Σημασία έχει η ατομική ευθύνη

Στον Τζόναθαν Λίτελ δεν αρέσει η λέξη «κακό». Ο απλός δολοφόνος, ο ψυχωσικός που κάνει τρομερά πράγματα επειδή τρομερά πράγματα περνούν από το μυαλό του έχει αστυνομικό, ενδεχομένως και ψυχαναλυτικό, ενδιαφέρον. Αλλά δεν έχει καμιά σχέση με εκείνον που σκοτώνει στο όνομα της κυβέρνησής του. Ο τελευταίος, που τον συναντάμε στη Γερμανία, στη Ρουάντα, στο Ιράκ ή στη Βοσνία, είναι ένας «κανονικός» άνθρωπος που μετέχει και υπακούει σε ένα μεγάλο γραφειοκρατικό θεσμό. Βασανίζει, βιάζει ή σκοτώνει επειδή πιστεύει είτε ότι είναι σωστό είτε ότι είναι δίκαιο.

Ο συγγραφέας των Ευμενίδων δεν κάνει σύγκριση ανάμεσα στο Ολοκαύτωμα και τον Πόλεμο του Ιράκ. Δεν παρομοιάζει τον Χίτλερ με τον Μπους. Αυτό που συγκρίνει είναι οι διαδικασίες που οδηγούν τα άτομα να κάνουν τρομερά πράγματα. Και το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει- όπως λέει σε συνέντευξή του στο περιοδικό Λ΄ Εσπρέσσο - είναι ότι από ψυχολογική άποψη δεν υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στον Αμερικανό στρατιώτη που διαπράττει αγριότητες στο Ιράκ, στον Ρώσο στρατιώτη που επιδίδεται σε βιαιοπραγίες στη Γεωργία και στον Γερμανό στρατιώτη που στέλνει Εβραίους στους θαλάμους αερίων. Όλοι τις κυβερνήσεις τους υπηρετούν. Κανείς δεν αμφιβάλλει ότι η χώρα του ή η κυβέρνησή του κάνει αυτό που πρέπει. Με τον ίδιο τρόπο σκέφτονταν στην εποχή τους και οι Σταυροφόροι: σκότωναν επειδή πίστευαν ότι αυτό περίμενε από εκείνους ο Θεός.

Όταν μια χώρα πηγαίνει σε πόλεμο, συνεχίζει ο Λίτελ, οι στρατιώτες δεν είναι τίποτα περισσότερο από στρατιώτες. Και δεν έχει καμιά σημασία γιατί ξέσπασε ο πόλεμος ή τι συμφέροντα υπηρετεί η χώρα. Ο στρατιώτης από το Αμβούργο το 1939 ή το 1940 δεν βρισκόταν σε καλύτερη θέση για να κρίνει αυτό που έκανε ο Χίτλερ από τον Αμερικανό στρατιώτη που σήμερα κρίνει την πολιτική του Μπους. Η πολιτική σκέψη στην οποία στηρίχθηκε η προσπάθεια εξαφάνισης όλων των Εβραίων από προσώπου γης είναι βέβαια μοναδική και δεν μπορεί να συγκριθεί με οποιαδήποτε άλλη. Από την πλευρά του στρατιώτη, όμως, μικρή διαφορά έκανε αν σκότωνε Εβραίους, Πολωνούς ή Λευκορώσους. Και τους σκότωνε κάθε μέρα για χιλιάδες διαφορετικούς λόγους. Συνολικά, οι Γερμανοί σκότωσαν περισσότερους κατοίκους της Σοβιετικής Ένωσης από Εβραίους: κάπου 20 εκατομμύρια ψυχές. Χάθηκε ένας στους τέσσερις Λευκορώσους, από τους οποίους λιγότεροι από τους μισούς ήταν Εβραίοι.

Ποια είναι λοιπόν η ευθύνη, αν υπάρχει, του απλού στρατιώτη; «Είναι μια δύσκολη ερώτηση. Δεν είναι δυνατόν να συλλάβει κανείς, να δικάσει και να καταδικάσει τους υπεύθυνους για τον θάνατο 20 εκατομμυρίων ανθρώπων. Αυτό που μένει λοιπόν είναι η ατομική ευθύνη. Πολλοί από εκείνους τους στρατιώτες δικαιολογούνται λέγοντας ότι βρίσκονταν σε πόλεμο. Και ότι στον πόλεμο έτσι συμπεριφέρεσαι».

Χωρίς αύριο

Ήταν όνειρο του Παναγούλη να οργανωθεί μια διαμαρτυρία στην Ακρόπολη, το αποκαλύπτει η Οριάνα Φαλάτσι στο βιβλίο της «Ένας Άνδρας». Τότε ο στόχος ήταν σαφής: η δικτατορία. Σήμερα τα πράγματα είναι λίγο πιο μπερδεμένα.

Στη Γαλλία προσπαθούν να καταλάβουν τι συμβαίνει. Και, κυρίως, αν αυτή η εξέγερση τους αφορά. «Πρόκειται για μια προειδοποίηση», λέει ο εκπρόσωπος των Σοσιαλιστών ΖανΚριστόφ Καμπαντελίς, που είναι ελληνικής καταγωγής. «Οι διαδηλωτές δεν είναι αναρχικοί, αλλά άνθρωποι με πανεπιστημιακή μόρφωση», τονίζει ο Πράσινος Νοέλ Μαμέρ, που μάλλον θεωρεί ότι οι αναρχικοί είναι όλοι του Δημοτικού. «Πίσω απ΄ όλα αυτά βρίσκεται η ακραία υποβάθμιση όλου του εκπαιδευτικού συστήματος» συμπληρώνει η Μαριέλ ντε Σαρνέ, αντιπρόεδρος του κεντρώου ΜoDem. Και η παρατήρησή της αφορά εξίσου την Ελλάδα και τη Γαλλία. Τα προβλήματα των νέων είναι κοινά, ίσως εδώ πιο οξυμμένα από εκεί, αλλά στα ίδια αδιέξοδα οδηγούν. «Στην Ισπανία είχαμε τη γενιά των 800 ευρώ, όλους αυτούς τους αιώνιους stagiaires στους οποίους αρνούνται την πρόσβαση στην απασχόληση», συνεχίζει ο Καμπαντελίς. «Στην Ελλάδα τους λένε γενιά των 600 ευρώ, κι είναι αυτοί που βγήκαν στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν εναντίον μιας κοινωνίας χωρίς αύριο. Στη Γαλλία πώς θα τους ονομάσουμε; Δεν τους βλέπετε όλους αυτούς τους κατόχους διπλωμάτων και υπερδιπλωμάτων που δεν μπορούν να βρουν δουλειά;».

Για μια κοινωνία χωρίς αύριο μιλά και ο 22χρονος Αλέξης Λυκούδης, «ο άλλος Αλέξης» στον οποίο αφιέρωσε προχθές η Μοντ μια ολόκληρη σελίδα. Μια από τις καλύτερες μέρες της ζωής του, το παραδέχεται, ήταν όταν μπήκε στο Πανεπιστήμιο. Αλλά τώρα το περιφρονεί το σύστημα, «δεν είναι φτιαγμένο με βάση την ευφυΐα, αλλά το χρήμα». Τι μένει όταν δεν έχεις καμιά προοπτική, κι επιπλέον δεν σ΄ ακούει κανείς; Να βγεις στους δρόμους, να καταλάβεις το πανεπιστήμιο ή το εργοστάσιο. Ο ίδιος τοποθετείται κάπου ανάμεσα στις ταραχές που έγιναν στα γαλλικά προάστια το 2005 και στις διαδηλώσεις που έγιναν τον επόμενο χρόνο κατά του Συμβολαίου Πρώτης Απασχόλησης. Η εξέγερση, λέει στη Γαλλίδα δημοσιογράφο, πρέπει να συνεχιστεί μέχρι την παραίτηση της κυβέρνησης. Και μετά;

Καθόμαστε σε μια πυριτιδαποθήκη, σημειώνει η κοινωνιολόγος Ιζαμπέλ Σομιέ στη Λιμπερασιόν. Στη διάρκεια των δεκαετιών του ΄80 και του ΄90 θάψαμε την εργατική τάξη, δεν υπήρχε πια, μας είχε καταλάβει η μακαριότητα του τέλους των τάξεων. Και ξαφνικά, στα τέλη της δεκαετίας του ΄90, είδαμε πολύ σκληρές συγκρούσεις, εργάτες να απειλούν να ανατινάξουν τα εργοστάσιά τους ή να μολύνουν ένα ποτάμι. Όταν εκφράζεσαι με βίαιο τρόπο, σε βλέπουν περισσότεροι. Τα συνδικάτα και τα κόμματα έχουν χάσει εδώ και χρόνια τη δύναμή τους, μπορεί να οργανώνουν κινητοποιήσεις, αλλά οι μεταρρυθμίσεις έτσι κι αλλιώς περνάνε. Ορισμένοι νέοι στρέφονται λοιπόν προς την άμεση δράση. Όταν δεν έχεις διέξοδο ούτε ελπίδα, σπας βιτρίνες και πετάς πέτρες στην αστυνομία.

Το μυστικό του Τάσεν

Κάθε χρόνο, αυτός ο Γερμανός μεγιστάνας των εκδόσεων τέχνης πουλάει 20 εκατομμύρια βιβλία σε όλο τον κόσμο. Μέρες που είναι, και θέλουμε να πάρουμε δώρα για τους φίλους μας, θα μπορούσαμε να μάθουμε το μυστικό του κυρίου Τάσεν;

«Όταν ήμουν έφηβος και ζούσα στην Κολωνία, δεν τολμούσα να αγγίξω τα όμορφα βιβλία στα βιβλιοπωλεία. Οι βιβλιοπώλες με κοιτούσαν σαν να ήμουν βάνδαλος. Θυμάμαι ακόμη τη χαρά που ένιωσα όταν μια θεία μου μου χάρισε ένα βιβλίο για τον Μαγκρίτ που κόστιζε 75 μάρκα! Κατά σύμπτωση, όταν στις αρχές της δεκαετίας του ΄80 άνοιξα ένα μικρό βιβλιοπωλείο με κόμικς, είχα την ευκαιρία να αγοράσω 40.000 βιβλία για τον Μαγκρίτ στα αγγλικά. Τα έβαλα προς πώληση αντί 10 μάρκων το ένα και έφυγαν σαν κουλούρια. Σκέφτηκα τότε: αφού υπάρχει τόσο μεγάλο ενδιαφέρον, γιατί να μην αρχίσω να εκδίδω μόνος μου τέτοια βιβλία; Ξεκίνησα με δύο “σίγουρους”, Νταλί και Πικάσο, που πούλησαν εκατομμύρια αντίτυπα. Βοηθά βέβαια και η τιμή τους, 7 ευρώ, που καθίσταται δυνατή επειδή οι εκδόσεις είναι τρίγλωσσες. Αλλά δεν έμεινα εκεί, πέρασα και σε πιο “ειδικούς” καλλιτέχνες, όπως είναι ο φωτογράφος Εντ Φοξ ή ο ζωγράφος Κρίστοφερ Γουντ.

Ξέρω την επόμενη ερώτησή σας, έχει σχέση με τα τολμηρά- ορισμένοι τα χαρακτηρίζουν πορνογραφικά- βιβλία που εκδίδω. Θα σας εξομολογηθώ κάτι: το σεξ δεν πουλάει όσο νομίζετε. Λένε ότι ο Τάσεν βγάζει λεφτά με τα τολμηρά βιβλία, αλλά δεν είναι αλήθεια. Είμαι εκλεκτικός. Αλλά το καλό βιβλίο δεν πρέπει να περιορίζεται στη ζωγραφική της Αναγέννησης. Όταν λοιπόν η φωτογράφος Ναόμι Χάρις μού πρότεινε ένα λεύκωμα για τους swingers, αυτούς τους Αμερικανούς που ζουν στη μέση της ερήμου ανταλλάσσοντας τους συντρόφους τους, ενθουσιάστηκα. Η Χάρις πέρασε μήνες μαζί τους, αναγκασμένη να ζει γυμνή κι αυτή, και έκανε εξαιρετική δουλειά.

Με κατηγορούν επίσης ότι εδώ και μερικά χρόνια εκδίδω σε περιορισμένα αντίτυπα κάποια βιβλία που η τιμή τους μπορεί να φτάσει και τα 10.000 ευρώ. Είναι όμως ο μόνος τρόπος να εμπλέξω προσωπικά έναν μεγάλο καλλιτέχνη. Δεν μπορείς να ζητήσεις από έναν Ίνγκμαρ Μπέργκμαν (που συνεργάστηκε μαζί μας μέχρι τον θάνατό του), από έναν Μπίλι Ουάιλντερ ή από ένα Ζαν Νουβέλ να ξεθάψουν τα αρχεία τους για ένα οποιοδήποτε βιβλίο. Ο πρώτος που έπαιξε το παιχνίδι ήταν ο Χέλμουτ Νιούτον, με τον οποίο βγάλαμε το Sumo, που ζύγιζε 35 κιλά. Όταν το έστειλα στον Μοχάμεντ Άλι για να τον πείσω να συνεργαστούμε, με πήρε τηλέφωνο ο μάνατζέρ του. “Γιατί στείλατε στον κ. Άλι αυτό το βιβλίο με όλες αυτές τις γυμνές κυρίες;”. “Πείτε του ότι δεν έχουν λεφτά για να αγοράσουν ρούχα”, απάντησα. Του Μοχάμεντ Άλι του άρεσε το καλαμπούρι κι έτσι βγήκε το μνημειώδες Greatest of Αll Τimes ».

(Από συνέντευξη του 47χρονου Μπένεντικτ Τάσεν που δημοσιεύθηκε στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού Λ΄Εξπρές)

Μια επιχείρηση χωρίς προνόμια

Σ΄ αυτόν τον κόσμο των εξωφρενικών ανισοτήτων, όπου οι αδύνατοι αναγκάζονται να ενισχύσουν τους δυνατούς για να μην τους συμπαρασύρουν στην πτώση τους, υπάρχουν κάποιες νησίδες όπου η (σχετική) ισότητα συνοδεύει την αποτελεσματικότητα.

Δεύτερη σε μέγεθος χαρτοβιομηχανία της Σουηδίας, και μια από τις αρχαιότερες επιχειρήσεις της χώρας, η Ηolmen ιδρύθηκε το 1633 και παράγει σήμερα για τον Τύπο 120 χιλιόμετρα χαρτιού την ώρα. Το βασίλειό της έχει έκταση 10 εκατομμύρια στρέμματα και εκτείνεται σε απέραντα δάση ελάτων, πεύκων και σημύδων, όπου έχουν εγκατασταθεί φράγματα για την προμήθεια της επιχείρησης με ανανεώσιμη ενέργεια. «Από τότε που ιδρύθηκε η εταιρεία», λέει ο διευθυντής ανθρώπινου δυναμικού Τόμι Χάγκλουντ, «κανένα ηγετικό της στέλεχος δεν έχει ποτέ ζητήσει κάποιο προνόμιο από το οποίο να μην επωφελείται το σύνολο των εργαζομένων. Είναι ζήτημα αρχής και αποτελεσματικότητας: όταν αυξάνεις τις ανισότητες στους κόλπους μιας επιχείρησης, πώς να ζητήσεις μετά απ΄ όλους να εργαστούν για την επιτυχία της;».

Ο πρόεδρος της εταιρείας λέγεται Μάγκνους Χαλ, είναι 49 ετών και δεν θυμίζει σε τίποτα τα fat cats, όπως αποκαλούν τους άπληστους εργοδότες οι Βρετανοί. Οι ετήσιες απολαβές του φτάνουν τα 660.000 ευρώ, 20 φορές μεγαλύτερες από εκείνες των απασχολουμένων στην επιχείρηση. Αλλά η σύμβασή του δεν προβλέπει ούτε μπόνους ούτε κάποια παχυλή σύνταξη. «Το να είσαι δέσμιος ενός βιομήχανου που διαχειρίζεται τις επενδύσεις του σε μακροπρόθεσμη κλίμακα έχει αρκετά πλεονεκτήματα», λέει χαμογελώντας στην απεσταλμένη του περιοδικού Μαριάν ο Τόργκνι Χάμαρ, αντιπρόεδρος του συνδικάτου Ledarna που συμμετέχει εδώ και 15 χρόνια στο διοικητικό συμβούλιο. «Έχουμε επικρίνει μερικές φορές το ύψος των μερισμάτων που εισπράττουν οι μέτοχοι της επιχείρησης, αλλά οι μισθοί των στελεχών κινούνταν πάντα σε λογικά επίπεδα», προσθέτει ο Ρότζερ Μπέργκλουντ από το συνδικάτο Ρappers, που μετέχει στη γιγαντιαία κεντρική συνομοσπονδία LΟ. Οδηγός φορτηγού εδώ και 22 χρόνια, ο Πάτρικ Χέντενστρεμ θυμάται την κλήρωση που είχε γίνει κατά τη διάθεση των πρώτων μετοχών του ομίλου, το 1998. «Αν και απλός εργαζόμενος, μπόρεσα να αγοράσω 1.000 μετοχές, ενώ ο πρόεδρος αναγκάστηκε να αρκεστεί στις 800. Βρίσκω τη διαδικασία αυτή εξαιρετικά δίκαιη».

Μια τόσο μεγάλη επιχείρηση, βέβαια, δεν θα μπορούσε να μείνει αλώβητη απέναντι στην κρίση. Πρόσφατα ανακοινώθηκε η κατάργηση 260 θέσεων εργασίας. Αλλά κανείς δεν θα απολυθεί: οι αποχωρήσεις θα γίνουν εθελοντικά και σε διάστημα τριών ετών, ενώ στις πρόωρες συντάξεις και τα πριμ θα προστεθεί η οικονομική ενίσχυση από το Τryggetsfοrsakring, ένα ίδρυμα που χρηματοδοτείται από την εργοδοσία και τα συνδικάτα των μισθωτών. «Όπως και άλλοι εργαζόμενοι, δεχόμαστε κι εμείς επιθέσεις από τη φιλελεύθερη κυβέρνησή μας», λένε ο Χάμαρ και ο Μπέργκλουντ. «Αλλά δεν θα εγκαταλείψουμε ποτέ ένα συνάδελφό μας στην άκρη του δρόμου».

Μακιγιάροντας τον Στάλιν

«Μας προκαλεί ανησυχία η ευρεία διάδοση συνταγών για την ανανέωση της Ρωσίας μέσω του αυταρχικού εκσυγχρονισμού, ακόμη και της δικτατορίας, και η προπαγάνδιση μιας βίας με πολλά εκατομμύρια θύματα και κοινωνικές διώξεις».

Αυτό αναφέρει η κοινή διακήρυξη του διεθνούς συνεδρίου που πραγματοποιήθηκε την περασμένη εβδομάδα στη Μόσχα με θέμα την προσωπικότητα του Στάλιν. Στη σύνοδο έλαβαν μέρος ιστορικοί από πολλά πανεπιστήμια, από το Χάρβαρντ και τη Σορβόννη μέχρι το Κέιμπριτζ, το Στάνφορντ και τη Βαρσοβία. Αλλά ο Ντμίτρι Μεντβέντεφ δεν έκρινε σκόπιμο να στείλει χαιρετισμό. Όχι επειδή είχε πολλές δουλειές: πρόσφατα έστειλε χαιρετισμό σε ένα συνέδριο αφιερωμένο στη μνήμη του Σολζενίτσιν και σε άλλες εκδηλώσεις. Ο βασικός λόγος είναι ότι το Κρεμλίνο «χαϊδεύει» τον Στάλιν. Και τον χρησιμοποιεί για να δικαιολογήσει το κλίμα αυταρχισμού και το έλλειμμα δημοκρατίας που χαρακτηρίζουν τη Ρωσία.

Ένα πρόσφατο βιβλίο του Αλεξάντρ Φιλίποφ, που κυκλοφόρησε με επίσημη έγκριση, παρουσιάζει τον Στάλιν ως έναν εκσυγχρονιστή και αποτελεσματικό ηγέτη, τοποθετώντας στο ίδιο επίπεδο και τον σημερινό πρωθυπουργό Βλαντίμιρ Πούτιν. «Χρησιμοποιείτε επιχειρήματα που οι νέοι δεν καταλαβαίνουν», απάντησε ο υπουργός Παιδείας Αντρέι Φούρσενκο στους ξένους ιστορικούς που διατύπωσαν ερωτήματα για το βιβλίο αυτό. Πράγματι, οι σημερινοί νέοι της Ρωσίας- και όχι μόνο αυτοί- κοιτούν με άλλο μάτι τον άνθρωπο που με την υποχρεωτική εκβιομηχάνιση προκάλεσε εκατομμύρια θύματα. Σύμφωνα με στοιχεία που παρουσίασε ο Λεβ Γκουντκόβ, διευθυντής του κέντρου αναλύσεων Levada, το 12% του πληθυσμού που έβλεπε θετικά τον Στάλιν την προηγούμενη δεκαετία έχει ξεπεράσει σήμερα το 50%. Κι ανάμεσά τους, είναι πολλοί Ρώσοι με ανώτατη μόρφωση.

Στα σχολικά εγχειρίδια- επισήμανε ο ιστορικός Αρσένι Ροχίνσκι από τη Μη Κυβερνητική Οργάνωση «Μνήμη»- ο σταλινικός τρόμος χαρακτηρίζεται κάτι προδιαγεγραμμένο, απέναντι στο οποίο δεν υπήρχαν εναλλακτικές λύσεις. Η τηλεόραση παρουσιάζει τον Στάλιν ως ένα δυστυχισμένο άνθρωπο με προβληματική οικογενειακή ζωή, που περιβαλλόταν από προδότες. Η κρατική εξουσία αντιμετωπίζεται εν γένει σαν να είναι υπεράνω ηθικών ή νομικών κρίσεων. Άλλωστε δεν υπάρχει στη Ρωσία κάποια νομοθεσία που να χαρακτηρίζει έγκλημα τον τρόμο εκείνης της εποχής, με εξαίρεση δύο σειρές στον νόμο του 1991 για την αποκατάσταση των θυμάτων. Και η μνήμη είναι κατακερματισμένη. Τα 800 μνημεία που υπάρχουν αποτελούν ατομικές πρωτοβουλίες και κατά κανόνα βρίσκονται μακριά από το κέντρο των πόλεων. Η οργάνωση έχει εντοπίσει στο Ιnternet περισσότερα από 2,7 εκατομμύρια ονόματα θυμάτων, αλλά με τα πενιχρά μέσα που διαθέτει θα χρειαστεί πολλές δεκαετίες για να τα συγκεντρώσει σε μια βάση δεδομένων.

Όπως γράφει η Πιλάρ Μπονέτ στην Ελ Παΐς, μασκοφόροι αξιωματούχοι έκαναν έφοδο την περασμένη εβδομάδα στα γραφεία της «Μνήμης» στην Πετρούπολη και κατέσχεσαν χιλιάδες έγγραφα που σχετίζονται με τη σταλινική περίοδο. Οι ξένοι ιστορικοί υπέγραψαν ένα κείμενο με το οποίο ζητούν την επιστροφή τους. Δύσκολα θα εισακουστούν.

Ο ρυπαίνων επιβραβεύεται

«Τα περιβαλλοντικά ζητήματα είναι ένα είδος πολυτελείας. Σήμερα που πρέπει να σφίξουμε το ζωνάρι, πρέπει να καταργήσουμε τα είδη πολυτελείας, κι ακόμη περισσότερο τα είδη βλακώδους πολυτελείας».

Η δήλωση αυτή ανήκει στον Βάτσλαβ Κλάους, τον πρόεδρο της χώρας που σε λίγες ημέρες θα αναλάβει την προεδρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Και την έκανε στις Βρυξέλλες, εκεί που είχαν συγκεντρωθεί την περασμένη Παρασκευή οι Ευρωπαίοι ηγέτες για να δείξουν στον υπόλοιπο πλανήτη ότι είναι πρωτοπόροι στη μάχη κατά των κλιματικών αλλαγών, όπως ήταν πρωτοπόροι και στην αντιμετώπιση της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Ο Τσέχος πρόεδρος ήταν σίγουρα ο πιο προκλητικός. Αλλά δεν ήταν μόνος. Ο Μπερλουσκόνι έδωσε μάχη για να μην περάσει η μείωση κατά 20% των ρυπογόνων εκπομπών μέχρι το 2020. Η Άνγκελα Μέρκελ δήλωσε κατηγορηματικά ότι δεν πρέπει με κανέναν τρόπο να πληγεί η γερμανική βιομηχανία, γιατί θα παρασύρει μαζί της όλο τον κόσμο. Από κοντά βέβαια κι οι συνήθεις ύποπτοι, οι Πολωνοί.

Η συμφωνία για τη μείωση των αερίων του θερμοκηπίου τελικά επιτεύχθηκε, και μάλιστα εύκολα. «Υes we can, and yes you can», αναφώνησε ο καθ΄ όλα θλιβερός Μπαρόζο, ενώ ο Σαρκοζί μίλησε για «ιστορικό γεγονός». Η αλήθεια όμως είναι πολύ διαφορετική. Η Γερμανία, η Πολωνία και η Ιταλία απέσπασαν μια μαζική ποσότητα δωρεάν «δικαιωμάτων ρύπανσης». Θεωρητικά, ένα μέρος αυτών των δικαιωμάτων θα πρέπει από το 2013 να αρχίσει να αγοράζεται. Από τον κανόνα αυτόν, όμως, θα εξαιρούνται οι βιομήχανοι που θα αποδεικνύουν ότι αντιμετωπίζουν ανταγωνισμό από το εξωτερικό. Μα υπάρχει σοβαρός βιομηχανικός τομέας στην Ευρώπη που να μην αντιμετωπίζει διεθνή ανταγωνισμό- ή που να μη χρησιμοποιεί αυτό το επιχείρημα προκειμένου να εκβιάζει για ευνοϊκή μεταχείριση;

Το περίφημο Σύστημα Ανταλλαγής Εκπομπών αποτελεί μια μεγάλη απάτη- και ένα εργαλείο για να αυξάνουν τα κέρδη τους οι βιομηχανίες. Το 90% των αδειών παραγωγής διοξειδίου του άνθρακα παραχωρείται- και θα συνεχίσει να παραχωρείται- στους μεγαλύτερους ρυπαντές, πολλοί από τους οποίους μεταβιβάζουν το υποτιθέμενο κόστος αυτών των αδειών στους πελάτες τους. Πρόκειται για μια τέλεια αντιστροφή της περιβαλλοντικής δικαιοσύνης, γράφει ο Τζορτζ Μόνμπιοτ στην Γκάρντιαν. Ο ρυπαίνων επιβραβεύεται. Κι όσο μεγαλύτερη είναι η ρύπανση, τόσο μεγαλύτερη και η επιβράβευση.

Ποιος βρίσκεται πίσω από αυτή τη διαστροφή; Η πρώην υπουργός Περιβάλλοντος και σημερινή καγκελάριος της Γερμανίας. Η Άνγκελα Μέρκελ, γνωστή πλέον και ως Φράου Νάιν, είναι ο νέος «βρωμιάρης της Ευρώπης». Την ώρα που δαπανά δισεκατομμύρια ευρώ για προγράμματα που αποφέρουν κέρδη στις γερμανικές βιομηχανίες (όπως η κατασκευή μισού εκατομμυρίου ηλιακών οροφών που αντιστοιχούν στο 0,4% της ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας), στυλώνει τα πόδια της σε οποιοδήποτε πρόγραμμα μείωσης των αερίων του θερμοκηπίου που θα είχε κάποιο κόστος για τις βιομηχανίες αυτές. Τέτοια προγράμματα άλλωστε, το είπαμε, είναι είδη πολυτελείας.

Εκλεγμένες ολιγαρχίες

«Στις σύγχρονες δημοκρατίες υπάρχουν ορισμένα δημόσια αγαθά, όπως για παράδειγμα η μη διαστρεβλωμένη πολιτική επικοινωνία, που δεν μπορεί να προσαρμόζονται στις οικονομικές προσδοκίες των επενδυτών. Η ανάγκη των πολιτών για ενημέρωση δεν μπορεί να ικανοποιηθεί από την κουλτούρα εύπεπτων ήχων που ανθεί σε ένα τοπίο όπου κυριαρχεί η εμπορική τηλεόραση».

Αυτά έλεγε στις 6 Νοεμβρίου ο Γιούργκεν Χάμπερμας σε μια συνέντευξή του στη γερμανική εφημερίδα Ντι Τσάιτ. Σύμφωνα με τον Γερμανό φιλόσοφο, ένα από τα κυριότερα συμπτώματα της υποχώρησης της πολιτικής είναι η μεταβίβαση των μέσων ενημέρωσης σε ιδιωτικά συγκροτήματα, τα οποία διαστρεβλώνουν και παραποιούν τις ειδήσεις προκειμένου να διαμορφώσουν μια παθητική και υποταγμένη κοινή γνώμη που ούτε γνωρίζει ούτε ελέγχει. Υπάρχει όμως και η άλλη όψη του νομίσματος, που μοιάζει να διαφεύγει από τους διαστρεβλωτές: ότι αυτά τα ομοιογενοποιημένα μέσα δεν διαθέτουν τις κεραίες για να καταλάβουν αυτά που συμβαίνουν στην κοινωνία, η οποία αποτελεί γι΄ αυτούς κάτι αποκομμένο από την καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Ίσως λοιπόν να μην είναι τελικά τόσο έξυπνη στρατηγική η χρησιμοποίηση των μέσων για το καμουφλάρισμα και τη συγκάλυψη.

Η έκρηξη που σημειώθηκε αυτήν την εβδομάδα στην Ελλάδα, και οι ταραχές που ακολούθησαν σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις, να είναι άραγε μια βίαιη εκδήλωση αυτού του διαζυγίου ανάμεσα στους πολίτες και τους εκπροσώπους τους; Όταν η πολιτική μετατρέπεται σε επάγγελμα μιας εκλεγμένης ολιγαρχίας που είναι ανίκανη να ακούσει τους «απ΄ έξω»- παρατηρεί η Νάντια Ουρμπινάτι στη Ρεπούμπλικα - τι μένει στους πολίτες που βλέπουν να τους γλιστρά η αγοραστική τους δύναμη, η ελπίδα για μια δουλειά, η βεβαιότητα της σύνταξης; Όταν τα πολιτικά εργαλεία (κόμματα, κινήματα, μέσα ενημέρωσης) δεν βρίσκονται στα χέρια των πολιτών, σε τι μορφές συλλογικής δράσης μπορεί να προσφύγει η δημοκρατική κοινωνία; Τι μορφές επικοινωνίας μπορούν να υπάρχουν ανάμεσα στους θεσμούς και την κοινωνία των πολιτών όταν οι πρώτοι μετατρέπονται σε απομονωμένα φρούρια και η δεύτερη σε ένα σύνολο ανίσχυρων πολιτών που δεν τους ενώνει καμιά πολιτική γλώσσα;

Την ώρα που στην Ελλάδα αναρωτιόμαστε ποιοι πετάνε πέτρες, ποιοι σπάνε και λεηλατούν τα καταστήματα, στην Ευρώπη φοβούνται ότι ο ελληνικός «ιός» θα μεταδοθεί και στους δικούς τους εξοργισμένους και απελπισμένους πολίτες. Πέρα από τις βλακείες για τους απογόνους εκείνων που είπαν Μολών Λαβέ στους Πέρσες και ΟΧΙ στους Ιταλούς, η ελληνική «εξέγερση» φέρνει στην επιφάνεια τις αδικίες της παγκοσμιοποίησης, τις ανισότητες και τους αποκλεισμούς. Είναι εύκολο για τους Ευρωπαίους ηγέτες να ρίξουν όλη την ευθύνη στον Καραμανλή. Αλλά δεν είναι αρκετό: πρέπει να κοιταχτούν και στον καθρέφτη.

Προς μια παγκόσμια κυβέρνηση

«Για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία, ένα είδος παγκόσμιας κυβέρνησης φαίνεται πιθανό». Τζέφρι Μπλέινι, εξέχων Αυστραλός ιστορικός.

Η οικονομική κρίση είναι παγκόσμια, το φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι παγκόσμιο, το ίδιο και ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας. Όσο περνούν τα χρόνια τόσο πιο φανερό γίνεται ότι στα παγκόσμια προβλήματα οι απαντήσεις δεν μπορεί να είναι εθνικές ούτε καν περιφερειακές, αλλά απαιτούν συντονισμό μεταξύ όλων των κυβερνήσεων του κόσμου. Οι επαναστάσεις στις μεταφορές και τις επικοινωνίες καθιστούν αυτόν τον συντονισμό δυνατό. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ήδη προχωρήσει σε ένα είδος συλλογικής διακυβέρνησης και το μοντέλο αυτό θα μπορούσε να επεκταθεί. Οδεύουμε λοιπόν, αργά αλλά σταθερά, στη συγκρότηση μιας παγκόσμιας κυβέρνησης;

Ο Μπλέινι βλέπει μια τέτοια προοπτική κάποια στιγμή μέσα στους προσεχείς δύο αιώνες, κάτι που είναι αρκετά απογοητευτικό αφού η στήλη μάλλον δεν θα προλάβει να τη σχολιάσει. Κάποια πρώτα βήματα, πάντως, διαφαίνονται σε μια πρόσφατη έκθεση του Μanaging Global Ιnsecurity, ενός ιδρύματος στο οποίο συμμετέχουν μεταξύ των άλλων ο Τζον Ποντέστα, επικεφαλής της ομάδας του Ομπάμα για τη μεταβίβαση της εξουσίας, και ο πρόεδρος του Βrookings Ιnstitution Στρόουμπ Τάλμποτ. Σύμφωνα με την έκθεση αυτή, θα πρέπει να εξεταστούν άμεσα τρία πράγματα: η δημιουργία μιας θέσης υπάτου αρμοστή των Ηνωμένων Εθνών για τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας, η συγκρότηση μιας ειρηνευτικής δύναμης 50.000 ανδρών υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών και η επεξεργασία μιας δεσμευτικής συμφωνίας για τις κλιματικές αλλαγές.

Η έκθεση χρησιμοποιεί τον όρο «υπεύθυνη κυριαρχία» (υπό αμερικανική ηγεσία, φυσικά) και αποφεύγει να μιλήσει για «παγκόσμια κυβέρνηση», προτιμώντας την «παγκόσμια διακυβέρνηση». Ευρωπαίοι διανοητές όπως ο Ζακ Αταλί σπεύδουν να διευκρινίσουν ότι οποιαδήποτε σκέψη για έναν θεσμικό πλανητάρχη είναι πρόωρη. Και οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θα ήταν οπωσδήποτε πολύ απρόθυμες για κάτι τέτοιο: κάθε φορά που θέτουν στους ψηφοφόρους ένα σχέδιο στενότε ρης συνεργασίας, υφίστανται εξευτελιστικές ήττες. Η διεθνής διακυβέρνηση είναι αποτελεσματική μόνο όταν είναι αντιδημοκρατική. Παρά ταύτα- σημειώνει ο Γκίντεον Ράχμαν στους Φαϊνάνσιαλ Τάιμς - είναι η πρώτη φορά από τότε που ο Ηomo sapiens άρχισε να μουντζουρώνει τους τοίχους των σπηλαίων που μπορούν να γίνουν σοβαρά βήματα προς την κατεύθυνση μιας παγκόσμιας κυβέρνησης. Υπάρχει το ιδεολογικό περίβλημα, υπάρχει η ευκαιρία, υπάρχει και ο τρόπος.

Αρκεί, βέβαια, όλα αυτά να συνοδευτούν από μεγαλύτερη συμμετοχή των πολιτών. «Νομίζω πως μπαίνουμε σε μια καινούργια περίοδο», λέει ο Μάρσαλ Γκαντς, ένας καθηγητής στο Χάρβαρντ που έμαθε τους συντονιστές της εκστρατείας του Ομπάμα να χρησιμοποιούν το Ιnternet για να οικοδομήσουν ένα δίκτυο οπαδών. Ο νεοεκλεγείς πρόεδρος έχει υποσχεθεί ότι θα συνεχίσει την επικοινωνία με τους ψηφοφόρους, ορισμένοι σύμβουλοί του μάλιστα λένε ότι η προεδρία θα λειτουργεί όπως η Wikipedia: θα εμπλουτίζεται καθημερινά από απόψεις. Τόσο πολύ, που ίσως να χρειαστεί μια μέρα κάποιος να τη λογοκρίνει.

Πρόδρομος εξελίξεων

«Ζήτω η Ελλάδα που, για μια ακόμη- αλλά απροσδόκητη- φορά, μας δείχνει τον δρόμο. Πατρίδα της φιλοσοφίας και των μαθηματικών, είναι επίσης εκείνη που ξαναδίνει σήμερα στη λέξη “νεολαία” όλη της τη λάμψη». Σιλβέν, από την ιστοσελίδα της Μοντ.

Δύο είναι οι βασικές προσεγγίσεις των διεθνών μέσων ενημέρωσης για τα γεγονότα των τελευταίων ημερών στην Ελλάδα: η «ανθελληνική» και η «κινηματική». Σύμφωνα με την πρώτη, που εκφράζεται για παράδειγμα από το κύριο άρθρο της Μοντ, οι ταραχές των τελευταίων ημερών αποκαλύπτουν τις ανισορροπίες μιας κοινωνίας που πέρασε μέσα σε λίγα χρόνια από τα Βαλκάνια στην Ευρώπη. Οι μεγάλες οικογένειες (Καραμανλή, Μητσοτάκη, Παπανδρέου) και οι συνεργοί τους εκμεταλλεύονται ένα σύστημα που οι συνέπειές τους πλήττουν μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Η ελληνική κυβέρνηση- συμπληρώνει η Κατ Κρίστοφερ στην Γκάρντιαν - δεν προστατεύει, δεν υπηρετεί, ούτε καν σέβεται τον λαό, κι εκείνος απαντά φοροδιαφεύγοντας, μολύνοντας το περιβάλλον, πληρώνοντας μίζες και παραβιάζοντας ατιμώρητα τον νόμο.

Σύμφωνα με τη δεύτερη προσέγγιση, η έκρηξη που ακολούθησε τη δολοφονία του Αλέξανδρου είναι προϊόν μιας απογοήτευσης της νεολαίας που δεν παρατηρείται μόνο στην Ελλάδα. «Ελλάδα, Γαλλία, Ιταλία: Η καμένη νεολαία», τιτλοφορείται το άρθρο του Ίλβο Ντιαμάντι στη Ρεπούμπλικα, όπου επισημαίνεται ότι με τη βία διατρανώνουν την ύπαρξή τους φοιτητές, εποχικοί εργάτες, περιθωριακοί, μετανάστες, αλλά και παιδιά καλής οικογενείας, νέοι που ασχολούνται πολύ ή και καθόλου με την πολιτική. Αυτά που συμβαίνουν στην Ελλάδα- παρατηρεί ο Ζαν-Μαρσέλ Μπουγκρό στον Νουβέλ Ομπζερβατέρ - ίσως να αποτελούν πρόδρομο γενικότερων εξελίξεων στην Ευρώπη, ο Σαρκοζί φοβάται εδώ και καιρό ότι θα υπάρξει και στη Γαλλία μια «σειρά κοινωνικών συγκρούσεων».

Ποια από τις δύο προσεγγίσεις είναι η σωστή; Μάλλον και οι δύο. Η Ελλάδα πάσχει από βαριές ασθένειες, οι οποίες πλήττουν ιδιαίτερα τους νέους. Σύμφωνα με στοιχεία του ΟΟΣΑ για την περίοδο 1995-2005, η Ελλάδα μπορεί να ερχόταν στη δεύτερη θέση ως προς την κατά κεφαλήν ανάπτυξη του ΑΕΠ, αλλά καταλάμβανε την τελευταία (27η) θέση στην Ευρώπη ως προς την ανεργία των νέων (22,9%). «Εγώ, ρε, ανήκω στη γενιά των 700 ευρώ», απάντησε ένας από τους παριστάμενους στην κηδεία του Αλέξανδρου όταν κάποιος διαμαρτυρήθηκε για το σύνθημα «Το αίμα κυλάει, εκδίκηση ζητάει». Η σύγχυση είναι εξίσου εμφανής με την ένταση. Και τα δύο μαζί αποκαλύπτουν ένα αδιέξοδο. Ένα αδιέξοδο που μπορεί να τυφλώνει και να ηρωοποιεί τους επαγγελματίες ταραξίες, αλλά ταυτόχρονα συσπειρώνει μπροστά στον κοινό εχθρό: τους μπάτσους, τον καπιταλισμό, την «παγκοσμιοποίηση». Το μήνυμα του Σιλβέν είναι προφανώς υπερβολικό. Αλλά εκφράζει μια απελπισία, που αν δεν βρει ένα κανάλι πολιτικής έκφρασης θα οδηγηθεί σε άλλους δρόμους, καταστροφικούς, αυτοκαταστροφικούς, απρόβλεπτους.

Στα συσσίτια της Μαδρίτης

Η περιοχή είναι τουριστική, γεμάτη με γκαλερί, καφέ και ιρλανδέζικα παμπ.
Έτσι, δύσκολα προσέχει κανείς αυτή την καλοντυμένη κυρία που μπαίνει σ΄ ένα γκρίζο κτίριο σέρνοντας το καροτσάκι της.

Η κυρία προχωρεί σ΄ έναν σκοτεινό διάδρομο και φτάνει σ΄ έναν χώρο όπου είναι τοποθετημένες μερικές καρέκλες. Αυτοί που κάθονται, στην πλειονότητά τους γυναίκες, τη χαιρετούν μ΄ ένα νεύμα του κεφαλιού. Επικρατεί απόλυτη σιωπή, που διακόπτεται μόνο όταν η πόρτα απέναντί τους ανοίγει και ακούγεται η χαρούμενη φωνή ενός ηλικιωμένου: «Ο επόμενος!». Στο εσωτερικό, η ατμόσφαιρα είναι κάπως πιο ζεστή, χάρις στην καλή διάθεση των εθελοντών, που δύο φορές την εβδομάδα μοιράζουν τρόφιμα για λογαριασμό μιας θρησκευτικής οργάνωσης.

[«Όταν πρωτοήρθα εδώ,στα τέλη της δεκαετίας του ΄80,έβλεπες μονάχα Ισπανούς. Εδώ και δεκαπέντε χρόνια,όμως,είχαν εξαφανιστεί εντελώς,και οι περισσότεροι ήταν πια οικογένειες μεταναστών.Πριν από τρεις μήνες,οι Ισπανοί επέστρεψαν». (Χουλιάν,70 ετών,πρώην εργάτης της αυτοκινητοβιομηχανίας,που έρχεται εδώ για να βοηθήσει στη διανομή τροφίμων).]

Λόγω της οικονομικής κρίσης, που έχει πλήξει ιδιαίτερα την Ισπανία, οι φιλανθρωπικές οργανώσεις της χώρας έχουν να αντιμετωπίσουν μια δραματική αύξηση των ανθρώπων που ζητούν βοήθεια. Υπολογίζεται ότι μέχρι τα τέλη του χρόνου ο αριθμός των οικογενειών που ζητούν βοήθεια- είτε σε συσσίτια είτε σε μέρη όπου διανέμονται ρούχα ή τρόφιμα - θα αυξηθεί κατά 50%. Η «νέα» φτώχεια έχει φτάσει ώς την καρδιά της Μαδρίτης. Και όπως επισημαίνει ο ιστότοπος Rue89, το πορτρέτο αυτής της φτώχειας έχει αλλάξει εντελώς. Πρώτη φορά βλέπει κανείς τόσους άνδρες να έρχονται για να προμηθευτούν λίγες πατάτες ή ένα σακουλάκι ρύζι.

[«Αυτοί που ζητούν μεγαλύτερη βοήθεια είναι οι μόνες γυναίκες που έχουν να φροντίσουν την οικογένειά τους,οι άνεργοι άνω των 40 ετών με φτωχά επαγγελματικά προσόντα,οι νεαρές οικογένειες με παιδιά σε μικρή ηλικία και οι μετανάστριες που ψάχνουν για πρώτη φορά δουλειά επειδή οι άνδρες τους έμειναν άνεργοι» (καθολική οργάνωση Caritas).]

Ξαφνικά στον διάδρομο ακούγονται γέλια. Φτάνει μια μητέρα με πέντε παιδιά, δύο είναι δίδυμα και φορούν πανομοιότυπα πράσινα άνορακ. «Έχει κι άλλα στο σπίτι, συνολικά είναι επτά», ψιθυρίζει μια εθελόντρια με κάποια κακεντρέχεια. Η οικογένεια γεμίζει τις τσάντες της με βρεφικές τροφές, γάλα, ζάχαρη και το γλυκό της ημέρας: ρυζόγαλο. «Ο επόμενος!». Είναι η σειρά μιας μετανάστριας.

[«Ζούμε στην Ισπανία εδώ και τρία χρόνια.Εδώ πρωτοήρθα πριν από μερικές εβδομάδες.Ο άνδρας μου είναι άνεργος εδώ και τέσσερις μήνες,δούλευε στην οικοδομή.Για το μέρος αυτό μου μίλησε η γυναίκα στην οποία δουλεύω.Καθώς είμαστε πέντε στο σπίτι,αυτό με βοηθάει πολύ». (Χουντίτ,από το Εκουαδόρ).]

Σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύτηκε τον περασμένο μήνα, η ανεργία αποτελεί το πρώτο μέλημα για το 71% των Ισπανών. Το αντίστοιχο ποσοστό για την τρομοκρατία είναι κάτω από 22%.

Χωρίς λόγο

Περίεργα πράγματα μπορούσε να διαβάσει κανείς χθες στις εφημερίδες και τα μπλογκ. Ή, πάλι, μπορεί να ήταν συνηθισμένα, αλλά να τους έδινε ιδιαίτερο χαρακτήρα η περιρρέουσα ένταση.

«Νεαροί Έλληνες ξέσπασαν χθες στο κέντρο της Αθήνας στη χειρότερη εγχώρια βία μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο». (Κέριν Χόουπ, Φαϊνάνσιαλ Τάιμς )

Οι μαθητές των δημοτικών σχολείων της Αγγλίας θα πρέπει να αρχίσουν να διδάσκονται πώς να διάγουν μια ευτυχισμένη και υγιή ζωή. Σύμφωνα με πρόταση του πρώην σχολικού επιθεωρητή Σερ Τζιμ Ρόουζ, το μάθημα της ευτυχίας πρέπει να εισαχθεί στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Ίσως να πρέπει να εξετάσει την ιδέα και το ελληνικό υπουργείο Παιδείας. Μια τέτοια πρωτοβουλία- ιδιαίτερα αν ανακοινωθεί αυτές ακριβώς τις ημέρες- ίσως να δώσει στα παιδιά εκείνη ακριβώς την προοπτική που τους λείπει.

«Αυτόπτες μάρτυρες λένε ότι ο αστυνομικός που πυροβόλησε τον 15χρονο δεν είχε δεχθεί επίθεση, αλλά ενεπλάκη σε μια διαμάχη με μια ομάδα νεαρών. Αυτή η συνταρακτική κατηγορία δεν με εκπλήσσει, αφού η Ελληνική Αστυνομία έχει μια τρομακτική φήμη για τη χρήση βίας και το συγκεκριμένο επεισόδιο, αν και ακραίο, δεν είναι πρωτοφανές. Βλέπω τώρα στην τηλεόραση να μιλά ένας υπουργός, η αλαζονεία του και η αδιαφορία του είναι απίστευτες». (Τeacher Dude, ένας Άγγλος δάσκαλος που ζει στη Βόρεια Ελλάδα, στο μπλογκ του teacherdudebbq. blogspot. com)

Σε άρθρο του που δημοσιεύτηκε χθες στη Χέραλντ Τρίμπιουν, ο Τόμας Φρίντμαν αναρωτιέται τι τίτλο θα έχει το βιβλίο που θα γράψουν κάποτε τα παιδιά μας για μας. «Η πιο άπληστη γενιά όλων των εποχών»; «Η αυτάρεσκη γενιά»; «Η γενιά των subprime: πώς οι γονείς μου απαλλάχτηκαν από τα χρέη τους φορτώνοντάς τα στην πιστωτική μου κάρτα»; Ο Αμερικανός αρθρογράφος πιστεύει πως τα παιδιά μας θα έπρεπε να είναι πολύ πιο ριζοσπάστες απ΄ ό,τι είναι σήμερα. Δεν περνάει μια βόλτα από τα μέρη μας;

«Η προσανατολισμένη προς την αγορά κυβέρνηση Καραμανλή...» (Έλε να Σμιθ, Γκάρντιαν, στο πιο σύντομο ανέκδοτο της ημέρας)

«Μερικοί από τους φίλους του 15χρονου Μπουνά Τραορέ και του 17χρονου Ζιέντ Μπενά, που σκοτώθηκαν στο Κλισύ καθώς προσπαθούσαν να διαφύγουν από την αστυνομία, φορούν μαύρες μπλούζες με το σύνθημα ΄΄Νεκροίχωρίς λόγο΄΄» (από ανταπόκριση του Τζόζεφ Ουίντερ στις 4/11/2005 στο ΒΒC, που ανέβασε χθες ένας Έλληνας μπλόγκερ).

Σύμφωνα με την ανταπόκριση του Γιώργου Παππά από το Βερολίνο, μεταξύ των ατόμων που συγκεντρώθηκαν χθες έξω από το ελληνικό προξενείο της πόλης ήταν και αρκετοί Γερμανοί φοιτητές. Ένας από αυτούς είπε ότι η δολοφονία του Αλέξανδρου τού θύμισε τη δολοφονία ενός μετανάστη πριν από τρία χρόνια στο Ντέσαου της Ανατολικής Γερμανίας. Ένας άλλος είπε ότι βρισκόταν εκεί από «αλληλεγγύη». Αλληλεγγύη; Κυκλοφορεί ακόμη αυτή η λέξη στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες;

Το κίνημα των Αντιμοντέρνων

Πρόκειται για έναν πειρατή. Για έναν τσαρλατάνο, που τα γλυπτά του δεν έχουν καμιά σχέση με τα αυθεντικά έργα τέχνης. Για έναν απατεώνα που έχει καταφέρει να ξεγελάσει τους πάντες, από τον διευθυντή της Τέιτ Γκάλερι Νίκολας Σερότα μέχρι τους εκατομμυριούχους της Νέας Υόρκης που νομίζουν ότι έχουν απέναντί τους έναν καλλιτέχνη με πρωτότυπες ιδέες. Αυτά είπε πρόσφατα ο Ρόμπερτ Χιουζ σε μια «art essay» του, που μεταδόθηκε από το Channel 4, για τον άνθρωπο που θεωρείται ο ισχυρότερος στον κόσμο της τέχνης, τον Ντάμιεν Χιρστ. Ανάλογες απόψεις εξέφρασε ο Περουβιανός συγγραφέας Μάριο Βάργκας Γιόσα σε ένα άρθρο του που δημοσιεύτηκε στην Ελ Παΐς. Το σκηνικό της σύγχρονης τέχνης- έγραψε- είναι ένα τεράστιο καρναβάλι όπου ανακατεύονται τα πάντα: ιερά και ανίερα, δημιουργοί και έμποροι, υψηλή αισθητική και κιτς. Το αποτέλεσμα είναι να μην μπορούμε πια να κάνουμε διάκριση ανάμεσα στο ωραίο και το χυδαίο. Και να πωλούνται σε εξωφρενικές τιμές τα έργα ενός αδαούς όπως είναι ο Χιρστ.

Οι επιθέσεις αυτές εντάσσονται σε ένα «αντιμοντέρνο κίνημα», σε ένα νέο «αισθητικό κόμμα» χωρίς έδρα, αρχηγούς και προγραμματικές αρχές, που στόχο έχει την κινητοποίηση κατά της παρακμής και του αποπροσανατολισμού. Όπως γράφει η Κοριέρε ντέλα Σέρα, το «κόμμα» αυτό δεν έχει σχηματιστεί από κάποιους συντηρητικούς κριτικούς τέχνης, αλλά από διανοούμενους αυτόνομους, ελεύθερους, εκκεντρικούς, και συχνά υπερβολικούς. Σε έναν στίχο μπορούν να δουν τα συμπτώματα μιας ποιητικής καταστροφής. Σε ένα έργο τέχνης, την κατάρρευση της κοινής λογικής. Ο δυναμισμός τους θυμίζει λίγο τις εκρήξεις του Τζόρτζιο ντε Κίρικο και του Παζολίνι. Και οδηγός τους δεν είναι τόσο ο Νίτσε των Ανεπίκαιρων Στοχασμών, όσο ο Όσβαλντ Σπένγκλερ ( Παρακμή της Δύσης ), ο Αλμπέρ Καμύ που καλούσε σε αντίσταση απέναντι στα κύματα της ιστορίας, ο Μπωντλαίρ, ο Σιοράν και ο Μπαρτ, όλοι εκείνοι οι Αντιμοντέρνοι δηλαδή για τους οποίους μιλούσε πριν από μερικά χρόνια ο Αντουάν Κομπανιόν στο ομώνυμο βιβλίο του.

Τι προτείνουν οι Αντιμοντέρνοι του 21ου αιώνα; Την ανάκτηση της κοινής λογικής. Την εκ νέου ανακάλυψη της ομορφιάς. Την επιστροφή στην «αντικειμενικότητα». Να κρίνουμε ένα έργο με βάση το δικό μας (καλό ή κακό) γούστο, και όχι τις επιταγές της αγοράς ή τις προτιμήσεις των κριτικών. Ας τελειώνουμε πια με την επαναστατική τέχνη, λέει ο καθηγητής της αρχιτεκτονικής Πολ Βιριλιό. Η τέχνη πρέπει να αποκαλύπτει τον πεπερασμένο χαρακτήρα του κόσμου. Μα κι αυτά τα «πρέπει» αυθαίρετα δεν είναι, δεν κρύβουν έναν πατερναλισμό και μια ηθικολογία; Αυτή η «αντικειμενικότητα» δεν είναι και λίγο υποκειμενική;

Ο φόβος να γίνει ελπίδα

Στην αρχή μετρούσαμε τις φορές που ανέφερε το όνομα «Ομπάμα». Αλλά κάποια στιγμή χάσαμε τον λογαριασμό. Η λύση για την ευρωπαϊκή (κεντρο)αριστερά έρχεται λοιπόν από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού.

Τα Μπωφόρ είχαν ανεβεί από νωρίς. Σε συνέντευξή του που δημοσιεύτηκε στη χθεσινή Ρεπούμπλικα , ο Βάλτερ Βελτρόνι ξεσπάθωνε εναντίον όσων τον αμφισβητούν: «Φτάνουν πια τα δηλητήρια και οι ανώνυμες επιθέσεις, όποιος θέλει έναν καινούργιο ηγέτη να βγει και να το πει», τόνιζε. Ο τελευταίος καβγάς που έχει ξεσπάσει στο νεόκοπο Δημοκρατικό Κόμμα αφορά το Μανιφέστο του Ευρωπαϊκού Σοσιαλιστικού Κόμματος που υιοθετήθηκε το Σαββατοκύριακο στη Μαδρίτη: Τα μισά στελέχη του ΡD το υπέγραψαν στο όνομα της σοσιαλιστικής παράδοσης και τα άλλα μισά αρνήθηκαν επειδή θεωρούν ότι αυτή η παράδοση δεν τους αφορά. Εύλογο ήταν λοιπόν να ρωτήσουμε τον αρχηγό του κόμματος, που βρέθηκε χθες στην Αθήνα για να ανακηρυχθεί επίτιμος διδάκτορας του Παντείου: είναι λοιπόν η Αριστερά καταδικασμένη να πέφτει πάντα θύμα καβγάδων, αμφισβητήσεων και ιδεολογικών συγκρούσεων. «Έχετε δίκιο», χαμογέλασε ο Βελτρόνι. «Πάσχουμε από ένα ιστορικό έλλειμμα. Αλλά το τοπίο αλλάζει, η εκλογή του Μπαράκ Ομπάμα αποτελεί μεγάλη πρόκληση, και το Δημοκρατικό Κόμμα της Ιταλίας αποτελεί ένα εργαστήρι για ολόκληρη την ευρωπαϊκή Κεντροαριστερά. Προσπαθούμε να συγκροτήσουμε καινούργιες συμμαχίες, που δεν θα έχουν στόχο μόνο τη συλλογή ψήφων, αλλά και την αλλαγή της χώρας».

Το σύνθημα «Υes, we can» δονεί εδώ και καιρό την Ευρώπη. Από την ώρα που το μεταγλώττισε σε «si puo fare», ο Βελτρόνι κερδίζει πόντους στις δημοσκοπήσεις, χωρίς πάντως να μπορέσει να νικήσει τον περασμένο Απρίλιο τον Μπερλουσκόνι. Για ποιον λόγο; Επειδή η σκληρή ιταλική Δεξιά επένδυσε στον φόβο, είπε στη χθεσινή του συνέντευξη στους Έλληνες δημοσιογράφους. Φόβο των μεταναστών, φόβο της Ευρώπης, φόβο της οικονομικής κρίσης. Χρέος της Κεντροαριστεράς είναι τώρα να μετατρέψει αυτόν το φόβο σε ελπίδα και εμπιστοσύνη (όπως έγινε στην Αμερική με τον Ομπάμα). Να υπερασπιστεί τους φτωχούς, τους ευάλωτους, τους εποχικούς εργαζόμενους, τη Μain Street (όπως είπε ο νεοεκλεγείς Αμερικανός πρόεδρος). Να στηρίξει τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Να δώσει έμφαση στην πράσινη ενέργεια. Οικονομική ανάπτυξη, καταπολέμηση των ανισοτήτων, υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων: να το νέο προοδευτικό πεδίο του 21ου αιώνα.

Μπαράκερ Ομπαμόνι: έτσι αποκαλούν τον Βελτρόνι στη χώρα του. Αλλά εκείνος δεν έχει πρόβλημα να δικαιολογηθεί. «Πάρτε την κρίση του ΄29, που ήλθε και πάλι αυτόν τον καιρό στην επικαιρότητα. Η Αμερική απάντησε με το Νιου Ντηλ και η Ευρώπη με τη Νύχτα των Κρυστάλλων. Είναι προφανής λοιπόν η ανάγκη συνεργασίας ανάμεσα στις δύο αυτές δυνάμεις. Και ο Ομπάμα αποτελεί τον ιδανικό εταίρο για διάλογο. Το ζητούμενο είναι να μην κλειστούμε στον εαυτό μας, υπερασπιζόμενοι ταυτόχρονα την ταυτότητά μας με αξιοπρέπεια».

Πατατάκια και κινητά

Βρίσκεσαι στο Curzon Soho, έναν κινηματογράφο τέχνης στο Σόχο. Η ταινία που προβάλλεται είναι ένα ασπρόμαυρο ντοκιμαντέρ του Τέρενς Ντέηβις για το μεταπολεμικό Λίβερπουλ, που απέσπασε θερμές κριτικές όταν προβλήθηκε στις Κάννες. Και ξαφνικά...

Και ξαφνικά ακούγεται από το πίσω κάθισμα ο φρικτός, επίμονος και διαπεραστικός ήχος του ποπκορν. Κάνεις λίγη υπομονή, αν και ξέρεις ότι είναι μάταιο. Ξεροβήχεις- τίποτα. Γυρίζεις και τον κοιτάς, γυρίζει κι αυτός πίσω του και κοιτάει, μπορεί να το κάνει επίτηδες, μπορεί να μην κατάλαβε τίποτα, πάντως δεν σταματά να τρώει ποπ-κορν. Και το χειρότερο είναι ότι κανείς άλλος δεν μοιάζει να ενοχλείται. Δεν έχεις κανέναν να μοιραστείς μαζί του την οργή σου. Και ντρέπεσαι να βάλεις τις φωνές. Ή μπορεί κάποια στιγμή και να τις βάλεις.

Αλλά δεν είναι η πρώτη φορά. Τον τελευταίο καιρό, μάλιστα, συμβαίνει όλο και συχνότερα. Κάποιος θα τρώει, κατά προτίμηση από πλαστικό σακουλάκι, και κατά σατανική σύμπτωση θα κάθεται ακριβώς πίσω σου. Κάποιο κινητό θα κτυπά συνεχώς- ακριβώς δίπλα σου- και ο κάτοχός του θα ψιθυρίζει ότι είναι στο σινεμά και θα βιάζεται να το κλείσει (αλλά χωρίς να το βάλει στο αθόρυβο). Κάποιοι, ακριβώς μπροστά σου, θα ανταλλάσσουν απόψεις για την ταινία. Κάποια μαμά θα εξηγεί αυτά που συμβαίνουν στο παιδί της: γι΄ αυτόν ακριβώς τον λόγο η βρετανική αλυσίδα Vue αποφάσισε να χαρακτηρίσει ορισμένες προβολές της τελευταίας ταινίας του Τζέιμς Μποντ ακατάλληλες κάτω των 18 ετών.

Τι μπορείς να κάνεις; Όχι πολλά. Ο Νικ Χαντ, ένας παραγωγός ψηφιακών ειδήσεων του CΝΝ στον οποίο ανήκουν οι παραπάνω περιγραφές, σκέφτηκε να τυπώσει μερικές προκηρύξεις που να γράφουν «Ευχαριστώ που μου χάλασες τη βραδιά» και να τις μοιράζει στους ενοχλητικούς. Αλλά δεν τον άφησε η γυναίκα του. Τον απείλησε, μάλιστα, ότι αν κάνει καμιά βλακεία δεν θα ξαναπάει μαζί του σινεμά (η στήλη γνωρίζει κάποιον που ο 12χρονος γιος του τον απείλησε ότι θα του κόψει την καλημέρα επειδή στη διάρκεια μιας προβολής έχασε την ψυχραιμία του). Κι έτσι, ο έρμος ο Χαντ είπε να γράψει την εμπειρία του στο μπλογκ του. Μέχρι χθες το βράδυ είχε λάβει 70 σχόλια. Ας μας επιτραπεί να αντιγράψουμε το σχόλιο της κυρίας Μαρίας Αδαμαντίδη:

«Εκφράζω την απόλυτη συμπαράστασή μου. Τα ίδια γίνονται και στην Ελλάδα. Άλλοι τρώνε πατατάκια (με ανοιχτό το στόμα), άλλοι κλωτσάνε το κάθισμά σου καθώς σταυρώνουν τα πόδια τους, άλλοι κουβεντιάζουν δυνατά όταν η μουσική δυναμώνει γιατί νομίζουν ότι η μουσική θα πνίξει τις φωνές τους. Στην αρχή περιμένω, ύστερα μοιράζω οργισμένες ματιές και κάποια στιγμή κάνω παρατήρηση. Τις περισσότερες φορές δουλεύει, αλλιώς αλλάζω θέση, αλλά όλο αυτό με αρρωσταίνει, με εξοργίζει και μου αποσπά την προσοχή από την ταινία, πράγμα που με εξοργίζει ακόμη περισσότερο».

School is money

Τώρα που η Χίλαρι τα κατάφερε, η κυβέρνηση σχηματίστηκε και οι οπαδοί που προβλέπεται να απογοητευτούν τρεις ημέρες μετά την ανάληψη της εξουσίας συγκροτούν την «Ταξιαρχία της 23 του Γενάρη», ας δούμε ένα παράπλευρο ζήτημα που αξίζει την προσοχή μας.

Αυτό που ενδιέφερε τη Μισέλ Ομπάμα περισσότερο κι από τη σύνθεση της επόμενης αμερικανικής κυβέρνησης, ήταν να βρει ένα σχολείο στην Ουάσιγκτον για τα κορίτσια. Έψαξε, ρώτησε και κατέληξε στο Sidwell Friends, που θεωρείται το «Χάρβαρντ» των σχολείων της πρωτεύουσας. Εκεί σπούδασε η Τσέλσι, εκεί στέλνουν τα παιδιά τους αστέρια των μίντια όπως ο Τζορτζ Στεφανόπουλος και ο Μπομπ Γούντγουορντ. Τα ετήσια δίδακτρα για τη Σάσα θα είναι 28.442 δολάρια και για τη Μάλια 29.442 δολάρια. Σύνολο, κάπου 45.000 ευρώ για τα δύο κορίτσια.

Δεν είναι και λίγα- ούτε η οικογένεια Ομπάμα όμως είναι φτωχή. Αυτός που απογοητεύτηκε πάντως περισσότερο από την επιλογή του σχολείου είναι ο 38χρονος δήμαρχος της Ουάσιγκτον Άντριαν Φέντι, παιδί μεικτού γάμου όπως ο Ομπάμα, που έχει βαλθεί να μεταρρυθμίσει το χρεοκοπημένο σχολικό σύστημα της πόλης. Όταν ανέλαβε τα καθήκοντά του, τον Ιούνιο του 2007, τα σχολεία της Ουάσιγκτον ήταν τελευταία σε όλη την Αμερική στον τομέα των μαθηματικών και προτελευταία στην ανάγνωση. Μόλις 9% των μαθητών κατέληγε να πάρει δίπλωμα πανεπιστημίου. Το πρώτο πράγμα που έκανε ο δήμαρχος ήταν να τοποθετήσει υπεύθυνη για την εκπαίδευση την 37χρονη Μισέλ Ρίι, η οποία έδιωξε όλους τους διεφθαρμένους διευθυντές και δασκάλους, και έκλεισε 23 σχολεία που έπασχαν από χρόνια αναποτελεσματικότητα. Η Ρίι, που είναι κόρη Νοτιοκορεατών μεταναστών, διαπραγματεύεται αυτή την περίοδο ένα σύστημα πληρωμής, σύμφωνα με το οποίο θα διπλασιάζεται ο μισθός όσων εκπαιδευτικών δέχονται να παραιτηθούν από την ασφάλεια της μονιμότητας.

Η πιο σημαντική πρωτοβουλία όμως, την οποία περιγράφει η ανταποκρίτρια της Μοντ, στηρίζεται σε μια ιδέα ενός τρίτου προσώπου, του 30χρονου Ρόλαντ Φράιερ, ο οποίος πέρασε τα νιάτα του σε ένα εργαστήριο παρασκευής κρακ στη Φλόριντα, είδε ένα μέρος της οικογένειάς του να καταλήγει στη φυλακή και, παρά ταύτα, έφτασε να γίνει ο νεώτερος (και ο πρώτος Αφροαμερικανός) καθηγητής Οικονομικών στο Χάρβαρντ. Η ιδέα, που εφαρμόζεται ήδη στη Νέα Υόρκη και το Σικάγο, συνίσταται στην παροχή οικονομικών κινήτρων προς τους μαθητές. Όσοι φτάνουν στο σχολείο στην ώρα τους, κάνουν καθημερινά τα μαθήματά τους και παίρνουν καλούς βαθμούς, εισπράττουν μηνιαίο πριμ ώς 100 δολάρια. Τα χρήματα κατατίθενται κατευθείαν στην τράπεζα και τα παιδιά μπορούν να τα εισπράττουν μόνα τους.

Αυτές τις ημέρες κυκλοφορεί στα σχολεία της Ουάσιγκτον ένα κείμενο για συλλογή υπογραφών. Οι μαθητές δεν ζητούν να αυξηθεί το πριμ, αλλά να καθιερωθεί η 20ή Ιανουαρίου ημέρα αργίας. Η υπό διαμόρφωση ταξιαρχία δεν τους ενδιαφέρει.

Χειρότερος από σκουπίδι

Αυτά τα πράγματα δεν γίνονται. Ή, εν πάση περιπτώσει, δεν γίνονται σε χώρες πολιτισμένες και δημοκρατικές, όπου οι ελευθερίες των πολιτών και τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι κατοχυρωμένα από το Σύνταγμα.

Oι τρεις αστυνομικοί χτύπησαν την πόρτα του σπιτιού του, λίγο έξω από το Παρίσι, στις 6.30 το πρωί της περασμένης Παρασκευής. Όταν ο δημοσιογράφος άνοιξε την πόρτα, του είπαν ότι έχουν εντολή να τον μεταφέρουν- με τη θέλησή του ή βιαίως- στο αστυνομικό τμήμα. Έκπληκτος, ζήτησε να μάθει τον λόγο, εκείνοι αρνήθηκαν, τα δύο παιδιά του ξύπνησαν και βγήκαν έξω αναστατωμένα. Η μητέρα τους έλειπε σε ταξίδι. «Δεν είναι συμπεριφορά αυτή» είπε ο δημοσιογράφος στους αστυνομικούς. «Εσύ είσαι χειρότερος από σκουπίδι» του απάντησε ένας απ΄ αυτούς, χρησιμοποιώντας τη λέξη (racaille) που είχε πετάξει κάποτε ο Σαρκοζί στους ταραχοποιούς μετανάστες. Ύστερα τον έβαλαν στο περιπολικό και τον πήγαν στο τμήμα, όπου του γνωστοποίησαν ότι τον είχαν συλλάβει εξαιτίας του σχολίου ενός αναγνώστη που είχε δημοσιευτεί δύο χρόνια νωρίτερα στην ιστοσελίδα της εφημερίδας και κρίθηκε δυσφημιστικό από έναν επιχειρηματία του Διαδικτύου. Ζήτησε να κληθούν οι δικηγόροι της εφημερίδας. Οι αστυνομικοί αρνήθηκαν. Του έβαλαν χειροπέδες και τον μετέφεραν στα κεντρικά. Τον οδήγησαν στο υπόγειο, του είπαν να αδειάσει τις τσέπες του, να γδυθεί εντελώς, να γυρίσει και να βήξει τρεις φορές. Δύο ώρες μετά, η διαδικασία επαναλήφθηκε. Πέντε ώρες αργότερα τον οδήγησαν στη δικαστή, όπου ο δημοσιογράφος αρνήθηκε να κάνει οποιαδήποτε δήλωση. Μόνο τότε του έβγαλαν τις χειροπέδες και τον άφησαν να φύγει.

Τ΄ όνομά του είναι Βιτοριό ντε Φιλιπίς. Πρώην διευθυντής της Λιμπερασιόν , είναι σήμερα υπεύθυνος σχεδιασμού της εφημερίδας. «Αν η αστυνομία μεταχειρίζεται εμένα μ΄ αυτόν τον τρόπο, για ένα θέμα που δεν επισύρει καν ποινή φυλάκισης, φανταστείτε τι κάνει στους μετανάστες που δεν μιλούν καν γαλλικά», δήλωσε σε συνέντευξη Τύπου. Η κατακραυγή πέρασε τα σύνορα της Γαλλίας, με την ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Δημοσιογράφων να μιλά για κυνήγι μαγισσών κατά του Τύπου. Το μήνυμα προς το σύνολο των δημοσιογράφων είναι σαφές, γράφει ο διευθυντής της Μοντ Ερίκ Φοτορινό: καθίστε στ΄ αυγά σας και μην ενοχλείτε την εξουσία, αν δεν θέλετε να χτυπήσει τα χαράματα την πόρτα σας η αστυνομία. Ο Τύπος είναι ελεύθερος μόνο όταν σωπαίνει.

Για τις υπουργούς Δικαιοσύνης και Εσωτερικών δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα: ο εκδότης μιας εφημερίδας είναι υπεύθυνος για οτιδήποτε δημοσιεύεται σ΄ αυτήν (αν και δεν είναι σαφές τι γίνεται με το σάιτ), οι επανειλημμένες κλητεύσεις του έπεσαν στο κενό (αφού τις παρέπεμπε στους δικηγόρους), άρα η σύλληψή του είναι νομότυπη. Κανένα πρόβλημα δεν υπάρχει φυσικά ούτε με την παραπομπή τεσσάρων ακόμη δημοσιογράφων σε δίκη μέσα σε μια εβδομάδα επειδή αρνούνται να αποκαλύψουν τις πηγές τους. Στη Γαλλία του Σαρκοζί, το να είσαι δημοσιογράφος είναι όλο και πιο επικίνδυνο.

Χρειάζονται τολμηρές πρωτοβουλίες

«Ακόμη κι αν αποδειχθεί ότι οι τρομοκράτες της Βομβάης είχαν βάση στο πακιστανικό έδαφος, η Ινδία πρέπει να λάβει υπόψη ότι ο μεγάλος όγκος της πακιστανικής κοινωνίας είναι σύμμαχος, και όχι εχθρός της, στη μάχη κατά της ισλαμικής τρομοκρατίας». Αμάρτυα Σεν

Σε άρθρο τους στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού Foreign Αffairs, που το έγραψαν φυσικά πολύ πριν από τις επιθέσεις της Βομβάης, ο Αμερικανός ειδικός Μπάρνετ Ρούμπιν και ο Πακιστανός συγγραφέας Άχμεντ Ρασίντ επισημαίνουν ότι για να αντιμετωπιστεί ουσιαστικά το πρόβλημα της τρομοκρατίας πρέπει να ξεκινήσουν πολυμερείς διπλωματικές διαπραγματεύσεις και να αναληφθούν τολμηρές πρωτοβουλίες. Οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να κάνουν διάκριση ανάμεσα στα ισλαμικά κινήματα με τοπικούς ή εθνικούς στόχους και κινήματα όπως η αλ-Κάιντα, που στρέφονται κυρίως εναντίον δυτικών στόχων. Οι Ταλιμπάν, για παράδειγμα, έχουν υπαινιχθεί επανειλημμένα ότι δεν έχουν πλέον σχέση με την αλ-Κάιντα και ότι, αν αποχωρήσουν τα νατοϊκά στρατεύματα από το Αφγανιστάν, θα δεσμευτούν να μην επιτεθούν στη Δύση. Πρέπει λοιπόν να ξεκινήσει ένας ουσιαστικός διάλογος μαζί τους.

Ιδιαίτερη σημασία πρέπει να δοθεί στο Πακιστάν, που όλα δείχνουν ότι έπαιξε καταλυτικό ρόλο στο μακελειό της Βομβάης. Η χώρα αυτή αισθάνεται περικυκλωμένη από εχθρούς και φοβάται τον διαμελισμό. Στα δυτικά, το Αφγανιστάν (που έχει συμμαχήσει με την Ινδία, αλλά και την Κίνα) αμφισβητεί ένα μέρος των συνόρων, αναγκάζοντας το Πακιστάν να διατηρεί εκεί μια δύναμη οπλισμένων (αλλά όχι απολύτως ελεγχόμενων) Παστούν. Στα ανατολικά, υπάρχει πάντα η αβεβαιότητα γύρω από το Κασμίρ. Όπως διδάσκει η ιστορία, όμως, η ειρήνη και η τάξη προϋποθέτουν σταθερά σύνορα. Αντίθετα με τον προκάτοχό του, που είχε συμμαχήσει με τον Μπους για να πολεμήσει όχι τους Ταλιμπάν αλλά την Ινδία, ο νέος ηγέτης του Πακιστάν καταβάλλει σοβαρές προσπάθειες για να ελέγξει τις μυστικές του υπηρεσίες και να προσεγγίσει την Ινδία. Αλλά χρειάζεται υποστήριξη.

Οι πολύνεκρες επιθέσεις της Βομβάης χαρακτηρίστηκαν «η 11η Σεπτεμβρίου της Ινδίας». Όπως γράφει όμως η Μπάρμπαρα Σπινέλι στη Στάμπα , η απάντηση δεν πρέπει να έχει (μόνο) στρατιωτικό χαρακτήρα. Η εύκολη προσφυγή της Ουάσινγκτον στον πόλεμο προκαλεί μιμητισμό: το Πακιστάν μιλά για πόλεμο προκειμένου να προστατευθεί από την επιρροή της Ινδίας στο Αφγανιστάν, το Ιράν για να αποτρέψει αμερικανικές επιθέσεις από το έδαφος της Καμπούλ, η Ινδία για να «σπάσει» τις σχέσεις των τρομοκρατών με τις πακιστανικές μυστικές υπηρεσίες. Ο πόλεμος είναι μερικές φορές αναγκαίος- αλλά συνήθως παραγνωρίζει τη γεωγραφία και την ιστορία. Οι στρατιωτικοί μπήγουν σημαιούλες σε περιοχές για τις οποίες δεν έχουν ιδέα.

Ο Αμερικανός υπουργός Άμυνας Ρόμπερτ Γκέιτς, που θα παραμείνει στο πόστο του, θέλει το Αφγανιστάν να αποκτήσει ένα στρατό 200.000 ανθρώπων προτού ξεκινήσει η αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων. Κάτι τέτοιο, εκτός του ότι είναι πολύ ακριβό (3,5 δισεκατομμύρια δολάρια), σίγουρα δεν είναι και επαρκές. Χρειάζεται μια ευρύτερη περιφερειακή προσέγγιση, οι παίκτες είναι πολλοί.