Οταν γελούσαν με τη Χομς

Ενας κάτοικος της Χομς πλησιάζει έναν περαστικό και τον ρωτά: «Συγγνώμη, πού είναι η άλλη πλευρά του δρόμου;» «Εκεί», απαντά εκείνος, δείχνοντας το απέναντι πεζοδρόμιο. «Περίεργο, εκεί βρισκόμουν πριν από ένα λεπτό και μου είπαν ότι η άλλη πλευρά είναι εδώ!»

Η τρίτη σε μέγεθος πόλη της Συρίας έχει έλθει τον τελευταίο καιρό στο προσκήνιο λόγω του συνεχούς σφυροκοπήματος που δέχεται από τον κυβερνητικό στρατό. Πριν απ’αυτό όμως, για την ακρίβεια τους τελευταίους αιώνες, ήταν γνωστή για έναν τελείως διαφορετικό λόγο: για τα ανέκδοτα που χλεύαζαν τους κατοίκους της. Και γιατί οι τελευταίοι ήταν ο αγαπημένος στόχος των συμπατριωτών τους; Επειδή ήταν οι αιώνιοι αντάρτες, οι εικονοκλάστες, μ’άλλα λόγια οι διαφορετικοί.

Όλα άρχισαν πριν από 2.000 χρόνια, γράφει στο Foreign Policy ένας ερευνητής που ειδικεύεται στη Μέση Ανατολή, ο Ομάρ Ανταμ Σάιφο. Οι κάτοικοι της αρχαίας `Εμεσας (όπως λεγόταν η Χομς) ήταν γνωστοί για τη λατρεία του Ηλιογάβαλου, θεού του ήλιου, και για την τήρηση των αρχαίων παγανιστικών παραδόσεων. Την Ημέρα των Τρελλών, για παράδειγμα, γινόταν ανεκτή και η πιο παράλογη συμπεριφορά. Μια τέτοια μέρα, λέγεται ότι οι σοφοί της πόλης αποφάσισαν να ανοίξουν τις πύλες της στις εχθρικές δυνάμεις. Εισέβαλαν τότε οι Μογγόλοι, για να ανακαλύψουν ότι οι κάτοικοι φορούσαν τα ρούχα τους ανάποδα και περπατούσαν προς τα πίσω. Ο αρχηγός τους πίστεψε τότε ότι είχαν προσβληθεί από κάποια αρρώστια και διέταξε υποχώρηση ώστε να μην κολλήσουν οι άντρες του.

Τον 7ο αιώνα, η Χομς κατελήφθη από τον μουσουλμανικό στρατό του Χαλίντ ιμπν αλ-Ουαλίντ και έγινε η πρώτη πόλη της Συρίας που δέχθηκε ένα σημαντικό μουσουλμανικό πληθυσμό. Αυτό οδήγησε τον Ομάρ, δεύτερο χαλίφη του ισλάμ μετά το θάνατο του Μωάμεθ, να την κηρύξει περιφερειακή πρωτεύουσα, προκαλώντας τον φθόνο των άλλων ιστορικών πόλεων. Τότε εμφανίστηκαν και τα πρώτα ειρωνικά ποιήματα. Τέσσερις αιώνες αργότερα, η δυναστεία των Μιρδασιδών ανακατέλαβε την πόλη, επέβαλε το σιιτικό ισλάμ και τα αρνητικά στερεότυπα επέστρεψαν – με πρωτοβουλία φυσικά των Σουνιτών. Όταν όμως η Χομς ενσωματώθηκε στην οθωμανική αυτοκρατορία, τον 16ο αιώνα, έγινε το σταυροδρόμι των εμπόρων μεταξιού, λαδιού και ζώων και κέρδισε τον γενικό σεβασμό.

Η χρυσή της περίοδος τελείωσε με την πτώση των Οθωμανών. Και παρόλο που ο Χαφέζ αλ-Ασαντ αποφοίτησε από την περίφημη στρατιωτική της ακαδημία, προτίμησε να συνάψει συμμαχίες με τις σουνιτικές ελίτ στη Δαμασκό και το Χαλέπι. Τα ανέκδοτα έκαναν και πάλι την εμφάνισή τους στους καφενέδες της χώρας. Κι ένας οπαδός του Ασαντ έγραψε στο Twitter: «Γιατί οι κάτοικοι της Χομς ξεσηκώθηκαν; Επειδή τους τσακίζουν τα νεύρα τα καλαμπούρια που ακούνε». Αλλά αυτή τη φορά δεν γέλασε κανείς. Το αίμα είναι πολύ, μόνο θρήνος αρμόζει σ’αυτή την ηρωική πόλη. Και απέραντος σεβασμός, ξανά.

Τι κίνητρα εννοεί ο υπουργός;

Ο διάσημος τραγουδιστής Τζόνι Φοντέιν επισκέπτεται τον νονό του, τον Δον Βίτο Κορλεόνε, και του ζητά να μεσολαβήσει για να πειστεί ο διευθυντής ενός κινηματογραφικού στούντιο να του δώσει ένα ρόλο. «Θα του κάνω μια πρόταση που δεν θα μπορέσει να αρνηθεί», απαντά εκείνος. Λίγες ημέρες αργότερα, ο διευθυντής βρίσκει στο κρεβάτι του το κομμένο κεφάλι του αγαπημένου του αλόγου. Και ο Τζόνι παίρνει το ρόλο που ήθελε.

Η περίφημη φράση του Μάρλον Μπράντο από τον πρώτο Νονό (1972) έχει ψηφιστεί δεύτερη καλύτερη ατάκα όλων των εποχών. Κι είναι προφανές ότι από αυτήν εμπνεύστηκε – παραμονές της απονομής των Οσκαρ - ο γερμανός υπουργός Εσωτερικών Χανς-Πέτερ Φρίντριχ για να δηλώσει στο Σπίγκελ ότι «πρέπει να δώσουμε στους Ελληνες κίνητρα για την έξοδό τους από το ευρώ που δεν θα μπορέσουν να αρνηθούν». Είναι αλήθεια ότι προτιμάμε αυτή την ατάκα από εκείνη που ψηφίστηκε στην πρώτη θέση, «Ειλικρινά, γλυκειά μου, δεν δίνω δεκάρα» - ιδιαίτερα αν στη θέση του Κλαρκ Γκέιμπλ ήταν η Αγγελα Μέρκελ. Και πάλι, όμως, δεν μπορούμε να μην αναρωτηθούμε τι κίνητρα έχει στο μυαλό του ο πονηρός υπουργός, αφού δεν έχουμε καν οι έρμοι σοβαρά άλογα κούρσας για να τους κόψει το κεφάλι. Σε κάθε περίπτωση, μάλλον μεγάλη σημασία του δώσαμε: σύμφωνα με την ανταποκρίτρια της Γκάρντιαν στο Βερολίνο, τον συγκεκριμένο πολιτικό δεν τον παίρνουν στη Γερμανία πολύ στα σοβαρά. Και το πιθανότερο είναι ότι με τις δηλώσεις του αυτές, o επίδοξος γερμανός «Νονός» ήθελε απλώς να βελτιώσει τη θέση του μεταξύ των συντηρητικών ψηφοφόρων του Χριστιανοκοινωνικού Κόμματος στον πλούσιο γερμανικό Νότο.

Αρκετά πιο ανησυχητική είναι η σκηνή που περιγράφει ο "Σουμπέτερ" στο τελευταίο τεύχος του Εκόνομιστ. Σε μια διάσκεψη που οργάνωσε το περιοδικό την περασμένη εβδομάδα στο Λονδίνο με οικονομικούς αξιωματούχους και αναλυτές, ο δημοσιογράφος ρώτησε πόσοι από τους παρισταμένους πιστεύουν ότι η Ελλάδα θα αναγκαστεί τελικά να αποχωρήσει από το ευρώ. Σήκωσαν όλοι το χέρι τους. Όταν ρώτησε αν την Ελλάδα θα την ακολουθήσουν και άλλες χώρες, σήκωσαν το χέρι τους δύο στους τρεις. Κι εκείνος συμφώνησε μαζί τους, καθώς θεωρεί ότι αυτά που ζητούνται από την Ελλάδα είναι αδύνατον να εκπληρωθούν, ότι η χώρα μας θα ζητήσει και τρίτη φορά βοήθεια – ήδη αναφέρθηκαν στο ενδεχόμενο αυτό Σόιμπλε και Γιούνκερ – κι ότι αυτή τη φορά η απάντηση θα είναι αρνητική.

Το ενδεχόμενο αυτό δεν μοιάζει πλέον να φοβίζει τον κόσμο όσο θα έπρεπε, καταλήγει ο βρετανός αρθρογράφος. Το κακό είναι ότι έχει αρχίσει να μη φοβίζει και τους Ελληνες όσο θα έπρεπε. Γιατί αν μας φόβιζε, αν είχαν καταστεί σαφείς οι ολέθριες επιπτώσεις που θα έχει η επιστροφή στη δραχμή, ίσως να είχε αρχίσει κάτι να αλλάζει σ’αυτόν τον τυραννισμένο τόπο.

Υπάρχουν και μοιραίοι άνδρες...

Αυτή τη φορά ο DSK δεν ξεσήκωσε θύελλα, ούτε από τους φίλους του ούτε από τους επικριτές του. Κι ας έμεινε 48 ώρες υπό κράτηση με μια απλή υποψία για «συνέργεια σε μαστροπεία». Κι ας πέρασε μια νύχτα σε ένα κελί 7 τετραγωνικών μέτρων. Κι ας διατυπώθηκαν σενάρια για άμεση ή έμμεση παρέμβαση του περιβάλλοντος Σαρκοζί στην υπόθεση. Ισως ο λόγος να είναι ότι η σκληρή αντιμετώπιση του πρώην διευθυντή του ΔΝΤ είχε γαλλική, και όχι αμερικανική υπογραφή. Ισως να μην υπήρχε εδώ μια μοιραία γυναίκα με ονοματεπώνυμο, αλλά πολλές «ανώνυμες» γυναίκες. Σε κάθε περίπτωση, αυτό που μας έμεινε αυτή την εβδομάδα από την υπόθεση Κάρλτον είναι το επιχείρημα που χρησιμοποίησε ένας από τους δικηγόρους του Στρος-Καν για να υποστηρίξει ότι ο πελάτης του δεν ήξερε πως οι γυναίκες που του έστελναν ήταν πόρνες. «Σ’εκείνα τα πάρτυ», είπε στο γαλλικό ραδιόφωνο, «ο κόσμος δεν ήταν πάντα ντυμένος. Και σας προκαλώ να μου πείτε τη διαφορά ανάμεσα σε μια γυμνή πόρνη και μια κυρία της καλής κοινωνίας που δεν φοράει ρούχα».

Είναι πράγματι κάτι που σηκώνει πολλή φιλοσοφική συζήτηση – αν και μάλλον όχι στην αίθουσα ενός δικαστηρίου. Μια συζήτηση με μπόλικο σεξιστικό χρώμα, ασφαλώς. Αλλά ο όποιος σεξισμός δεν περιορίζεται σ’αυτό το θέμα. Γιατί άραγε αναφερόμαστε συνεχώς στο ρόλο της femme fatale στην Ιστορία και δεν μιλάμε ποτέ για τον homme fatal; Γιατί να απειλείται μόνο ένας άνδρας που ασκεί εξουσία από τον μαγνητισμό μιας γυναίκας και να μην ισχύει το ίδιο για μια γυναίκα; Τίποτα δεν αποκλείει σε τελευταία ανάλυση να δούμε αύριο μια δίκη με κατηγορούμενη μια θηλυκή εκδοχή του DSK.

Σε μια τέτοια δίκη, η Μέρι Ντιζέφσκι της Ιντιπέντεντ θα καλούσε ως βασικούς μάρτυρες υπεράσπισης την πρωθυπουργό της Αυστραλίας Τζούλια Γκίλαρντ και τη γερμανίδα καγκελάριο Αγγελα Μέρκελ. Ο «μοιραίος άνδρας» της πρώτης είναι ασφαλώς ο Κέβιν Ρουντ, προκάτοχός της στην πρωθυπουργία, που αντί μετά την ήττα του να γίνει πρόεδρος της αυστραλοκινεζικής επιτροπής φιλίας (αφού μιλά άψογα την κινεζική) δέχθηκε να αναλάβει το Υπουργείο Εξωτερικών. Αλλά στη μία το πρωί της περασμένης Τετάρτης, και ενώ βρισκόταν σε επίσημη επίσκεψη στην Ουάσινγκτον, υπέβαλε ξαφνικά την παραίτησή του καταγγέλλοντας τα απρόσωπα συμφέροντα που τον υπονομεύουν και την πρωθυπουργό που δεν τον προστατεύει. Ένα πραγματικό μελόδραμα, που θα κορυφωθεί τη Δευτέρα με μια νέα μονομαχία για την ηγεσία.

Η Σιδηρά Κυρία της Γερμανίας, πάλι, δεν θα μπορούσε παρά να έχει αρκετούς μοιραίους άνδρες. Τους δύο εκλεκτούς της προέδρους της χώρας, που παραιτήθηκαν ντροπιασμένοι. Τον επίσης εκλεκτό της πρώην υπουργό Αμύνης, τον ωραίο Καρλ-Τέοντορ κλπ τσου Γκούτενμπεργκ. Εντάξει, δεν είναι ακριβώς μοιραίοι, αφού έπληξαν απλώς το κύρος της, χωρίς να φτάσουν να την ανατρέψουν. Υπομονή, ποτέ δεν είναι αργά, και η άλλη Σιδηρά Κυρία είχε μέχρι το τέλος την ψευδαίσθηση της ανίκητης.

Κόντρα στους κανόνες

Ο Ντέιβιντ Ρέμνικ έγραφε πάντα πολύ καλά. Το πρόσφατο κείμενό του, ας πούμε, για τη ρωσική αντιπολίτευση είναι must για όποιον θέλει να καταλάβει τι γίνεται σ’αυτή τη χώρα. Αλλά «ψημένος» δημοσιογράφος δεν είναι. Πριν από δέκα χρόνια, διευθυντής ήδη του Νιου Γιόρκερ, επισκέφθηκε με μερικούς συναδέλφους την Τζενίν της Δυτικής Οχθης, που είχε μόλις δεχθεί μια φονική ισραηλινή επιδρομή. Περπατούσαν λοιπόν αμέριμνοι στους έρημους δρόμους παρατηρώντας τα κατεστραμμένα καταστήματα, όταν μια γυναίκα τους φώναξε να μπουν στο σπίτι της. «Η θα σας σκοτώσουν ή θα σας συλλάβουν», τους είπε. Τους έβαλε να φάνε, διέθεσε στον Ρέμνικ το δορυφορικό της τηλέφωνο για να στείλει την ανταπόκρισή του και τους έδωσε οδηγίες για να το πώς να παίρνουν προφυλάξεις όταν μετακινούνται στην πόλη. Ηταν γενναιόδωρη, είχε εξαιρετική αίσθηση του χιούμορ και ήξερε ακριβώς τι κινδύνους διέτρεχε. Την έλεγαν Μαρί Κόλβιν.

Όταν ο Ρέμνικ επέστρεψε στη Νέα Υόρκη και ανέφερε στους πιο πεπειραμένους συναδέλφους του τη συνάντηση που είχε, όλοι του είπαν ότι ήταν μια γυναίκα εξαιρετικής ευφυίας, αυθεντικής εντιμότητας και απαράμιλλης γενναιότητας.

Η σπάνια αυτή γυναίκα θα προτιμούσε σίγουρα να τη θυμόμαστε ως έναν από τους χιλιάδες νεκρούς της φρικιαστικής επίθεσης που έχει εξαπολύσει ο Ασαντ εναντίον του λαού του. «Πώς είναι δυνατόν, μετά τη Σρεμπρένιτσα, να επιτρέπουμε ξανά μια τέτοια σφαγή;» αναρωτιόταν στην τελευταία της ανταπόκριση. Την επιτρέπουμε. Και καταλαβαίνουμε την έκτασή της χάρις σε ανθρώπους σαν κι αυτή, όπως καταλάβαμε την έκταση της καταστροφής στη Λιβύη χάρις σε ανθρώπους σαν τον Τιμ Χέδερινγκτον, τον Κρις Χόνδρος και τον Αντον Χάμερλ, τους τρεις φωτορεπόρτερ που σκοτώθηκαν εκεί τον περασμένο Απρίλιο.

Στη Λιβύη είχε βρεθεί επανειλημμένα κι εκείνη. Η ίδια διηγήθηκε στον συνάδελφό της Τζον Κάσιντι μια ιστορία που της είχε συμβεί πριν από χρόνια στην Τρίπολη. Είχε μόλις εξασφαλίσει μια αποκλειστική συνέντευξη με τον Καντάφι, που ήταν τότε πολύ ανεβασμένος. Την προηγούμενη νύχτα, άνδρες της ασφαλείας του κτύπησαν την πόρτα του δωματίου του ξενοδοχείου της. Συνόδευαν μερικές νοσοκόμες και είπαν ότι ήθελαν να εξετάσουν τη δημοσιογράφο, αφήνοντας να εννοηθεί ότι ανησυχούσαν μήπως έπασχε από κάποιο αφροδίσιο νόσημα. Τους πέταξε έξω. Το επόμενο βράδυ, αφού είχε πάρει τη συνέντευξη κι είχαν πάει όλα καλά, οι άνδρες της ασφάλειας και οι νοσοκόμες επέστρεψαν στο ξενοδοχείο της. Αυτή τη φορά ήθελαν να της πάρουν αίμα. Τότε κατάλαβε ότι ήταν καιρός να επιστρέψει στο Λονδίνο.

Υπήρξε μια περίοδος, κάπου δύο χρόνια, που η Κόλβιν άφησε τα πολεμικά μέτωπα και δούλεψε στο διεθνές τμήμα των Σάντεϊ Τάιμς, διορθώνοντας ανταποκρίσεις και καθοδηγώντας άλλους δημοσιογράφους. Κόντεψε να πεθάνει από την ανία. Κι έφυγε για το επόμενο μέτωπο. Η δημοσιογραφία δεν ήταν για κείνη μια δουλειά, αλλά μια αποστολή. Κάτι κόντρα στους κανόνες, όπως κόντρα στους κανόνες έζησε κι η ίδια.

Είμαστε όλοι Ευρωπαίοι!

Στην Αθήνα μπορεί να γίνονται καθημερινά διαδηλώσεις κατά του Μνημονίου, ο οίκος Fitch μπορεί να υποβάθμισε εκ νέου την Ελλάδα, η αλήθεια όμως είναι ότι η συμφωνία αυτής της εβδομάδας εξασφαλίζει για ένα διάστημα ηρεμία στην Ευρώπη. Ο κίνδυνος να αναγκαστεί να αποχωρήσει η χώρα μας από την ευρωζώνη απομακρύνεται - χωρίς να εξαφανίζεται. Το ίδιο και ο κίνδυνος να βυθιστεί το πλοίο που λέγεται Νομισματική Ενωση.

Ο Τόνι Μπάρμπερ των Φαϊνάνσιαλ Τάιμς σημειώνει ότι αυτή η διαδικασία σταθεροποίησης ξεκίνησε πριν από τρεις μήνες και την αποδίδει σε τέσσερις παράγοντες.
Πρώτον, ο διοικητής της ΕΚΤ Μάριο Ντράγκι εφάρμοσε ένα πρόγραμμα εκτεταμένου φτηνού δανεισμού των τραπεζών, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα να μειωθεί το κόστος δανεισμού και για τις κυβερνήσεις. Δεύτερον, ο νέος Πρωθυπουργός της Ιταλίας Μάριο Μόντι τόλμησε να τα βάλει με τις συντεχνίες που εμποδίζουν τις μεταρρυθμίσεις στη χώρα του, επισημαίνοντας ταυτόχρονα στους ευρωπαίους συνομιλητές του την ανάγκη να εξισορροπηθεί η λιτότητα με την ανάπτυξη. Τρίτον, οι διαπραγματευτές από όλες τις πλευρές προέβησαν σε σοβαρές υποχωρήσεις, επιτρέποντας μεταξύ των άλλων να επιτευχθεί η μεγαλύτερη διαγραφή χρέους στην ιστορία. Οι έλληνες πολιτικοί ηγέτες, ειδικότερα, αποδέχθηκαν έναν πρωτοφανή περιορισμό της δημοσιονομικής κυριαρχίας της χώρας τους. Τέταρτον, σημειώθηκε πρόοδος στην κατεύθυνση της εισαγωγής της δημοσιονομικής πειθαρχίας στη νομοθεσία ή στο Σύνταγμα των 17 χωρών της ευρωζώνης. Και αυτό, παρότι οι περισσότεροι ευρωπαίοι ηγέτες δεν συμφωνούν με τον ισχυρισμό της Γερμανίας ότι το προπατορικό αμάρτημα της νομισματικής ένωσης είναι η ανευθυνότητα που επέδειξαν ορισμένες χώρες στη διαχείριση των δημόσιων οικονομικών τους.

Θα λέγαμε ότι από τον παραπάνω πίνακα λείπει μια ρητή αναφορά σε έναν άνθρωπο που έπαιξε καταλυτικό ρόλο στην επίτευξη αυτής της συμφωνίας, τον Λουκά Παπαδήμο φυσικά. Ακόμη και αν έλειπε όμως ο τελευταίος από το προσκήνιο, ακόμη και στην ακραία περίπτωση που στη θέση του βρισκόταν ένας Φίλιππος Πετσάλνικος, πόσο πιθανή θα ήταν η χρεοκοπία και η κατάρρευση της Ελλάδας; «Ενα τέτοιο ενδεχόμενο», έλεγε πρόσφατα στη Ρεπούμπλικα ο ιταλός ευρωτραπεζίτης Λορέντσο Μπίνι Σμάγκι, «θα σήμαινε μια κοινωνική και πολιτική κρίση στην καρδιά της Ευρώπης, με την ίδια τη δημοκρατία στην Ελλάδα να βρίσκεται σε κίνδυνο. Η χρεοκοπία δεν θα ήταν μόνο τεχνική αλλά και πολιτική, αφού η βύθιση μιας χώρας στη φτώχεια και η παράδοσή της σε ένα αυταρχικό καθεστώς θα σήμαιναν τη χρεοκοπία ολόκληρης της Ευρώπης. Τι πρότυπο θα μπορούσε να αποτελεί η Ευρώπη στα μάτια του κόσμου αν ένα μέλος της γύριζε πίσω στην ιστορία;».

Πράγματι, όσες απειλές και να εκτοξεύουν οι σκληροί της Ευρώπης, όσες διαβεβαιώσεις και να δίνουν ότι η νομισματική ένωση είναι θωρακισμένη έναντι της χρεοκοπίας ενός μέλους της, η εξώθηση μιας χώρας σε έξοδο είναι αδιανόητη. Οχι επειδή «είναι όλοι Ελληνες!». Αλλά επειδή «είμαστε όλοι Ευρωπαίοι!».

Ο τρίτος δρόμος για την οικονομία

Τα «γεράκια» τα ξέρουμε: είναι η Μέρκελ, οι τεχνοκράτες της ΕΕ και του ΔΝΤ, οι οικονομολόγοι που συνδέονται με το αμερικανικό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα, όλοι εκείνοι που ορκίζονται στη λιτότητα και τη μείωση των δαπανών. Η αγαπημένη τους παρομοίωση είναι ανάμεσα στο κράτος και την οικογένεια. Κανείς από τους δύο δεν πρέπει να ζει πάνω από τις δυνατότητές του.

Ξέρουμε καλά και τα «περιστέρια». Με γνωστότερους εκπροσώπους τον Πολ Κρούγκμαν και τον Τζόζεφ Στίγκλιτς, πιστεύουν πως η λιτότητα είναι αντιπαραγωγική, αφού οι περικοπές εντείνουν την ύφεση και η ύφεση αυξάνει το χρέος. Εχουν όμως κι ένα κοινό σημείο με τα «γεράκια»: και οι δύο σχολές πιστεύουν πως το χρέος δημιουργεί μακροπρόθεσμα πληθωρισμό, ιδίως αν χρηματοδοτείται με το τύπωμα χρήματος, άρα πρέπει να καταβάλλεται κάθε δυνατή προσπάθεια για τον περιορισμό του.

Οπως γράφει όμως ο Φεντερίκο Ραμπίνι στη «Ρεπούμπλικα», υπάρχει και μια τρίτη σχολή οικονομικής σκέψης. Λέγεται Σύγχρονη Νομισματική Θεωρία (Modern Monetary Theory) και παρουσιάζεται ως ο αυθεντικός διάδοχος του κεϊνσιανισμού. Τα «κέντρα» της είναι το Πανεπιστήμιο του Μιζούρι στο Κάνσας Σίτι, το Bard College στην Πολιτεία της Νέας Υόρκης και το Roosevelt Institute της Ουάσιγκτον. Και ο σημαντικότερος εκπρόσωπός της είναι ο Τζέιμς Γκαλμπρέιθ, γιος του διάσημου οικονομολόγου Τζον Κένεθ Γκαλμπρέιθ, που μελέτησε την Υφεση του 1929 και υπήρξε σύμβουλος του Τζον Κένεντι. Η σχολή αυτή αμφισβητεί τα κυρίαρχα δόγματα, όπως ότι το έλλειμμα πρέπει να είναι κάτω από το 0,5% του ΑΕΠ ή ότι το χρέος δεν είναι βιώσιμο όταν είναι μεγαλύτερο από το 120% του ΑΕΠ. Τα όρια αυτά είναι τεχνητά, λένε οι «επαναστάτες» της Mmt. Οι κεντρικές τράπεζες είναι απολύτως ελεύθερες να χρηματοδοτούν τα ελλείμματα των χωρών τυπώνοντας χρήμα. Μια τέτοια παρέμβαση δεν είναι απλώς δυνατή, είναι αναγκαία, αφού μόνο έτσι εξασφαλίζεται η ανάπτυξη. Οσο για τον πληθωρισμό, συνιστά πραγματικό κίνδυνο μόνο όταν η οικονομική κατάσταση βρίσκεται στα όρια της πλήρους απασχόλησης - κάτι που ασφαλώς δεν συμβαίνει σήμερα.

Εκτός από τον Γκαλμπρέιθ, άλλοι θεωρητικοί αυτής της σχολής είναι ο ρωσικής καταγωγής άγγλος οικονομολόγος Ρόμπερτ Σκιντέλσκι - επίσημος βιογράφος του Κέινς -, ο Αυστραλός Μπιλ Μίτσελ και η Στέφανι Κέλτον, η νεότερη σε ηλικία οικονομολόγος της ομάδας. Οι αναλύσεις τους δημοσιεύονται σε μπλογκ όπως το The Daily Beast, το New Deal 2.0, το Naked Capitalism και το Firedoglake. Και τις διαβάζουν εκατομμύρια. Καμιά φορά τους προσέχουν και οι «ισχυροί»: ο Πρόεδρος Ομπάμα συμβουλεύτηκε τον Γκαλμπρέιθ προτού θέσει σε εφαρμογή τη φιλοαναπτυξιακή απάντησή του στην κρίση, ενώ συχνά-πυκνά ζητούσε τις συμβουλές του και η Νάνσι Πελόζι όταν ήταν πρόεδρος της Βουλής. Το μεγαλύτερο μέρος των οπαδών αυτής της εναλλακτικής θεωρίας είναι όμως νέοι, άνθρωποι που απορρίπτουν τη μονόδρομη σκέψη και διψούν για καινούργιες θεραπείες.

Ποιος είναι ο κ. Ρεν;

Τον περασμένο μήνα, ο Ολι Ρεν έστειλε επιστολή στη βελγική κυβέρνηση με την οποία την ενημέρωνε ότι έπρεπε να περικόψει τον προϋπολογισμό του 2012 κατά 1,2 με 2 δισεκατομμύρια ευρώ. Με ένα ύφος που δεν θα μπορούσε να το χαρακτηρίσει κανείς ακριβώς κομψό, ο επίτροπος οικονομικών υποθέσεων προειδοποιούσε ότι αν η περικοπή αυτή δεν γινόταν εντός του επομένου πενθημέρου, η χώρα θα τιμωρούνταν με τεράστια πρόστιμα.

Οι Βέλγοι έγιναν έξαλλοι. Δεν έφτανε που επί δύο χρόνια διαπραγματεύονταν σύνθετα δημοσιονομικά θέματα σε μια προσπάθεια να συγκροτήσουν μια εξακομματική δίγλωσση κυβέρνηση, ερχόταν τώρα κι ένας επίτροπος να τους απευθύνει τελεσίγραφα. «Ποιος είναι ο Ολι Ρεν;» βροντοφώναξε ένας σοσιαλιστής υπουργός της νέας κυβέρνησης, ο Πολ Μανιέτ. «Ποιος γνωρίζει το πρόσωπο αυτού του ανθρώπου;»

Τελικά, βέβαια, η κυβέρνηση συμμορφώθηκε. Όπως γράφει ο ανταποκριτής των Φαϊνάνσιαλ Τάιμς στις Βρυξέλλες, που αποκαλύπτει το παραπάνω επεισόδιο, ανάλογη επιστολή ετοιμάζεται να στείλει ο Ρεν τον άλλο μήνα και στην ισπανική κυβέρνηση, απειλώντας κι αυτήν με βαρειά πρόστιμα αν δεν κατεβάσει το έλλειμμα στα επίπεδα που έχουν συμφωνηθεί. Και το ευρωπαϊκό θρίλερ δεν σταματά εδώ. Στις 23 Απριλίου, η στατιστική υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Ενωσης θα δημοσιεύσει τις επίσημες εκτιμήσεις της για το έλλειμμα και το χρέος των χωρών της ευρωζώνης, από τις οποίες θα καταστεί σαφές ότι εκτός στόχου έχει βγει και η Γαλλία. Θα στείλει άραγε ο φινλανδός επίτροπος προειδοποιητική επιστολή και στον Νικολά Σαρκοζί, ο οποίος θα παίζει εκείνες τις ημέρες το πολιτικό του μέλλον;

Τα παραπάνω δείχνουν ότι ο Κάρολος Παπούλιας δεν ήταν ο πρώτος ηγέτης, ούτε θα είναι ο τελευταίος, που εξοργίζεται με τις ευρωπαϊκές «παρεμβάσεις». Οσο η δημοσιονομική ένωση προχωρεί, τόσο οι παρεμβάσεις αυτές θα είναι πιο συχνές. Οι πολίτες δεν το γνωρίζουν ή δεν το έχουν καταλάβει. Οι ηγέτες κάνουν πως δεν το έχουν καταλάβει. Ο γνωστός αρθρογράφος των ΦΤ Βόλφγκανγκ Μινχάου προχωρεί ακόμη περισσότερο. Εχουμε φτάσει σε ένα σημείο που η επιτυχία δεν είναι πλέον συμβατή με τη δημοκρατία, σημειώνει στο χθεσινό του άρθρο, που ξεκινά από τον Σόιμπλε, περνά από τον Ιμάνουελ Καντ και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι αν η Ελλάδα θέλει δημοκρατία, πρέπει να κηρύξει πτώχευση.

Υστερίες Βρετανών, που δεν έχουν καμιά δουλειά να μιλούν για την ευρωζώνη, θα αντιτείνει κάποιος. Και είναι γεγονός πως το έλλειμμα δημοκρατίας που κατά γενική ομολογία παρατηρείται στην Ευρωπαϊκή Ενωση δεν μπορεί να λυθεί με ακόμη λιγότερη δημοκρατία. Είναι επίσης γεγονός όμως ότι η οικοδόμηση της ενωμένης Ευρώπης προϋποθέτει εγκατάλειψη ενός μέρους της εθνικής κυριαρχίας των μελών της. Το πόσο μεγάλο είναι αυτό το μέρος είναι συζητήσιμο. Όπως τονίζει όμως ο Μινχάου, τίποτα δεν μπορεί να προχωρήσει όταν κυριαρχεί η δυσπιστία. Και αυτό ακριβώς συμβαίνει σήμερα.

Ποιος είναι ανίκανος να κυβερνήσει;

Κάντε το πείραμα και μόνοι σας: πληκτρολογήστε στο Google «incapable de gouverner» («ανίκανος να κυβερνήσει») και θα διαπιστώσετε ότι το πρώτο αποτέλεσμα της αναζήτησης είναι η επίσημη ιστοσελίδα του σοσιαλιστή υποψήφιου Φρανσουά Ολάντ (francoishollande.fr). Δεν υπάρχει φυσικά καμιά σχέση του ενός με το άλλο. Ούτε αναφέρονται πουθενά στην ιστοσελίδα οι συγκεκριμένες λέξεις. Πρόκειται απλώς για άλλο ένα παράδειγμα της χρησιμοποίησης μιας μεθόδου που λέγεται Google Bombing και συνίσταται στη στρεβλή χρησιμοποίηση των αλγορίθμων που διέπουν την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων μιας αναζήτησης. Πίσω από αυτή την επέμβαση μπορεί να βρίσκεται μια ομάδα χρηστών που κάνει πλάκα ή και ένα συγκεκριμένο κόμμα. Θύμα της ίδιας τεχνικής, αλλά με λίγο πιο χυδαίο τρόπο, είχε πέσει το καλοκαίρι του 2009 και ο Νικολά Σαρκοζί. Η ιστοσελίδα του είχε τότε συνδεθεί με τη φράση «κωλοτρυπίδα του κυβερνοχώρου»...
Το παραπάνω επεισόδιο λαμβάνει όμως διαφορετική σημασία αν το εντάξει κανείς σε μια διαφαινόμενη εκστρατεία του επιτελείου του Σαρκοζί να παρουσιάσει την αντιπαράθεσή του με τον Ολάντ ως ένα ριμέικ της μάχης του υιού Μπους με τον Τζον Κέρι, το 2004. Πράγματι, όπως επισήμανε πριν από μερικές ημέρες η γερμανική εφημερίδα Tagesspiegel, το πρότυπο του απερχόμενου γάλλου προέδρου σ' αυτή την εκστρατεία δεν είναι πια ο Γκέρχαρντ Σρέντερ αλλά ο Τζορτζ Μπους ο νεότερος. Τρία ήταν τα βασικά σημεία της νικηφόρας εκστρατείας του τελευταίου. Πρώτον, η στροφή προς τους παραδοσιακούς συντηρητικούς ψηφοφόρους, όλους εκείνους που μισούσαν την Ουάσιγκτον, τις μεγάλες μητροπόλεις, τους φιλελεύθερους και τη... Γαλλία. Η επιστροφή στις συντηρητικές αξίες (εργασία, ευθύνη, εξουσία) βρίσκεται στο επίκεντρο της προεκλογικής εκστρατείας και του Σαρκοζί, ο οποίος σε πρόσφατη συνέντευξή του τάχθηκε εναντίον του γάμου των ομοφυλοφίλων και της υιοθεσίας παιδιών από ομοφυλόφιλα ζευγάρια. Το δεύτερο σημείο ήταν η διαβεβαίωση ότι ο μόνος ικανός να λύσει τα μεγάλα προβλήματα και να ηγηθεί μιας Αμερικής «πιο σίγουρης και πιο ισχυρής» είναι ο απερχόμενος πρόεδρος. «Μια ισχυρή Γαλλία» είναι το κεντρικό σύνθημα και του απερχόμενου Προέδρου της Γαλλίας.
Το τρίτο σκέλος της εκστρατείας του Μπους ήταν η δυσφήμηση του αντιπάλου. Κατά τον πόλεμο του Βιετνάμ, ο Τζον Κέρι ήταν για μερικούς μήνες κυβερνήτης ενός πολεμικού πλοίου που ανήκε στη λεγόμενη κατηγορία Swift Boat. Ο διάδοχός του στο τιμόνι εκείνου του πλοίου εξέδωσε λοιπόν στη διάρκεια της εκστρατείας του 2004 ένα βιβλίο που υποστηρίχθηκε από 200 βετεράνους του πολέμου, οι οποίοι είχαν ιδρύσει την οργάνωση Swift Boat Veterans for Truth. Ο τίτλος του βιβλίου; «Unfit to command», δηλαδή «ανίκανος να κυβερνήσει»...
Ολα δείχνουν πάντως ότι ανίκανο να κυβερνήσει (άλλο) θεωρεί ο γαλλικός λαός τον Σαρκοζί. Κι εκείνος έχει ένα κρυφό άγχος: μην την πάθει σαν τον Λιονέλ Ζοσπέν το 2002 και στον πρώτο γύρο βγει τρίτος, πίσω από τη Μαρίν Λεπέν. Δεν θα είναι σίγουρα μια πολύ τιμητική έξοδος.

Οταν οι καθηγητές κατεβαίνουν από το βήμα

Ένα δισεκατομμύριο δολάρια: τόσα ξοδεύουν οι Ηνωμένες Πολιτείες κάθε χρόνο για να κατασκευάσουν νέες, υπερσύγχρονες πανεπιστημιακές αίθουσες. Οι έρευνες όμως δείχνουν ότι οι φοιτητές απορροφούν μόνο το 20% της γνώσης που διδάσκεται. Ότι το ενδιαφέρον τους για τις διαλέξεις δεν διαρκεί πάνω από δέκα λεπτά. Και ότι το ένα τρίτο εγκαταλείπει το Πανεπιστήμιο ύστερα από δύο χρόνια φοίτησης. Κάτι δεν πηγαίνει καλά λοιπόν με το παραδοσιακό μοντέλο διδασκαλίας, που εκτός από τις Ηνωμένες Πολιτείες εφαρμόζεται φυσικά και στην Ευρώπη. Στην εποχή του iPad και των smart phones, η από καθέδρας διδασκαλία δεν έχει πλέον νόημα.

Στην πραγματικότητα, η εκστρατεία υπέρ του active learning έχει ξεκινήσει από το 1991. Δύο αμερικανοί παιδαγωγοί, ο Τσαρλς Μπόνουελ και ο Τζέιμς Εϊσον, προειδοποιούσαν από τότε ότι οι φοιτητές δεν πρέπει μόνο να ακούνε, αλλά και να διαβάζουν, να γράφουν, να συζητούν, να εμπλέκονται στην επίλυση των προβλημάτων. Είκοσι χρόνια μετά, μια έρευνα φτάνει στο σημείο να αποδείξει ότι αν οι καθηγητές αφήνουν τους φοιτητές να ασχολούνται με τις δικές τους υποθέσεις, φροντίζοντας απλώς να τους διακόπτουν σε κάθε μάθημα τρεις φορές για δύο λεπτά, η απορρόφηση πληροφοριών είναι μεγαλύτερη. «Μόνο και μόνο επειδή ένας καθηγητής λέει κάτι από το βήμα, δεν σημαίνει ότι οι φοιτητές το μαθαίνουν», επισημαίνει η Νταϊάν Μπενς, καθηγήτρια χημείας στο Catholic University. «Η μάθηση δεν λαμβάνει χώρα στον φυσικό χώρο μεταξύ του καθηγητή και του φοιτητή, αλλά στο μυαλό του φοιτητή».

Οι παλιές συνήθειες όμως δύσκολα πεθαίνουν. Ακόμη και στις διαλέξεις που δίνονται μέσω Διαδικτύου, το μοντέλο που ακολουθείται είναι το συμβατικό. Ακόμη και στο εικονικό πανεπιστήμιο της Apple, το 99% των βίντεο που μπορεί να παρακολουθήσει κανείς παρουσιάζει τον καθηγητή να διαβάζει από ένα βιβλίο. «Πρόκειται για προσβολή στην ευφυία», τονίζει ο καθηγητής φυσικής στο Χάρβαρντ Ερικ Μαζούρ, που στα μαθήματά του ακολουθεί την τεχνική peer instruction: κάθε τόσο η διάλεξη διακόπτεται και οι φοιτητές, χωρισμένοι σε ομάδες, καλούνται να απαντήσουν σε ερωτήσεις. Αλλοι καθηγητές χρησιμοποιούν τα λεγόμενα clickers, όπου οι φοιτητές απαντούν στις ερωτήσεις με ένα κλικ. Σύμφωνα με κάποιες μετρήσεις, το 10% των αμερικανικών πανεπιστημίων ακολουθεί σήμερα αυτή την τεχνική.

Η εκστρατεία κατά του lecture αρχίζει έτσι σιγά-σιγά να κερδίζει έδαφος. Στο Πανεπιστήμιο της Μέριλαντ, χωρίζουν τις διαλέξεις των 200 φοιτητών σε «στούντιο», όπου συμμετέχουν το πολύ 50 φοιτητές, και «σεμινάρια», με τη συμμετοχή 20 φοιτητών. Στο πανεπιστήμιο Τζονς Χόπκινς της Βαλτιμόρης, η καθηγήτρια χημείας Τζέιν Γκρέκο στέλνει τις παραδόσεις της στους φοιτητές μέσω Διαδικτύου και χρησιμοποιεί την ώρα του μαθήματος για να συζητά με τους φοιτητές τα πειράματα που έκαναν την προηγούμενη φορά. Τέτοιου είδους διαδραστικά μαθήματα είναι βέβαια πιο απαιτητικά, αφού προϋποθέτουν την ενεργή συμμετοχή των φοιτητών. Και το βασικό τους πλεονέκτημα είναι ότι νικούν τον εχθρό της μάθησης: την ανία.

Χαμόγελα στις ΗΠΑ, πόνος στην Ευρώπη

Στην Αμερική, τα πράγματα πηγαίνουν καλά. Υστερα από μια φάση πολύ αργής ανάκαμψης μετά την ύφεση του 2007-2009, η οικονομία αναπτύσσεται με ταχύτερους ρυθμούς και η ανεργία μειώνεται. Ο πρόεδρος Ομπάμα, που προσπαθεί να καθυστερήσει με κάθε τρόπο τις περικοπές των δημοσίων δαπανών, βλέπει τα αποτελέσματα στη δημοτικότητά του: το 45% των Αμερικανών εγκρίνουν σήμερα την πολιτική του, έναντι 38% τον περασμένο Αύγουστο.

Στην Ευρώπη, τα πράγματα δεν θα μπορούσε να πηγαίνουν χειρότερα. Η πολιτική της αυστηρής λιτότητας έχει ως αποτέλεσμα να κλείνουν συνεχώς επιχειρήσεις και να χάνουν άνθρωποι τη δουλειά τους. Η ανεργία των νέων στην Ισπανία ή την Ελλάδα φτάνει το 50%. Την ίδια ώρα, η ανεργία στη Γερμανία είναι η μικρότερη της τελευταίας εικοσαετίας. «Η ευρωζώνη χρειάζεται μέτρα δημοσιονομικής τόνωσης, αλλά η Γερμανία δεν μπορεί να συμφωνήσει μ’αυτά γιατί εκείνη δεν γνωρίζει κρίση», λέει στην Γκάρντιαν ο Γκίντραμ Βολφ, υποδιευθυντής του ιδρύματος Brugel στις Βρυξέλλες. «Οι άνθρωποι που λαμβάνουν τις αποφάσεις στη Γερμανία είναι υπόλογοι στους γερμανούς ψηφοφόρους».

Η σύγκριση των οικονομικών επιδόσεων των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρώπης εντείνει πάντως την αμφισβήτηση της λιτότητας. Πολιτικοί όπως ο Φρανσουά Ολάντ και ο Μάριο Μόντι ζητούν να εξισορροπηθεί η δημοσιονομική πειθαρχία με την ανάπτυξη. Αντίθετα με ό,τι πιστεύουν πολλοί, τέτοιες φωνές ακούγονται και στους κόλπους των οίκων αξιολόγησης και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Οι γρήγορες και δραστικές περικοπές, λένε, είναι επικίνδυνες. Πρέπει να υπάρχει περισσότερος χρόνος για μεταρρυθμίσεις.

Κάποιοι οικονομολόγοι επισημαίνουν πάντως ότι η λιτότητα δεν σκοτώνει μοιραία την ανάπτυξη. Όταν εφαρμόζεται με μετριοπάθεια, όταν υπάρχει καλή αναλογία ανάμεσα στη μείωση των δημοσίων δαπανών και την αύξηση των φόρων, τα αποτελέσματα μπορεί να είναι θετικά. Ένα παράδειγμα είναι η Σουηδία. Μετά τη βίαιη κρίση των αρχών της δεκαετίας του ’90, η χώρα αυτή εφάρμοσε μια πολιτική δραστικής υγειονομικής εξυγίανσης. Ανάμεσα στο 1994 και το 1999, οι δημόσιες δαπάνες μειώθηκαν από 67% σε 53% του ΑΕΠ. Η προσπάθεια που καταβλήθηκε είχε όμως ως αποτέλεσμα το έλλειμμα να μετατραπεί το 2000 σε πλεόνασμα 5% επί του ΑΕΠ. Και η ετήσια αύξηση του κατά κεφαλή εισοδήματος να φτάσει το 2,8%.

Πολλά εξαρτώνται φυσικά από τη δομή της οικονομίας και τη συμπεριφορά του πληθυσμού. «Η ευρωπαϊκή οικονομική σκέψη», επισημαίνει ο Σάιμον Τίλφορντ από το Κέντρο Ευρωπαϊκής Μεταρρύθμισης, «κυριαρχείται από την άποψη ότι οι εξαγωγές αντισταθμίζουν τις επιπτώσεις της λιτότητας. Όμως δεν μπορεί να στηριχθούν όλες οι οικονομίες στις εξαγωγές». Οσο για τη στάση του πληθυσμού, είναι αρκετό να κάνει κανείς μια σύγκριση ανάμεσα στην Ιταλία και την Ελλάδα. Πάρτε, ας πούμε, τη συζήτηση για την αναγκαιότητα των εκλογών. Εκεί το θέμα τους απασχόλησε ελάχιστα, εδώ μιλάμε για κατάλυση της δημοκρατίας…

Μια ευτυχισμένη γυναίκα

Μια συζήτηση μεταξύ επώνυμων δημοσιογράφων στο Twitter για τον «σακάτη» που πρέπει να κολλήσει τη γρίππη των χοίρων και να φιλήσει τη «χοντροκώλα». Ένα σχόλιο ενός ανώνυμου δημοσιογράφου για εκείνους που «διαρρηγνύουν τα ιμάτιά τους για την καμένη είσοδο του Αττικόν, παρακάμπτοντας το γεγονός ότι ο εμπρηστής δεν μπορεί να πηγαίνει πια σινεμά μετά το μνημόνιο". Ασφυκτιούμε. Χρειαζόμαστε επειγόντως οξυγόνο. Πιανόμαστε από μια βάσκα δημοσιογράφο που γεννήθηκε πριν από ογδόντα χρόνια στη Μαδρίτη («εμείς οι Βάσκοι γεννιόμαστε όπου μας αρέσει»), έκλεισε εξήντα χρόνια σε εφημερίδες και εξακολουθεί να είναι μάχιμη. «Ολο λέω ότι θα σταματήσω τα Χριστούγεννα, ή καλύτερα το Πάσχα, το πολύ να συνεχίσω μέχρι το καλοκαίρι. Αλλά δεν μπορώ να κάνω αυτό το βήμα. Μ’αρέσει τόσο πολύ η δουλειά μου, που δεν μπορώ να την αφήσω». Ευτυχώς εκεί δεν έχουν το σύστημα της εφεδρείας.

Η Πούρα Ράμος είναι μια απίστευτη γυναίκα. Οδηγός της ήταν πάντα μια φράση του ισπανού φιλόλογου και ιστορικού Ραμόν Μενέντεθ Πιδάλ: «Να βάζεις όλη σου την ψυχή σε ό,τι κάνεις». Ξεκίνησε από την εφημερίδα Pueblo. Εκεί θήλαζε το πρώτο της παιδί. Και δεν πτοήθηκε ούτε με το δεύτερο ούτε με το τρίτο. Οκτώ παιδιά έκανε συνολικά η αθεόφοβη. «Ζούσα σκορπισμένη ανάμεσα στη δουλειά, τα παιδιά και το σπίτι», λέει στην Ελ Παϊς. «Εκεί που καθόμουν, με έπαιρνε ο ύπνος». Αλλαξε αρκετές εφημερίδες, έκανε διεθνές ρεπορτάζ και πολιτιστικό. Υστερα έγινε υπεύθυνη Τύπου του Museo del Prado: «Εβγαινα από το γραφείο μου κι έπεφτα στις δεσποινίδες των τιμών». Σήμερα συνεργάζεται με το περιοδικό Ars Magazine. «Όταν με συστήνει ο διευθυντής, λέει: `Πούρα Ράμος, ο θεσμός`».

Αλλά εκείνη δεν αισθάνεται έτσι. Ούτε θεωρεί ότι έχει κάνει κάτι το ιδιαίτερο. Καμιά φορά τη ρωτούν αν υπέστη διακρίσεις στη δουλειά της. «Μα ο κόσμος έτσι ήταν τότε», απαντά, «δεν μας φαινόταν περίεργο ούτε αμφισβητούσαμε αυτά που είχαμε». Τη ρωτούν επίσης αν η δημοσιογραφία είναι σήμερα καλύτερη ή χειρότερη από παλιά. «Δεν ξέρω. Σίγουρα είναι διαφορετική. Εχουμε γίνει πιο τεμπέληδες με το Internet και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Περιμένουμε να έρθει έτοιμη η είδηση. Χάθηκε το ένστικτο».

Όταν ξεκίνησε εκείνη, εν μέσω δικτατορίας, δεν δίνονταν καν συνεντεύξεις Τύπου. Την είδηση έπρεπε να την ψάξεις. «Ο δημοσιογράφος είναι εξίσου εφήμερος με την είδηση», σημειώνει, χωρίς να κρύβει ότι προτιμά το χαρτί από την οθόνη. Τι της έδωσε τελικά η δημοσιογραφία; «Ανησυχία, περιέργεια, την αίσθηση ότι είμαι ζωντανή». Και η ζωή, τι είναι αλήθεια η ζωή; «Να κάνεις λάθος, να πέφτεις και να ξανασηκώνεσαι διαρκώς. Να θυμάστε ότι περνάει γρήγορα, πιάστε την λοιπόν από τα κέρατα!»

Η Πούρα Ράμος δεν είναι μόνο απίστευτη. Είναι και μια ευτυχισμένη γυναίκα. Ουφ, μας ανέβηκε λίγο το ηθικό.

Το ευρώ δεν απειλείται

Ο Ζαν-Κλοντ Τρισέ δεχόταν τους δημοσιογράφους συνήθως στη Φραγκφούρτη ή σ’ένα γνωστό δρόμο του Παρισιού, τη rue Saint-Honore, δίπλα στο προεδρικό μέγαρο. Ηταν βέβαια και διοικητής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Ο 42χρονος γάλλος οικονομολόγος Μπενουά Κερέ, που από την 1η Ιανουαρίου είναι το νέο μέλος του εξαμελούς διευθυντηρίου της ΕΚΤ, προτιμά ένα φοιτητικό καφέ στη rue de Grenelle, κοντά στη σχολή Πολιτικών Επιστημών όπου διδάσκει. Εκεί συνάντησε τον ανταποκριτή της Λιμπερασιόν στις Βρυξέλλες, τον γνωστό μας Ζαν Κατρεμέρ. Και του είπε πολύ ενδιαφέροντα πράγματα.

1) Το «σύστημα» υποτίμησε αρχικά το μέγεθος τόσο των προβλημάτων της Ελλάδας όσο και των μεταρρυθμίσεων που απαιτούνταν. Χρειάστηκε, για παράδειγμα, πολύς χρόνος για να αποκτήσει η Αθήνα ένα πραγματικά ανεξάρτητο στατιστικό ινστιτούτο. Κατά τα άλλα, καταβλήθηκε κάθε δυνατή προσπάθεια για να αποτραπεί η χρεοκοπία είτε της Ελλάδας είτε οποιασδήποτε άλλης χώρας. Και ο στόχος επιτεύχθηκε, με τη συμφωνία για το PSI. Η χρεοκοπία δεν περιλαμβάνεται στο κουτί με τα εργαλεία για την επίλυση των κρίσεων της ευρωζώνης, καθώς κάτι τέτοιο θα έπληττε σοβαρά την αξιοπιστία της Ευρώπης στη διεθνή αγορά κεφαλαίων.

2) Τα ελληνικά ομόλογα που κατέχει η ΕΚΤ (55 δισεκατομμύρια ευρώ, σύμφωνα με ανεπίσημες πληροφορίες) δεν μπορούν να περιληφθούν στο PSI, γιατί αγοράστηκαν στο πλαίσιο μιας νομισματικής πολιτικής, και όχι με σκοπό το κέρδος. Αν υπάρξει κέρδος, θα μοιραστεί στα κράτη, τα οποία με τη σειρά τους μπορούν να το χρησιμοποιήσουν για να συμβάλουν στη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους. Οσο για το επιχείρημα ότι είναι ανήθικο να δανείζει η ΕΚΤ τις εμπορικές τράπεζες με επιτόκιο 1% κι εκείνες με τη σειρά τους να δανείζουν τα κράτη ή τις επιχειρήσεις με 5% ή 6%, στηρίζεται στη σύγκριση δύο ανόμοιων πραγμάτων: τα πρώτα δάνεια είναι βραχυπρόθεσμα και ασφαλή, τα δεύτερα μπορεί να εκτείνονται σε διάστημα 30 ή 50 ετών και παρουσιάζουν πολύ μεγαλύτερους κινδύνους. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι τράπεζες μπορούν να χρησιμοποιούν τα κέρδη τους για να μοιράζουν υπέρογκα πριμ ή μερίσματα. Κάποιος πρέπει να τους ελέγχει.

3) Η συμφωνία για τη δημοσιονομική ένωση που επιτεύχθηκε στις 30 Ιανουαρίου, σε συνδυασμό με τα έξι κείμενα (Six Pack) για την παρακολούθηση της ανταγωνιστικότητας των χωρών-μελών που υιοθετήθηκαν πέρυσι, ανοίγει το δρόμο για την πολιτική ένωση. Για να γίνει το επόμενο βήμα, που είναι τα ευρωομόλογα, πρέπει να υπάρχει αλληλεγγύη και εμπιστοσύνη μεταξύ των χωρών. Οι προϋποθέσεις αυτές δεν έχουν – ακόμη – εκπληρωθεί.

4) Το ευρώ δεν απειλείται, για τον πολύ απλό λόγο ότι αποτελεί ένα πολιτικό σχέδιο, μια συλλογική απόφαση της Ευρώπης απέναντι στην Ιστορία. Ένα μέρος των αγορών δεν κατανόησε τον πολιτικό χαρακτήρα αυτού του σχεδίου και υποτίμησε το γεγονός ότι η Ευρώπη δεν έχει άλλη επιλογή για να υπάρξει στην παγκοσμιοποίηση παρά να οργανωθεί γύρω από το κοινό της νόμισμα.

Σφαγή σε απευθείας μετάδοση

Στο Σαράγεβο, είχαν να κάνουν με τους καθημερινούς βομβαρδισμούς του σερβικού πυροβολικού και με τις τυφλές βολές των ελευθέρων σκοπευτών. Στην Τσετσενία, ήταν αναγκασμένοι να κρύβουν τους τραυματίες σε αυτοσχέδια καταφύγια ή υπόγεια, γιατί ήξεραν ότι αν τους εντόπιζαν οι μπράβοι του καθεστώτος θα τους έσφαζαν, μαζί με τους προστάτες τους. Στη σφυροκοπούμενη Χομς, πάλι, οι κάτοικοι δεν ξέρουν τι να κάνουν τους νεκρούς τους, οι δρόμοι για τα νεκροταφεία είναι κλειστοί, τους θάβουν λοιπόν στους κήπους τους. Η μπορεί και να τους καίνε.

Όπως επισημαίνει στην Ελ Παϊς μια από τις πιο μαχητικές πένες της Ισπανίας, ο Χουαν Γκοϊτισόλο, στη σφαγή που έγινε πριν από 30 ακριβώς χρόνια στη γειτονική Χάμα ο υπόλοιπος κόσμος δεν είχε ενημέρωση. Είκοσι χιλιάδες άνθρωποι σφαγιάστηκαν από τα στρατεύματα του Χαφέζ ελ Ασαντ, πατέρα του σημερινού δικτάτορα, και το καθεστώς συγκάλυψε το έγκλημα. Σήμερα όμως τα πράγματα είναι διαφορετικά. Χάρις σε μερικούς ηρωικούς ανταποκριτές, αλλά και στις εικόνες που προέρχονται από τα κινητά τηλέφωνα και τα κοινωνικά δίκτυα, παρακολουθούμε το μακελειό σε όλη του την έκταση. Και επιπλέον, το παρακολουθούμε απολύτως ανήμποροι να αντιδράσουμε. Μια διεθνής επέμβαση στη Συρία, ανάλογη μ’εκείνη που έγινε στη Λιβύη, είναι πολύ δύσκολη, αν όχι αδύνατη. Όχι επειδή η χώρα αυτή δεν έχει πετρέλαιο, όπως ισχυρίζονται οι κυνικοί. Αλλά επειδή μια στρατιωτική επέμβαση θα έβαζε φωτιά σ’ολόκληρη τη Μέση Ανατολή.

Είναι λοιπόν πιθανό να «νικήσει» ο σημερινός δικτάτορας, όπως είχε νικήσει στη Χάμα ο πατέρας του; Όχι. Ο άνθρωπος που διάλεξε την οφθαλμιατρική γιατί τον απωθούσε η θέα του αίματος ξέρει ότι έχει περάσει το σημείο μη επιστροφής. Αν εγκαταλείψει την εξουσία ζωντανός, δεν θα βρίσκει χώρα να τον δεχθεί. Το πότε θα συμβεί αυτό όμως, παρατηρεί ο γάλλος ισλαμολόγος Ζιλ Κεπέλ στη Ρεπούμπλικα, εξαρτάται αποκλειστικά από την αντιπολίτευση. Αντίθετα με την Τυνησία ή την Αίγυπτο, η τελευταία δεν μπορεί να υπολογίζει στη στήριξη του στρατού, καθώς το γενικό του επιτελείο αποτελείται κατά πλειοψηφία από Αλεβίτες, τη θρησκευτική ομάδα στην οποία ανήκει και ο Ασαντ. Οι Αλεβίτες φοβούνται ότι αν νικήσουν οι επαναστάτες, που στην πλειοψηφία είναι Σουνίτες, θα στραφούν εναντίον τους.

Η ιδιαιτερότητα της συριακής κρίσης είναι ότι συνδέεται άμεσα με δύο ανοιχτά μεσανατολικά μέτωπα: το παλαιστινιακό και το ιρανικό. Το Ιράν έχει ανάγκη τη Συρία γιατί του επιτρέπει να μεταφέρει στο έδαφός της τα όπλα που χρειάζεται η Χεζμπολάχ για να ασκεί πίεση στο Ισραήλ. Τα κράτη του Κόλπου πάλι, που ανησυχούν για τις ιρανικές πυρηνικές φιλοδοξίες, γνωρίζουν ότι η πτώση της Συρίας θα αποδυνάμωνε την Τεχεράνη. Εχουν έτσι κάθε λόγο να ενθαρρύνουν την εξέγερση, όσο κι αν φοβούνται ότι πάνω στη σύγχυση μπορεί το Ισραήλ να επιτεθεί στο Ιράν. Όλα μπερδεύονται, αλλά καθόλου γλυκά.

Ο χρόνος μας τελείωσε

Τον περασμένο Ιούνιο, επιστρέφοντας από ένα ταξίδι στο Βερολίνο, σημειώναμε σ’αυτές τις σελίδες ότι ο μεγαλύτερος κίνδυνος χρεοκοπίας της Ελλάδας ίσως να μην προέρχεται αποκλειστικά από εμάς τους ίδιους. Λίγο το κλίμα που αντιμετωπίσαμε, λίγο οι συζητήσεις που είχαμε, εκείνη η διαβεβαίωση μιας αριστερής δημοσιογράφου ότι «είναι η τελευταία φορά που σας βοηθάμε», τα συγκαταβατικά – αλλά όχι ειρωνικά – χαμόγελα των πολιτικών απ’όλο το φάσμα που συναντήσαμε, η ανεπιφύλακτη απάντηση του χριστιανοδημοκράτη βουλευτή Ραλφ Μπρίνκχαους σε ερώτηση που του κάναμε ότι «φυσικά και μετανιώσαμε που σας δεχθήκαμε στην ευρωζώνη», τα πράγματα δεν ήταν καλά, οι προειδοποιήσεις έπεφταν βροχή, ο χρόνος μας τελείωνε.

Ο χρόνος μας τελείωσε. Παίζουμε τις παρατάσεις, όπως έγραφε προχθές ο Γιάννης Βούλγαρης. Το κατά πόσον η συνταγή που μας επιβλήθηκε από την τρόικα ήταν σωστή ή λανθασμένη είναι πλέον δευτερεύον. Αυτό που έχει σημασία σήμερα είναι ότι όλο και περισσότεροι Ευρωπαίοι θεωρούν πλέον ότι η ευρωζώνη θα ήταν καλύτερα χωρίς την Ελλάδα. Ο όρος των ημερών είναι Grexit, που προέρχεται από τη συγχώνευση των λέξεων Greece και exit, και κανείς δεν χρειάζεται μετάφραση για να καταλάβει τι σημαίνει. Η επίτροπος Νίλι Κρόους το είπε καθαρά: «Αν η Ελλάδα εγκαταλείψει το πλοίο, δεν θα φωνάξουμε δα και `Ανθρωπος στη θάλασσα!`» Ο ολλανδός πρωθυπουργός Μαρκ Ρούτε τόνισε πως «η υπόλοιπη ευρωζώνη είναι σήμερα τόσο ισχυρή, ώστε μπορούμε θαυμάσια να χειριστούμε μια έξοδο της Ελλάδας». Ολο και πιο αυστηρές είναι οι δηλώσεις και των γερμανών πολιτικών. Σύμφωνα μάλιστα με τον Λάρι Ελιοτ της Γκάρντιαν, η Γερμανία σπρώχνει πλέον συνειδητά την Ελλάδα στην έξοδο γιατί έχει απελπιστεί με την ασυνέπειά της. Ο ιδρυτής της Ρεπούμπλικα Εουτζένιο Σκάλφαρι τοποθετεί την εξέλιξη αυτή από τον Μάρτιο μέχρι το φθινόπωρο. Οι Γάλλοι κάνουν και υπολογισμούς: η χρεοκοπία της Ελλάδας θα στοίχιζε σε κάθε Γάλλο 424,61 ευρώ. Ε, δεν είναι και αφόρητο…

Κάποιοι αριστεροδεξιοί εξυπνάκηδες υποστηρίζουν πως όλα αυτά είναι μια καλοστημένη μπλόφα και πως αν ορθώσουμε το ανάστημά μας και πούμε ένα νέο ΟΧΙ, οι ευρωπαίοι εκβιαστές θα τραπούν σε άτακτη φυγή. Δύσκολο να το πιστέψει κανείς – και ακραία ανεύθυνο να δοκιμάσει να το επαληθεύσει. Είναι αλήθεια πως μια έξοδος της Ελλάδας θα προκαλούσε αναταραχή στις τράπεζες, ενώ θα αυξανόταν η πίεση στην Πορτογαλία, την Ιταλία και την Ισπανία. Όλα αυτά είναι όμως διαχειρίσιμα. Η ευρωζώνη θα επιβίωνε ακόμη κι αν την έξοδο της Ελλάδας ακολουθούσε η Πορτογαλία ή η Ιρλανδία. Αυτό που δεν είναι διαχειρίσιμο, καθώς δεν διαφέρει πολύ από την κόλαση, είναι η επιστροφή στη δραχμή.

Νευρική και αδέξια οδηγός

«Ας μην αμφιβάλλουμε ότι ανάμεσα στις δυσκολίες που καθυστερούν την ενοποίηση της Ευρώπης είναι η δυσπιστία για την αγνότητα των γερμανικών προθέσεων, ο φόβος άλλων λαών για τη Γερμανία και τα ηγεμονικά σχέδια που κατά την άποψή τους δύσκολα μπορεί να συγκαλύψει… Είναι καθήκον της αναδυόμενης γερμανικής γενιάς, της γερμανικής νεολαίας, να διαλύσει αυτή τη δυσπιστία και τον φόβο, αποκηρύσσοντας αυτά που εδώ και καιρό έχουν αποκηρυχθεί και ανακοινώνοντας καθαρά και ομόφωνα την επιθυμία της όχι για μια γερμανική Ευρώπη, αλλά για μια ευρωπαϊκή Γερμανία».

Αυτά έλεγε το 1953 ο συγγραφέας Τόμας Μαν, μιλώντας σε φοιτητές στο Πανεπιστήμιο του Αμβούργου. Η ίδια αυτή φράση επαναλήφθηκε αρκετές φορές την περίοδο της γερμανικής ενοποίησης. Οι Γάλλοι αντάλλαξαν τότε την υποστήριξή τους προς εκείνο το σχέδιο με τη συμμετοχή της Γερμανίας σε μια ευρύτερη προοπτική: την οικονομική ενοποίηση της Ευρώπης, που θα περιλάμβανε μοιραία τη θυσία του μάρκου. Στην ενωμένη Ευρώπη, υποτίθεται ότι η Γαλλία θα έπαιζε πρωταγωνιστικό ρόλο. Αλλά τα πράγματα εκτυλίχθηκαν διαφορετικά. Μια ευρωπαϊκή Γερμανία βρίσκεται σήμερα στο τιμόνι μιας γερμανικής Ευρώπης. Η Γαλλία κάθεται στη θέση του συνοδηγού. Οσο για την Ελλάδα, ας μην το σκεφτόμαστε καλύτερα: με το ζόρι κρατιέται από ένα χερούλι, αλλά το αυτοκίνητο επιταχύνει συνεχώς.

Η Γερμανία αποδεικνύεται μία απρόθυμη, νευρική και όχι πολύ επιδέξια οδηγός, γράφει στην «Γκάρντιαν» ο βρετανός ιστορικός Τίμοθι Γκάρτον Ας. Ενας λόγος γι' αυτό είναι ότι δεν ήθελε ποτέ να κάτσει στο τιμόνι. Ενας άλλος είναι ότι υποπτεύεται τους υπολοίπους της παρέας πως περιμένουν από αυτήν να πληρώσει όχι μόνο τη βενζίνη, αλλά και το φαγητό και το ξενοδοχείο. Στη Διάσκεψη για την Ασφάλεια που έγινε την περασμένη εβδομάδα στο Μόναχο, ο Ας και ο πρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας Ρόμπερτ Ζέλικ υποστήριξαν πως η Γερμανία πρέπει να αναλάβει έναν ενεργότερο οικονομικό και πολιτικό ρόλο. Η αντίδραση του γερμανού υπουργού Αμυνας Τόμας ντε Μεζιέρ ήταν άμεση: «Οταν οι Αγγλοσάξονες ζητούν ισχυρότερο γερμανικό ρόλο», τόνισε, «αυτό που εννοούν συνήθως είναι περισσότερα λεφτά».

Η Γερμανία είναι νευρική για έναν επιπλέον λόγο: επειδή αισθάνεται πως ό,τι κι αν κάνει θα βρίσκεται στο εδώλιο του κατηγορουμένου. Οταν αναμειγνύεται ενεργά στις ευρωπαϊκές υποθέσεις, την κατηγορούν για ηγεμονισμό. Οταν κρατά αποστάσεις, την κατηγορούν για απομονωτισμό. Κάπως ανάλογα αισθάνονται συχνά κι οι Αμερικανοί. Για τον Τίμοθι Γκάρτον Ας, μία είναι η λύση: να (ξανα)διαβάσουν όλοι οι Γερμανοί εκείνη τη σύντομη ομιλία του Τόμας Μαν. Θα θυμηθούν, έτσι, το πνευματικό και ηθικό μεγαλείο που κάποτε χαρακτήριζε τη χώρα τους. Και θα καταλάβουν καλύτερα την ιστορική διάσταση των σημερινών προκλήσεων. Αν χρειαστούν βοήθεια στο εγχείρημα αυτό, υπάρχει πάντα η πιστή Γαλλία. Ή η άπιστη Βρετανία. Η Ελλάδα μάλλον δεν είναι στη λίστα.

Τα πραγματικά κέντρα των αποφάσεων

Οι τρεις πολιτικοί αρχηγοί που ισχυρίζονται με τις ανακοινώσεις τους τις τελευταίες ημέρες ότι διαπραγματεύονται και αποφασίζουν γνωρίζουν ότι στην πραγματικότητα ούτε διαπραγματεύονται ούτε αποφασίζουν. Είναι υπερβολικά φθαρμένοι και υπερβολικά απαξιωμένοι για να μπορούν να το κάνουν. Ακόμη κι αν δεν ήταν όμως, ακόμη κι αν το πολιτικό σύστημα που εκπροσωπούν διατηρούσε ακόμη ένα βαθμό αξιοπιστίας, πάλι ένα μεγάλο μέρος των αποφάσεων θα λαμβανόταν αλλού. Το συμφωνήσαμε όταν ζητήσαμε να μπούμε στην ευρωπαϊκή οικογένεια, το αποδεχόμαστε όταν λέμε ότι θέλουμε να παραμείνουμε σε αυτή την οικογένεια, κι όποιος το αρνείται είναι είτε αμαθής είτε υποκριτής.

Στην πραγματικότητα, τις σημαντικές αποφάσεις για την Ευρώπη δεν τις παίρνουν ούτε η Μέρκελ και ο Σαρκοζί, το περίφημο ζεύγος Μερκοζί. Η, εν πάση περιπτώσει, δεν τις παίρνουν μόνο αυτοί. Υπάρχουν κι άλλοι άνθρωποι-κλειδιά, λιγότερο γνωστοί, που μιλούν λίγο και βαραίνουν πολύ. Ελάχιστοι γνωρίζουν, για παράδειγμα, τον Ζοζέφ Ντολ, επικεφαλής της κοινοβουλευτικής ομάδας του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος στο ευρωκοινοβούλιο. Κι όμως, ο άνθρωπος αυτός είναι από τους λίγους που μπορούν να καλέσουν απευθείας τη Μέρκελ ή τον Σαρκοζί στο κινητό τους τηλέφωνο.

Ένα από τα πραγματικά κέντρα αποφάσεων είναι το ευρωπαϊκό Συμβούλιο, λέει στον ιστότοπο Atlantico.fr ο Κριστόφ Ντελουάρ, που μαζί με τον Κριστόφ Ντιμπουά έγραψαν το βιβλίο Circus Politicus. Οι ηγέτες συνεδριάζουν εκεί κεκλεισμένων των θυρών. Κι αυτά που ανακοινώνουν στη συνέχεια μικρή σχέση έχουν μʼεκείνα που συζήτησαν. Οι δύο δημοσιογράφοι το έψαξαν αρκετά. Και διαπίστωσαν ότι σε μια σύνοδο όπου ο Νικολά Σαρκοζί είχε ισχυριστεί ότι είχε παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο, μόλις 13 αράδες από τα πρακτικά αναφέρονταν στις προτάσεις του. Ανακάλυψαν επίσης ότι στη διάρκεια των συνόδων όπου συζητιούνταν τα σχέδια διάσωσης της Ελλάδας, οι αρχηγοί των κρατών, ο πρόεδρος του Eurogroupe και ο διοικητής της ΕΚΤ δήλωναν καθαρά ότι η παρουσίαση των αποφάσεων δεν θα ανταποκρίνεται σε αυτά που συζητήθηκαν.

Εδώ και μερικές ημέρες, λέει ο Ντελουάρ, ο γάλλος πρόεδρος ισχυρίζεται δεξιά κι αριστερά ότι εμπόδισε προσωπικά τη λήψη απόφασης για να τεθεί η Ελλάδα υπό κηδεμονία. Το βιβλίο όμως αποκαλύπτει το περιεχόμενο ενός ευρωπαϊκού Συμβουλίου όπου ο Σαρκοζί υποστήριζε με πάθος την άποψη της Αγγελα Μέρκελ ότι πρέπει να αναστέλλονται τα δικαιώματα ψήφου μιας χώρας που παραβιάζει τους δημοσιονομικούς κανόνες. Ακόμη μικρότερη είναι η συμμετοχή των πολιτικών στις αποφάσεις που λαμβάνονται για τις τράπεζες. Το πραγματικό κέντρο αποφάσεων εδώ είναι η Επιτροπή της Βασιλείας, όπου συνεδριάζουν οι διοικητές των κεντρικών τραπεζών. Οι συγγραφείς του βιβλίου ζήτησαν από τον γάλλο διοικητή Κριστιάν Νουαγιέ να τους αναφέρει τις διαφορές ανάμεσα στο κείμενο της Επιτροπής και το κείμενο που ψηφίστηκε τελικά από το γαλλικό κοινοβούλιο. Εκείνος απάντησε με ειλικρίνεια: καμιά.

Τα ομόλογα του θανάτου

Η σύλληψη είναι απλή. Διαλέγεις μια ομάδα 500 Αμερικανών ηλικίας 72 ως 85 ετών, συγκεντρώνεις με τη συναίνεσή τους πληροφορίες για την υγεία τους, αξιολογείς με επιστημονικό τρόπο το βιώσιμο ζωής τους και ποντάρεις στο πότε θα πεθάνουν. Οσο πιο γρήγορα αποχαιρετήσουν τα εγκόσμια, τόσο πιο πολλά κερδίζεις. Οσο περισσότερο ζουν πέρα από την προβλεπόμενη ημερομηνία του θανάτου τους, αντίθετα, τόσο μεγαλύτερο είναι το κέρδος της τράπεζας. Μ’άλλα λόγια, το συμφέρον του επενδυτή είναι να τα τινάξει ο γέρος όσο το δυνατόν πιο σύντομα.

Κάπως έτσι γεννήθηκαν τα «ομόλογα του θανάτου», η τελευταία κατηγορία των λεγόμενων τοξικών χρηματοπιστωτικών προϊόντων. Πίσω τους δεν βρίσκονται κάποιοι άθλιοι κερδοσκόποι ή κάποια σκοτεινά hedge funds, αλλά η έγκυρη και αξιοσέβαστη Deutsche Bank. Το προϊόν ονομάστηκε Kompass Life 3. Και η ανταπόκριση του κοινού είναι μεγάλη. Σύμφωνα με το Σπίγκελ, τα χρήματα που έχουν μέχρι στιγμής επενδυθεί από ιδιώτες στο προϊόν αυτό ξεπερνούν τα 700 εκατομμύρια ευρώ. Υπάρχει όμως πάντα κάποιος που προσπαθεί να χαλάσει τη δουλειά. Απαντώντας στην προσφυγή ενός επενδυτή που παραπονιόταν ότι δεν ήξερε πώς ακριβώς λειτουργεί αυτό το σχήμα, ο μεσολαβητής της Ενωσης γερμανικών τραπεζών παραδέχθηκε ότι το συγκεκριμένο χρηματοπιστωτικό προϊόν «δεν συμβιβάζεται εύκολα με τις αξίες μας σε ό,τι αφορά το απαραβίαστο της ανθρώπινης αξιοπρέπειας». Κατόπιν αυτού, θα κληθεί να αποφασίσει η δικαιοσύνη για το κατά πόσον το ποντάρισμα στη διάρκεια ζωής ενός δείγματος ανθρώπων παραβιάζει τον ηθικό κώδικα της Γερμανίας. Κι αν η απόφαση είναι καταφατική, το προϊόν θα απαγορευτεί. Κρίμα, γιατί τόσοι άνθρωποι θα χάσουν τα λεφτά τους.

Για να σοβαρευτούμε: το πρόβλημα δεν είναι μόνο ότι η ανθρώπινη ζωή γίνεται κι αυτή μέρος της αγοράς σαν να είναι οποιοδήποτε άλλο εμπόρευμα. Ακόμη πιο ενοχλητικό είναι ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση ο τζόγος αφορά την τρίτη ηλικία, ανθρώπους δηλαδή που στις μέρες μας γίνονται θύματα όλο και μεγαλύτερων διακρίσεων. Όπως γράφει ο Στέφανο Ροντοτά στη Ρεπούμπλικα, οι ηλικιωμένοι δεν αντιμετωπίζονται πλέον ως πρόσωπα, αλλά ως αναλώσιμα προϊόντα. Ανάμεσα στον κόσμο των ανθρώπων και τον κόσμο των πραγμάτων δεν υπάρχουν πλέον όρια, αλλά μια διεστραμμένη συνέχεια. Οι Γερμανοί θα έπρεπε ομολογουμένως να προσέχουν λίγο περισσότερο: πριν από λίγες μόνο δεκαετίες, οι Ναζί έθεταν τα «μη άτομα», και πρώτα απ’όλα τους Εβραίους, στη διάθεση της πολιτικής και ιατρικής εξουσίας. Σήμερα, η εξουσία του κεφαλαίου θεωρεί ότι έχει αντίστοιχα δικαιώματα στη ζωή των ηλικιωμένων.

Το 2004, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έκρινε ότι ο σεβασμός της εθνικής αξιοπρέπειας συνιστά ένα όριο που δεν μπορεί να παραβιαστεί από την ιδιωτική οικονομική πρωτοβουλία. Με την οικονομική κρίση που γνωρίζουμε, βέβαια, εκείνη η απόφαση ισοδυναμεί πλέον με κουρελόχαρτο.

Μουμπάρακ, Καντάφι, Πούτιν!

Ένα από τα πανώ που ξεχώριζαν στην αντικαθεστωτική διαδήλωση του περασμένου Σαββάτου στη Μόσχα έγραφε: «Μουμπάρακ, Καντάφι, Πούτιν». Κι από τις κουβέντες που έκαναν ξένοι δημοσιογράφοι με το πλήθος, ήταν σαφές ότι οι διαδηλωτές – φιλελεύθεροι, εθνικιστές, κομμουνιστές - δεν διαμαρτύρονταν πλέον για την εκλογική νοθεία. Το τέλος του Πούτιν ζητούσαν, ταυτίζοντάς τον με τους παλιούς άραβες δυνάστες. Και κυρίως ζητούσαν το τέλος του πουτινισμού.

Ανάμεσά τους, ο ανταποκριτής της Ρεπούμπλικα ξεχώρισε την 68χρονη συγγραφέα Λουντμίλα Ουλίτσκαγια, πολύ γνωστή και στην Ελλάδα από τα βιβλία της Τα ψέματα των γυναικών (εκδ. Καστανιώτης), Η Μήδεια και τα παιδιά της (εκδ. Ωκεανίδα) και Χαρούμενη κηδεία (εκδ. Καστανιώτης). Τι την έκανε να κατεβεί στους δρόμους; «Η διαπίστωση ότι οι νοσταλγοί του κομμουνισμού έχουν δίκιο. Το καθεστώς εκείνο, που εξακολουθώ να μισώ με όλες μου τις δυνάμεις, εξασφάλιζε τουλάχιστον τη λειτουργία των εργοστασίων, των σχολείων, των νοσοκομείων, και μας παρείχε ένα αίσθημα προστασίας. Τώρα είναι όλα σταματημένα, αναποτελεσματικά, βουτηγμένα στη διαφθορά. Από το παλιό καθεστώς λειτουργούν μόνο το στιλ των μπολσεβίκων και η μυστική αστυνομία». Και πιστεύει πραγματικά ότι η κατάσταση μπορεί να αλλάξει; «Όταν ο ηγέτης της χώρας προκαλεί τόσο μεγάλη απέχθεια σε τόσο πολλούς ανθρώπους, η αλλαγή είναι αναπόφευκτη. Είναι θέμα χρόνου. Σήμερα γεννιέται η ρωσική κοινωνία των πολιτών, κι εγώ θέλω να είμαι μέρος της. Είναι χρέος μου».

Ανάλογες απόψεις εξέφρασε με άρθρο του στην ίδια εφημερίδα κι ένας άλλος γνωστός ρώσος συγγραφέας, ο Βίκτορ Εροφέεφ. Εκείνος έλαβε μέρος στη διαδήλωση με την ομάδα του ολιγάρχη Μιχαήλ Πρόχοροφ, που θα είναι υποψήφιος στις προεδρικές εκλογές - χωρίς να τρέφει ψευδαισθήσεις. «Όταν στο αυτοκίνητό σας μια ρόδα αρχίσει να κάνει έναν περίεργο θόρυβο», έγραψε, «πρέπει κάποια στιγμή να την αλλάξετε, αλλιώς το αυτοκίνητο θα πάψει να κινείται. Το ίδιο συμβαίνει τον τελευταίο καιρό με τον Πούτιν. Δεν θέλουμε να στηθούν επαναστατικές γκιλοτίνες. Είναι σαφές όμως ότι ακόμη και το ίδιο το καθεστώς έχει αρχίσει να πλήττει».

Ωραία τα λένε οι συγγραφείς. Μήπως εκφράζουν όμως μια μικρή, εκτός πραγματικότητας ελίτ, που είναι συγκεντρωμένη στη Μόσχα και τις άλλες μεγάλες πόλεις και δεν πιάνει τον σφυγμό του λαού; Μήπως ο ισχυρισμός τους ότι οι Ρώσοι κουράστηκαν από τον Πούτιν είναι απλώς ευσεβείς πόθοι και ο τελευταίος θα θριαμβεύσει όχι μόνο στις επικείμενες εκλογές, αλλά και στις επόμενες; Είναι αλήθεια ότι οι περισσότερες πληροφορίες για αμφισβήτηση του καθεστώτος έρχονται από την πρωτεύουσα: ο Γκίντεον Ράχμαν, για παράδειγμα, έγραφε χθες στους Φαϊνάνσιαλ Τάιμς ότι στο τελευταίο Russia Forum ένας σύνεδρος ζήτησε την αποφυλάκιση του Μιχαήλ Χοντορκόφσκι και καταχειροκροτήθηκε. Εξίσου αλήθεια είναι όμως ότι ο μύθος που είχε δημιουργηθεί γύρω από τον Πούτιν έχει αρχίσει να διαλύεται. Στη Μόσχα έχει αυτές τις ημέρες μείον 20 βαθμούς. Κι όμως, ο πάγος έχει αρχίσει να σπάει.

Τι έκανες στον πόλεμο Ασμα;

Τον περασμένο Οκτώβριο, η Ασμα Ασαντ κάλεσε στο προεδρικό μέγαρο μια ομάδα νεαρών κοινωνικών λειτουργών για να της εξηγήσουν τις δυσκολίες του επαγγέλματός τους. Αντί γι’αυτό, της μίλησαν για τις σφαγές στις οποίες προέβαινε ο στρατός του συζύγου της. Της μίλησαν για διαδηλώσεις που πνίγηκαν στο αίμα, για ασθενοφόρα με τραυματίες που τα σταματούσαν οι στρατιώτες για να μη φτάσουν στον προορισμό τους, για βασανιστήρια και δολοφονίες. «Δεν αντέδρασε καθόλου, ήταν σαν να της λέγαμε ιστορίες από την καθημερινότητα χωρίς κανένα ενδιαφέρον», είπε αργότερα ένας από τους νεαρούς στην Ιντιπέντεντ.

Καθώς η εξέγερση κοντεύει να κλείσει ένα χρόνο, και οι ωμότητες του καθεστώτος διαδέχονται η μία την άλλη, η στάση της Πρώτης Κυρίας της Συρίας παραμένει ένα μεγάλο μυστήριο. Γεννημένη στο Λονδίνο το 1975 από πατέρα καρδιολόγο και μητέρα διπλωμάτη, οι οποίοι μετανάστευσαν στη Βρετανία τη δεκαετία του ’50, η Ασμα μεγάλωσε σε μια ελεύθερη κοινωνία. Στο σπίτι μιλούσαν αραβικά, αλλά εκείνη σπούδασε σε αγγλικανικό σχολείο και έκανε μεταπτυχιακά στο King’s College. Εργάστηκε για τη Deutsche Bank και την JP Morgan και επέδειξε πάντα άριστο επαγγελματισμό και βαθειές γεωπολιτικές γνώσεις. Πώς είναι δυνατόν μια τέτοια γυναίκα να ανέχεται, για την ακρίβεια να νομιμοποιεί με τη σιωπή της, τις σφαγές που γίνονται στη χώρα της;

Παλιότερα, θα μπορούσε να πει κανείς ότι δεν ήξερε. Ισως μάλιστα να παγιδεύτηκε από τον έρωτά της για τον Μπασάρ. Όπως επισημαίνει όμως η Ελ Παϊς, όταν τον παντρεύτηκε - τον Δεκέμβριο του 2000 – εκείνος μετρούσε ήδη τρία χρόνια στην προεδρία, όπου είχε εκλεγεί με 97%. Τον είχε γνωρίσει στο Λονδίνο πολύ νωρίτερα, το 1992: ο Μπασάρ σπούδαζε οφθαλμολογία, έναν κλάδο που είχε διαλέξει επειδή, κατά δική του ομολογία, αισθάνεται φρίκη μπροστά στο αίμα και τα μάτια σπανίως αιμορραγούν. Αρχικά είχαν φιλική σχέση, και στη συνέχεια έγιναν εραστές. Δεν μπορεί λοιπόν, θα γνώρισε εγκαίρως τον χαρακτήρα του, θα έμαθε από νωρίς τα προσόντα και τις αδυναμίες του. Όπως γνώρισε κι από πρώτο χέρι τι σημαίνει αστυνομικό κράτος. Συνήθισε μάλιστα να πειράζει τους καλούς της φίλους Αντζελίνα Ζολί και Μπραντ Πιτ, επειδή σε μια επίσκεψή τους στη Δαμασκό εντυπωσιάστηκαν τόσο πολύ από την απόλυτη ασφάλεια που επικρατούσε ώστε έλεγαν ότι θα προσλάβουν σύρους σωματοφύλακες…

Οι δικαιολογίες τελείωσαν. Όπως και οι συναισθηματισμοί. Το Τριαντάφυλλο της Ερήμου, όπως αποκάλεσε τον περασμένο Μάρτιο την Ασμα το Vogue (προτού αποσύρει άρον-άρον από την ιστοσελίδα του το θέμα και τις γκλαμουράτες φωτογραφίες), είναι συνυπεύθυνο με τον τύραννο της Δαμασκού για τα εγκλήματα εναντίον του πληθυσμού. Η γυναίκα που υπερασπίστηκε παλιότερα τα δικαιώματα των γυναικών και των παιδιών θα κληθεί μια μέρα να λογοδοτήσει για τον φόνο 5.500 Σύρων, μεταξύ των οποίων και 400 παιδιά. Αν βέβαια δεν την έχει λιντσάρει νωρίτερα ο όχλος.

Ούτε δεξιά ούτε αριστερά;

Σε άρθρο τους που δημοσιεύτηκε στη χθεσινή Καθημερινή, ο Νίκος Αλιβιζάτος και ο Λουκάς Τσούκαλης αναφέρονται στην ανάγκη να δημιουργηθεί ένας νέος πολιτικός φορέας «που θα συσπειρώσει μεταρρυθμιστικές και φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις από το ΠΑΣΟΚ, τη ΝΔ και την ανανεωτική Αριστερά». Ο φορέας αυτός, τονίζουν, θα μπορούσε «να θέσει στο περιθώριο το ένα ή και τα δύο μεγάλα κόμματα που οδήγησαν τη χώρα στον γκρεμό».

Το εγχείρημα είναι δύσκολο, αλλά χωρίς αμφιβολία ενδιαφέρον. Στη χώρα μας έχει κατεπείγοντα χαρακτήρα, καθώς βρισκόμαστε κυριολεκτικά στο χείλος του γκρεμού, ανάλογες συζητήσεις όμως γίνονται σε όλο τον κόσμο. Ένα εξαμηνιαίο ιταλικό περιοδικό «κοινωνικής λογοτεχνίας», η Νέα λογοτεχνική επιθεώρηση, άνοιξε στο τελευταίο του τεύχος μια συζήτηση για τους νέους χάρτες της πολιτικής, και συγκεκριμένα για τα κινήματα που δηλώνουν «ούτε δεξιά ούτε αριστερά». Τέτοια κινήματα είναι οι Πειρατές στις σκανδιναβικές χώρες, το «Καταλάβετε τη Γουολ Στριτ» και οι αντίστοιχες κινήσεις στην Ευρώπη, ενώ θα μπορούσε να περιλάβει κανείς υπό μία έννοια σʼαυτά και την αραβική άνοιξη. Εχουν κοινά σημεία, όπως είναι η δυσαρέσκεια από την προσφορά των ιδεών και η αντίδραση στον κρατικό αυταρχισμό, έχουν ασφαλώς και μεγάλες διαφορές. Ενας από τους βασικούς τους στόχους είναι η κινητοποίηση των νέων. Μπορούν όμως πραγματικά να ξεφύγουν από τους καρτεσιανούς άξονες της δυτικής δημοκρατίας;

Σε μια δημοσκόπηση που έγινε την περασμένη εβδομάδα στην Ιταλία, το 57% απάντησε ότι σημασία έχουν οι ικανότητες ενός ηγέτη, και το αν είναι αριστερός ή δεξιός είναι δευτερεύον. Στην πραγματικότητα υπάρχουν δύο τρόποι να μην είσαι ούτε δεξιός ούτε αριστερός: ένας δεξιός κι ένας αριστερός. Οι οπαδοί του Πέπε Γκρίλλο στην Ιταλία ανήκουν χωρίς αμφιβολία στην πρώτη περίπτωση, ενώ οι Αγανακτισμένοι της Ισπανίας στη δεύτερη. Ο Νορμπέρτο Μπόμπιο, που υπερασπίστηκε αυτή τη διάκριση μέχρι το τέλος της ζωής του, θα σημείωνε σε αυτή την περίπτωση ότι «όποιος λέει πως δεν ανήκει ούτε στο ένα στρατόπεδο ούτε στο άλλο απλώς δεν θέλει να γνωστοποιήσει σε ποιο στρατόπεδο ανήκει». Ενας από τους πιο γνωστούς μαθητές του, ο Μικελάντζελο Μποβέρο, συμπληρώνει ότι «η ετικέτα αυτή είναι απαραίτητη, καθώς Δεξιά και Αριστερά δεν συνιστούν έννοιες που αναφέρονται στην ταυτότητα, αλλά στη σχέση με τους άλλους. Δεν σου ζητούν να απαντήσεις στο ερώτημα `Ποιος είσαι;` αλλά στο ερώτημα `Πού τοποθετείσαι σε σχέση με τους άλλους;`. Αν δεν το δηλώσεις εσύ, θα το κάνουν οι σχέσεις σου, η γλώσσα σου, τα ΟΧΙ σου».

Τέτοια ΟΧΙ (στη στήριξη του Παπαδήμου, για παράδειγμα, ή στην αποποινικοποίηση των μαλακών ναρκωτικών) αποκαλύπτουν συχνά τον συντηρητικό χαρακτήρα ενός κόμματος που δηλώνει αριστερό. Κατά τον ίδιο τρόπο, η ανατροπή την οποία προτείνουν οι δύο έλληνες καθηγητές δεν μπορεί παρά να είναι βαθύτατα αριστερή.

Πεισματικά άφαντη

Όταν ήταν νέα, η Βισουάβα Σιμπόρσκα λάτρευε την ανθρωπότητα και ήθελε να κάνει κάτι γι’αυτήν. Τότε μάλιστα πίστευε ότι μπορούσε να σώσει τον κόσμο μέσα από τον κομμουνισμό. Σύντομα αποκήρυξε και την ιδέα της εκείνη και τον κομμουνισμό. Σε μια συνέντευξη που έδωσε στους Νιου Γιορκ Τάιμς λίγο καιρό μετά τη βράβευσή της με το Νομπέλ λογοτεχνίας, το 1996, επέμεινε ότι τα ποιήματά της είναι «αυστηρά μη πολιτικά. Είναι ποιήματα για τους ανθρώπους και τη ζωή».

Οσο περνούσαν τα χρόνια, τόσο η Σιμπόρσκα διαπίστωνε ότι αυξάνονταν τα ερωτήματα και μειώνονταν οι απαντήσεις. Η ομιλία της όταν παρέλαβε το Νομπέλ περιστρεφόταν γύρω από τις λέξεις «δεν ξέρω». Ενας από τους λόγους που αγαπούσε τόσο πολύ τα ζώα ήταν κι αυτός: αντίθετα με τους ανθρώπους, εκείνα δεν ισχυρίζονται ότι ξέρουν.

Υπάρχει και μια άλλη διαφορά ανάμεσα στους ανθρώπους και τα ζώα. Οι πρώτοι διαβάζουν τη ζωή τους και τη ζωή του κόσμου μέσα από τη διαδοχή των στιγμών, και για τον λόγο αυτό αδυνατούν να εμβαθύνουν στη στιγμή. Τα δεύτερα, αντίθετα, ζουν την κάθε στιγμή. Κι έτσι δεν γνωρίζουν από τεχνάσματα, υπολογισμούς και παγίδες. Εχουν τη συνείδησή τους καθαρή.

Μ’ένα ζώο θα συνέδεε μοιραία η ποιήτρια τον θάνατο, τον δικό της θάνατο. «Γάτα σ’ένα άδειο διαμέρισμα», έτσι τιτλοφορείται ένα από τα ωραιότερα ποιήματά της (σε μετάφραση Βασίλη Καραβίτη, από τη συλλογή «Μια ποιητική διαδρομή», εκδ. Σοκόλη, 2003):

Να πεθάνεις – δεν μπορείς να το κάνεις αυτό/ σε μια γάτα./ Γιατί τι μπορεί να κάνει μια γάτα/ σ’ένα άδειο διαμέρισμα;/ Να σκαρφαλώνει στους τοίχους;/ Να τρίβεται πάνω στα έπιπλα;/ Τίποτα δεν δείχνει εδώ διαφορετικό/ κι όμως τίποτα δεν είναι το ίδιο./ Τίποτα δεν μετακινήθηκε/ κι όμως υπάρχει πιο πολύς χώρος./ Και τις νύχτες δεν ανάβουν τις λάμπες.

Βήματα πάλι στο κλιμακοστάσιο/ όμως δεν είναι τα ίδια./ Το χέρι που αφήνει το ψάρι στο πιατάκι/ κι αυτό ακόμα έχει αλλάξει.

Κάτι δεν αρχίζει/ στη συνηθισμένη ώρα του./ Κάτι δεν συμβαίνει/ όπως θα’πρεπε./ Κάποιος ήταν πάντοτε, πάντοτε εδώ/ κι έπειτα εξαφανίστηκε/ και μένει πεισματικά άφαντος.

Όλα τα συρτάρια πέρασαν από έλεγχο./ Όλα τα ράφια εξερευνήθηκαν./ Οι ανασκαφές κάτω απ’το χαλί/ δεν απέδωσαν τίποτα./ Ακόμα και μια εντολή παραβιάστηκε,/ μ’όλα τα χαρτιά σκορπισμένα παντού./ Τι απόμεινε να κάνουμε;/ Μόνο ύπνο και αναμονή.

Περίμενε μόνο μέχρι να εμφανισθεί,/ άφησέ τον μόνο να σου δείξει το πρόσωπό του./ Δεν θα πάρει κάποτε ένα μάθημα/ γι’αυτό που δεν πρέπει να κάνεις/ σε μια γάτα;/ Κοντοζύγωσέ τον/ σα να το κάνεις απρόθυμα/ και πάντοτε αργοκίνητα/ πάνω σε φανερά πληγωμένες πατούσες/ κι όχι πηδηματάκια και νιαουρίσματα,/ τουλάχιστον στην αρχή.

Η γάτα με την οποία συνήθιζε να φωτογραφίζεται η Σιμπόρσκα πρέπει να μην υπάρχει πια, αλλιώς θα το σκεφτόταν καλύτερα η ποιήτρια, δεν θα την άφηνε την περασμένη Τετάρτη μόνη.

Και το δακτυλίδι και το δάκτυλο;

Οι Πορτογάλοι έχουν μια σοφή παροιμία που λέει ότι καλύτερα να πουλήσεις το χρυσό δακτυλίδι παρά να κόψεις το δάκτυλο. Ακολουθώντας αυτή τη λογική, δέχθηκαν ότι πρέπει να κάνουν θυσίες για να ξεπεράσουν την κρίση. Και μέσα σε έξι μήνες τα έκαναν όλα, από ιδιωτικοποιήσεις μέχρι μεταρρυθμίσεις, κι από περικοπές των υπηρεσιών μέχρι δραματικές αυξήσεις των φόρων. Ολοι τούς επαινούσαν για την ωριμότητά τους. Ολοι εξήραν την πειθαρχία τους, κάνοντας εμμέσως πλην σαφώς διάκριση ανάμεσα στον καλό πορτογάλο μαθητή και τον κακό έλληνα συμμαθητή του. Θετικές ήταν και οι δύο εκθέσεις της τρόικας. Και ξαφνικά, βγαίνουν να δανειστούν και βρίσκονται μπροστά σε απαγορευτικά επιτόκια. Οι οίκοι αξιολόγησης τους υποβαθμίζουν. Και το φάσμα της χρεοκοπίας βρίσκεται ξανά μπροστά τους. Η θεραπεία είναι επιτυχημένη. Αλλά ο ασθενής μπορεί να υποκύψει.

Κάποια ρεπορτάζ μιλούν για ουρές στα συσσίτια, για ανθρώπους που τους έδιωξαν από τα σπίτια τους και ψάχνουν καταφύγιο σε φίλους, για τραυματίες που πεθαίνουν επειδή τα ασθενοφόρα δεν έχουν βενζίνη για να κινηθούν. Ο Πέδρο Αραουχίο Καρνταδόρ, που διδάσκει λογοτεχνία σ’ένα από τα καλύτερα σχολεία της Λισαβώνας, πιστεύει ότι οι περιπτώσεις αυτές αποτελούν εξαιρέσεις. «Οι Πορτογάλοι είναι απογοητευμένοι, είναι έτοιμοι για το χειρότερο, αλλά ακόμη δεν πεινάνε», λέει στην Κοριέρε ντέλα Σέρα. «Οι σαρδέλλες και οι μπακαλιάροι έχουν την ίδια τιμή με την εποχή πριν από την κρίση. Είναι αλήθεια ότι μου έκοψαν τον μισό δέκατο τρίτο μισθό μου, ότι πρέπει να πληρώνω διόδια, ότι το φυσικό αέριο, το ηλεκτρικό, η θέρμανση κοστίζουν πολύ περισσότερο. Εξω τρώω σπάνια, γιατί ο ΦΠΑ αυξήθηκε από 13% σε 23%. Κατά τα άλλα, όμως, η ζωή μου δεν έχει αλλάξει. Αυτό που άλλαξε είναι η διάθεση. Μυρίζει κατάθλιψη, απαισιοδοξία».

Η κυβέρνηση του Πέδρο Πάσος Κοέλιο, που ανέλαβε την εξουσία στις 21 Ιουνίου, είναι πολύ ευχαριστημένη με τις επιδόσεις της. Το έλλειμμα μειώθηκε από 9,1% το 2010 σε 5,9% το 2011. Η ανεργία παραμένει κοντά στο 13% (αλλά μεταξύ των νέων φτάνει το 30%). Και τότε γιατί οι οικονομολόγοι προβλέπουν ότι θα χρειαστεί νέο δάνειο τουλάχιστον 30 δισεκατομμυρίων ευρώ και οι Φαϊνάνσιαλ Τάιμς εκφράζουν τη βεβαιότητα ότι η χώρα δεν θα μπορέσει να βγει στις αγορές πριν από το 2014; «Η οικονομική συνταγή είναι σωστή», υποστηρίζει ο Λουίς Καμπράλ, καθηγητής οικονομίας στο πανεπιστήμιο της Ναβάρα. «Οι μεταρρυθμίσεις ήταν αναγκαίες εδώ και τριάντα χρόνια και τα μεσοπρόθεσμα αποτελέσματα θα είναι χωρίς αμφιβολία καλά. Δεν βοηθάει όμως ο συνδυασμός λιτότητας και παγκόσμιας ύφεσης».

Αρα τελικά η Πορτογαλία δεν είναι και τόσο διαφορετική από την Ελλάδα. Η μάλλον η ενιαία θεραπεία που έχει επιβάλει η κυβέρνηση Μέρκελ στην Ευρώπη θα εκμηδενίσει τις όποιες διαφορές ανάμεσα στις δύο χώρες. Μήπως ο κ. Σαμαράς θα πρέπει να δώσει στον πορτογάλο ομοϊδεάτη του τη μαγική συνταγή;

Πηδούν στο νερό για να μη βραχούν

Το κλίμα στην Ευρώπη δεν είναι καλό για την Ελλάδα, αυτό δεν είναι δα κανένα μυστικό. Οι Ευρωπαίοι έχουν κουραστεί με την αδυναμία μας να κάνουμε οποιαδήποτε μεταρρύθμιση, να εφαρμόσουμε οποιονδήποτε νόμο, να εκπληρώσουμε οποιαδήποτε υπόσχεση έχουμε δώσει. Κι έχουν εξοργιστεί με τη διαφαινόμενη πεποίθησή μας ότι είναι καταδικασμένοι να μας σώσουν. Ενας διπλωμάτης στις Βρυξέλλες είπε την περασμένη Δευτέρα στον ανταποκριτή της Λιμπερασιόν Ζαν Κατρμέρ ότι «αν η μετάδοση της κρίσης δεν απειλούσε την Ισπανία και την Ιταλία, θα είχαμε ήδη αφήσει την Ελλάδα να πέσει. Μόλις κρίνουμε όμως ότι αυτές οι χώρες είναι ασφαλείς, δεν αποκλείεται να εγκαταλείψουμε την Ελλάδα στην τύχη της».

Η πρόσφατη σύνοδος κορυφής ήταν έτσι πιο επικίνδυνη απ’ό,τι νομίζαμε. Και κάπου εκεί ήρθε να μας σώσει η …Αγγελα Μέρκελ, με την πρότασή της περί επιτρόπου. Σύμφωνα μάλιστα με όσα είπε στον Κατρμέρ μια πηγή που πρόσκειται στον Νικολά Σαρκοζί, η ιδέα δεν ήταν δική της, αλλά του υπουργού Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, «ο οποίος θέλει για ιδεολογικούς λόγους να χρεοκοπήσει η Ελλάδα και να βγει από την ευρωζώνη». Δεν το πιστεύουμε. Οποιος κι αν ήταν πάντως ο εμπνευστής αυτής της ιδέας, το μόνο που κατάφερε ήταν να μεταστραφεί το κλίμα υπέρ της Ελλάδας.

Γιατί διατυπώθηκε αυτή η πρόταση; Ηταν άραγε αναγκαίο κακό; Καθόλου, λέει ο γάλλος οικονομολόγος Ζαν-Φρανσουά Ζαμέ στον ιστότοπο Atlantico.fr. Μία από τις θεμελιώδεις αρχές στις δυτικές δημοκρατίες είναι ότι δεν λαμβάνονται αποφάσεις για δημοσιονομικά θέματα χωρίς να υπάρχει διαβούλευση με τα ενδιαφερόμενα μέρη. Η Γερμανία θέλησε να αποσπάσει από το Συμβούλιο κορυφής τη δυνατότητα να ελέγχει την εφαρμογή και τον σεβασμό των δημοσιονομικών κανόνων. Όμως έκανε λάθος, γιατί κάθε ευρωπαίος πολίτης έχει την αίσθηση ότι η Γερμανία θέλει να αποφασίζει για τους άλλους. Ηταν μια κίνηση αδέξια, που φόβισε και συνέβαλε στην καλλιέργεια ενός κλίματος γερμανοφοβίας. Αλλωστε, δεν ήταν το πρώτο λάθος της Γερμανίας. Και στις αρχές του 2010 είχε πει ότι οι χώρες της ευρωζώνης πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να εκδιώκουν ένα από τα μέλη τους. Ολοι βέβαια ήξεραν ότι εννοούσε την Ελλάδα.

Η Μέρκελ προσπάθησε στις Βρυξέλλες να σβήσει τη φωτιά που άναψε όσο το δυνατόν πιο γρήγορα. Είναι όμως σαφές ότι προσπαθεί να καθησυχάσει την κοινή της γνώμη, που δεν θέλει να αναλάβει άλλες δεσμεύσεις απέναντι στους τεμπέληδες του Νότου. Η αβεβαιότητα έτσι θα συνεχιστεί. «Δεν είμαστε σίγουροι ότι η Ελλάδα θα σωθεί, είναι ένα στοίχημα», λέει πηγή της γαλλικής προεδρίας στη Λιμπερασιόν. «Το μόνο βέβαιο είναι ότι το να πηδάς στο νερό για να μη βραχείς από τη βροχή δεν είναι το πιο έξυπνο πράγμα που μπορείς να κάνεις».

Στο Γούντστοκ της Καρταχένα

Η πιο ουσιαστική, και ταυτόχρονα πιο ρομαντική παρέμβαση πρέπει να ήταν του Τζόναθαν Φράνζεν. «Αν πάτε τώρα στην Ευρώπη», είπε ο αμερικανός συγγραφέας στο Hay Festival που έγινε αυτή την εβδομάδα στην Καρταχένα της Κολομβίας, «θα διαπιστώσετε ότι η πολιτική ελάχιστη σημασία έχει. Τις σημαντικές αποφάσεις τις παίρνουν οι τραπεζίτες. Αυτό πολύ μικρή σχέση έχει με τη δημοκρατία και τη βούληση του λαού. Και είμαστε όμηροι αυτού του γεγονότος επειδή αγαπάμε τα iPhones μας».

Το Hay Festival, που ο Μπιλ Κλίντον είχε αποκαλέσει κάποτε «Γούντστοκ του μυαλού», πραγματοποιείται εδώ και επτά χρόνια τις ίδιες ημέρες που οι πλούσιοι και διάσημοι διαβουλεύονται στο Νταβός. Τα θέματα που συζητιούνται είναι πάνω-κάτω τα ίδια. Αλλά η ατμόσφαιρα στην Κολομβία είναι φυσικά πολύ πιο χαλαρή απ’ό,τι στην Ελβετία. Εκεί έχει πολιτικούς, οικονομολόγους και τραπεζίτες, εδώ έχει συγγραφείς, επιστήμονες και δημοσιογράφους. Εκεί έχει τεχνοκράτες, εδώ έχει διανοούμενους. Εκεί χλευάζουν την Ελλάδα, εδώ την υπερασπίζονται. Ακούστε πόσο παραστατικά περιγράφει τον θάνατο της Ευρώπης ένας από τους τελευταίους, ο κολομβιανός Οσκαρ Γκουαρδιόλα-Ριβέρα, καθηγητής φιλοσοφίας και δικαίου στο University of London: «Η Ευρώπη εποικίζει τώρα τον εαυτό της. Οι Ελληνες, που υπήρξαν το λίκνο του δυτικού πολιτισμού, αντιμετωπίζονται σήμερα από τους βορειοευρωπαίους ως ένας λαός με σκούρο δέρμα, τεμπέλης, που ζει πάνω από τις δυνάμεις του. Με τις ίδιες ακριβώς λέξεις χαρακτήριζαν κι εμάς στις αποικίες».

Ωραία σύγκριση, κι ας έχει μεγαλύτερη σχέση με τη λογοτεχνία παρά με την πραγματικότητα (στο κάτω κάτω, σκουρόδερμους δεν μας έχουν πει ακόμη). Στο κλισέ των μεσογειακών λαών που «ζούσαν πάνω από τις δυνάμεις τους» αντέδρασε πάντως ο διευθυντής της Ελ Παϊς Χαβιέρ Μορένο, διαβάζοντας την επιστολή ενός αναγνώστη προς την εφημερίδα που τον τελευταίο καιρό συζητείται σε όλη την Ισπανία. Πρόκειται για έναν ερευνητή που έχει εκπληρώσει όλες τις υποχρεώσεις του, δεν έχει ούτε δανειστεί ούτε ξοδέψει υπερβολικά, δούλευε πάντοτε σκληρά και τώρα κινδυνεύει να χάσει τη δουλειά του. «Λένε ότι ζούσαμε πάνω από τις δυνάμεις μας», γράφει στην επιστολή του. «Αλλά ποιανών τις δυνάμεις;» Κι αν υπήρχε Ελληνας στο ακροατήριο – αλλά πού λεφτά για τέτοια - είναι βέβαιο ότι θα παρενέβαινε και θα έλεγε ότι μια ανάλογη φράση συζητήθηκε πολύ πέρυσι και στην Ελλάδα, και την είπε υπουργός, και εννοούσε ακριβώς το αντίθετο.

«Την πραγματική εξουσία την έχει βέβαια το Νταβός», είπε ο Μορένο. «Αλλά στο Hay, όπως και σε μια καλή εφημερίδα, έχεις την αίσθηση μιας χώρας που κάνει διάλογο με τον εαυτό της. Στο Νταβός, πάλι, κάνει ο καπιταλισμός διάλογο με τον εαυτό του». Εμείς, άραγε, κάναμε ποτέ διάλογο με τον εαυτό μας; Εκτός από το να καταθλιβόμαστε και να καταγγέλλουμε, καταπιαστήκαμε ποτέ σοβαρά με τη ρίζα του κακού;