Κοίτασμα πολιτισμού

Το 1949 η Κίνα είχε 55 δημόσιες βιβλιοθήκες. Σήμερα έχουν φτάσει τις 2.777, οι περισσότερες από τις οποίες κατασκευάστηκαν την τελευταία 20ετία. Η Κίνα συγκεντρώνει, φωτοτυπεί, ψηφιοποιεί, με στόχο τη δημιουργία του μεγαλύτερου κοιτάσματος πολιτισμού στον κόσμο.

Στον σεισμό που σημειώθηκε τον Μάιο του 2008 στο Μπεϊτσουάν, στην επαρχία Σιτσουάν της Νοτιοδυτικής Κίνας, σκοτώθηκαν 20.000 άνθρωποι. Οι περισσότεροι απ΄ αυτούς ανήκαν στους Τσιανγκ, μια αρχαία εθνότητα που χρονολογείται από τη Δεύτερη Δυναστεία, γύρω στο 1760 π.Χ. Από αυτούς προέρχονται και οι Θιβετιανοί. Οι Τσιανγκ ήταν 200.000 και το ένα δέκατο πέθανε στον σεισμό. Ανάμεσά τους, ο πατέρας και ο μεγάλος αδελφός της Λι Τσουν, διευθύντριας της τοπικής βιβλιοθήκης. Η ίδια γλίτωσε γιατί βρήκε καταφύγιο κάτω από ένα τραπέζι. Έμεινε ανάμεσα στα ερείπια για 75 ώρες. «Τη στιγμή του σεισμού, η βιβλιοθήκη είχε 50.000 βιβλία», λέει στην Κοριέρε ντέλα Σέρα με αφορμή την επίσκεψή της στο Μιλάνο για να λάβει μέρος στο 75ο συνέδριο του Ιfla, των «Ηνωμένων Εθνών» του βιβλίου. «Πολλά απ΄ αυτά ήταν χειρόγραφα με προφορικές μαρτυρίες από τους Τσιανγκ. Με τα άλλα βιβλία δεν υπάρχει πρόβλημα γιατί φυλάσσονται αντίγραφά τους στο Πεκίνο, αλλά τα χειρόγραφα χάθηκαν οριστικά».

Χάρις στο Ρrins Claus Fund, ένα ίδρυμα που δημιουργήθηκε το 1996 με αφορμή τα εβδομηκοστά γενέθλια του πρίγκιπα Κλάους της Ολλανδίας, ένα μέρος αυτών των βιβλίων θα γραφτούν από την αρχή. «Ο σεισμός έθαψε τις αναμνήσεις μας, αλλά εμείς θα τις ξαναφέρουμε στο φως. Θα αρχίσουμε να συγκεντρώνουμε και πάλι ιστορίες, θα φτάσουμε σε απομονωμένα σπίτια και απρόσιτες περιοχές, γιατί το βιβλίο είναι εκείνο που πρέπει να ακολουθεί τους ανθρώπους, όχι το αντίστροφο», λέει η Λι Τσουν. Μαζί της στο Μιλάνο ήταν ο Μπεν Γκου, ένας από τους υποδιευθυντές της Εθνικής Βιβλιοθήκης του Πεκίνου, όπου φυλάσσονται σήμερα 25 εκατομμύρια βιβλία. Η βιβλιοθήκη αυτή ιδρύθηκε πριν από έναν ακριβώς αιώνα, έχει 46 αναγνωστήρια, είναι ανοιχτή 365 ημέρες τον χρόνο και δέχεται κατά μέσο όρο καθημερινά 14.000 επισκέπτες. Για τον συνεχή εμπλουτισμό της συγκεντρώνονται, μεταφράζονται και ψηφιοποιούνται όλα τα σημαντικά βιβλία του κόσμου, από τους κλασικούς μέχρι τα σύγχρονα στρατηγικά δοκίμια, από τον χώρο της λογοτεχνίας μέχρι τη θρησκεία, την επιστήμη και την οικονομία. Τιτάνιο έργο. Κι αν σκεφτεί κανείς ότι η Κίνα δεν διακρίνεται για τον ευλαβικό σεβασμό των συγγραφικών δικαιωμάτων, κάπως ανησυχητικό.

Είναι ευρύτερη βέβαια αυτή η συζήτηση, τώρα που έχει φουντώσει η αντιπαράθεση και για τα σχέδια της Google να εισβάλει στον χώρο του βιβλίου. Το μέλλον για τους ανθρώπους του πνεύματος δεν προδιαγράφεται λαμπρό, οι προσπάθειές τους να εργάζονται μακριά και συχνά ενάντια στην εξουσία θα γίνονται όλο και πιο δύσκολες.

Η τέχνη και ο θάνατος

Ας αρχίσουμε από τους (εν ζωή) σκηνοθέτες. Οι πιο σοβαροί είναι ο Αλμοδόβαρ, ο Γούντυ Άλλεν, ο Γκρίναγουεϊ, ο Μιχαλκόφ, ο Αγγελόπουλος και ο Πολ Τόμας Άντερσον, κυρίως για τις Ξέφρενες Νύχτες. Όσο για τον Κουέντιν Ταραντίνο, ασφαλώς έχει ταλέντο, αλλά είναι ένας idiot savant (σοφός ηλίθιος) που δεν έχει ιδέα ούτε από ιστορία ούτε από τέχνη και κάνει πλάκα με το Ολοκαύτωμα σαν να μην υπήρξε ποτέ. Είναι πολύ επικίνδυνο να προσδώσει κανείς σε ένα τέτοιο πρόσωπο μεγάλη πολιτιστική σημασία.

Πάμε στους συγγραφείς. Ο μεγαλύτερος της μεταπολεμικής περιόδου, σημαντικότερος κι από τον Μπέλοου, είναι χωρίς αμφιβολία ο Φίλιπ Ροθ. Μόνο που γερνάει. Κι όσο γερνάει, ταυτίζεται όλο και περισσότερο με τον Ε.Ι. Λόνοφ (όπως τον περιγράφει στο Φεύγει το φάντασμα, Εκδ. Πόλις) κι όλο και λιγότερο με το άλτερ έγκο του, τον Νέιθαν Ζούκερμαν. Γίνεται πολύ συναισθηματικός και θυμίζει εκείνους τους γέρους που νοσταλγούν την παλιά εποχή, όταν όλα ήταν πολύ καλύτερα. Αλλά παραμένει σπουδαίος. Καλοί συγγραφείς είναι επίσης ο Κόρμακ ΜακΚάρθι, ο Μάικλ Τσάμπον, ο Τζόναθαν Λέθεμ και ο Τζόναθαν Φράνζεν, κυρίως για τις Διορθώσεις. Ενδιαφέρον γράψιμο έχουν τηλεοπτικές σειρές όπως οι Sopranos, το Six feet under, οι Μadmen. Οι συγγραφείς από το Μπρούκλιν, πάλι, δεν αντέχονται, όλο τη δυστυχία τους ανακυκλώνουν.

Οι απόψεις αυτές ανήκουν σ΄ έναν από τους σημαντικότερους κριτικούς λογοτεχνίας, κινηματογράφου και όπερας της Αμερικής: τον Ντάνιελ Μέντελσον, τακτικό αρθρογράφο στο Νew Υork Review of Βooks, συγγραφέα πολλών βιβλίων (με γνωστότερο τους Χαμένους) και μεταφραστή δύο συλλογών ποιημάτων του Καβάφη (μιας ανθολογίας και των 30 «ατελών» ποιημάτων του Αλεξανδρινού σε πρώτη αγγλική μετάφραση), μιας δουλειάς που φέτος συζητήθηκε πολύ. Όπως λέει σε συνέντευξή του στη Ρεπούμπλικα, μπορεί να έχει ο ίδιος κλασική παιδεία, αλλά δεν πιστεύει πως υπάρχει διαφορά ανάμεσα στην ευγενή και τη λαϊκή τέχνη. Η «Ιλιάδα» και η «Οδύσσεια» ανήκουν στη λαϊκή τέχνη, και το ίδιο μπορεί να πει κανείς για τον Σαίξπηρ, για την όπερα ή για τον κινηματογράφο.

Σύμφωνα με τον Μέντελσον, αυτό που δίνει νόημα στη ζωή είναι η τέχνη- και, μ΄έναν διαφορετικό τρόπο, ο θάνατος. «Ο θάνατος είναι το όριο που δίνει νόημα στη ζωή. Οι θεοί της αρχαίας Ελλάδας θεωρούνται αθάνατοι, όχι ηθικά ανώτεροι. Και αυτό είναι που τους καθιστά εν τέλει γελοίους και μη πιστευτούς. Η τέχνη ερμηνεύει τον κόσμο, θέλοντας να πείσει ότι έχει νόημα. Ας μην ξεχνάμε όμως ότι η ρίζα του ρήματος “απόλλυμι”, που σημαίνει “καταστρέφω” αλλά και “χάνω”, είναι η ίδια με τη ρίζα του Απόλλωνα, θεού της τέχνης...»

Αντίστροφη μέτρηση

Όταν οι ανεπτυγμένοι πολιτισμοί καταρρεύσουν λόγω της υπερκατανάλωσης, ποιοι θα μείνουν όρθιοι, αλώβητοι και χαμογελαστοί; Μα οι ιθαγενείς της Νέας Γουινέας φυσικά, που θα επιστρέψουν στο σκάλισμα της πέτρας, όπως έκαναν οι πρόγονοί τους για 46.000 χρόνια.

Το ρόδι είναι ένα από τα πρώτα φρούτα που γεύτηκε ο άνθρωπος: ανακαλύφθηκε το 4000 π.Χ. στην αρχαία Μεσοποταμία, τη λεγόμενη Γόνιμη Ημισέληνο. Κι όπως αποδείχθηκε πολύ αργότερα, είναι ένα πολύ ωφέλιμο φρούτο, γεμάτο βιταμίνες και αντιοξειδωτικές ουσίες, χώρια που μπορεί να αποδειχθεί θαυματουργό και για τον καρκίνο του προστάτη. Είναι έτσι ευτύχημα που τελευταία εμφανίζεται στο μενού όλο και περισσότερων ελληνικών εστιατορίων. Το πώς ακριβώς συνέβη αυτό δεν το γνωρίζουμε. Στο ψυγείο του Αμερικανού καταναλωτή, όμως, έφτασε μάλλον τυχαία: ένας επιτυχημένος Αμερικανός επιχειρηματίας ονόματι Στιούαρτ Ρένικ αγόρασε γη στην κεντρική κοιλάδα της Καλιφόρνιας, την πιο επιτυχημένη αγροτική περιοχή της Αμερικής. Εκεί έτυχε να υπάρχουν 400 στρέμματα με ρόδια. Καθώς εκείνος δεν ήξερε τίποτα για τα ρόδια κάθισε και διάβασε για τις ιδιότητές τους και στη συνέχεια πέρασε το μήνυμα στον καταναλωτή.

Στον Τζάρεντ Ντάιαμοντ, που τυχαίνει να είναι φίλος του Ρένικ, αρέσει πολύ αυτή η ιστορία. Όπως και τα ρόδια, που είχαν την τιμητική τους στο γεύμα το οποίο παρέθεσε στον δημοσιογράφο των Φαϊνάνσιαλ Τάιμς. Ο διάσημος βιολόγος, που έγινε γνωστός το 1998 με το βιβλίο του «Όπλα, μικρόβια και ατσάλι» (εκδ. Κάτοπτρο), είναι ένας πολύ κεφάτος άνθρωπος. Και μετά την επιτυχία ενός άλλου του βιβλίου («Κατάρρευση», εκδ. Κάτοπτρο), όπου περιγράφει γιατί πολιτισμοί όπως οι Μάγια κατέρρευσαν σε μια νύχτα, όλοι τον ρωτούν ποιος θα είναι ο επόμενος. «Όταν έχεις μια μεγάλη κοινωνία που καταναλώνει πολλούς πόρους, τότε είναι πιθανό η κοινωνία αυτή να καταρρεύσει μόλις φτάσει στο απόγειό της», απαντά στη συγκεκριμένη συνέντευξη. Ενα σύγχρονο παράδειγμα είναι η Ιαπωνία, που καταναλώνει σε υπερβολικό βαθμό την κύρια πηγή πρωτεΐνης της.

Στην ίδια λογική θα μπορούσε να ενταχθεί και η περυσινή κατάρρευση των τραπεζών. «Ακόμη κι ο τελευταίος ηλίθιος θα έπρεπε να γνωρίζει πως όταν βγάζεις από μια τράπεζα περισσότερα χρήματα από αυτά που βάζεις, κάποια στιγμή κάτι θα γίνει». Αυτό δεν σημαίνει πως η λύση είναι ο κεντρικός σχεδιασμός της οικονομίας. Μια δικτατορία δεν έχει περισσότερες πιθανότητες να λάβει μια σωστή απόφαση από μια δημοκρατία. Η κινεζική κυβέρνηση μπορεί να απαγόρευσε έγκαιρα τον μόλυβδο στη βενζίνη, απαγόρευσε όμως και την εκπαίδευση σε μια φάση της Πολιτιστικής Επανάστασης. Το βέβαιο είναι ότι η Κίνα και η Ινδία αναπτύσσονται ταχύτατα και το πρότυπό τους είναι ο δυτικός τρόπος ζωής. Αν λοιπόν η Δύση δεν πάψει να καταναλώνει περισσότερα απ΄ αυτά που παράγει, σε 50 ή 60 χρόνια θα βρεθεί σε πολύ κακή κατάσταση. Οι ιθαγενείς της Νέας Γουινέας, πάλι, θα είναι μια χαρά.

Ενοχή και εξιλέωση

Τo πείραμα είναι δυσάρεστο. Θα μπορούσε να το χαρακτηρίσει κανείς απάνθρωπο. Αλλά δεν κρατά πάνω από 60 δευτερόλεπτα. Και επιτρέπει την εξαγωγή σημαντικών συμπερασμάτων.

Έχουμε απέναντί μας ένα παιδί δύο ετών, άντε και λίγο μεγαλύτερο. Του δίνουμε ένα παιχνίδι- μια κούκλα, ένα καραβάκι- και του λέμε να είναι πολύ προσεκτικό επειδή το έχουμε από μικροί και το αγαπάμε πολύ. Καθώς έχουμε όμως διεστραμμένο μυαλό, έχουμε φροντίσει να ραγίσουμε το παιχνίδι, έτσι ώστε μόλις το παιδί το πιάσει στα χέρια του, να σπάσει με θεαματικό τρόπο. Μόλις γίνει η ζημιά, εκφράζουμε τη λύπη μας με ήπιο τρόπο, με ένα «τι κρίμα!» ας πούμε, και παρακολουθούμε την αντίδραση του παιδιού. Δεν το βασανίζουμε για πολλή ώρα, το πολύ για ένα λεπτό, κι ύστερα λέμε πως δεν έγινε και τίποτα, τελικά το παιχνίδι επισκευάζεται πολύ εύκολα, και για να αποδείξουμε του λόγου το αληθές, φεύγουμε από το δωμάτιο και επιστρέφουμε με ένα πανομοιότυπο, καινούργιο παιχνίδι. Στο μεταξύ, όμως, έχουμε καταγράψει τον τρόπο με τον οποίο το παιδί συνοφρυώνεται, μαζεύεται, αποφεύγει τη ματιά μας και καλύπτει το πρόσωπό του με τα χέρια του.

Όπως μας πληροφορούν οι Νιου Γιορκ Τάιμς, το πείραμα αυτό εντάσσεται σε μια πολυετή μελέτη του Πανεπιστημίου της Αϊόβα με αντικείμενο δύο μηχανισμούς που βοηθούν τα παιδιά να γίνουν ευσυνείδητοι και υπεύθυνοι ενήλικοι. Ο ένας μηχανισμός, που μελετάται κυρίως σε άλλα πειράματα, είναι ο αυτοέλεγχος, η ικανότητα του παιδιού να αντιστέκεται στους πειρασμούς. Ο άλλος, που μελετάται στο διεστραμμένο πείραμα με το παιχνίδι, είναι ιδιαίτερα πολύτιμος στα παιδιά με μικρό αυτοέλεγχο. Είναι ένα συναίσθημα που δεν υπακούει πάντα στη λογική και βασανίζει πολύ κόσμο μέχρι να πεθάνει: η ενοχή.

Σύμφωνα με την Γκραζίνα Κοσάνσκα, που παρακολουθεί την ανάπτυξη των παιδιών εδώ και δύο δεκαετίες, τα παιδιά αρχίζουν να αισθάνονται ενοχή - άλλα λιγότερη, άλλα περισσότερη, συχνά έχει σχέση με τους γονείς- από τα δύο τους χρόνια. Τα πιτσιρίκια που αισθάνονταν μεγαλύτερη ενοχή στο πείραμα με το παιχνίδι είχαν μικρότερα προβλήματα συμπεριφοράς την επόμενη πενταετία. (Και μετά; Παραμένει αυτή η ενοχή και σε μεγαλύτερη ηλικία; Και είναι ένα γνώρισμα θετικό ή αρνητικό για την ανάπτυξη της προσωπικότητας; Με άλλα λόγια, προστατεύει ή ευνουχίζει; Το άρθρο δεν μας διαφωτίζει.) Η μικρή ενοχή, πάλι, εξισορροπείται με τον μεγαλύτερο αυτοέλεγχο. Το πρόβλημα είναι τι γίνεται όταν λείπουν και τα δύο. Εδώ η ευθύνη περνάει στον γονιό, ο οποίος πρέπει να κάνει δύο πράγματα. Πρώτον, να φροντίσει να επικρίνει την πράξη και όχι τον δράστη. Δεύτερον, να βρει έναν τρόπο επανόρθωσης. Το ιδανικό θα ήταν η ζημιά να εξαφανιστεί, όπως με το παιχνίδι. Αλλά η ζωή δεν είναι δυστυχώς τόσο απλή.

Προοδευτικοί εναντίον φτωχών

Μια νέα επανάσταση λαμβάνει χώρα τα τελευταία χρόνια μπροστά μας. Και ένα από τα πιο απροσδόκητα στοιχεία που τη χαρακτηρίζουν είναι ότι οι προοδευτικοί δεν πολεμούν πια μαζί με τους φτωχούς, αλλά εναντίον τους.

Όλες σχεδόν οι μεγάλες μεταρρυθμίσεις του περασμένου αιώνα γεννήθηκαν από μια συμμαχία της προοδευτικής διανόησης και των φτωχών. Αυτό ήταν το κοινό σημείο της Οκτωβριανής Επανάστασης και της παγκόσμιας εκστρατείας για τη σωτηρία της ισπανικής Δημοκρατίας, του αμερικανικού Νιου Ντηλ και της δημιουργίας του κοινωνικού κράτους στην Ευρώπη, του αμερικανικού κινήματος κατά των φυλετικών διακρίσεων και του φεμινισμού. Η συμμαχία αυτή προδόθηκε μια φορά στη Σοβιετική Ένωση τη δεκαετία του ΄30, όταν ο Στάλιν στράφηκε κατά της ιντελιγκέντσιας, και μια δεύτερη φορά στην Κίνα τη δεκαετία του ΄60, όταν ο Μάο ξεκίνησε την Πολιτιστική Επανάσταση.

Σήμερα, η συμμαχία της διανόησης με τους φτωχούς δεν υπονομεύεται πια από τους πολιτικούς, αλλά από την ίδια τη διανόηση. Όπως γράφει στην Γκάρντιαν ένα παλιό μέλος της συντακτικής επιτροπής του Μarxism Τoday, ο θεατρικός συγγραφέας Ντέιβιντ Έντγκαρ, η παλιά διαχωριστική γραμμή μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς έχει αντικατασταθεί από νέες γραμμές που χωρίζουν την ελευθερία από τον αυταρχισμό, το κοσμικό κράτος από τη θρησκεία, την ελεύθερη έκφραση από τη λογοκρισία, την ενσωμάτωση από την πολυπολιτισμικότητα, τον φεμινισμό από τις οικογενειακές αξίες. Σε όλα αυτά τα δίπολα, η προοδευτική μεσαία τάξη είναι από τη μια πλευρά και σημαντικά τμήματα των φτωχών από την άλλη. Στη Βρετανία, για παράδειγμα, ένα κομμάτι των μη λευκών φτωχών στρέφεται προς τον θρησκευτικό φανατισμό και ένα κομμάτι των λευκών φτωχών καταφεύγει στο εξτρεμιστικό Εθνικό Κόμμα.

Η τελευταία «κλασική» επανάσταση του 20ού αιώνα, επισημαίνει ο Έντγκαρ, ήταν ουσιαστικά εκείνη που σημειώθηκε πριν από 30 χρόνια στο Ιράν, όταν η προοδευτική μεσαία τάξη συμμάχησε με τις αγροτικές μάζες για να ανατρέψει ένα μισητό δικτάτορα που υποστηριζόταν από το εξωτερικό. Οι επαναστάσεις του 1989, αντίθετα, ήταν ένας προάγγελος των εξεγέρσεων που σημειώθηκαν αρκετά χρόνια αργότερα στη Γεωργία, στην Ουκρανία ή στο Κιργιστάν. Πρωτεργάτες εδώ ήταν οι διανοούμενοι κι εκείνοι που κατά κάποιο τρόπο έβαζαν την ελευθερία πάνω από την ισότητα. Αλλά και στις πρόσφατες ταραχές που ακολούθησαν τις εκλογές στο Ιράν, ένα σημαντικό μέρος των φτωχών ήταν με το καθεστώς, όχι με τους εξεγερμένους.

Η μετατόπιση αυτή των συμμαχιών ενέχει μεγάλους κινδύνους για την Αριστερά. Το στοίχημα για την τελευταία είναι να αποδείξει ότι η ελευθερία της έκφρασης, τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων, ο κοσμικός χαρακτήρας του κράτους και γενικότερα οι αξίες του Διαφωτισμού όχι μόνο δεν είναι ασυμβίβαστες με την κοινωνική ποικιλότητα, τη θρησκευτική ανεκτικότητα και την οικονομική ισότητα, αλλά αντίθετα αποτελούν όλες μαζί ένα αδιαίρετο σύνολο.

Η συμμορία των Έξι

Ένα επιχείρημα θα ήταν αρκετό: δεν είναι δυνατόν στην αμερικανική υπερδύναμη να υπάρχουν 50 εκατ. ανασφάλιστοι. Εδώ δεν χωρούν ούτε συνθήματα ούτε ιδεολογίες. Όποιος χάσει αυτήν τη μάχη, χάνεται.

O Ρόμπερτ Ράιχ υπήρξε υπουργός Εργασίας του προέδρου Κλίντον. Και προσπαθεί να καταλάβει, όπως όλοι μας, τι ακριβώς συμβαίνει με τη μεταρρύθμιση του συστήματος υγείας που επιχειρεί ο πρόεδρος Ομπάμα. Αναρωτιέται συγκεκριμένα, με άρθρο του στο ηλεκτρονικό περιοδικό Salon, πώς είναι δυνατόν έξι γερουσιαστές που αντιπροσωπεύουν το 2,5% του πληθυσμού να καλούνται να αποφασίσουν για την υγειονομική περίθαλψη που θα έχουν 300 εκατ. Αμερικανοί. Τι συμβαίνει με τους Δημοκρατικούς; Δεν έχουν ένα φρέσκο, δημοφιλή και μαχητικό πρόεδρο στον Λευκό Οίκο; Δεν ελέγχουν και τα δύο σώματα του Κογκρέσου; Γιατί δεν προχωρούν με αποφασιστικότητα και τόλμη στις τομές που χρειάζονται;

Οι έξι γερουσιαστές, τρεις από το Δημοκρατικό και τρεις από το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα, ανήκουν στην Επιτροπή Οικονομικών της Γερουσίας. Ο πλέον εξέχων από τους Ρεπουμπλικανούς, ο Τσαρλς Γκράσλεϊ που εκλέγεται στην Αϊόβα, αρνείται συστηματικά τις τελευταίες εβδομάδες να διαψεύσει τη φήμη ότι το νομοσχέδιο προβλέπει τη σύσταση «επιτροπών θανάτου» που θα αποφασίζουν αν ένας άρρωστος ή ηλικιωμένος θα ζήσει ή θα πεθάνει. Σε μια συγκέντρωση που έγινε την περασμένη Τρίτη στον δήμο της περιφέρειάς του αποκάλεσε τον Ομπάμα και τη Νάνσι Πελόζι «πνευματικά ανέντιμους» επειδή δηλώνουν ότι τα περί των επιτροπών είναι μύθος. Όσο για το ίδιο το νομοσχέδιο, ζητά την απόσυρσή του επειδή προκαλεί την οργή της κοινής γνώμης... Στα χέρια τέτοιων ανθρώπων βρίσκεται λοιπόν η τύχη της πρώτης μεγάλης μεταρρύθμισης που προωθεί ο Ομπάμα;

Ο Αμερικανός πρόεδρος γνωρίζει ποιοι αντιδρούν στα σχέδιά του. Πρόκειται φυσικά για το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα, που προσπαθεί μέσα από τη διασπορά των πιο εξωφρενικών μύθων να ανασυγκροτηθεί. Αντιδρά όμως παραδόξως και μια μερίδα του Δημοκρατικού Κόμματος, που εξυπηρετεί συγκεκριμένα συμφέροντα. Οι ασφαλιστικές εταιρείες, που φοβούνται ότι θα χάσουν ένα μερίδιο της αγοράς. Ένα μέρος των γιατρών, που είχαν ήδη τορπιλίσει την αντίστοιχη προσπάθεια της Χίλαρι πριν από δεκαέξι χρόνια. Και μια κατηγορία του πληθυσμού που είναι ικανοποιημένη με τη δική της περίθαλψη και δεν θέλει να μοιραστεί η «πίτα» σε περισσότερους: οι περισσότεροι είναι ηλικίας 60 έως 80 ετών και αποτελούν την ισχυρότερη και ενεργότερη ομάδα ψηφοφόρων. Αν, με πρόσχημα τη «συναίνεση», ο Ομπάμα και το Δημοκρατικό Κόμμα παραδοθούν στα συμφέροντα αυτών των ανθρώπων, θα έχει χαθεί μια μεγάλη ευκαιρία για τη μεταμόρφωση της Αμερικής.

Τις τελευταίες ημέρες, ο Ομπάμα προσπαθεί να επανενεργοποιήσει τη βάση δεδομένων των 13 εκατ. ψηφοφόρων που συνέβαλαν αποφασιστικά στην εκλογή του. Αλλά τα βρίσκει δύσκολα κι εκεί. Όπως λέει μια γνωστή φιλελεύθερη μπλόγκερ, η Τζέιν Χάμσερ, «αν η προεκλογική εκστρατεία μοιάζει με ποίηση, η διακυβέρνηση είναι πιο κοντά στην πρόζα».

Η παράκαμψη των τραπεζών

Το διάλειμμα δεν κράτησε πολύ. Οι ψευδαισθήσεις γρήγορα διαλύθηκαν. Οι τράπεζες που μόλις πριν από λίγο καιρό ικέτευαν τα κράτη- δηλαδή τους φορολογούμενους- να τις βοηθήσουν για να μην κλείσουν άρχισαν πάλι να μοιράζουν μπόνους στα στελέχη τους. Εννιά αμερικανικές τράπεζες που εισέπραξαν συνολική βοήθεια ύψους 175 δισεκατομμυρίων δολαρίων αντάμειψαν πέρυσι τα ανώτατα στελέχη τους με μπόνους ύψους 32,6 δισεκατομμυρίων. Ανάλογες πρακτικές ακολούθησαν οι τράπεζες στη Βρετανία και τη Γαλλία, με «πρωταθλήτριες» αντιστοίχως την ΗSΒC και την ΒΝΡ Ρaribas. Δεν διδάχθηκαν λοιπόν τίποτα οι τραπεζίτες από την τελευταία κρίση; Κι αν οι κυβερνήσεις εμφανίζονται απρόθυμες να αντιδράσουν μπροστά σ΄ αυτό το σκάνδαλο, μπορούν να κάνουν κάτι οι πολίτες;

Πριν από δυόμισι περίπου χρόνια, περιγράφαμε σ΄ αυτή τη στήλη τη λειτουργία μιας ιστοσελίδας (www. prosper. com) που φέρνει σε άμεση επαφή πιστωτές και δανειολήπτες παρακάμπτοντας τις τράπεζες. Όποιος θέλει να δανειστεί ένα ποσό από 50 ώς 25.000 δολάρια βάζει στην ιστοσελίδα αυτή μια αγγελία όπου αναφέρει το ιστορικό του, την οικογενειακή του κατάσταση, τους λόγους που θέλει αυτά τα χρήματα και οποιαδήποτε άλλη πληροφορία θεωρεί χρήσιμη. Ο υποψήφιος δανειστής, από την πλευρά του, διατρέχει τη σελίδα αναζητώντας τον καλύτερο συμβιβασμό μεταξύ ρίσκου και προσφερόμενου επιτοκίου. Η επιτυχία αυτής της πρωτοβουλίας οδήγησε στη δημιουργία και άλλων ανάλογων ιστοσελίδων, που λειτουργούν με την ίδια λογική και εξυπηρετούν τους καταναλωτές χρησιμοποιώντας το πιο αποτελεσματικό όπλο του καπιταλισμού: τον ανταγωνισμό.

«Οι τράπεζες είναι τρομερά αναποτελεσματικές μηχανές», λέει ο Τζάιλς Άντριους, ιδρυτής μιας από αυτές τις ιστοσελίδες που λέγεται Ζopa (από τις λέξεις Ζone of possible agreement, ζώνη πιθανής συμφωνίας). «Πληρώνουν τεράστια νοίκια, υψηλούς μισθούς στους διευθυντές και είναι υποχρεωμένες να διατηρούν αποθέματα ρευστού». Είναι βέβαια απαραίτητες για ορισμένες λειτουργίες: ποιος πολίτης θα δεχόταν να δεσμεύσει το κεφάλαιό του για 25 χρόνια; Όταν όμως κάποιος θέλει απλώς να αλλάξει το αυτοκίνητό του, μπορεί θαυμάσια να εξυπηρετηθεί απευθείας από κάποιον άλλο που έχει να διαθέσει ένα χρηματικό ποσό. Και για να μειώνεται το ρίσκο μιας τέτοιας διαδικασίας, καλό είναι το ποσό αυτό να μοιράζεται σε πολλούς δανειολήπτες. Εδώ παρεμβαίνουν οι υπεύθυνοι των ιστοσελίδων- και πληρώνονται γι΄ αυτό με την αναγκαία προμήθεια.

Από τα 10.000 δάνεια που έχει διαχειριστεί μέχρι τώρα η Ζopa στη Βρετανία, γράφει ο Τζόναθαν Φρίντλαντ στην Γκάρντιαν, μόνο τα 59 έχουν παρουσιάσει κάποια προβλήματα. Το πείραμα πηγαίνει καλά. Ιστοσελίδες με περίεργα ονόματα όπως SmartyΡig, Wonga, Μint και Wesabe μπορούν να κάνουν στις τράπεζες ό,τι έκανε το iΤunes στα δισκοπωλεία: να τις καταστήσουν περιττές.

Επαναστατικά πάθη

«Κατά την άποψή μου, ο πραγματικός έρωτας εκφράζεται στη συστολή του εραστή απέναντι στο είδωλό του». Καρλ Μαρξ, σε επιστολή προς τον μέλλοντα γαμπρό του, τον κουβανικής καταγωγής Πολ Λαφάργκ.

Oι ιδεολογικές αρχές του Μαρξ έχουν αναλυθεί σε εξαντλητικό βαθμό, με τον μεγάλο φιλόσοφο και επαναστάτη να επανέρχεται στην επικαιρότητα κάθε φορά που το σύστημα που μελέτησε- ο καπιταλισμός- διέρχεται κρίση. Λιγότερα πράγματα είναι γνωστά για την προσωπική του ζωή, για τα πάθη του, για τις σχέσεις του με τις γυναίκες. Γιατί μπορεί ο συγγραφέας του Κεφαλαίου να μην ήταν μια μηχανή του σεξ σαν τον Βικτόρ Ουγκό, με τον οποίο έμοιαζε σε πολλά άλλα σημεία, δεν συμμεριζόταν όμως ούτε τον συντηρητισμό πολλών φιλοσόφων της εποχής του. Του άρεσαν το καλό κρασί, τα πούρα, και δεν σταμάτησε να πηγαίνει σε οίκους ανοχής με τον Ένγκελς ούτε μετά τον γάμο του. Δεν είχε όμως καμιά πραγματική ερωμένη. Με την έννοια αυτή, έμεινε πιστός στη βαρόνη Τζένη φον Βεστφάλεν μέχρι τον θάνατό του.

Στην Ερωτική Ζωή του Καρλ Μαρξ, ένα βιβλίο που έγραψε το 1970 και είχε μεγάλη απήχηση στη γαλλική Αριστερά, ο Πιερ Ντιράν επιδίδεται σε έναν ύμνο στη μονογαμία και τον ασκητισμό που υποτίθεται ότι χαρακτήριζαν τον ήρωά του. Τα πράγματα δεν ήταν όμως ακριβώς έτσι, γράφει στο τελευταίο του τεύχος το περιοδικό Μαριάν. Εκτός από τις πόρνες, ο Μαρξ είχε αδυναμία και στις οικιακές βοηθούς. Η Ελέν «Λένχεν» Ντεμίτ, που είχε δουλέψει στους φον Βεστφάλεν, ακολούθησε το ζεύγος Μαρξ όταν εξορίστηκε στο Λονδίνο και τους έμεινε πιστή ακόμη και σε περιόδους μεγάλης φτώχειας. Τον Αύγουστο του 1850, εκμεταλλευόμενος την απουσία της γυναίκας του που είχε μεταβεί με τα παιδιά στη Γερμανία για να αναζητήσει χρήματα, ο Μαρξ κοιμήθηκε με την Ελέν. Εννιά μήνες αργότερα γεννήθηκε ο Φρεντερίκ. Για να αποφύγει το σκάνδαλο, που θα έπληττε και τον γάμο του και το επαναστατικό κίνημα, ο Μαρξ έπεισε τον Ένγκελς να αναγνωρίσει το παιδί. Ο πιστός του φίλος δεν θα αποκαλύψει το μυστικό παρά λίγο πριν πεθάνει.

Θα ακολουθήσουν κι άλλες ερωτικές παρεκτροπές: με την κόμησσα Σοφί βον Χάτζφελντ, που του θύμιζε αρχαία θεά, με την εξαδέλφη του Αντουανέτ, που τον φώναζε «πασά», με τη γυναίκα του δρα Κούγκελμαν που έβλεπε στο Αννόβερο. Όλες αυτές οι γυναίκες όμως ήταν της μιας βραδιάς. Ο επαναστάτης Μαρξ ήταν ουσιαστικά ο άνδρας μιας και μοναδικής γυναίκας: της δικής του. Ανάμεσα στα τελευταία του χειρόγραφα βρέθηκαν δύο στίχοι του Σίλερ: «Αχ! Να μπορούσε να ανθίζει για πάντα/ η χρυσή εποχή του νεανικού έρωτα!». Έτσι κι αλλιώς, βέβαια, όταν πλησιάζουμε στο τέλος τα νεανικά μας χρόνια νοσταλγούμε...

Είδατε τη γυναίκα του Καρζάι;

«Δεν πρόκειται να ψηφίσω, γιατί έτσι κι αλλιώς θα βγει ο Καρζάι, αφού έχει λεφτά και δύναμη και τον υποστηρίζει η διεθνής κοινότητα». Τεέλα Μοχάμεντ, ιδιοκτήτρια καταστήματος τροφίμων στην Καμπούλ.

Δύο ανατριχιαστικές ειδήσεις έφτασαν από το Αφγανιστάν αυτή την κρίσιμη εκλογική εβδομάδα. Η μία ήταν ότι οι Ταλιμπάν προειδοποιούν όποιον τολμήσει να ψηφίσει στις σημερινές εκλογές ότι θα του κόψουν τη μύτη και τα αυτιά. Σε μια από τις προκηρύξεις τους που μοίρασαν αυτές τις ημέρες, προειδοποιούν ότι θα έχει αυτή την τύχη όποιος συλληφθεί με ένα δάκτυλό του σημαδεμένο με μελάνι- ασφαλής ένδειξη ότι ψήφισε. Και είναι χρήσιμο που έφτασε στις δυτικές πρωτεύουσες αυτή η είδηση, γιατί συχνά παραδιδόμαστε στην κόπωση από τα παρατεινόμενα αδιέξοδα σ΄ αυτές τις ακατανόητες ισλαμικές χώρες και ξεχνάμε τον χαρακτήρα των συγκρούσεων και το διακύβευμά τους. Οι Ταλιμπάν (ή τουλάχιστον η κυρίαρχη τάση τους) δεν αποτελούν μια ιδεολογική δύναμη που μάχεται κατά του ξένου κατακτητή, αλλά ένα δίκτυο σκοταδιστών που ακρωτηριάζουν ανθρώπους και ανατινάζουν εκλογικά τμήματα επειδή μισούν τη δημοκρατία.

Η δεύτερη αποτρόπαιη είδηση ήταν ότι ο πρόεδρος Καρζάι, που εύκολα ή δύσκολα θα επανεκλεγεί, ψήφισε έναν νόμο που επιτρέπει στους άνδρες να αρνούνται την τροφή στις γυναίκες τους όταν αρνούνται να κάνουν έρωτα μαζί τους, παραχωρεί την κηδεμονία των παιδιών στους πατεράδες ή τους παππούδες τους, δίνει το δικαίωμα στους βιαστές να πληρώνουν ένα χρηματικό ποσό προκειμένου να αποφεύγουν τη δίκη τους και απαιτεί από τις γυναίκες να ζητούν άδεια από τους άνδρες τους για να εργαστούν. Πρόκειται για έναν άλλο, «νόμιμο» σκοταδισμό, που δείχνει ότι υπάρχει πολύς δρόμος να διανυθεί στο Αφγανιστάν προτού καταστεί δυνατό να μιλάμε για τον σεβασμό των στοιχειωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Δεν υπάρχει αμφιβολία- όσο κι αν τείνουμε να το ξεχνάμε- ότι η κατάσταση των γυναικών στη χώρα αυτή έχει βελτιωθεί. Το 27% των μελών του κοινοβουλίου είναι γυναίκες, η κυβέρνηση έχει υποσχεθεί ότι μέχρι το 2013 το 30% των δημοσίων υπαλλήλων θα είναι γυναίκες, ενώ έχει συγκροτηθεί και λειτουργεί Αφγανική Ένωση Γυναικών Δικαστών. Από την άλλη πλευρά, το 85% των γυναικών δεν έχουν ακολουθήσει κανονική εκπαίδευση, το 47% λένε ότι χρειάζονται την άδεια της οικογενείας τους για να βγουν στον δρόμο και για τις σημερινές εκλογές έχει εγγραφεί μόλις το 38% των γυναικών με δικαίωμα ψήφου. Η σύζυγος του Καρζάι, που είναι γιατρός, λάμπει διά της απουσίας της. Φέρεται μάλιστα να έχει εξομολογηθεί σε έναν ακτιβιστή ότι δεν βγαίνει από το σπίτι για να μη δυσαρεστήσει τον άνδρα της...

Η επιτυχής διεξαγωγή των σημερινών εκλογών αποτελεί αναγκαία αλλά όχι ικανή συνθήκη για την επίτευξη της ειρήνης. Η επόμενη ημέρα θα είναι πολύ πιο δύσκολη.

Ρομαντικοί εναντίον εκσυγχρονιστών

Να πούμε από την αρχή το συμπέρασμα του βιβλίου: ο κομμουνισμός δεν θα επιστρέψει ποτέ ως ένα ισχυρό κίνημα, δεν αποκλείεται όμως να ξαναέρθουν στην επιφάνεια κάποια αυταρχικά, λαϊκίστικα και ανελεύθερα χαρακτηριστικά του παλιού κομμουνιστικού κόσμου.

Γιατί ο κομμουνισμός έζησε τόσο πολύ; Γιατί έγινε τόσο βίαιος και καταπιεστικός; Γιατί συνοδεύτηκε από την κατάρρευση της οικονομίας στη Σοβιετική Ένωση, ενώ αντίθετα έθεσε τα θεμέλια για μια θεαματική οικονομική ανάπτυξη στην Κίνα; Γιατί ενέπνευσε τόσα εκατομμύρια ανθρώπους παρά τη βία που ασκήθηκε στο όνομά του; Είκοσι χρόνια μετά την πτώση του Τείχους, ο Βρετανός καθηγητής στην Οξφόρδη Ντέιβιντ Πρίστλαντ προσπαθεί να απαντήσει σε αυτά τα ερωτήματα με το καινούργιο του βιβλίο «Η Κόκκινη Σημαία: ο κομμουνισμός και η διαμόρφωση του σύγχρονου κόσμου» (Εκδ. Αllen Lane). Το εγχείρημα είναι φιλόδοξο, θα έλεγε κανείς αδύνατο, δεδομένου ότι καθεμιά από τις χώρες που ακολούθησε το κομμουνιστικό μοντέλο προσάρμοσε τον μαρξισμό- λενινισμό στις δικές της συνθήκες. Αλλά ο συγγραφέας ξεκινά από μια πρωτότυπη και πολύ ενδιαφέρουσα ιδέα: ότι στην καρδιά της κομμουνιστικής ιδεολογίας υπήρχε πάντα μια σύγκρουση ανάμεσα στους ρομαντικούς και τους εκσυγχρονιστές.

Ο Μαρξ μεγάλωσε στο Τριρ της Ρηνανίας, στα σύνορα ανάμεσα στην επαναστατική Γαλλία και τη συντηρητική Γερμανία. Αν και προσπάθησε στη σκέψη του να συνδυάσει αυτές τις δύο παραδόσεις, τον γαλλικό διαφωτισμό και τον γερμανικό ρομαντισμό, δεν το κατάφερε ποτέ. Η σύγκρουση ανάμεσα στα δύο ρεύματα παρέμεινε μέχρι το τέλος. Σύμφωνα με τον Πρίστλαντ, ο Στάλιν ήταν ένας ρομαντικός, ενώ ο Λένιν ένας εκσυγχρονιστής. Ο Μάο ήταν ρομαντικός, ο Ντενγκ εκσυγχρονιστής. Ο Χρουστσόφ ήταν ρομαντικός, όπως και ο Γκορμπατσόφ. Αν ο τελευταίος δεν ήταν «ένας χαρακτηριστικός ρομαντικός μαρξιστής», δεν θα είχε πιστέψει ποτέ ότι ο κομμουνισμός θα επιβίωνε μετά την εφαρμογή της περεστρόικα. Και δεν θα ξεκινούσε ποτέ την επανάσταση που τον κατέστρεψε.

Πολλοί θα ενοχληθούν ασφαλώς με τον χαρακτηρισμό «ρομαντικός» για ανθρώπους σαν τον Στάλιν και τον Μάο, που ευθύνονται για εκατομμύρια θανάτους. Όπως επισημαίνει όμως ο Κουέντιν Πιλ στους Φαϊνάνσιαλ Τάιμς, αυτό που εννοεί ο συγγραφέας είναι ότι οι ηγέτες εκείνοι ήταν τόσο ιδεαλιστές ώστε μπορούσαν να ασκήσουν την πιο ωμή βία προκειμένου να πετύχουν τους στόχους τους. Από την άλλη πλευρά, οι ρομαντικοί επαναστάτες δεν μπόρεσαν να γίνουν αποτελεσματικοί εκσυγχρονιστές. Έχοντας κατορθώσει να επιζήσει για πολλές δεκαετίες παρά τις αντιφάσεις του, ο κομμουνισμός κατέρρευσε τελικά απότομα. Ήταν ένα σάπιο σύστημα, βασισμένο στη διαφθορά και την υποκρισία. Αντί για μια αταξική κοινωνία δημιούργησε μια αυταρχική νομενκλατούρα, κατέστρεψε την αξία της εργασίας και υπονόμευσε την εμπιστοσύνη μεταξύ των ανθρώπων. Αν επιστρέψει, με τον τρόπο που θα επιστρέψει, δεν θα είναι πια όραμα, αλλά μια απελπισμένη διαμαρτυρία.

Ο σιισμός θα σώσει το Ισλάμ

Ο ισλαμισμός είναι καταδικασμένος από την παγκοσμιοποίηση. Και παρά τα φαινόμενα, η χώρα όπου θα γίνει η σύνθεση ανάμεσα στο Ισλάμ και τη δημοκρατία είναι το Ιράν.

Το περασμένο Σάββατο, ιστοσελίδες της ιρανικής αντιπολίτευσης δημοσίευσαν μια 11σέλιδη ανώνυμη επιστολή ιερωμένων που χαρακτηρίζουν δικτάτορα τον θρησκευτικό ηγέτη αγιατολάχ Χαμενεΐ και ζητούν την απομάκρυνσή του. Είχαν προηγηθεί ανάλογες καταγγελίες μιας ομάδας πρώην βουλευτών, ενώ οι αρχές δεν προλαβαίνουν να σβήνουν το σύνθημα «Θάνατος στον Χαμενεΐ!» που εμφανίζεται όλο και συχνότερα στους τοίχους της Τεχεράνης. Όπως επισημαίνουν οι Νιου Γιορκ Τάιμς, όλες αυτές οι εκδηλώσεις δεν συνιστούν ευθεία απειλή προς το πρόσωπο του Χαμενεΐ, ο οποίος έχει μαζί του τις δυνάμεις ασφαλείας και το μεγαλύτερο μέρος της πολιτικής ελίτ. Το βέβαιο είναι όμως ότι πέφτει ένα ισχυρό ταμπού. Από τότε που ο θρησκευτικός ηγέτης «ευλόγησε» τη νίκη του Αχμαντινεζάντ, δίνοντας ουσιαστικά το πράσινο φως για τη συντριβή των διαδηλώσεων, ένα μεγάλο κομμάτι της κοινής γνώμης έχασε την εμπιστοσύνη του απέναντί του.

Πόσο θα αντέξει ακόμη το αντιδραστικό και κατασταλτικό Ισλάμ απέναντι στη μαχητική νεολαία της χώρας που λαχταρά να γευτεί κι αυτή τους καρπούς της παγκοσμιοποίησης; Όχι πολύ, απαντά στο περιοδικό Le Ρoint ο Γάλλος θεολόγος ΖανΦρανσουά Κολοζιμό, συγγραφέας του βιβλίου «Το περσικό παράδοξο» (Εκδ. Fayard). Βραχυπρόθεσμα, το καθεστώς μπορεί να επιβιώσει με τη μορφή μιας ισλαμικής δικτατορίας. Μακροπρόθεσμα, όμως, έχει αποδειχθεί ότι δημοκρατία και ισλαμικός νόμος δεν συμβιβάζονται. Στο Ιράν υπάρχουν αυτή τη στιγμή 1,6 εκατομμύρια μπλόγκερ. Ο ιρανικός κινηματογράφος ανθεί. Τα τζαμιά είναι σχετικά άδεια, και για να προσελκύσουν τους νέους οι αρχές εγκαθιστούν εκεί πολιτιστικά κέντρα. Το πραγματικό δίλημμα σήμερα δεν είναι «Αχμαντινεζάντ ή Μουσαβί», αλλά «σκοταδισμός ή δημοκρατία».

Λόγω της ιστορίας και του πολιτισμού του, το Ιράν θα μπορούσε να είναι πρωτοπόρος στη χειραφέτηση του μουσουλμανικού κόσμου. Αντ΄ αυτού, έγινε το ρυμουλκό του φονταμενταλισμού. Παρά ταύτα- σημειώνει ο Κολοζιμό- η σωτηρία του Ισλάμ περνά μοιραία από τον σιισμό. Ο τελευταίος στηρίζεται σε μερικές βασικές αρχές που δεν συναντώνται στον σουνιτικό κόσμο: μια ανοιχτή ανάγνωση των ιερών κειμένων, μια σύγχρονη προσέγγιση της Ιστορίας, μια θετική αξιολόγηση της τέχνης, της φιλοσοφίας και του ρόλου της γυναίκας. Η σχέση του με το διαφορετικό είναι πολύ πιο σύνθετη και γόνιμη από αυτή που παρατηρείται στον αραβικό κόσμο. Ο αγιατολάχ Χομεϊνί, που εφηύρε τον σιιτικό ισλαμισμό, ήταν περισσότερο ένας ισλαμιστής παρά ένας σιίτης ηγέτης. Πολλοί σιίτες ιερωμένοι απορρίπτουν τη σύγχυση ανάμεσα στην κοσμική και τη θεϊκή εξουσία. Και οι φιλοσοφικές και λογοτεχνικές τους γνώσεις αποκαλύπτουν το βαθύ χάσμα που τους χωρίζει από τους Αδελφούς Μουσουλμάνους της Αιγύπτου ή τους Παλαιστινίους της Χαμάς...

Αντίσταση στη νύχτα

Η είδηση ήταν χαμένη στις εσωτερικές σελίδες των ιταλικών εφημερίδων: ένας 95χρονος «πιάστηκε» στο κρεβάτι από την κόρη του αγκαλιασμένος με την 30χρονη γυναίκα που τον πρόσεχε.

Oνόματα δεν γνωρίζουμε. Δεν ξέρουμε πώς λέγεται ο 95χρονος ή η κοπέλα, δεν χρειάζεται άλλωστε, δεν ξέρουμε ούτε σε ποια πόλη της Ιταλίας συνέβη το γεγονός. Αυτό που ξέρουμε είναι ότι τις νύχτες ο γέρος επεδείκνυε πάντα συμπεριφορά αρμόζουσα προς την ηλικία του. Μιλούσε, για να ακούει τη φωνή του. Σηκωνόταν συχνά για να πάει στην τουαλέτα, ίσως λόγω του προστάτη, ίσως πάλι για να κατανικήσει τη μοναξιά του. Αναστέναζε, γκρίνιαζε, έκανε πως πονούσε, μπορεί αλήθεια να πονούσε, φώναζε την κόρη του ή τη γυναίκα που τον πρόσεχε, φώναζε τον θάνατο. Ζούσε τον θάνατο κάθε νύχτα, τον καλούσε και τον φοβόταν. Αλλά ερωτικά ένστικτα δεν φαινόταν να έχει. Τι ερωτικά ένστικτα να έχει ένας άνδρας 95 ετών;

«Δεν ξέρω τι τον έπιασε εκείνη τη νύχτα», λέει η 30χρονη, όχι η κόρη του, αυτή λογικά πρέπει να είναι μεγαλύτερη, αλλά η γυναίκα που τον προσέχει. «Με φώναξε στο κρεβάτι του, μου ζήτησε να ξαπλώσω δίπλα του, μ΄ αγκάλιασε και αποκοιμήθηκε». Η 30χρονη είναι έκπληκτη, και ελαφρά ενοχλημένη. Η κόρη του το ίδιο. Γιατί δεν πεθαίνει αθόρυβα, όπως έζησε; Τι τον έπιασε αυτή την αυγουστιάτικη νύχτα; Να ήταν η ζέστη, το φεγγάρι, αυτή η γλύκα στον αέρα που δεν αποκλείει κανέναν, ούτε καν τους γέρους, όπως γράφει ο Μαρτσέλο Βενετσάνι στην Κοριέρε ντέλα Σέρα; Να ένιωσε ότι πλησιάζει το τέλος και να θέλησε για μια τελευταία φορά να βρεθεί στο κέντρο του μικρού του σύμπαντος;

Την άλλη μέρα έκανε ακόμη κάτι απροσδόκητο: είπε ότι δεν θέλει πια να τον προσέχει αυτή η κοπέλα. Μπορεί να ενοχλήθηκε κι αυτός, μπορεί να ντράπηκε και να θέλει να σβήσει από το μυαλό του αυτή την ανάμνηση, μπορεί πάλι να θέλει να την εκδικηθεί γιατί περίμενε κάτι παραπάνω, ένα φιλί, ένα χάδι, μια πνοή συνενοχής. Μα πώς αλήθεια να τον χάιδευε; Όπως η μάνα χαϊδεύει το παιδί της, ξέροντας ότι σε λίγα χρόνια δεν θα την αφήνει πια να το κάνει; Όπως η σύζυγος χαϊδεύει τον άντρα της, λίγο από συνήθεια, λίγο από καθήκον; Όπως η ερωμένη χαϊδεύει τον εραστή της, λάγνα αλλά και λίγο βιαστικά, παθιασμένα, ένοχα, καμιά φορά απεγνωσμένα; Πώς να χαϊδέψεις έναν άνδρα 95 ετών που σε πληρώνει για να τον προσέχεις;

Πολλοί θα γελάσουν. Άλλοι θα αδιαφορήσουν. Αλλά είναι απέραντα συγκινητικό το αγκάλιασμα ενός ανθρώπου που ζητά από τον έρωτα όχι το φρούτο, αλλά τουλάχιστον τον πυρήνα. Κι είναι απέραντα τρυφερή η νύχτα για ένα γέρο που στη νύχτα θέλει να αντισταθεί.

Βλακεία και μίσος

Στο βιβλίο του «Οι Παραχαράκτες» (Εκδ. Πόλις), ο Αντουάν Μπελό παρουσιάζει έναν Όμιλο Παραχάραξης της Πραγματικότητας που αλλοιώνει πηγές, στοιχεία και ιστορικά έγγραφα προκειμένου να παρουσιάσει μια διαφορετική, εναλλακτική, εικόνα της Ιστορίας. Οι πράκτορες του Ομίλου είναι συχνά τόσο επιδέξιοι, ώστε πείθουν για την αλήθεια της δικής τους εκδοχής κυβερνήσεις, οργανώσεις, ιδρύματα, ακόμη και τον ΟΗΕ. Οι Αμερικανοί δεξιοί, πάλι, δεν είναι τόσο επιδέξιοι. Κι όσο κι αν προσπαθούν, δεν μπορούν να πείσουν κανένα σοβαρό άνθρωπο ότι ο πρόεδρος Ομπάμα είναι στην πραγματικότητα παράνομος, αφού δεν γεννήθηκε στη Χαβάη, αλλά στην Κένυα, την Ινδονησία ή οπουδήποτε αλλού.

Πρόκειται για το λεγόμενο κίνημα «birther». Σε μια πρόσφατη συνεδρίαση του δημοτικού συμβουλίου στο Ντελαουέρ, μια γυναίκα πετάχτηκε ξαφνικά απαιτώντας, πρώτον, ο Ομπάμα να εκθέσει σε δημόσια θέα το πιστοποιητικό γέννησής του και, δεύτερον, όλοι οι παριστάμενοι να ορκιστούν πίστη στην αμερικανική σημαία. Το εντυπωσιακό είναι ότι όσοι βρίσκονταν στην αίθουσα υπάκουσαν. Και το ακόμη εντυπωσιακότερο είναι ότι η απαίτηση της γυναίκας υιοθετήθηκε από έναν, θεωρητικά, πιο εχέφρονα άνθρωπο: τον δημοσιογράφο του CΝΝ Λου Ντομπς. Από πίσω του και καμιά δεκαριά βουλευτές του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, που κατέθεσαν σχέδιο νόμου σύμφωνα με το οποίο όλοι οι προεδρικοί υποψήφιοι να πρέπει στο εξής να υποβάλλουν το πιστοποιητικό γέννησής τους.

Η ανθρώπινη βλακεία δεν έχει όρια, παρατηρεί ο Ντέιβιντ Ααρόνοβιτς στους Τάιμς. Στην περίπτωση της αμερικανικής Δεξιάς, όμως, συνοδεύεται και από κάτι άλλο: το μίσος. Τη δεκαετία του ΄90, ο πολυεκατομμυριούχος Ρίτσαρντ Μέλον Σκάιφ δαπάνησε εκατομμύρια δολάρια προσπαθώντας να αποδείξει διάφορα σκάνδαλα στα οποία υποτίθεται ότι εμπλεκόταν ο Μπιλ Κλίντον. «Χριστέ μου, ο τύπος πρέπει να ευθύνεται για καμιά εξηνταριά μυστηριώδεις θανάτους», έλεγε το 1999 στο περιοδικό George. Οι προσπάθειες της Χίλαρι να μεταρρυθμίσει το σύστημα υγείας γίνονταν δεκτές με πραγματικές εκδηλώσεις μίσους από μια μερίδα των Ρεπουμπλικανών. Το ίδιο γίνεται και σήμερα. Από το Τέξας μέχρι το Μίσιγκαν, οι συγκεντρώσεις για την παρουσίαση της μεταρρύθμισης παρεμποδίζονται από έξαλλους διαδηλωτές που αποδοκιμάζουν και προκαλούν επεισόδια. «Τυραννία!», φώναξε ένας διαδηλωτής την περασμένη Πέμπτη στην Τάμπα της Φλόριντα, αναφερόμενος στο σχέδιο ασφαλιστικής κάλυψης 46 εκατομμυρίων Αμερικανών...

Η μερίδα αυτή της αμερικανικής Δεξιάς δεν υποστηρίζει ότι οι Δημοκρατικοί αντίπαλοί της σφάλλουν, αλλά ότι είναι παράνομοι ή, εν πάση περιπτώσει, αντιαμερικανοί. Η εκτίμηση του Ομπάμα ότι η εκλογή του θα επουλώσει τις πληγές της αμερικανικής κοινωνίας και θα ενώσει όλους τους Αμερικανούς προς το παρόν δεν επαληθεύεται. Τι θα συμβεί δηλαδή σε λίγα χρόνια, όταν οι λευκοί στην Αμερική θα αποτελούν μειοψηφία;

Η ώρα της αλλαγής;

Η ανανέωση είναι κάτι που ερμηνεύεται από τον καθένα με διαφορετικό τρόπο. Στη Φατάχ, για παράδειγμα, σημαίνει αντικατάσταση των εβδομηντάρηδων από τους πενηντάρηδες.

Όσοι προέβλεπαν θρίαμβο της γεροντοκρατίας διαψεύστηκαν: στο πρώτο συνέδριό της εδώ και είκοσι χρόνια, η οργάνωση που ίδρυσε ο Γιάσερ Αραφάτ ανανέωσε ριζικά την ηγεσία της, διατηρώντας παρά ταύτα στην κεφαλή τον 74χρονο Μαχμούντ Αμπάς. Ο μεγάλος θριαμβευτής του συνεδρίου είναι χωρίς αμφιβολία ο 50χρονος Μαριάν Μπαργούτι, εμπνευστής της δεύτερης Ιντιφάντα, που θεωρείται άνθρωπος-κλειδί για τις μελλοντικές εξελίξεις παρόλο που εκτίει ποινή ισόβιας κάθειρξης στις ισραηλινές φυλακές. Στην Κεντρική Επιτροπή δεν εξελέγησαν αντίθετα μεταρρυθμιστές που θέλουν ριζική ανανέωση των οργάνων, όπως είναι ο 48χρονος Χασάν Τζαντέρ. «Είναι η ώρα της αλλαγής», λέει ο τελευταίος στην Ελ Παΐς. «Η συμπεριφορά των παραδοσιακών ηγετών μας είναι αντιδημοκρατική. Ο Αμπάς φοβάται περισσότερο τη δημοκρατία από τους Ισραηλινούς. Είναι αλήθεια ότι αυτοί οι άνθρωποι ξεκίνησαν την επανάστασή μας, αλλά έχουν πια ξεπεραστεί».

Η ανανέωση της Φατάχ συμπίπτει με μια ακόμη ενδιαφέρουσα εξέλιξη: την αποδοχή, για πρώτη φορά, της λύσης των δύο κρατών τόσο από τον ισραηλινό πρωθυπουργό Βενιαμίν Νετανιάχου όσο και από τον επικεφαλής του Πολιτικού Γραφείου της Χαμάς Χαλέντ Μεσχάλ. Η αλλαγή στάσης των δύο σκληροπυρηνικών ηγετών είναι χωρίς αμφιβολία αποτέλεσμα των πιέσεων που ασκεί η κυβέρνηση του Μπαράκ Ομπάμα. Αλλά δεν προκαλεί ακριβώς ρίγη ενθουσιασμού. Γιατί, όπως επισημαίνουν δύο παλιοί και έγκυροι γνώστες του προβλήματος, ο Χουσεΐν Αγκά και ο Ρόμπερτ Μάλεϊ, η λύση των δύο κρατών έχει γίνει μια καραμέλα που δεν έχει πια πολύ νόημα. Ο καθένας μπορεί να συμφωνήσει μ΄ αυτήν, τόσο επειδή μπορεί να θέσει μια σειρά από ανέφικτους όρους όσο και επειδή γνωρίζει ότι ένα ΟΧΙ στη σημερινή εποχή εμπεριέχει ένα βαρύ κόστος.

Το πραγματικό ερώτημα σήμερα δεν είναι η μορφή που θα έχει το υπό ίδρυση παλαιστινιακό κράτος, επισημαίνουν οι δύο αναλυτές σε άρθρο τους που δημοσιεύτηκε χθες σε διάφορες εφημερίδες. Το κράτος αυτό θα είναι αποστρατιωτικοποιημένο, οι εξουσίες του θα είναι περιορισμένες και τα σύνορά του είναι λίγο-πολύ γνωστά. Η καρδιά του προβλήματος, το μεγάλο αγκάθι, είναι ο προσδιορισμός του κράτους του Ισραήλ. Και ο προσδιορισμός αυτός θα καταστεί δυνατός μόνο αν οι δύο πλευρές ανατρέξουν στα ζητήματα που άνοιξε το 1948. Μπορούν οι Παλαιστίνιοι να δεχθούν την απαίτηση του Νετανιάχου να αναγνωρίσουν το Ισραήλ ως «εβραϊκό κράτος» ή αυτό θα ισοδυναμεί με ακύρωση του πολυετούς αγώνα τους για την επιστροφή των προσφύγων; Μπορεί το Ισραήλ να εξασφαλίσει πραγματική ισότητα των Αράβων υπηκόων του με τους Εβραίους;

Τις δύο τελευταίες δεκαετίες, όσοι ασχολούνται με το Παλαιστινιακό αναζητούν λύση σπρώχνοντας τέτοιου είδους θέματα κάτω από το χαλί. Με τον τρόπο αυτό, το μόνο που πετυχαίνουν είναι η διαιώνιση των αδιεξόδων.

Η διάψευση του Έκο

Έχουμε φάει ήδη σχεδόν τον μισό Αύγουστο και δεν κουνιέται φύλλο. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι τις επόμενες εβδομάδες το χιλιοειπωμένο γνωμικό του Ουμπέρτο Έκο δεν θα διαψευστεί για ακόμη μια φορά.

Αύγουστο άρχισε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Αύγουστο έγινε και η εισβολή του Σαντάμ Χουσεΐν στο Κουβέιτ. Τον ίδιο μήνα άρχισαν και οι προετοιμασίες της αλ-Κάιντα για την επίθεση εναντίον των Δίδυμων Πύργων. Η περίφημη φράση του Έκο ότι «τον Αύγουστο δεν υπάρχουν ειδήσεις» υπενθυμίζεται τέτοιες μέρες κάθε χρόνο- και συνήθως για να διαπιστωθεί πόσο ανακριβής ήταν. Είναι αλήθεια ότι οι διεθνείς σελίδες των εφημερίδων δεν θα μπορούσε αυτές τις ημέρες να χαρακτηριστούν ακριβώς «καυτές». Όμως πολλά καζάνια βράζουν. Μια σειρά από κρίσεις είναι έτοιμες να εκδηλωθούν. Η Αν Άπλμπομ παρουσιάζει στη χθεσινή Ουάσιγκτον Ποστ τέσσερα μέτωπα.

ΙΡΑΝ. Οι στημένες δίκες που γίνονται στην Τεχεράνη, όπου δεκάδες άνθρωποι αναγκάζονται να ομολογήσουν ανύπαρκτα εγκλήματα, προκαλούν το περί δικαίου αίσθημα της Δύσης. Ο πρώην πρόεδρος του ιρανικού κοινοβουλίου Μεχντί Καρουμπί, που επισήμως ήλθε τρίτος στις πρόσφατες προεδρικές εκλογές, καταγγέλλει επισήμως ότι πολλές νεαρές γυναίκες που συνελήφθησαν τον τελευταίο καιρό έχουν πέσει θύματα βιασμού στις φυλακές. Σύμφωνα με ορισμένες πληροφορίες, οι αρχές ετοιμάζονται να συλλάβουν σημαίνοντα πρόσωπα, όπως ο μεταρρυθμιστής Μιρ Χοσεΐν Μουσαβί και ο πρώην πρόεδρος Χασεμί Ραφσανζανί. Πού θα οδηγήσουν τέτοιες προκλήσεις;

ΓΕΩΡΓΙΑ. Ένα χρόνο μετά τη σύγκρουση με τη Ρωσία, «αυτονομιστές» από τη Νότια Οσετία πετούν χειροβομβίδες σε γεωργιανά και ρωσικά μεθοριακά φυλάκια και οι δύο χώρες αλληλοκατηγορούνται ότι προετοιμάζουν ένα νέο γύρο. Τι θα συμβεί αν η Ρωσία εισβάλει ξανά στη Γεωργία; Μετά το «reset», ποιο θα είναι το επόμενο κουμπί που θα πατήσει ο Ομπάμα;

ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝ. Όσο πλησιάζουν οι εκλογές της 20ής Αυγούστου, οι επιθέσεις των ανταρτών πολλαπλασιάζονται. Στο Κανταχάρ, τρεις γυ ναίκες που τόλμησαν να θέσουν υποψηφιότητα αναγκάστηκαν να φύγουν από τα σπίτια τους. Το σχέδιο της Ουάσιγκτον είναι να εγκαθιδρυθεί μια αξιόπιστη κυβέρνηση στην Καμπούλ, ώστε να καταστεί δυνατή η βαθμιαία αποχώρηση των στρατευμάτων. Κι αν το σχέδιο αυτό αποτύχει;

ΙΡΑΚ. Εκεί που ελπίζαμε ότι έχει αρχίσει να επιστρέφει μια κάποια ομαλότητα, μετράμε και πάλι νεκρούς από βομβιστικές επιθέσεις: πάνω από 110 από την περασμένη Παρασκευή. Μια από τις πιο επικίνδυνες ζώνες της χώρας είναι πλέον η Μοσούλη, όπου είναι ήδη μεγάλη η ένταση ανάμεσα στους Άραβες και τους Κούρδους. Μήπως τελικά η αποχώρηση των Αμερικανών στρατιωτών από τις πόλεις ήταν πρόωρη; Θα μπορούσε κανείς να προσθέσει στον κατάλογο την αντιπαράθεση της Κολομβίας με τη Βενεζουέλα ή τις απειλές του Νετανυάχου εναντίον του Λιβάνου με αφορμή την επικείμενη είσοδο της Χεζμπολάχ στην κυβέρνηση. Είκοσι μέρες έμειναν για να τελειώσει ο Αύγουστος, όλα είναι πιθανά.

Εξαγωγή αστέγων

Ο Μάικλ Μπλούμπεργκ είναι έξυπνος άνθρωπος. Και πολύ ανταγωνιστικός.
Αφού λοιπόν ο προκάτοχός του, ο Ρούντολφ Τζουλιάνι, έλυσε το πρόβλημα της εγκληματικότητας, εκείνος αποφάσισε να ξεμπερδέψει με τους αστέγους.

Τριάντα έξι χιλιάδες δολάρια ανά οικογένεια τον χρόνο, αυτό είναι το ποσό που είναι υποχρεωμένες με βάση τον νόμο οι αρχές της Νέας Υόρκης να διαθέτουν για την παροχή καταλύματος στους αστέγους. Ο δήμαρχος δεν μπορεί βέβαια να παραβιάσει τον νόμο. Μπορεί όμως να αναζητήσει φτηνότερες εναλλακτικές λύσεις. Και η πιο συμφέρουσα από αυτές τις λύσεις είναι η εξαγωγή των αστέγων σε άλλες χώρες, ώστε να φροντίζουν άλλοι γι΄ αυτούς. Η μόνη προϋπόθεση είναι να υπάρχει εκεί κάποιος συγγενής πρόθυμος να τους δεχθεί. Και αν είναι δυνατόν, να τους κρατήσει εκεί για πάντα. Ο δήμαρχος φροντίζει έτσι να εφοδιάζει τους αστέγους με εισιτήρια απλής μετάβασης. Και άντε στο καλό.

Τα δύο τελευταία χρόνια, περισσότερες από 550 οικογένειες αστέγων έχουν αναχωρήσει από τη Νέα Υόρκη με προορισμό 24 χώρες σε πέντε ηπείρους. Οι πιο φτηνοί είναι εκείνοι που πάνε στο Σαν Χουάν του Πουέρτο Ρίκο: ο δήμαρχος καθαρίζει με 500 δολάρια ακόμη και για μια πολυπληθή οικογένεια. Ο πιο ακριβός προορισμός είναι η Γαλλία: για να μεταβεί μια οικογένεια πέντε Αμερικανών στην Γκρανβίλ, ένα μικρό λιμάνι της Μάγχης όπου ζει ένας συγγενής της μητέρας, οι δημοτικές αρχές της Νέας Υόρκης πλήρωσαν πρόσφατα 6.332 δολάρια για τα αεροπορικά και τα σιδηροδρομικά εισιτήρια. Και πάλι, όμως, ο Μπλούμπεργκ δεν διαμαρτυρήθηκε. «Θα ήταν άδικο να στερήσουμε από αυτή την οικογένεια την ευκαιρία να μετακομίσει σε μια πόλη με τόσο πράσινο και να αρχίσει τη ζωή της από την αρχή», δήλωσε γενναιόψυχα.

Ο δήμαρχος της Γκρανβίλ, πάλι, δεν το βλέπει έτσι. «Πρόκειται για ωμό κυνισμό, για την εμπορευματοποίηση της φτώχειας», λέει ο Ντανιέλ Καρυέλ στον ιστότοπο Rue 89. «Πληροφορήθηκα την είδηση από τους δημοσιογράφους και έκανα αμέσως τον παραλληλισμό με τα τσάρτερ που νοικιάζει η Γαλλία για να στέλνει στην πατρίδα τους λαθρομετανάστες από το Μάλι ή τη Σενεγάλη». Ο παραλληλισμός δεν είναι βέβαια ακριβής, αφού στη μία περίπτωση η μεταφορά γίνεται βιαίως και στην άλλη εθελοντικά. Επιπλέον, ο Μπλούμπεργκ θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι με την πολιτική που ακολουθεί προστατεύει τους αστέγους. Πράγματι, έκθεση της Εθνικής Συμμαχίας για τους Αστέγους που δόθηκε χθες στη δημοσιότητα στην Ουάσιγκτον δείχνει ότι οι επιθέσεις εναντίον τους έχουν πολλαπλασιαστεί τα τελευταία χρόνια. Μόνο το 2008 έχασαν τη ζωή τους 27 άστεγοι. Οι περισσότεροι από τους δράστες είναι νεαροί, για τους οποίους το κίνητρο της πράξης τους είναι η πλήξη ή το ρίγος που προκαλεί η βία. Επιπλέον, ξέρουν ότι το θύμα τους δεν θα λείψει σε κανέναν.