη ραγδαία δηµογραφική ανάπτυξη.

Αυτό που χρειάζεται είναι ριζοσπαστικές µεταρρυθµίσεις σαν εκείνες που έκανε ο Τουργκούτ Οζάλ στην Τουρκία, λέει στην Κοριέρε ντέλα Σέρα ένας άλλος ειδικός για τη Μέση Ανατολή, ο ιρανικής καταγωγής Βαλί Νασρ που ζει στην Ουάσιγκτον και διδάσκει στο Χάρβαρντ. Αλλά οι καιροί έχουν αλλάξει. Μια πρόσφατη έρευνα δείχνει ότι οι κυβερνήσεις στον αραβικό κόσµο και το Ιράν πρέπει να δηµιουργήσουν 115 εκατοµµύρια νέες θέσεις εργασίας µέσα στην επόµενη πενταετία. Στην πραγµατικότητα, είναι αµφίβολο αν θα µπορέσουν να προστατεύσουν και τις υπάρχουσες. Ο λόγος είναι ότι οι κρατικές επιχειρήσεις είναι ελλειµµατικές και ο ιδιωτικός τοµέας ουσιαστικά δεν υπάρχει. Μέχρι πριν από λίγο καιρό οι τοπικές κυβερνήσεις τα κατάφερναν χάρις στις ξένες επιχορηγήσεις µε αντάλλαγµα την πάταξη του φονταµενταλισµού. Αλλά τα χρήµατα τελείωσαν. Και οι Ευρωπαίοι δεν είναι πια διατεθειµένοι να δεχθούν στο έδαφός τους µετανάστες από τις χώρες αυτές.

Η Μέση Ανατολή έχει χάσει το τρένο, λέει ο Νασρ. Η κρίση είναι βαθιά. Οι ριζοσπαστικές ισλαµικές οργανώσεις θα προσπαθήσουν ασφαλώς να επωφεληθούν. Αλλά η Αλγερία, η Αίγυπτος, η Συρία, η Τυνησία έχουν ισχυρή αστυνοµία και καλολαδωµένους κατασταλτικούς µηχανισµούς. Οι σφαγές θα συνεχιστούν.

Πρωταθλήτρια του φανατισµού

Το αξιοσηµείωτο δεν είναι τόσο ότι κάθε κάτοικος αυτής της Πολιτείας άνω των 21 ετών µπορεί να φέρει όπλο, αλλά ότι τον περασµένο Ιανουάριο ακυρώθηκε νόµος µε βάση τον οποίο όποιος είχε πάνω του µυστικό όπλο έπρεπε να έχει άδεια.

Στην πρώτη του επίσκεψη στην Αριζόνα, αρχές του 2003, ο αµερικανός συγγραφέας και δηµοσιογράφος Μαξ Μπλούµενταλ συνάντησε έναν πρώην αναπληρωτή σερίφη ονόµατι Ρότζερ Μπάρνετ, που ήταν πολύ δηµοφιλής σε όλη την Πολιτεία. Ο 60χρονος Μπάρνετ είχε ένα ράντσο στη Σιέρα Βίστα, µια αγροτική πόλη κοντά στα σύνορα µε το Μεξικό. Και όπως εξήγησε στον Μπλούµενταλ, την υψηλή δηµοτικότητά του τη χρωστούσε στο γεγονός ότι είχε συλλάβει ο ίδιος 12.000 µετανάστες και τους είχε παραδώσει υπό την απειλή του όπλου του στη µεθοριακή φρουρά.

Εξι χρόνια αργότερα, ο Μπλούµενταλ κλήθηκε να καταθέσει ως µάρτυρας κατηγορίας στην εκδίκαση της µήνυσης µιας οµάδας µεταναστών κατά του Μπάρνετ για κακοµεταχείριση. Για τη διεξαγωγή της δίκης είχε δώσει τη συγκατάθεσή του ο δικαστής Ρολ, πρόεδρος των οµοσπονδιακών δικαστηρίων της Πολιτείας, γεγονός για το οποίο δέχθηκε εκατοντάδες θανατικές απειλές από φανατικούς ρατσιστές και αναγκάστηκε να ζει µε 24ωρη αστυνοµική προστασία. Οι ένορκοι, αφού άκουσαν και τη µαρτυρία του Μπλούµενταλ, ανάγκασαν τον Μπάρνετ να πληρώσει στους µετανάστες αποζηµίωση 73.000 δολαρίων.

Ο Μπλούµενταλ δεν ξαναείδε από τότε τον δικαστή – ούτε θα τον ξαναδεί, αφού ο Ρολ ήταν ένα από τα θύµατα του µακελειού στην Αριζόνα. Ενός µακελειού, πάντως, που δεν εξέπληξε τον αµερικανό δηµοσιογράφο. Οπως γράφει στην Γκάρντιαν, η Αριζόνα είναι πρωταθλήτρια του φανατισµού από το 1990 όταν oι βουλευτές της Πολιτείας (περιλαµβανοµένου του Τζον Μακέιν) αρνήθηκαν να καθιερώσουν µια αργία προς τιµήν του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. Τα επόµενα χρόνια, εξτρεµιστές από όλη τη χώρα άρχισαν να συρρέουν στην Πολιτεία για να ενταχθούν στους Minutemen, µια οµάδα ακροδεξιών ένοπλων φρουρών των συνόρων που εµπνεύστηκε από το παράδειγµα του Μπάρνετ. Εβδοµήντα πέντε αλυσοδεµένοι µετανάστες παρουσιάζονται κάθε µέρα σε ένα δικαστήριο της Τούσον, εξαναγκάζονται να δηλώσουν µαζικά ένοχοι για παράνοµη είσοδο στη χώρα και στη συνέχεια µεταφέρονται σε µια αγροτική φυλακή προτού απελαθούν µε ιδιωτικά τσάρτερ. Αρκετοί µετανάστες έχουν πεθάνει σε αυτή τη φυλακή, µεταξύ των οποίων και ένας που του αρνήθηκαν νοσηλεία µολονότι σφάδαζε από τους πόνους λόγω καρκίνου στους όρχεις.

Οταν ανέλαβε την εξουσίαο Οµπάµα, η ρατσιστική Δεξιά στην Αριζόνα συγχωνεύτηκε µε ακραία στοιχεία του Tea Party. Τον περασµένο Αύγουστο, ένας νεαρός ονόµατι Κρις Μπρότον παρουσιάστηκε σε µια συγκέντρωση του Οµπάµα στο Φοίνιξ κρατώντας δύο όπλα. Το προηγούµενο βράδυ είχε παραστεί σε ένα κήρυγµα του αιδεσιµότατου Στίβεν Αντερσον, ακτιβιστή του Tea Party, µε τον τίτλο «Γιατί µισώ τον Οµπάµα».

Εξ όσων γνωρίζουµε,τόσο ο Μπρότον όσο και ο αιδεσιµότατος εξακολουθούν να κυκλοφορούν ελεύθεροι.

Γιατί µας ενδιαφέρει το Σουδάν

Να καλωσορίσουµε ασφαλώς το 193ο ανεξάρτητο κράτος µε το όνοµα Νότιο Σουδάν. Να φροντίσουµε όµως και να µη το διαλύσουν ο φανατισµός και η µισαλλοδοξία.

Ισως ορισµένοι αναγνώστες να εξεπλάγησαν που «ΤΑ ΝΕΑ» (όπως και άλλες ελληνικές και ξένες εφηµερίδες) αφιέρωσαν χθες µια ολόκληρη σελίδα στο δηµοψήφισµα που άρχισε την Κυριακή στο Σουδάν. Ισως να αναρωτήθηκαν τι ενδιαφέρον µπορεί να έχει η επικείµενη διχοτόµηση µιας χώρας (έστω και της µεγαλύτερης) της Αφρικής, όπου ο εµφύλιος πόλεµος κρατάει χρόνια και οι νεκροί µετριούνται όχι σε εκατοντάδες ή χιλιάδες αλλά σε εκατοµµύρια. ∆εν έχουµε αρκετά προβλήµατα στην Ευρώπη για να ασχολούµαστε τώρα και µε τους δυστυχισµένους του Τρίτου Κόσµου;

∆ύο άνθρωποι που έχουν ασχοληθεί προσωπικά – και χωρίς ιδιοτέλεια – µε το Σουδάν δίνουν τις δικές τους απαντήσεις σε αυτά τα λογικά ερωτήµατα. Η πιο «κυνική» ανήκει στον γνωστό ηθοποιό Τζορτζ Κλούνι, που σε συνεργασία µε τον ΟΗΕ και το Χάρβαρντ έστησε ένα σύστηµα παρακολούθησης των συνόρων του Βόρειου µε το Νότιο Σουδάν.«Ο κόσµος είναι όλο και πιο µικρός», λέει σε συνέντευξή του στην Κοριέρε ντέλα Σέρα. «Το Νότιο Σουδάν είναι µια νέα χώρα µε πολλούς πόρους, όπου µπορεί να γίνουν επενδύσεις. ∆είτε τι κάνει η Κίνα. Η Ευρώπη δεν µπορεί να αγνοήσει την Τζούµπα, τόσο για ανθρωπιστικούς όσο και για οικονοµικούς λόγους». ∆ηλαδή, η Αµερική δεν έχει βάλει στο µάτι το πετρέλαιο και την κινεζική προέλαση; «Υπάρχει και αυτή η διάσταση. Εµένα όµως µε ενδιαφέρει περισσότερο από όλα ο άµαχος πληθυσµός. Αλλωστε, η Αµερική δεν κάνει απόβαση στην Τζούµπα µε τανκς».

Η απάντηση του αρθρογράφου των Νιου Γιορκ Τάιµς Νίκολας Κριστόφ είναι πιο πολιτική. Η ∆ύση, γράφει, έχει µία σειρά συµφερόντων στο Σουδάν. Αυτό που την ενδιαφέρει περισσότερο από όλα είναι να µη δηµιουργηθεί εκεί άλλο ένα «αποτυχηµένο κράτος». Ας µην ξεχνάµε ότι ο Οσάµα µπιν Λάντεν κατοικούσε για χρόνια στο Χαρτούµ.Υπάρχει κίνδυνος λοιπόν ο µεν Βορράς να φιλοξενήσει και πάλι τροµοκράτες, ο δε Νότος – αν καταρρεύσει – να γίνει καταφύγιο οργανώσεων όπως ο Στρατός Αντίστασης του Κυρίου, που µάχεται την κυβέρνηση της Ουγκάντας. Τα «αποτυχηµένα κράτη» εξάγουν πρόσφυγες και ανακυκλώνουν αρρώστιες: αν θέλουµε να εξαλείψουµε την πολιοµυελίτιδα, για παράδειγµα, πρέπει το Νότιο Σουδάν να παραµείνει ενωµένο.

Εκτός όµως από τα συµφέροντα, καταλήγει ο Κριστόφ, υπάρχουν και οι αξίες. Αν ο πόλεµος ξαναρχίσει στο Σουδάν ή η χώρα καταρρεύσει, θα πεθάνουν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι. Ισως να δούµε µια νέα γενοκτονία και να χρειαστεί να ξοδέψουµε δισεκατοµµύρια δολάρια για να τη σταµατήσουµε. Ενα από τα διδάγµατα της Ιστορίας, όµως, είναι ότι το να αποτρέψεις έναν πόλεµο είναι πολύ φθηνότερο από το να τον τερµατίσεις.

Ολοι ίδιοι, όλοι Εβραίοι

Οργκοβάνι: δάσος νοτίως της Βουδαπέστης όπου το 1919 οι «λευκοί» ακροδεξιοί του ναυάρχου Μίκλος Χόρτυ έσφαξαν οπαδούς της βραχύβιας ουγγρικής Σοβιετικής ∆ηµοκρατίας.

Ενενήντα ένα χρόνια µετά, ένας γνωστός ούγγρος αρθρογράφος ονόµατι Ζολτ Μπάγιερ θα γράψει στη φιλοκυβερνητική εφηµερίδα «Magyar Hirlap»: «Εξακολουθούν να αναδίνουν την ίδια δυσοσµία, κρίµα που δεν τους έθαψαν όλους µέχρι τον λαιµό στο Οργκοβάνι». Ο Μπάγιερ, που είναι ιδρυτικό στέλεχος του κυβερνώντος κόµµατος και φίλος του προέδρου Ορµπαν, αναφέρεται σ’ εκείνους που διαµαρτύρονται για τον νέο νόµο περί Τύπου: τόσο στη χώρα του, όπως είναι οι δηµοσιογράφοι της εφηµερίδας «Nepszabadsag», όσο και στο εξωτερικό, όπως ο Νικ Κόεν της «Γκάρντιαν», αυτό το «βροµερό σκατό». Ολοι αυτοί – γράφει – έχουν ονόµατα όπως Κόεν, Κον-Μπεντίτ και Σιφ. Ολοι ίδιοι είναι, όλοι Εβραίοι.

Καµιά δικαστική αρχή δεν έχει κινηθεί εναντίον του συγκεκριµένου αρθρογράφου. Η επιτροπή που συγκρότησε ο «εκκολαπτόµενος εκλεγµένος δικτάτορας» – όπως αποκάλεσε τον Ορµπαν ο συγγραφέας Γκιόργκι Κόνραντ – είναι πολύ απασχοληµένη στο να παρακολουθεί ποιος δηµοσιογράφος προσβάλλει το «εθνικό συµφέρον». Ηδη έχουν ξεκινήσει οι πρώτοι παροπλισµοί: ο Ατίλα Μονγκ αποµακρύνθηκε απότον συντονισµό της πρωινής ραδιοφωνικής ειδησεογραφικής εκποµπής 180 λεπτά επειδή υποδέχθηκε τον νέο νόµο µε ενός λεπτού σιγή, ενώ στην παρουσιάστρια των βραδινών ειδήσεων Αντόνια Μέσαρος ανατέθηκε ένα πρόγραµµα για παιδιά. Και στα γραφεία της «Nepszabadsag», που τα τελευταία είκοσι χρόνια είναι η σοβαρότερη φιλελεύθερη καθηµερινή εφηµερίδα της Ουγγαρίας, επικρατεί µεγάλη ανησυχία. «Αγαπητοί συνάδελφοι, αυτός ο νόµος δηµιουργεί µια καινούργια κατάσταση, από σας περιµένω ακόµη µεγαλύτερο θάρρος και δηµοσιογραφική αυστηρότητα, συνεχίστε να αφηγείστε στους αναγνώστες την πραγµατικότητα στις διάφορες πλευρές της», έγραψε ο διευθυντής Κάρολι Βοερόες σε ένα σηµείωµά του προς τους συντάκτες.

Ο Ορµπαν δεν τα βάζει µόνο µε τα µέσα ενηµέρωσης. Στους λίγους µήνες που βρίσκεται στην εξουσία, έχουν ψηφιστεί χωρίς συζήτηση από το Κοινοβούλιο 800 νέοι νόµοι. «Μου θυµίζει αυτά που έγραφε το 1928 ο Γκαίµπελς στο ηµερολόγιό του», λέει ο Βοερόες στον απεσταλµένο της «Ρεπούµπλικα». «Οταν ο Χίτλερ βιαζόταν να καταλάβει την εξουσία, έστω και µε τη βία, ο Γκαίµπελς του είπε να κάνει υποµονή, να κερδίσει τις εκλογές χρησιµοποιώντας τους νόµους της δηµοκρατίας της Βαϊµάρης, και στη συνέχεια να τα αλλάξει όλα». Η σύγκριση είναι ασφαλώς υπερβολική, η Ουγγαρία είναι µέλος (και αυτό το εξάµηνο πρόεδρος) της Ευρωπαϊκής Ενωσης και πρέπει να υπακούει στους κανόνες της, αυτό το αντιλαµβάνεται και ο µεγαλοµανής πρόεδρός της, που φαντασιώνει ότι ηγείται της τρίτης ουγγρικής επανάστασης (µετά το 1956 και το 1989). Τον Μπάγιερ όµως δεν θα τον πειράξει. «Είναι δικό µας παιδί, είµαστε µαζί του», είχε πει παλιότερα µε αφορµή µια άλλη αντισηµιτική του επίθεση. Τώρα βέβαια είναι πρόεδρος της Ευρώπης, πρέπει να είναι πιο προσεκτικός.

Τα αγαπηµένα µας ξέφωτα

Ο Στεφάν Εσέλ καλεί τους Γάλλους να αγανακτήσουν. Καιη Αννα Αχµάτοβα τούς ζητάει να ονειρευτούν µε την «Μπαλάντα της Πρωτοχρονιάς»: «Και το φεγγάρι που έπληττε στα σύννεφα/ Εριξε στο δωµάτιο µια σκυθρωπή µατιά./ Εξι σερβίτσια υπάρχουν στο τραπέζι./ Και µια θέση είναι κενή./ Είµαστε ο άντρας µου, οι φίλοι µου κι εγώ/ Που γιορτάζουµε την Πρωτοχρονιά./ Τι είναι αυτό το αίµα στα δάκτυλά µου/ Γιατί καίει τόσο το κρασί, σαν δηλητήριο;/ Κατανυκτικός, ανέκφραστος, ο οικοδεσπότης/ Υψώνει το ποτήρι του:/ «Πίνω στα αγαπηµένα µας ξέφωτα, στη γη/ Οπου είµαστε όλοι θαµµένοι.»/ Υστερα ένας απ’ τους φίλους µου, µε το βλέµµα στραµµένο στο πρόσωπό µου/ Θυµάται ένας θεός ξέρει τι/ Κι αναφωνεί:«Ας πιούµε στα τραγούδια της/ Οπου είµαστε όλοι ζωντανοί!» Μα ένας τρίτος που τα πάντα αγνοούσε/ Οταν έφυγε από τον κόσµο/ Απαντώντας στις σκέψεις µου, µουρµούρισε:/ «Ας µην ξεχάσουµε να πιούµε/ Στην υγειά εκείνων που δεν βρίσκονται ακόµη µαζί µας».

Το ποίηµα αυτό– σηµειώνει ο βιβλιοκριτικός της Μοντ Πιερ Ασουλίν στο µπλογκ του – γράφτηκε το 1923 και περιλαµβάνεται στη δίγλωσση ρωσο-γαλλική συλλογή «Το αγριοτριαντάφυλλο ανθίζει και άλλα ποιήµατα» που κυκλοφόρησε τον περασµένο Νοέµβριο από ένα µικρό εκδοτικό οίκο της Γενεύης. Η (νέα) µετάφραση είναι της Μαριόν Γκραφ και της Ζοζέ-Φλορ Ταπί, που εξοµολογούνται ότι αφέθηκαν να καθοδηγηθούν από το βασικό γνώρισµα της ρωσίδας ποιήτριας: την άµεση οξύτητα της σκέψης της και την ακραία περιεκτικότητα των εικόνων. Η συλλογή κλείνει µε τις 30 σελίδες του περίφηµου «Ρέκβιεµ», που η Αχµάτοβα έγραψε σταδιακά από το 1935 ώς το 1940. Το 1961, πέντε χρόνια πριν από τον θάνατό της στην αγαπηµένη της Πετρούπολη, που λεγόταν ακόµα Λένινγκραντ, πρόσθεσε την παρακάτω Επιγραφή:

«Οχι, ούτε κάτω από ξένους ουρανούς/ Ούτε κάτω από ξένα φτερά./ Με τον λαό µου έµεινα/ Εκεί που ήταν ο λαός µου, στη δυστυχία του».

Ο κόκκινος κύκλος

«Οι άνθρωποι που ασκούν την εξουσία δεν ήταν ποτέ τόσο ισχυροί, τόσο πλούσιοι, τόσο αγχωµένοι. Κατά βάθος, τους λυπάµαι…», Τσεν Νταντσίνγκ, ζωγράφος και συγγραφέας.

Δύο αριθµοί µπορούν να περιγράψουν µε ακρίβεια τις αντιφάσεις της σηµερινής Κίνας και δεν έχουν σχέση ούτε µε την οικονοµία της ούτε µε τον στρατό της. Τριακόσιες ταραχές σηµειώνονται κάθε µέρα σε όλη τη χώρα: σ’ αυτές περιλαµβάνονται απεργίες, διαδηλώσεις και άλλες διαµαρτυρίες κατά των τοπικών αρχών και της αστυνοµίας. Πεντακόσια εκατοµµύρια κάτοικοι των πόλεων(σε σύνολο 600 εκατοµµυρίων) έγιναν µέσα σε µια νύχτα, και σχεδόν δωρεάν, ιδιοκτήτες των διαµερισµάτων στα οποία κατοικούν. Ολοι αυτοί οι άνθρωποι, µαζί µε τους αγρότες που κατέχουν γη, «έχουν κάτι να χάσουν πέρα από τις αλυσίδες τους» αν ξεσηκωθούν µαζικά κατά της διαφθοράς, των αδικιών και των ανισοτήτων.

«Η κατάσταση θυµίζει το τέλος της δυναστείας του Μάο», λέει ο Τσεν στον «Νουβέλ Οµπζερβατέρ», που στο προηγούµενο τεύχος του παρουσίασε ένα πολυσέλιδο αφιέρωµα στην Κίνα. «Οι διοικούντες γνωρίζουν ακριβώς ποια είναι τα προβλήµατα: ανάµεσα στην κορυφή και τον λαό, όµως, υπάρχει ένα τόσο παχύ στρώµα γραφειοκρατίας και διαφθοράς, ώστε κάθε διαταγή που δίνεται από ψηλά είτε δεν εφαρµόζεται είτε φέρνει τα αντίθετα αποτελέσµατα». Οι αρχές θα ήθελαν τον σεβασµό των νόµων από τους τοπικούς αξιωµατούχους. Θα ήθελαν την πάταξη της διαφθοράς και της κακοδιαχείρισης. Υπό έναν όρο όµως: να µην αµφισβητείται το µονοπώλιο του Κοµµουνιστικού Κόµµατος. Το πρόβληµα της σηµερινής Κίνας είναι ότι η κυριαρχία του Κόµµατος και η κυριαρχία του δικαίου είναι δύο πράγµατα ασυµβίβαστα µεταξύ τους. Κι όπως σηµειώνει ένας δικηγόρος, «το καθεστώς προσκρούει σ’ αυτή την αντίφαση όπως η µύγα στο τζάµι».

Η άλλη µεγάλη πρόκληση είναι η µείωση των ανισοτήτων. Το καθεστώς έχει συνειδητοποιήσει ότι πρέπει να αναθεωρήσει το οικονοµικό µοντέλο, και στους δύο κινητήρες της ανάπτυξης που µέχρι σήµερα λειτουργούν καλά – τις εξαγωγές και τιςεπενδύσεις – να προσθέσει έναν τρίτο: την εσωτερική ζήτηση. Για να πειστούν όµως οι Κινέζοι να αρχίσουν να ξοδεύουν, πρέπει να αισθάνονται ασφαλείς απέναντι στην ανεργία, στις αρρώστιες, στα γηρατειά. Κάτι τέτοιο θα προκαλούσε αύξηση του κόστους εργασίας, κι έτσι οι εξαγωγικές βιοµηχανίες δεν το επιτρέπουν.

Με λίγα λόγια, η σταθερότητα προϋποθέτει µια µεταρρύθµιση του συστήµατος που το ίδιο το σύστηµα την υπονοµεύει. «Οσο πολλαπλασιάζονται τα προβλήµατα», λέει ο οικονοµολόγος Βου Τζινγκλιάν, «τόσο ενισχύεται η κρατική εξουσία. Κι όσο περισσότερο ενισχύεται η εξουσία τόσο πολλαπλασιάζονται τα προβλήµατα». Ποιος θα τετραγωνίσει τον κόκκινο κύκλο;

Ευηµερία χωρίς ανάπτυξη

Η οµάδα εργασίας που διηύθυνε λεγόταν «Να επαναπροσδιορίσουµε την ευηµερία». Το βιβλίο που ακολούθησε είχε τίτλο «Ευηµερία χωρίς ανάπτυξη» (2007). Ο Τιµ Τζάκσον είναι σίγουρα ένας οικονοµολόγος διαφορετικός από τους άλλους.

Κι επειδή είναι διαφορετικός, εκφράζει τις αµφιβολίες του για το σηµερινό µοντέλο ανάπτυξης. «Τα τελευταία χρόνια ενθαρρύνουµε συστηµατικά τον ατοµισµό και τον υλισµό», λέει στη Μοντ ο Τζάκσον, που το 2000 έγινε ο πρώτος καθηγητής Βιώσιµης Ανάπτυξης στη Βρετανία. «Η συλλογική αυτή ψυχολογία είναι απαραίτητη στη σηµερινή συγκυρία, γιατί αν η κατανάλωση µειωθεί, το µοντέλο ανάπτυξης που ακολουθούµε θα καταρρεύσει. Σε περίοδο ύφεσης, όµως, οι άνθρωποι τείνουν αυθόρµητα να αποταµιεύουν περισσότερο, άρα να ξοδεύουν λιγότερο. Με άλλα λόγια, το σηµερινό οικονοµικό µοντέλο βρίσκεται σε αντίθεση µε τη συµπεριφορά των ανθρώπων. Αλλά και ο διαρκής αγώνας για την καινοτοµία, στον οποίο στηρίζεται η κουλτούρα µας, βρίσκεται σε σύγκρουση µε την επιθυµία πολλών να ικανοποιούνται µε αυτά που έχουν». Το οικονοµικό σύστηµα πρέπει λοιπόν να αναµορφωθεί.

Για να συµβεί αυτό, λέει ο βρετανός οικονοµολόγος, πρέπει να γίνουν τρία πράγµατα. Πρώτον, να παραδεχθούµε ότι η οικονοµική επέκταση έχει τα όριά της: οι φυσικοί πόροι δεν είναι απεριόριστοι και η συνέχιση της ανάπτυξης µε τη σηµερινή λογική έχει µη αναστρέψιµες επιπτώσεις για το περιβάλλον. Εδώ και είκοσι χρόνια µάς λένε ότι η τεχνολογία θα εξουδετερώσει τις αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις της ανάπτυξης. Αλλά αυτό δεν επαληθεύεται. Οσο δυσάρεστο κι αν είναι να το λέµε, η τεχνολογία δεν µπορεί πλέον να θεωρηθεί ότι δίνει λύση στα προβλήµατά µας.

Το δεύτερο βήµα είναι να αλλάξουµε τον τρόπο µε τον οποίο αντιλαµβανόµαστε την έννοια του κέρδους, ώστε να ωφελούνται από αυτό όχι µόνο οι καπιταλιστές αλλά το σύνολο της κοινότητας. Τρίτον, να επιδιώξουµε µια ευηµερία που δεν θα έχει µόνο υλικό χαρακτήρα, να δώσουµε δηλαδή έµφαση στον ελεύθερο χρόνο, στην εκπαίδευση, στην υγεία.

Μια τέτοια προσέγγιση δεν θα επιδεινώσει όµως το πρόβληµα της ανεργίας; «Αν δεχθούµε ότι η αύξηση της παραγωγικότητας αποτελεί το κλειδί της οικονοµικής προόδου», απαντά ο Τζάκσον, «έχουµε δύο επιλογές: η µία είναι να έχουµε λιγότερες θέσεις εργασίας στην οικονοµία και η άλλη να διατηρήσουµε τις ίδιες θέσεις αλλά µε όλο και µεγαλύτερη ανάπτυξη – κάτι που θα προϋπέθετε απεριόριστους φυσικούς πόρους. Κατά συνέπεια, θα πρέπει είτε να διατηρήσουµε την αύξηση της παραγωγικότητας θέτοντας σε εφαρµογή µια πολιτικήµείωσης του χρόνου εργασίας είτε να εγκαταλείψουµε αυτόν το στόχο και να στραφούµε προς την ανάπτυξη κοινωνικών υπηρεσιών, όπως η ανακαίνιση κτιρίων ή η παροχή βοήθειας κοινωνικού χαρακτήρα. Αν συµβεί το τελευταίο, θα υπάρξει ασφαλώς µείωση του κέρδους και πτώση της παραγωγικότητας µε τη συµβατική έννοια. Αλλά θα αυξηθούν οι θέσεις εργασίας».

Ο νέος Φύρερ

Η πρώτη φράση ήταν στα ουγγρικά. Και από κάτω, η ίδια φράση σε όλες τις επίσηµες γλώσσες της Ευρωπαϊκής Ενωσης. «Η ελευθερία του Τύπου δεν υπάρχει πλέον στην Ουγγαρία».

Με αυτή την πρώτη σελίδα κυκλοφόρησε χθεςη µεγαλύτερη καθηµερινή εφηµερίδα της Ουγγαρίας, η κεντροαριστερή Nepszabadsag. Θέλησε µε τον τρόπο αυτό να διαµαρτυρηθεί για τον νέο νόµο περί Τύπου, ο οποίος – όπως γράφει στο κύριο άρθρο της – «δεν εξυπηρετεί παρά τους αυταρχικούς σκοπούς της κυβέρνησης και οδηγεί σε καθυπόταξη, τιµωρία και εντέλει καταστροφή όσων έχουν αντίθετη γνώµη». Με το ίδιο ακριβώς πρωτοσέλιδο κυκλοφόρησε η αριστερή γερµανική εφηµερίδα Die Tageszeitung, ενώ η επίσης αριστερή ουγγρική εφηµερίδα Nepszava στην πρώτη της σελίδα ζητά στην ουγγρική και την αγγλική γλώσσα την κατοχύρωση της ελευθεροτυπίας.

Ο νέος νόµος, που τέθηκε µε προκλητικό τρόπο σε ισχύ µαζί µε την ανάληψη της προεδρίας της Ευρωπαϊκής Ενωσης από την Ουγγαρία, προβλέπει την επιβολή προστίµου έως και 750.000 ευρώ σε εφηµερίδες, ιστοσελίδες ή ραδιοτηλεοπτικά δίκτυα «που προσβάλλουν το δηµόσιο συµφέρον, τη δηµόσια τάξη και την ηθική» (χωρίς περαιτέρω διευκρινίσεις). Επιτρέπει επίσης σε µια νεοσύστατη Επιτροπή που αποτελείται κατά πλειοψηφία από µέλη του κυβερνώντος κόµµατος να έχει πρόσβαση σε όλα τα έγγραφα ενός µέσου ενηµέρωσης. Και υποχρεώνει τους δηµοσιογράφους να αποκαλύπτουν τις πηγές τους όταν πρόκειται για θέµα εθνικού συµφέροντος (κάτι που θα αποφασίζει φυσικά η Επιτροπή). Στις διαµαρτυρίες τόσο της αντιπολίτευσης όσο και των Βρυξελλών και πολλών ευρωπαϊκών χωρών, η κυβέρνηση του Βίκτορ Ορµπαν αντέταξε χθες το συντριπτικό επιχείρηµα ότι πρώτα θα εφαρµοστεί ο νόµος και ύστερα θα διορθωθούν τυχόν ατέλειές του.

Πολλοί είναι αυτοί στην Ευρώπη που ζητούν τώρα να επιβληθούν κυρώσεις στη Βουδαπέστη, ενώ ο υπουργός Εξωτερικών του Λουξεµβούργου αναρωτήθηκε κατά πόσον η Ουγγαρία είναι άξια να προεδρεύει της Ενωσης. Το πιο φαρµακερό σχόλιο όµως ανήκει στον γερµανό καθηγητή Ιστορίας Μίχαελ Στίρµερ, πρώην σύµβουλο του Χέλµουτ Κολ. Ο Ορµπαν, έγραψε στην Ντι Βελτ, «είναι ένας νέος Φύρερ, που κυβερνά χωρίς ηθικούς ενδοιασµούς. Αντίθετα µε την Αυστρία την εποχή που στην κυβέρνηση ήταν ο Χάιντερ, η ουγγρική κυβέρνηση δεν εκτοξεύει απλώς αυταρχικά συνθήµατα, τα εφαρµόζει στην πράξη. Κάπως έτσι µπορεί να αυτοκαταστραφεί γρήγορα µια δηµοκρατία, σε ένα τραγικό ριµέικ των αντισηµιτικών αυταρχισµών που σηµάδεψαν τη δεκαετία του ‘30».

Αλληλεγγύη και ευθύνη

Να κοντεύεις τα ενενήντα, να έχεις πλήρη διαύγεια, να συνεχίζεις να γράφεις, να κάνεις την αυτοκριτική σου και να διατηρείς ζωντανή την ελπίδα: σπανίως ένας άνθρωπος είναι τόσο τυχερός και τόσο πολύτιµος.

«Αν µε οδηγούσε µόνο το φως της λογικής, θα έλεγα ότι ο κόσµος οδεύει προς την καταστροφή, ότι βρισκόµαστε στο χείλος της αβύσσου. Αλλά στην ιστορία της ανθρωπότητας υπάρχει το απρόβλεπτο, που αλλάζει την πορεία των πραγµάτων. Γι’ αυτό, κατά βάθος, είµαι αισιόδοξος». Αυτά λέει σε συνέντευξή του στη Ρεπούμπλικα ο γάλλος φιλόσοφος, κοινωνιολόγος και ανθρωπολόγος Εντγκάρ Μορέν, που τον ονόµασαν «Ντιντερό του 20ού αιώνα».

Στα νιάτα του πίστεψε στον κοµµουνισµό, ήταν λογικό, πολέµησε στην Αντίσταση υπό τις εντολές του Φρανσουά Μιτεράν, µπήκε στο απελευθερωµένο Παρίσι κυµατίζοντας τη γαλλική σηµαία µαζί µε τη Μαργκερίτ Ντυράς. ««Το κόµµα ήταν σαν εκκλησία, ένας ιερός χώρος, κάτι αδιανόητο για τους σηµερινούς νέους». Τον έδιωξαν από το ΚΚΓ το 1951 όταν άσκησε κριτική στον Μάο. Υστερα πίστεψε στη δηµοκρατία, «έµοιαζε η τέλεια συνταγή για τη συµβίωση». Στη συνέχεια καλλιέργησε την ψευδαίσθηση ότι ο καταναλωτισµός θα έφερνε την ειρήνη. ∆ιαψεύστηκε. Αλλά δεν έπαψε να ακολουθεί την ίδια µέθοδο: θέση, αντίθεση, σύνθεση. Το τελευταίο του βιβλίο είναι αφιερωµένο στην ελπίδα. «Οι νέοι έχουν χάσει το µέλλον», λέει,«κι έχουν ανάγκη από ελπίδα».

Ο Μορέν δηλώνει σήµερα «droitier gauchiste», ας πούµε δεξιός µε αριστερό προσανατολισµό. «Είµαι δεξιός γιατί σύµφωνα µε την επαναστατική παράδοση θέλω να υπερασπίζοµαι την ελευθερία, και είµαι αριστερός γιατί πιστεύω ότι έχουµε ανάγκη τον ριζοσπαστισµό». Στη νέα ιδεολογία της εποχής, τον φόβο, αντιτάσσει την «πολιτική του πολιτισµού» (στην οποία αναφέρθηκε ατυχώς ο πρόεδρος Σαρκοζί το 2008), δηλαδή την επιστροφή της κυριαρχίας της πολιτικής έναντι της οικονοµίας, του δηµοσίου έναντι του ιδιωτικού. «Τα κόµµατα της Αριστεράς δέχθηκαν απαθώς τον φιλελευθερισµό χωρίς να καταλάβουν ότι έπρεπε πρώτα να συζητηθούν οι κανόνες και να διαφυλαχθούν τα δικαιώµατα. Με την οικονοµική παγκοσµιοποίηση αποκτήσαµε θετικά πράγµατα, όπως η κυκλοφορία των ανθρώπων και των ιδεών, αλλά ενσωµατώσαµε και τους ρυθµούς εργασίας της Κίνας».

Το όνειρο του γάλλου φιλοσόφου είναι να δει να γεννιέται µια νέα εποχή για την Αριστερά. «∆εν υπάρχουν µυστικά. Οι δύο λέξεις που πρέπει να ανακαλύψουµε εκ νέου είναι η αλληλεγγύη και η ευθύνη. Με την ηθική, αλλά και µε την πολιτική έννοια. Η ιδέα ενός ενιαίου κόµµατος της Αριστεράς είναι θνησιγενής γιατί περιλαµβάνει δυνάµεις που δύσκολα θα µπορέσουν να υπερβούν τις διαφορετικές ταυτότητές τους. Είναι προτιµότερη µια συµµαχία που θα ενώνει τους αριστερούς χωρίς κανείς να απαρνείται τις ρίζες του, σύµφωνα µε µια διαδικασία που ονοµάζω µεταµόρφωση». Οπως στη φύση, όπου η κάµπια αυτοκαταστρέφεται για να γίνει χρυσαλλίδα κι ύστερα πεταλούδα. «Να προχωράµε µπροστά, ενσωµατώνοντας το παρελθόν µας», αυτό είναι το δόγµα του Μορέν.