Με πρότυπο τους Ζαπατίστας

Η αντιπαράθεση έχει αρχίσει εδώ και αρκετά χρόνια. Από τη µια είναιη νεολαία, που υποφέρει από υψηλά ποσοστά ανεργίας και απαιτεί ένα µέλλον. Από την άλλη είναι τα εθνικά κράτη, που είναι παγιδευµένα στους περιορισµούς της παγκοσµιοποίησης και κατά συνέπεια δυσκολεύονται όλο και περισσότερο να προσφέρουν αυτό το µέλλον. Από τις αρχές του χρόνου, η αντιπαράθεση ενισχύεται από δύο γεγονότα. Πρώτον, συµµετέχουν σε αυτή νέα στρώµατα και νέες γενιές, µε αποτέλεσµα σε δύο περιπτώσεις (την Τυνησία και την Αίγυπτο) να ανατραπεί η κυβέρνηση και να ξεκινήσουν ριζικές µεταρρυθµίσεις. ∆εύτερον, οι νέοι συµπεριφέρονται για πρώτη φορά µε τον ίδιο τρόπο. Και αυτό επειδή, είτε το γνωρίζουν είτε όχι, πίσω από τις κινητοποιήσεις τους βρίσκεται ένα βιβλίο, το «Αγανακτήστε!» του Στεφάν Εσσέλ. Εξ ου και έχουν γίνει γνωστοί ως «οι αγανακτισµένοι».

Αυτή την ανάλυση κάνει στην ιστοσελίδα Atlantico.fr ο Αλέν Μπερτό, καθηγητής Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήµιο Paris 8-Saint-Denis και συγγραφέας του βιβλίου «Η εποχή των εξεγέρσεων». Οπως επισηµαίνει, η καινοτοµία αυτών των κινητοποιήσεων είναι ότι δεν αποσκοπούν στην κατάληψη του κράτους. Αυτό που θέλουν οι διαδηλωτές είναι να τους ακούσουν και να τους αναγνωρίσουν. Τα αιτήµατά τους είναι πολύ συγκεκριµένα σε ό,τι αφορά την οργάνωση της εξουσίας, τη χρησιµοποίηση του εθνικού πλούτου ή την εξασφάλιση των στοιχειωδών δικαιωµάτων. Στο µανιφέστο που έδωσαν στη δηµοσιότητα οι ισπανοί εξεγερµένοι υπάρχουν το δικαίωµα στην εργασία, το δικαίωµα στη στέγαση, το δικαίωµα στο Ιντερνετ. Το κίνηµα αυτό είναι,λοιπόν, κάθε άλλο παρά «απολιτίκ».

Θα µπορούσε δηλαδή να συγκριθεί µε τον Μάη του ‘68; «Στην περίπτωση εκείνη, οι εξεγερµένοι µιλούσανγια κατάληψη της εξουσίας, για καταστροφή του κράτους», απαντά ο Μπερτό. «Ο τρόπος που λειτουργούσαν, οδοφράγµατα κ.λπ., ανήκε στους προηγούµενους αιώνες. Ο Μάης του ‘68 διέψευσε όµως τις ελπίδες των πρωταγωνιστών του και δεν οδήγησε σε µια νέα σχέση ανάµεσα στην πολιτική και το κράτος. Σήµερα, αντίθετα, παρακολουθούµε νέες πρακτικές, νέες συλλογικές υποκειµενικότητες. Χωρίς οργανώσεις ούτε εκπροσώπους, αυτές οι ειρηνικές διαδηλώσεις παίρνουν τον λόγο για να απαιτήσουν από το κράτος να αναλάβει τις ευθύνες του. Με την έννοια αυτή είναι πιο κοντά στους Ζαπατίστας του Μεξικού, οι οποίοι έχουν καταστήσει σαφές εδώ και είκοσιχρόνια ότι δεν θέλουν να αναλάβουν την εξουσία, δεν θέλουν ναλάβουν µέρος στις εκλογές, θέλουν µόνοµια κυβέρνηση που να υπακούει».

Ναι, αλλά γιατί η εξέγερση αυτή σηµειώνεται ταυτοχρόνως σε πολλές περιοχές του κόσµου; Στοερώτηµα αυτό, ο γάλλος καθηγητής αδυνατεί να δώσει απάντηση. Ούτε όµως είναι απαραίτητο. Απέναντι σε ένα γεγονός που µας τυφλώνει, ψάχνουµε πάντα για τα «αίτια». Το νόηµα όµως ενός συλλογικού γεγονότος, το µήνυµα που πρέπει κατ’ αρχήν να αποκρυπτογραφήσουµε, είναι το είδος της περιόδου που εγκαινιάζει. Οχι τα αίτια δηλαδή, αλλά τααποτελέσµατα. Σε τελευταία ανάλυση, ποιος θυµάται τα αίτια του Μάη;

Θέλει να πάει στη Γερµανία

Αν ήταν θεατρική παράσταση, θα είχε τίτλο «Η Ρουµανία βγήκε από την ύφεση». Και οι ηθοποιοί θα ήταν οι εξής:

Αντριάν Σοµπάρου. ∆ύο ηµέρες πριν από τα περασµένα Χριστούγεννα, ο 42χρονος ηλεκτρολόγος ξύπνησε στις 3 το πρωί. Φόρεσε ένα λευκό µπλουζάκι, στο οποίο έγραψε µε µαρκαδόρο: «Μας τσακίσατε. Σκοτώσατε το µέλλον των παιδιών µας. Μπορείτε να πάρετε τα χρήµατά µας και τις ζωές µας, αλλά όχι την ελευθερία µας». Πήγε στο κοινοβούλιο, περίµενε σ’ ένα από τα θεωρεία µέχρι να ανεβεί στο βήµα ο πρωθυπουργός κι έπεσε στο κενό από ύψος 7 µέτρων.

Γκεόργκε Ιαλοµιτιάνου. Ο υπουργός Οικονοµικών της Ρουµανίας λέει στην απεσταλµένη του Σπίγκελ ότι η περικοπή των µισθών των δηµοσίων υπαλλήλων κατά 25%, η µείωση των συντάξεων και η αύξηση του ΦΠΑ από 19% σε 24% ήταν απαραίτητα µέτρα για την εξασφάλιση της οικονοµικής και επιχειρηµατικής σταθερότητας. Μιλώντας για την πράξη του Σοµπάρου, τονίζει ότι «αυτός δεν είναι ο κατάλληλος τρόπος να εκδηλώνει κάποιος τη δυσαρέσκειά του».

Εουγκεν Νικολαέσκου. Ο αντιπρόεδρος του κεντροδεξιού Εθνικού Φιλελεύθερου Κόµµατος της αντιπολίτευσης και πρώην υπουργός Υγείας θα ήθελε η χώρα του να εφαρµόσει ένα πρόγραµµα λιτότητας από µόνη της, και όχι υπό την πίεση του ∆ιεθνούς Νοµισµατικού Ταµείου. Το κόµµα του έχει ανάλογες θέσεις µε το κυβερνών συντηρητικό ∆ηµοκρατικό Φιλελεύθερο Κόµµα, αλλά συµµάχησε µε τους σοσιαλδηµοκράτες για να επιστρέψει στην εξουσία. «Ηταν φοβερό το πώς έπεσε ο Σοµπάρου, άνοιξε τα χέρια του σαν αεροπλάνο», θυµάται. «Από τότε, όποτε λαµβάνουµε µια απόφαση, σκεπτόµαστε τι θα έλεγε αυτός ο άνδρας».

Μάριους Πέτκου. Ο επικεφαλής της ρουµανικής ΓΣΕΕ πιστεύει ότι «οι Ρουµάνοι θα έπρεπε να εκδηλώσουν εντονότερα τη δυσαρέσκειά τους, χωρίς τη βία που βλέπουµε στην Ελλάδα, αλλά µε µεγαλύτερο πάθος». Η χώρα του, σηµειώνει, χρησιµεύει ως εργαστήρι δοκιµής νεοφιλελεύθερων λύσεων, όπως η πλήρης απελευθέρωση της οικονοµίας και η ελαστικοποίηση της εργασίας. Ο ίδιος, πάντως, τελεί υπό δικαστική επιτήρηση εδώ κι έναν µήνα µε την κατηγορία ότι πήρε «µίζα» 40.000 δολαρίων. Κατηγορίες για διαφθορά έχουν απαγγελθεί εναντίον πολλών ακόµη νυν και πρώην υπουργών, δηµάρχων και άλλων στελεχών.

Ιον τίριακ. Ο 72χρονος πρώην µάνατζερ του τενίστα Μπόρις Μπέκερ και ένας από τους πλουσιότερους ανθρώπους στη Ρουµανία επέστρεψε πρόσφατα στη χώρα του από τη Γερµανία. Οπως λέει, τον χτύπησε κι αυτόν η κρίση. Πριν από τρία χρόνια, ήταν τρεις φορές πλουσιότερος. ∆εν παραπονιέται όµως. Τρώει τρεις φορές την ηµέρα και µπορεί να πληρώνει το καύσιµο για το αεροπλάνο του.

∆εν είναι παράσταση, είναι αλήθεια. Ο Αντριάν Σοµπάρου επέζησε από την πτώση. Εχει µια λάµα από τιτάνιο στο κρανίο του, κουτσαίνει λίγο κι έχει χάσει την αίσθηση της όσφρησης. Ο 15χρονος γιος του, που πάσχει από αυτισµό και τα φάρµακα που παίρνει είναι όλο και πιο ακριβά, επαναλαµβάνει συνέχεια: «Θέλω να πάω στη Γερµανία».

H αντικειµενικότητα δεν υπάρχει

«Ποιος ήταν ο Μλάντιτς; Μην κάνετε αυτή την ερώτηση σε µας τους Βόσνιους. Είναι σαν να ρωτάτε έναν Εβραίο ποιος ήταν ο Αϊχµαν. Ο Μλάντιτς είναι το απόλυτο κακό, αντιπροσωπεύει όλα όσα µισώ περισσότερο στη ζωή µου, τον εθνικισµό, τον φασισµό».

Ο 42χρονος Ντάνις Τάνοβιτς δεν είναι αυτό που θα λέγαµε «ένας αντικειµενικός παρατηρητής». Είκοσι τριών ετών όταν ξέσπασε ο πόλεµος, ακολούθησε τον βοσνιακό στρατό ως µέλος ενός κινηµατογραφικού συνεργείου και όταν τελείωσαν οι µάχες γύρισε την ταινία Nο Man’s Land, που το 2001 κέρδισε το βραβείο σεναρίου στις Κάννες και στη συνέχεια το Οσκαρ καλύτερης ξένης ταινίας. Υστερα έφυγε για τη Γαλλία και το Βέλγιο, για να επιστρέψει το 2007 στο Σαράγεβο, να ιδρύσει ένα νέο κόµµα και να αγωνιστεί κατά της πολιτικής διαχωρισµού µε βάση την εθνικότητα. Αντικειµενικός λοιπόν δεν είναι, ούτε θέλει να είναι. «Η αντικειµενικότητα δεν υπάρχει, είµαστε όλοι υποκειµενικοί», λέει στην «Κοριέρε ντέλα Σέρα». «Και το να είσαι υποκειµενικός είναι ο µόνος τρόπος να παραµένεις ανθρώπινος, να αφηγείσαι έναν πόλεµο. Από την αντικειµενικότητα, προτιµώ λοιπόν την εντιµότητα και τη δικαιοσύνη».

Είναι εύκολο να µιλάς σε έναν δυτικό πολίτη για το τεκµήριο αθωότητας κάθε κατηγορουµένου. Ο Ράτκο Μλάντιτς δεν είναι σφαγέας, είναι κατηγορούµενος για σφαγή. Ο Ράντοβαν Κάρατζιτς το ίδιο. Ο Σλόµπονταν Μιλόσεβιτς θα παραµένει αιωνίως κατηγορούµενος, αφού πέθανε προτού καταδικαστεί (ή αθωωθεί) από το ∆ιεθνές ∆ικαστήριο της Χάγης. Κακώς οι Τάιµς γράφουν στο χθεσινό τους πρωτοσέλιδο για τον «χασάπη της Βοσνίας» και η Λιµπερασιόν εικονογραφεί όλη τη δική της πρώτη σελίδα µε πτώµατα από τη Σρεµπρένιτσα. Πηγαίνετε να το πείτε όµως αυτό στους Βόσνιους. Πηγαίνετε να το πείτε στους κατοίκους του Σαράγεβο, που πολιορκούνταν, βοµβαρδίζονταν και σφάζονταν από τις σερβικές δυνάµεις επί σχεδόν τέσσερα χρόνια, από το 1992 ώς το 1995 («Κάντε τους τα µυαλά κάρβουνο!», είχε πει ο Μλάντιτς στην αρχή αυτής της πολιορκίας). Πηγαίνετε να το πείτε στις µανάδες, τις γυναίκες και τις κόρες των 8.000 ανδρών που εκτελέστηκαν µεθοδικά τον Ιούλιο του 1995 στη Σρεµπρένιτσα, έναν «ασφαλή θύλακα» που προστάτευαν ολλανδοί κυανόκρανοι…

Ο Ντάνοβιτς συµφωνεί ότι ένας από τους λόγους που η Βοσνία δεν µπορεί να σταθεί στα πόδια της είναι ότι εξακολουθεί να βλέπει τον εαυτό της στον ρόλο του θύµατος. «Είναι αλήθεια ότι το να επιµένεις στο τραύµα δεν βοηθάει, ότι τα παιδιά δεν πρέπει να µεγαλώνουν εν µέσω µιας θυµατολατρίας. Εγώ όµως δεν µπορώ να µην είµαι µε την πλευρά των θυµάτων: καταλαβαίνω τις γυναίκες που έχασαν τους γιους τους, που είδαν τα σπίτια τους να καίγονται, τα ζώα τους να τα ρίχνουν στη φωτιά».

Κι εµείς δεν µπορούµε να πάρουµε τα µάτια µας από αυτή τη φωτογραφία, όπου ο Μλάντιτς διαβεβαιώνει ένα αγόρι της Σρεµπρένιτσα πως κανείς δεν θα το πειράξει…

Γίνονται και κάποια ατυχήµατα

Σε ένα συνέδριο που έγινε πριν από µερικά χρόνια, ο Μπιλ Γκέιτς εξήρε επί µακρόν τις τεχνολογικές προόδους που έγιναν στη διάρκεια του 20ού αιώνα και άλλαξαν ριζικά τη ζωή των ανθρώπων. «Και ο Β’ Παγκόσµιος Πόλεµος;», τον ρώτησε κάποιος. Ο ιδρυτής της Microsoft δίστασε λίγο, και απάντησε: «Εγιναν ασφαλώς και κάποια ατυχήµατα».

Το επεισόδιο το θυµήθηκε ο Γκίντεον Ράχµαν των Φαϊνάνσιαλ Τάιµς µε αφορµή µια κουβέντα που είχε πρόσφατα µε έναν παλιό του φίλο από την εποχή που δούλευε στον Εκόνοµιστ. «Γιατί οι στήλες σου είναι τόσο καταθλιπτικές;», τον ρώτησε εκείνος. Γιατί; Θέλει και ρώτηµα; Ολα χάλια πάνε. ∆εν είναι µόνο οι πόλεµοι, οι σεισµοί, οι πυρηνικές καταστροφές. Ο δυτικός κόσµος αντιµετωπίζει σοβαρά οικονοµικά και πολιτικά προβλήµατα, η κρίση χρέους της ευρωζώνης απειλεί το µέλλον του ευρώ, οι Ηνωµένες Πολιτείες δεν µπορούν να ελέγξουν το δηµοσιονοµικό τους έλλειµµα και η επιδείνωση των σχέσεών τους µε την Κίνα καθιστά όλο και δυσκολότερη τη συναινετική λύση των µεγάλων παγκόσµιων προβληµάτων. Η ροή πολιτικής και οικονοµικής εξουσίας από τη ∆ύση προς την Ανατολή µόνο ανησυχία µπορεί να προκαλέσει. Ή µήπως όχι;

Πολλοί είναι εκείνοι που λένε «ίσως όχι». Που βλέπουν δηλαδή από µια θετική πλευρά την εξέλιξη του πλανήτη. Και θεωρούν, όπως ο Γκέιτς, ότι οι πόλεµοι αποτελούν ατυχήµατα, παρενθέσεις. Ενας άλλος πρώην δηµοσιογράφος του Εκόνοµιστ , ο Ματ Ρίντλεϊ, γράφει στο βιβλίο του Ο Αισιόδοξος Ορθολογιστής: «Από το 1875 ώς το 1925, ενώ το βιοτικό επίπεδο των Ευρωπαίων εκτοξευόταν σε δυσθεώρητα ύψη, οι διανοούµενοι το µόνο που έβλεπαν ήταν παρακµή, αποσύνθεση και καταστροφή». Ο συγγραφέας παραθέτει διάφορα διασκεδαστικά παραδείγµατα που δείχνουν πόσο µίζεροι ήταν εκείνοι οι διανοούµενοι. Ξεχνά βέβαια µια λεπτοµέρεια: ότι στο διάστηµα που επικαλείται σηµειώθηκε ο Α’ Παγκόσµιος Πόλεµος και τέθηκαν οι βάσεις για την Υφεση του 1929. Αλλά είπαµε, αυτά είναι ατυχήµατα.

Μίζερος θα µπορούσε από την άποψη αυτή να χαρακτηριστεί και ο Τζορτζ Οργουελ, αφού προέβλεπε στο 1984 ότι η σύγχρονη τεχνολογία θα χρησιµοποιούνταν για την υποδούλωση των ανθρώπων. Σήµερα ξέρουµε, αντίθετα, ότι τα κινητά τηλέφωνα και το Internet ισχυροποιούν τους πολίτες και απειλούν τους δικτάτορες. Η αδιάκοπη βελτίωση του ανθρωπίνου είδους οφείλεται σε µεγάλο µέρος στις προόδους της τεχνολογίας, γράφει ο Ρίντλεϊ. «Κάποιος, κάπου, παίζει µε κάποιο software, δοκιµάζει ένα καινούργιο υλικό ή µεταφέρει ένα γονίδιο που θα κάνει τη ζωή σας και τη ζωή µου ευκολότερη».

Τι συµπέρασµα να βγάλουµε; Μπορεί άραγε η πίστη στην τεχνολογία να µας κάνει να ξεπεράσουµε την κατάθλιψη από τον καθηµερινό µας βοµβαρδισµό µε κακές ειδήσεις για την ελληνική οικονοµία; Μακροπρόθεσµα, ίσως ναι. Μόνο που, όπως έλεγε ο Κέινς, µακροπρόθεσµα θα είµαστε όλοι νεκροί.

Ολες οι ελπίδες στον Πιζαπία

Και ξαφνικά, όλες οι ελπίδες για αλλαγή σελίδας στην Ιταλία συγκεντρώθηκαν σε ένα όνοµα: Τζουλιάνο Πιζαπία. Ο 62χρονος κεντροαριστερός δικηγόρος, συγγραφέας και πολιτικός, που µεταξύ άλλων είχε υπερασπιστεί τον Αµπντουλάχ Οτζαλάν κατά την παραµονή του στην Ιταλία, βγήκε πρώτος στον πρώτο γύρο των δηµοτικών εκλογών στο Μιλάνο µε 48%, εκτοπίζοντας στη δεύτερη θέση την υποψήφια της κεντροδεξιάς Λετίτσια Μοράτι. Αν την ερχόµενη Κυριακή τα καταφέρει – και όλα δείχνουν ότι θα τα καταφέρει – ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι θα έχει φάει ένα γερό χαστούκι στη γενέτειρά του.

Δεν είναι περίεργο λοιπόν ότι χρησιµοποιεί όλα τα µέσα για να ανατρέψει τα προγνωστικά. Την περασµένη Παρασκευή, ο ιταλός πρωθυπουργός «εισέβαλε» σε πέντε από τα επτά τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων εθνικής εµβέλειας (τρία της Μediaset και δύο της RAI) για να προειδοποιήσει ότι ο Πιζαπία θα µετατρέψει το Μιλάνο σε µια «αραβική τσιγγανούπολη, που θα την κυβερνά το σφυροδρέπανο». Η παραβίαση των κανόνων της προεκλογικής εκστρατείας ήταν τόσο ωµή, που η δηµόσια Αρχή επέβαλε στα κανάλια πρόστιµα συνολικής αξίας 700.000 ευρώ. Απτόητος, ο Μπερλουσκόνι κατήγγειλε ότι δεν τον αφήνουν να µιλήσει (!) και βρήκε καταφύγιο στο Διαδίκτυο.

Οι επιθέσεις εναντίον του Πιζαπία, ενός ανεξάρτητου που κέρδισε απροσδόκητα τις προκριµατικές εκλογές του Δηµοκρατικού Κόµµατος, έχουν πολλαπλασιαστεί τις τελευταίες ηµέρες. Τα µέσα ενηµέρωσης του Μπερλουσκόνι ισχυρίζονται ότι το Μιλάνο θα µετατραπεί σε «Μέκκα των οµοφυλοφίλων» και «Παράδεισο των ελεύθερων ναρκωτικών», ενώ διαδίδουν ότι θα µαταιωθεί εκ των πραγµάτων η Expo του 2015. Σε αρκετές συνοικίες εµφανίζονται µυστήρια άτοµα που δηλώνουν υποστηρικτές του Πιζαπία και ισχυρίζονται ότι κάνουν τεχνικούς υπολογισµούς για την οικοδόµηση του µεγαλύτερου τζαµιού της Ευρώπης. Την ίδια ώρα, η Μοράτι υπόσχεται ότι θα σβήσει τα πρόστιµα στους οδηγούς, θα καταργήσει τον φόρο στα αυτοκίνητα που µολύνουν και θα εξασφαλίσει δωρεάν στάθµευση για τους µόνιµους κατοίκους.

Το διακύβευµα των εκλογών είναι τόσο µεγάλο, ώστε εκατοντάδες Μιλανέζοι που ζουν στο εξωτερικό δηλώνουν µέσω του facebook ότι επιστρέφουν για να βοηθήσουν τον Πιζαπία. «Η επανάσταση αρχίζει στο Μιλάνο; Αν δεν το δω δεν το πιστεύω, σε κάθε περίπτωση όµως θα πάω το Σαββατοκύριακο να ψηφίσω», γράφει µια γυναίκα που έχει εξοριστεί στη Γερµανία.

Μεγάλης σηµασίας είναι και οι εκλογές στη Νάπολι. Ο πρώην εισαγγελέας Λουίτζι ντε Ματζίστρις, στέλεχος του κόµµατος «Ιταλία των Αξιών» του Αντόνιο Ντι Πιέτρο, κατέλαβε στον πρώτο γύρο τη δεύτερη θέση µε 27,5%, τις τελευταίες ηµέρες όµως η υποψηφιότητά του παρουσιάζει µια µεγάλη δυναµική. Αν εκλεγεί δήµαρχος, θα προσπαθήσει να αξιοποιήσει τη δικαστική του εµπειρία για να σπάσει τους δεσµούς της πολιτικής µε το υπόγειο έγκληµα. Ο µεγάλος του πονοκέφαλος, βέβαια, θα είναι τα σκουπίδια.

Με λίγα λόγια, την ερχόµενη Κυριακή παίζεται στις κάλπες το µέλλον της Ιταλίας.

Ο λόγος του µίσους

«Ζητάµε συγγνώµη από τους πολίτες της Σερβίας και των γειτονικών χωρών που έπεσαν θύµατα προσβολών, συκοφαντιών και του λεγόµενου λόγου του µίσους»: µε την ανακοίνωση αυτή, που αναρτήθηκε χθες στην ιστοσελίδα της, η Ραδιοτηλεόραση της Σερβίας (RTS) απολογήθηκε για πρώτη φορά για τον ρόλο που έπαιξε κατά την περίοδο της διακυβέρνησης της Σερβίας από τον Σλόµπονταν Μιλόσεβιτς.

Οταν ο τελευταίος ανέλαβε την εξουσία, στα τέλη της δεκαετίας του ‘80, απέλυσε τους επαγγελµατίες δηµοσιογράφους από τα κρατικά µέσα ενηµέρωσης, τοποθέτησε στη θέση τους δικούς του ανθρώπους και µετέτρεψε τη ραδιοτηλεόραση σε προπαγανδιστικό µηχανισµό του καθεστώτος. Οι µόνοι πατριώτες ήταν οι Σέρβοι. Οι Κροάτες έκοβαν τα δάχτυλα των µικρών Σερβόπουλων κι έφτιαχναν µ’ αυτά κολιέ, ενώ άλλα τα έπνιγαν σε νηπιαγωγεία µέσα σε πλαστικούς σάκους. Οι Βόσνιοι ήταν Μουσουλµάνοι, άρα πράκτορες των Τούρκων. Κι όλοι αυτοί, µαζί µε τους δυτικούς προστάτες τους, βυσσοδοµούσαν για να διαλύσουν τη Γιουγκοσλαβία, την οποία ο Μιλόσεβιτς πάσχιζε να κρατήσει ενωµένη.

«Στη διάρκεια των τραγικών γεγονότων της δεκαετίας του ‘90», τονίζεται στην ανακοίνωση, «η RTS πλήγωσε µε την κάλυψή της τα αισθήµατα, την ηθική ακεραιότητα και αξιοπρέπεια των σέρβων πολιτών, διανοουµένων, πολιτικών, δηµοσιογράφων και µελών των µειονοτήτων, καθώς και ορισµένων γειτονικών λαών και κρατών». Το ρήµα «πλήγωσε» είναι αρκετό; Οχι: τα κατευθυνόµενα ρεπορτάζ σκότωναν, εκτόπιζαν και βίαζαν. Η συγγνώµη θα συνοδευτεί από την τιµωρία των ανθρώπων που πρωτοστάτησαν στο όργιο προπαγάνδας; Οχι: κανείς δεν έχει δικαστεί ούτε πρόκειται να δικαστεί για παράβαση καθήκοντος. Ο ρόλος που έπαιξε η τηλεόραση δικαιολογεί τον βοµβαρδισµό του ραδιοµεγάρου από το ΝΑΤΟ το 1999, µε αποτέλεσµα να σκοτωθούν 16 εργαζόµενοι; Οχι: τα µέσα ενηµέρωσης δεν αποτελούν ή δεν πρέπει να αποτελούν στρατιωτικό στόχο. Το ίδιο κτίριο, πάντως, έπιασε φωτιά έναν χρόνο αργότερα, στη διάρκεια των διαδηλώσεων εναντίον του δυνάστη.

Μετά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, η σερβική ραδιοτηλεόραση δεν έχει πλέον καµιά επιρροή εκτός των συνόρων της Σερβίας. Η απόφασή της να ζητήσει έστω και αυτήν την αναιµική συγγνώµη, πάντως, θα µπορούσε να εµπνεύσει και άλλους ειδησεογραφικούς οργανισµούς να κάνουν το ίδιο. Η γαλλική τηλεόραση θα µπορούσε να ζητήσει συγγνώµη για εκείνα τα ρεπορτάζ που «αποδείκνυαν» ότι οι πολιορκηµένοι του Σαράγεβο (επί 46 µήνες!) βοµβάρδιζαν κάθε τόσο τον ίδιο τους τον λαό για να ενοχοποιήσουν τους Σέρβους και να προκαλέσουν την επέµβαση της ∆ύσης. Τα ελληνικά µέσα ενηµέρωσης θα µπορούσαν να ζητήσουν συγγνώµη για τη συστηµατική εξύµνηση του Μιλόσεβιτς, του Κάρατζιτς και των άλλων «αδελφών µας». Ο υπογράφων δεν θα ξεχάσει ποτέ τη λεζάντα εκείνης της φωτογραφίας που έδειχνε τους Σέρβους να γελοιοποιούν βόσνιους αιχµάλωτους φορώντας τους φέσι: «Βόσνιοι συλλαµβάνονται φορώντας φέσι, να η απόδειξη ότι είναι άνθρωποι των Τούρκων», ή κάπως έτσι, ευτυχώς το Internet δεν ήταν τότε τόσο διαδεδοµένο, τα πειστήρια του εγκλήµατος έχουν χαθεί.

Την ηµέρα που έλειπαν οι πινακίδες

Ενα ζεστό βράδυ του περασµένου καλοκαιριού, ο ρώσος δηµοσιογράφος και συγγραφέας Βαλέρι Πανιούσκιν βγήκε από ένα καφέ στο κέντρο της Μόσχας και πήγε να πάρει το αυτοκίνητό του. Πρόσεξε τότε ότι έλειπαν οι πινακίδες. Κι έπιασε αµέσως το υπονοούµενο: τον παρακολουθούσαν. Είναι γνωστό στους παροικούντες τη ρωσική πρωτεύουσα πως οι µυστικές υπηρεσίες δεν εµπιστεύονται τους πράκτορές τους και τους ζητούν αποδείξεις ότι παρακολουθούν πράγµατι τους ανθρώπους που έχουν αναλάβει. Τι πιο σίγουρη απόδειξη λοιπόν από τις πινακίδες;

Το πρώτο που έκανε ο 42χρονος δηµοσιογράφος – όπως γράφει σε ένα απολαυστικό άρθρο του στους «Νιου Γιορκ Τάιµς» – ήταν να τηλεφωνήσει σε µια έµπειρη συνάδελφό του, τη Μαρίνα Λιτβίνοβιτς. Εκείνη του είπε να ψάξει στο αυτοκίνητο µήπως του είχαν βάλει όπλα, ναρκωτικά ή «ανατρεπτικά» βιβλία. Τον συµβούλεψε επίσης να µην καταγγείλει το γεγονός στην αστυνοµία: αν το κάνει, θα ξεκινήσει έρευνα, κι επειδή η αστυνοµία δεν πρόκειται να ερευνήσει τις µυστικές υπηρεσίες, θα αρκεστεί να κατασχέσει το αυτοκίνητο για µερικούς µήνες, ίσως κι έναν χρόνο. Και χωρίς αυτοκίνητο, ένας δηµοσιογράφος στη Ρωσία δεν µπορεί να δουλέψει. Καλύτερα λοιπόν να πει ότι οι πινακίδες κάπου του έπεσαν.

Ο Πανιούσκιν έψαξε το αυτοκίνητό του, αλλά δεν βρήκε τίποτα. Εβαλε µπρος µετά φόβου Θεού, αλλά έκρηξη δεν έγινε. Σκέφτηκε πως όλα αυτά µπορεί να ήταν προϊόν της φαντασίας του. Μέχρι που, µερικές ηµέρες αργότερα, τον σταµάτησαν σ’ έναν σταθµό του τρένου. Ζήτησε το ένταλµα, δεν είχαν. Ελεγξαν τα χαρτιά του κι ύστερα από δέκα λεπτά τον άφησαν. Θύµωσε πολύ. Τηλεφώνησε στον ραδιοφωνικό σταθµό «Ηχώ της Μόσχας», για πολλούς το τελευταίο ανεξάρτητο µέσο ενηµέρωσης της Ρωσίας, και κατήγγειλε τι του είχε συµβεί. Ενα λεπτό αργότερα άκουσε τον παρουσιαστή να λέει: «Ο γνωστός δηµοσιογράφος Βαλέρι Πανιούσκιν συνελήφθη για ανάκριση από την FSB». Ενιωσε λιγότερο µόνος. Και, περιέργως, πιο ασφαλής.

Σχεδόν έναν χρόνο αργότερα, εξακολουθεί να κυκλοφορεί ελεύθερος. Και, το πιθανότερο, εξακολουθεί να παρακολουθείται. Για ποιον λόγο άραγε; Για το άρθρο του που αποκάλυπτε ότι υπάρχει έλλειψη φαρµάκων για τους ασθενείς µε AIDS; Για το άλλο του άρθρο που αναφερόταν στην αστυνοµική προστασία ενός στούντιο που παράγει παιδική πορνογραφία; Ή µήπως για εκείνη τη σύγκριση ανάµεσα στον τρόπο που µετακινείται ο Οµπάµα και ο Μεντβέντεφ; Σε αυτά τα ερωτήµατα δεν υπάρχει απάντηση. Οπως δεν υπάρχει απάντηση στο ποιος σκότωσε την Αννα Πολιτκόφσκαγια ή στο ποιος και γιατί κακοποίησε τον Ολεγκ Κασίν.

Στη σηµερινή Ρωσία, οι δηµοσιογράφοι δολοφονούνται, κακοποιούνται και τροµοκρατούνται. Το µεγαλύτερο πρόβληµα όµως, καταλήγει ο Πανιούσκιν, είναι ότι οι δηµοσιογράφοι αγνοούνται. Οι κίνδυνοι που διατρέχουν όταν ασκούν κριτική στον Πούτιν ή στη ρωσική ολιγαρχία δεν έχουν πια νόηµα. Ενας δηµοσιογράφος ανταµείβεται µόνο όταν διηγείται ανώδυνες ιστορίες, κατάλληλες να δηµοσιεύονται δίπλα στις διαφηµίσεις.

Η σιωπή σκοτώνει

Πριν από λίγες ηµέρες, µια έφηβη Γαλλίδα έπεσε θύµα οµαδικού βιασµού µέρα µεσηµέρι κοντά στον σταθµό Part Dieu της Λυών. Οι βιαστές ήταν επίσης έφηβοι και ορισµένοι απ’ αυτούς τραβούσαν µε τα κινητά τους τη σκηνή για να την ανεβάσουν µετά στο Internet. Οταν συνελήφθησαν, είπαν στην αστυνοµία πως δεν κατάλαβαν ότι επρόκειτο για βιασµό.

Κάθε δέκα λεπτά, µια γυναίκα στη Γαλλία πέφτει θύµα βιασµού. Ανάλογα είναι τα ποσοστά και στις άλλες χώρες της Ευρώπης. Γύρω από το θέµα αυτό, όµως, υπάρχει ένα πέπλο σιωπής. Και αποφασιστική σηµασία έχει εδώη δική µας στάση απέναντιστον βιασµό,µε µια σειρά από ταµπούπου στην περίπτωση του Ντοµινίκ Στρος-Καν έχουν λάβει κωµικοτραγικό χαρακτήρα. «Μα πώς είναι δυνατόν να υποχρεώσεις µια γυναίκα να σου κάνει στοµατικό έρωτα;», λένε οι πιο πονηροί, ξεχνώντας ότι αυτό που υπονοούν προϋποθέτει να ξεπεράσει η γυναίκα δύο πολύ ισχυρά αισθήµατα: τον τρόµο και την αηδία.

Δεν αποκλείεται ασφαλώς πίσω από όλη αυτήν την ιστορία να υπάρχει δόλος. Προς το παρόν, όµως,δεν έχουµε κανένα στοιχείο που να δείχνει προς αυτήν την κατεύθυνση. Εχουµε, αντίθετα, κάθε µέρα καινούργια στοιχεία που επιβεβαιώνουν την επίσηµη εκδοχή. Οι ίδιοι οι δικηγόροι του DSK αναµένεται να επικεντρώσουν την υπερασπιστική τους γραµµή στον ισχυρισµό ότι η συνεύρεση ήταν συναινετική. Το γνωστό, παλιό κόλπο, δηλαδή, ότι η γυναίκα «τα ‘θελε». Αλλωστε, ο διευθυντής του Διεθνούς Νοµισµατικού Ταµείου µπορεί να πάει µε όποια γυναίκα θέλει, µια φτωχή µαύρη καµαριέρα θα διάλεγε;

«Αυτό δεν ήταν βιασµός, ήταν στρίµωγµα υπηρέτριας (troussage de domestique)», δήλωσε ένας από τους πιο γνωστούς δηµοσιογράφους της Γαλλίας, ο ιδρυτής του περιοδικού Marianne Ζαν-Φρανσουά Καν, εκφράζοντας στη συνέχεια τη λύπη του για την έκφραση που χρησιµοποίησε. Αλλά η λύπη δεν φτάνει. Πρέπει να δοθεί τέλος στην «οµερτά» στα ζητήµατα της βίας κατά των γυναικών, γράφει ο Σιρίλ Ντελάτρ στην ιστοσελίδα Atlantico.fr. Η σιωπή σκοτώνει. Ο ψυχολογικός τραυµατισµός που υφίσταται µια γυναίκα µπορεί να διαρκέσει χρόνια. Οι Αµερικανοί µάς δείχνουν αυτές τις µέρες ότι ο βιασµός είναι ένα εξαιρετικά σοβαρό έγκληµα που πρέπει να τιµωρείται µε πολυετή φυλάκιση. Ή µε ιατρική θεραπεία όταν πρόκειται για κάποιον σεξοµανή.

Ασφαλώς και ο DSK είναι αθώος µέχρι την απόδειξη της ενοχής του, σηµειώνει από την πλευρά της η Κάθα Πόλιτ στο αριστερό αµερικανικό περιοδικό Τhe Nation. Θα µπορούσε όµως η πολιτική και δηµοσιογραφική ελίτ της Γαλλίας να ασχοληθεί για δύο λεπτά και µε το έγκληµα για το οποίο κατηγορείται; Γιατί είναι ελαφρώς σκανδαλώδες όλοι αυτοί οι λεγόµενοι σοσιαλιστές όχι µόνο να πιστεύουν ότι ο ισχυρός αυτός άνδρας δικαιούται ειδική µεταχείριση ενώπιον του νόµου, αλλά και να µη λένε λέξη για την 32χρονη καµαριέρα, εκτός από το να υπαινίσσονται ότι είναι µια ψεύτρα τσούλα...

Η ειρήνη πρέπει να επιβληθεί

Υπάρχουν δύο αναγνώσεις της προχθεσινής οµιλίας του Μπαράκ Οµπάµα για τις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή. Σύµφωνα µε την πρώτη, ο αµερικανός πρόεδρος εγκαινίασε µια νέα πολιτική απέναντι στην αραβοϊσραηλινή διένεξη, µιλώντας για πρώτη φορά για τα σύνορα του 1967 και αρνούµενος να δεσµευτεί ότι οι ισραηλινοί οικισµοί θα ληφθούν υπόψη σε οποιαδήποτε µελλοντική συµφωνία (µε εξαίρεση κάποιες «αµοιβαία αποδεκτές ανταλλαγές εδαφών»). «Η θέση του ότι οι διαπραγµατεύσεις πρέπει να αρχίσουν από τα σύνορα και την ασφάλεια αποσκοπεί στο να προκαλέσει συζήτηση στο εσωτερικό του ΙΣραήλ και να ξεσκεπάσει την κωλυσιεργία του Νετανιάχου», σηµειώνει ο Ντάνιελ Λέβι από το New America Foundation. ∆εν είναι περίεργο λοιπόν ότι ο ισραηλινός πρωθυπουργός εξέφρασε χωρίς περιστροφές τη δυσαρέσκειά του. «Ο Οµπάµα υιοθέτησε το σχέδιο του Αραφάτ για την καταστροφή του Ισραήλ», είπε ένας βουλευτής του Λικούντ, ο Ντάνι Ντανόν.

Οι οπαδοί της ανάγνωσης αυτής επισηµαίνουν επίσης ότι ο αµερικανός πρόεδρος κάλεσε τον σύρο οµόλογό του να σταµατήσει την καταστολή ή να αποχωρήσει από την εξουσία, επέκρινε το Μπαχρέιν (έναν βασικό σύµµαχο της Αµερικής) επειδή έπνιξε τις διαδηλώσεις στο αίµα και ανήγγειλε βοήθεια 2 δισεκατοµµυρίων δολαρίων προς την Αίγυπτο για να λύσει τα οικονοµικά της προβλήµατα. Με λίγα λόγια, ο ηγέτης της υπερδύναµης πήρε το µέρος των πρωταγωνιστών της Αραβικής Ανοιξης.

Η δεύτερη ανάγνωση µπορεί να συµπυκνωθεί σε µια φράση: «Λόγια, λόγια, λόγια». Οι Παλαιστίνιοι πρέπει να αποκτήσουν ένα «βιώσιµο» κράτος, οι Ισραηλινοί πρέπει να ζουν µε ασφάλεια στο δικό τους «εβραϊκό κράτος», η ειρήνη δεν µπορεί να επιβληθεί στα δύο µέρη αλλά να συµφωνηθεί µέσα από διαπραγµατεύσεις. Ειρήνη, θάρρος, δικαιοσύνη, αξιοπρέπεια, δηµοκρατία. Ο Ρόµπερτ Φισκ της Ιντιπέντεντ είναι πολύ επιφυλακτικός µε όλα αυτά. «Βιώσιµο» σηµαίνει άραγε ένα κράτος το οποίο δεν θα έχει όπλα για να υπερασπιστεί τον εαυτό του και το οποίο – προσοχή! – οι Παλαιστίνιοι δεν θα ανακηρύξουν τον ερχόµενο Σεπτέµβριο ζητώντας από τα Ηνωµένα Εθνη να το αναγνωρίσουν; Και γιατί ο Οµπάµα χαρακτήρισε το Ισραήλ «εβραϊκό κράτος»; ∆εν ξέρει ότι ζουν εκεί εκατοντάδες χιλιάδες Αραβες µε ισραηλινό διαβατήριο; Ή απλώς ήθελε να καλοπιάσει τον Νετανιάχου, λίγες ώρες πριν τον συναντήσει στον Λευκό Οίκο;

Ναι, ο Οµπάµα ήταν σκληρός µε το Μπαχρέιν. Αλλά δεν είπε λέξη για τη Σαουδική Αραβία. Εχυσε, αντίθετα, πολλά δάκρυα για τον τυνήσιο µικροπωλητή από τον οποίο άρχισαν οι εξεγέρσεις – µόνο που τη χώρα αυτού του δύστυχου ανθρώπου δεν την είχε ποτέ αναφέρει µέχρι την ηµέρα που αναγκάστηκε να φύγει ο δικτάτορας Μπεν Αλι. Οσο για τη διαβεβαίωσή του ότι οι Ηνωµένες Πολιτείες έκοψαν τη φόρα των Ταλιµπάν, λίγοι είναι εκείνοι που θα το πιστέψουν.

Η οµιλία της περασµένης Πέµπτης στο Στέιτ Ντιπάρτµεντ, όπως και η οµιλία πριν από δύο χρόνια στο Κάιρο, αποτελούν χωρίς αµφιβολία λαµπρά κείµενα. Πρέπει όµως να συνοδευτούν από πράξεις. Ο Οµπάµα κάνει λάθος: η ειρήνη πρέπει να επιβληθεί.

Τυχαίο το 2806; Δεν νοµίζω!

Η πιο εντυπωσιακή πληροφορία που µας ήρθε αυτές τις ηµέρες από τη Γαλλία ήταν ένα γκάλοπ: 57% των Γάλλων πιστεύει ότι ο Ντοµινίκ Στρος-Καν έπεσε θύµα συνωµοσίας. Το ποσοστό αυτό, µάλιστα, φτάνει το 70% στους οπαδούς του Σοσιαλιστικού Κόµµατος. Υπάρχουν ασφαλώς πολλά ελαφρυντικά. Η δηµοσκόπηση έγινε τη ∆ευτέρα, υπό το κράτος του πρώτου σοκ. Τα «σίγουρα ΝΑΙ» (22%) προστέθηκαν µε τα «µάλλον ΝΑΙ» (35%), ενώ θα ήταν ίσως ορθότερο να προστεθούν τα «µάλλον ΝΑΙ» µε τα «µάλλον ΟΧΙ». Το αποτέλεσµα θα ήταν τότε ότι «53% των ερωτηθέντων δεν έχει σαφή άποψη για το ζήτηµα». Παρά ταύτα, είναι σαφές ότι στη Γαλλία– όπως άλλωστε και στην Ελλάδα – η εκδοχή της συνωµοσίας είναι ισχυρή.

Η µία εξήγηση συσχετίζεται µε ένα φαινόµενο της κοινωνικής ψυχολογίας που είναι γνωστό ως γνωστική δυσαρµονία. «Για να µειώσουν την απόσταση ανάµεσα στη συναισθηµατική ταύτιση µε τον άνθρωπο που εµφανιζόταν ως σίγουρος υποψήφιος των Σοσιαλιστών για την προεδρία και το γεγονός που ανέτρεψε ξαφνικά την υποψηφιότητά του, οι Γάλλοι κατέφυγαν στην άρνηση», υπογραµµίζει στη Μοντ ο κοινωνιολόγος των µέσων ενηµέρωσης Ντενί Μιζέ. Η άλλη εξήγηση – πολύ πιο οικεία σε εµάς – είναι ο αντιαµερικανισµός. «Οι Ηνωµένες Πολιτείες θεωρούνται από πολλούς µια χώρα όπου η Αστυνοµία και η ∆ικαιοσύνη χρησιµοποιούνται µε βίαιο τρόπο», σηµειώνει ο Πασκάλ Περινό, διευθυντής του Κέντρου Πολιτικών Ερευνών του Sciences Po. «Η καρικατούρα αυτή, σε συνδυασµό µε έναν κατ’ εξοχήν γαλλικό σωβινισµό, ενισχύει τη θέση της συνωµοσίας».

Οι Γάλλοι επηρεάστηκαν χωρίς αµφιβολία και από τις θέσεις των διανοουµένων τους. Ο Μπερνάρ-Ανρί Λεβί, το χαϊδεµένο παιδί των µίντια, εξέφρασε για παράδειγµα την έκπληξή του για το γεγονός ότι στη σουίτα δεν µπήκαν δύο καµαριέρες – όπως κατά τη γνώµη του συνηθίζεται – αλλά µία. Εν τη ρύµη του λόγου του, πέταξε και τη βόµβα: ο αριθµός της περίφηµης σουίτας (28-06) αντιστοιχεί στην ηµεροµηνία έναρξης των προκριµατικών εκλογών στο Σοσιαλιστικό Κόµµα…

Κάπως έτσι έφτασαν οι Γάλλοι να αναπαριστούν τη σκηνή του επεισοδίου στο σπίτι τους µε τη γυναίκα τους προκειµένου να διαπιστώσουν αν είναι αξιόπιστη (ξέρετε εσείς: «Μα πώς είναι δυνατόν να υποχρεώσεις µια γυναίκα να σου κάνει στοµατικό έρωτα; ∆εν φοβάσαι;»). Ο Ντανιέλ Κον-Μπεντίτ κάνει την αυτοκριτική του. «Αυτό που µε ενοχλεί προσωπικά», είπε προχθές το βράδυ σε µια συγκέντρωση οικολόγων στη Λυών, «είναι ότι υπεράσπισα τον DSK, ότι είπα πως ήταν ο καταλληλότερος να νικήσει τον Σαρκοζί. Κι όµως, πολλοί φίλοι µε προειδοποιούσαν ότι µπορεί θεωρητικά να ήταν ένας καλός υποψήφιος, η προσωπικότητά του όµως έθετε πολλά προβλήµατα. Οι φίλοι αυτοί προέβλεπαν ότι το τρένο DSK θα εκτροχιαζόταν για προσωπικούς λόγους. Αν εκλεγόταν πρόεδρος, δύσκολα θα κρατούσε εννέα µήνες!».

Οι µαύροι κύκνοι πολλαπλασιάζονται

Παράδειγµα πρώτο. Μια οµάδα ανθρώπων καλείται να απαντήσει, βάζοντας βαθµό από -4 ως +4, στο ακόλουθο ερώτηµα: πόσο πιθανό θεωρείτε να ζήσετε ένα ευχάριστο γεγονός (π.χ. να γίνετε πλούσιος) σε σχέση µε τον γείτονά σας; Από τις απαντήσεις προκύπτει ότι όλοι είναι πεισµένοι πως έχουν περισσότερες πιθανότητες από τους άλλους να ζήσουν αυτό το ευτυχές γεγονός. Φυσικά κάνουν λάθος.

Παράδειγµα δεύτερο. Μια µέρα βλέπω ένα κοπάδι άσπρων κύκνων. Υστερα από µερικές ηµέρες βλέπω κιάλλο κοπάδι άσπρων κύκνων. Οταν δω ένα δείγµα που θεωρώ αρκετά υψηλό, συµπεραίνω ότι όλοι οι κύκνοι που κυκλοφορούν στον πλανήτη είναι άσπροι. Φυσικά κάνω λάθος, αφού αν έκανα τον κόπο να πάω στην Αυστραλία ή έστω να δω ένα ντοκιµαντέρ από την Αυστραλία θα διαπίστωνα ότι υπάρχουν και µαύροι κύκνοι.

Το λάθος στην πρώτη περίπτωση, γράφει ένας µπλόγκερ στη Λιμπερασιόν, οφείλεται στην «προκατάληψη της αισιοδοξίας»: σ’ έναν µηχανισµό σκέψης, δηλαδή, που µας οδηγεί να υπερτιµούµε συστηµατικά τις ευκαιρίες που µας παρουσιάζονται και να υποτιµούµε συστηµατικά τους κινδύνους που διατρέχουµε. Καπνίζω µανιωδώς, θεωρώντας ότι καρκίνο παθαίνουν µόνο οι άλλοι. Παίζω στο χρηµατιστήριο, θεωρώντας ότι το πιο πιθανό είναι ότι θα κερδίσω (αλλά χάνω). Βλέπω τον πλανήτη να υπερθερµαίνεται, αλλά δεν ανησυχώ γιατί πιστεύω ότι η τεχνολογία θα βρει τη λύση.

Το λάθος στη δεύτερη περίπτωση οφείλεται στη «λογική επαγωγή». Αντίθετα µε τις «σκληρές επιστήµες», όπως η λογική και τα µαθηµατικά, οι ερευνητές που ασχολούνται µε την οικονοµία ή την κοινωνιολογία παρατηρούν την πραγµατικότητα και εξάγουν κάποιες θεωρίες, στις οποίες επιµένουν ώσπου να εµφανιστεί ένας «µαύρος κύκνος». Μέχρι να συµβεί δηλαδή ένα απροσδόκητο γεγονός που ανατρέπει τα δεδοµένα, έχει πολύ σοβαρές επιπτώσεις και όλοι προσπαθούν εκ των υστέρων να το εκλογικεύσουν. Να πέσει, ας πούµε, ένα αεροπλάνο στους ∆ίδυµους Πύργους. Να σηµειωθεί ένας σεισµός 9 βαθµών και ένα τσουνάµι 14 µέτρων που οδηγούν σε µιαπυρηνική καταστροφή. Ή να συλληφθεί ο διευθυντής του ∆ιεθνούς Νοµισµατικού Ταµείου και επίδοξος πρόεδρος της Γαλλίας για απόπειρα βιασµού µιας καµαριέρας.

Οπως επισηµαίνει ο λιβανέζος συγγραφέας και πρώην τρέιντερ Νασίµ Νίκολας Ταλέµπ, που έγινε διάσηµος χάρις στο βιβλίο του «Ο µαύρος κύκνος», το απροσδόκητο αυτό γεγονός δεν είναι κατ’ ανάγκην κακό. Η Αραβική Ανοιξη είναι ένας µαύρος κύκνος. Η πιθανότητα να πέσουν τα καθεστώτα της Αιγύπτου και της Τυνησίας µέσα σε µερικές εβδοµάδες, να βοµβαρδιστεί η Λιβύη και να ξεσπάσει εξέγερση στη Συρία ήταν µέχρι πριν από λίγο καιρό απειροελάχιστη. Τα γεγονότα αυτά όµως συνέβησαν, οι επιπτώσεις τους είναι τεράστιες και οι ειδικοί σπεύδουν τώρανα µας εξηγήσουν γιατί ήταν αναπόφευκτα!

Συµπέρασµα: το τυχαίο και το απροσδόκητο έχουν µεγαλύτερο ρόλο στην ατοµική ή συλλογική µας µοίρα απ’ ό,τι νοµίζουµε. Οι µαύροι κύκνοι είναι δίπλα µας, ίσως και να πολλαπλασιάζονται, ας το δεχθούµε κι ας κοιτάξουµε να το αξιοποιήσουµε.

Εναντίον του συστήµατος

Την περασµένη Κυριακή το απόγευµα, την ώρα που µερικές δεκάδες Αθηναίοι διαδήλωναν κατά της βίας, δεκάδες χιλιάδες Ισπανοί πραγµατοποιούσαν πορείες σε πενήντα πόλεις µε το σύνθηµα: «Δεν είµαστε εµπορεύµατα στα χέρια των πολιτικών και των τραπεζιτών». Ανάµεσά τους ήταν φοιτητές, µακροχρόνια άνεργοι, µπλόγκερ, πολίτες που δεν µπορούν να πληρώσουν τη δόση του δανείου τους, ακόµη και διευθυντές επιχειρήσεων. Πίσω τους δενέχουν ούτε κόµµατα ούτε συνδικάτα: το κίνηµα µε τον τίτλο Για µια πραγµατική δηµοκρατία, τώρα γεννήθηκε πριν από τρεις µήνες στο Internet και αποσκοπεί νασυντονίσει τις ειρηνικές προσπάθειες κινητοποίησης των πολιτών. Μετά το τέλος της πορείας στη Μαδρίτη, καµιά εκατοστή διαδηλωτές κατέφυγαν στην Πουέρτα ντελ Σολ µε σκοπόνα παραµείνουν εκεί µέχρι τις δηµοτικές και περιφερειακές εκλογές της ερχόµενης Κυριακής. Αλλά η αστυνοµία επενέβη χθες το πρωί και τους διέλυσε.

«Κανείς δεν µπορεί πλέον να πει ότι οι Ισπανοί είναι παθητικοί απέναντι στην κρίση», έλεγε προχθές η 18χρονη Κλάρα Μαρανιόν, φοιτήτρια Ισπανικής Φιλολογίας και µέλος της οργάνωσης Νεολαία Χωρίς Μέλλον. Η οργάνωση αυτή, µία απότις τετρακόσιες που ανήκουν στο κίνηµα, ιδρύθηκεστις αρχές Απριλίου στα πανεπιστήµια. Εκπροσωπεί ένα κοµµάτι του πληθυσµού που δεν είχε κινητοποιηθεί µέχρι τώρα, παρότι η ανεργία στους κάτω των 25 ετών φτάνει το 45,3%. Και σύνθηµά της είναι: «Χωρίς σπίτι. Χωρίς δουλειά. Χωρίς σύνταξη. Χωρίς φόβο».

Σύµφωνα µε τον Φερνάντο Βαγιεσπίν, καθηγητή στο αυτόνοµο Πανεπιστήµιο της Μαδρίτης, οι διαδηλώσεις αυτές δείχνουν τη µεγάλη δυσπιστία των νέων απέναντι στους πολιτικούς. Οι τελευταίοι καταλαµβάνουν στις δηµοσκοπήσεις την τρίτη θέση στα θέµατα που προκαλούν τη µεγαλύτερη ανησυχία στους Ισπανούς, µετά την ανεργία και την οικονοµία. «Η καινοτοµία αυτού του κινήµατος έγκειται στο γεγονός ότι στρέφεται εναντίον του συστήµατος εν γένει και όχι µόνο εναντίον µιας συγκεκριµένης µεταρρύθµισης», λέει ο Βαγιεσπίν στη Μοντ. «Και όπως συνέβη µε την Αραβική Ανοιξη, οι νέοι ξεσηκώθηκαν χάρις στα κοινωνικά δίκτυα». Μια από τις πηγές της έµπνευσής τους ήταν πράγµατι οι εξεγέρσεις στον αραβικό κόσµο. Μια άλλη, όπως λέει ο 22χρονος φοιτητής Ιβάν Ολµέδο, ήταν οι κινητοποιήσεις των φοιτητών στην Ελλάδα.

Οι πολιτικοί αρχικά υποτίµησαν το κίνηµα. Σιγά σιγά, όµως, ξεκίνησαν κάποιες προσπάθειες να το προσεγγίσουν. Ο Χοσέ Μπλάνκο, δεύτεροςστην ιεραρχία του Σοσιαλιστικού Κόµµατος, εξέφρασε την κατανόησή του για την οργή της νεολαίας, τους κάλεσε όµως να προσέλθουν στις κάλπες την Κυριακή. Ο εκπρόσωπος του Λαϊκού Κόµµατος ισχυρίστηκε ότι η ψήφος διαµαρτυρίας ισοδυναµεί µε ψήφο στο κόµµα του. Στελέχη της Ενωµένης Αριστεράς επισήµαναν ότι ο λαός πηγαίνει απότη µια πλευρά και το Κοινοβούλιο από την άλλη. Το κίνηµα Democracia Real Ya, όµως, επιµένει στην αυτονοµία του. Οπως επιµένει και στην άρνηση, χωρίς να περνά στη θέση. Προς το παρόν δεν χρειάζεται. Η οργή είναι αρκετή.

Θα µπορούσατε να µε υιοθετήσετε;

Οταν έγινε γνωστή η σύλληψη του Ντοµινίκ Στρος - Καν, µια φίλη που ζει στο Παρίσι πήρε τηλέφωνο σε έξαλλη κατάσταση. «Αλλα πέντε χρόνια Σαρκοζί; Αυτό δεν θα το αντέξω!».Φυσικά τίποτα δεν είναι προδιαγεγραµµένο, οι Σοσιαλιστές έχουν όλο τον χρόνο µπροστά τους να µαζέψουν τα κοµµάτια τους, να ανασυγκροτηθούν, να βρουν έναν σοβαρό υποψήφιο και να κτυπήσουν τους δύο αντιπάλους τους, τον δεξιό και την ακροδεξιά. Οπως παραδέχθηκαν άλλωστε κύκλοι του γάλλου προέδρου, η υπόθεση αυτή ήρθε πολύ νωρίς, το καλύτερο θα ήταν να ερχόταν κατά το φθινόπωρο, όταν θα είχαν τελειώσει οι προκριµατικές εκλογές στο Σοσιαλιστικό Κόµµα και ο DSK (γιατί αυτός θα ήταν ο νικητής) θα εξαπέλυε την επίθεσή του.

Ενα ανάλογο κύµα φυγής απειλήθηκε προς στιγµήν και στη Φινλανδία. Η Ανου Παρτάνεν, πρώην αρθρογράφος της εφηµερίδας «Helsingin Sanomat» που τα τελευταία δύο χρόνια ζει στο Μπρούκλιν, έγραφε την περασµένη εβδοµάδα στους «Νιου Γιορκ Τάιµς» ότι η σελίδα της στο facebook έχει πληµµυρίσει από παρακλήσεις φίλων της να τους… υιοθετήσει. Οι παρακλήσεις αυτές δεν είναι αποτέλεσµα µιας φυσικής καταστροφής ή µιας ένοπλης εξέγερσης, αλλά µιας απολύτως δηµοκρατικής εκλογικής διαδικασίας που αιφνιδίασε τόσο τους Φινλανδούς όσο και τον υπόλοιπο κόσµο. Μέσα σε µια νύχτα, η Φινλανδία έµοιαζε να είχε µεταµορφωθεί από την πιο ευαίσθητη, ακόµη και ανιαρή, χώρα στην Ευρώπη – µια χώρα γνωστή για τα εξαίρετα σχολεία της, την ανύπαρκτη διαφθορά, την ισότητα των δύο φύλων και τη φιλοευρωπαϊκή της πολιτική – στην εθνικιστική, λαϊκιστική, ευρωσκεπτικιστική πατρίδα των Αληθινών Φινλανδών.

Το κόµµα αυτό στήριξε την προεκλογική του εκστρατεία στον περιορισµό της µετανάστευσης, την υπεράσπιση των οικογενειακών αξιών και την απόρριψη της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Μετά τις εκλογές, που το ανέδειξαν σε τρίτη δύναµη, απείλησε να τινάξει στον αέρα το πακέτο διάσωσης της Πορτογαλίας και κατά συνέπεια το µέλλον της ευρωζώνης. Ο αρχηγός του πίεσε, εκβίασε, απείλησε, προέβαλε απαιτήσεις και έθεσε όρους. Τελικά όµως αναγκάστηκε να παραµείνει στην αντιπολίτευση. Τα υπόλοιπα µεγάλα κόµµατα συµφώνησαν ότι ο δανεισµός της Πορτογαλίας είναι αναγκαίος. Και χθες, η σχετική απόφαση επικυρώθηκε από τους υπουργούς Οικονοµικών της ευρωζώνης.

Η Παρτάνεν έκανε το χρέος της: προσέφερε το διαµέρισµά της στο Μπρούκλιν για όσους φίλους της ήθελαν να γίνουν πολιτικοί πρόσφυγες. Τελικά δεν χρειάστηκε κάτι τέτοιο. Οι αληθινοί Φινλανδοί (που δεν έχουν καµιά σχέση µε το οµώνυµο κόµµα) αποφάσισαν να µείνουν στη χώρα τους και να τη βοηθήσουν να διατηρήσει τον χαρακτήρα της. Το ίδιο θα πρέπει να κάνουν ασφαλώς οι αληθινοί Γάλλοι ή οι αληθινοί Ελληνες. Οι εχθροί της δηµοκρατίας έχουν πολλά πρόσωπα.

Φιληδονία και αλαζονεία

Οι κακόβουλοι θα το έχουν ήδη σκεφτεί: τελικά δεν χρειαζόταν να µπει το ζεύγος Σαρκοζί σε όλη αυτή την ταλαιπωρία, να κάτσουν να µετρήσουν τις ηµεροµηνίες και να σχεδιάσουν µια εγκυµοσύνη που θα συνοδεύει την προεκλογική εκστρατεία. Ηταν αρκετό να ποντάρουν στην αδυναµία του βασικού τους αντιπάλου. ∆εν ήταν δα και τόσο δύσκολο να το φανταστούν, σε όλα αυτά τα πηγαινέλα του Ντοµινίκ όλο και κάποιος πειρασµός θα εµφανιζόταν στον δρόµο του, όλο και κάποια αθώα – ή όχι και τόσο αθώα – κοπελίτσα θα δοκίµαζε τις αντοχές του, κι οι αντοχές του οµολογουµένως δεν είναι µεγάλες, ο άνθρωπος διαθέτει δύο χαρακτηριστικά που ο συνδυασµός τους είναι εκρηκτικός,τη φιληδονία και την αλαζονεία. Αυτά τα χαρακτηριστικά δεν εµποδίζουν έναν ικανό πολιτικό να ασκήσει την εξουσία: το αποδεικνύουν οι περιπτώσεις του Φρανσουά Μιτεράν, του Ανδρέα Παπανδρέου, του Μπιλ Κλίντον. Μπορεί να αποβούν µοιραία όµως στην προσπάθειά του να την κατακτήσει. Ιδιαίτερα όταν από την εξίσωση λείπει µια βασική παράµετρος: η συναίνεση.

Είτε ο DSK υπέκυψε στα πάθη του (ο φιλόσοφος Ντέιβιντ Χιουµ, τον οποίο επικαλούµασταν προχθές, είχε προειδοποιήσει ότι «η λογική είναι σκλάβα των παθών») είτε παγιδεύτηκε, το πιθανότερο είναι ότι η εκστρατεία του για την ανάληψη της προεδρίας τελείωσε πριν καλά καλά αρχίσει. Ο Σαρκοζί βλέπει τις ελπίδες του για µια δεύτερη θητεία να αναπτερώνονται. Αρκεί να διαψεύσει τους κακόβουλους: σύµφωνα µε το σκανδαλοθηρικό περιοδικό Grazia, βεβαιώνει ο ίδιος τους φίλους και συνεργάτες του ότι η σύµπτωση της εγκυµοσύνης µε την προεκλογική εκστρατεία είναι εντελώς τυχαία, ο ίδιος θα ήθελε το παιδί (ή τα παιδιά) ένα ή δύο χρόνια νωρίτερα,το γεγονός θα ήταν τότε περισσότερο «διαχειρίσιµο». Αυτό δεν εµποδίζει βέβαια τα κοµµατικά στελέχη να κάνουν υπολογισµούς. Σύµφωνα µε έναν υπουργό τον οποίο επικαλείται το περιοδικό χωρίς να τον κατονοµάζει, το ευτυχές γεγονός µπορεί να χαρίσει στον Σαρκοζί και πέντε µονάδες. «Οπως και να το κάνεις, ένα παιδί στην αγκαλιά σε εξανθρωπίζει», σχολιάζει ο υπουργός. Ιδιαίτερα αν ο άνθρωπος τον οποίο παραλίγο οι σοσιαλιστές να επιλέξουν ως δικό τους υποψήφιο κατηγορείται ότι προσπάθησε να βιάσει µια δύστυχη καµαριέρα...

Ο γάλλος πρόεδρος είναι λοιπόν ένας πολύ τυχερός άνθρωπος. Η µόνη του ατυχία είναι ότιη φορτωµένη παγκόσµια επικαιρότητα δεν τον αφήνει να µοιραστεί µε τους Γάλλους τη χαρά του. Σύµφωνα µε ένα άλλο σκανδαλοθηρικό περιοδικό, το VSD, επρόκειτο να ανακοινώσει την εγκυµοσύνη από τα τέλη του περασµένου µήνα, αλλά τον εµπόδισαν ο πριγκιπικός γάµος της Αγγλίας, η βοµβιστική επίθεση στο Μαρακές και η εκτέλεση του Μπιν Λάντεν. «Πώς να µιλήσεις για ένα µωρό όταν µια έγκυος βρίσκει τον θάνατο στην πλατεία Τζαµάα Ελ-Φνα», σχολιάζει το περιοδικό.

Εχει οµολογουµένως η Γαλλία σοβαρά προβλήµατα.

Σκλάβα των παθών

Ο Ντέιβιντ Χιουµ ήταν µια από τις σηµαντικότερες µορφές της δυτικής φιλοσοφίας και του σκωτικού διαφωτισµού. Και τα 300 χρόνια από τη γέννησή του τιµώνται φέτος σε διάφορες χώρες του κόσµου, απότην Αυστρία µέχρι τη Ρωσία κι από τη Φινλανδία µέχρι τη Βραζιλία. Λίγοι είναι εκείνοι όµως που ασχολούνται µε την ανθρώπινη πλευρά του. Καιιδιαίτερα µε την προκλητική του θέση ότιη λογική είναι και θα είναι πάντα σκλάβα των παθών µας. Χαρακτηριστικό είναι ένα επεισόδιο από τη ζωή του, όπως το µεταφέρει στους «Νιου Γιορκ Τάιµς» ο Ρόµπερτ Ζαρέτσκι, καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήµιο του Χιούστον.

Το 1761, η Ιππολύτη ντε Σωζόν, εν διαστάσει σύζυγος του Κόµη ντε Μπουφλέρ και ερωµένη του Πρίγκιπα ντε Κοντί, έστειλε µια επιστολή στον Χιουµ µε την οποία εξέφραζε τον θαυµασµό της για την Ιστορία της Αγγλίας. Αυτό το βιβλίο, σηµείωνε, «πρέπει να γράφτηκε από ένα ουράνιο ον, απαλλαγµένο από ανθρώπινα πάθη». Ο φιλόσοφος, που ζούσε µόνος στο Εδιµβούργο, της απάντησε ότι η µελέτη και τα βιβλία τον είχαν κρατήσει µακριά από τις απολαύσεις της ζωής και εξέφρασε την επιθυµία να τη γνωρίσει. Η ευκαιρία του δόθηκε δύο χρόνια αργότερα, όταν διορίστηκε στη βρετανική πρεσβεία στο Παρίσι. Γρήγορα ο Χιουµ την ερωτεύτηκε κι άρχισε να παραπονιέται για τη σχέση της µε τον πρίγκιπα. Αλλά εκείνη ήταν άτεγκτη. «Η καρδιά των ανδρών είναι δουλοπρεπής», του έγραψε µια µέρα. «Τους αρέσει να τους κακοµεταχειρίζονται. ∆ιψούν για αυστηρότητα, ενώ αδιαφορούν για την καλοσύνη». Εκείνος βέβαια έµοιαζε διαφορετικός. «Αν όµως διαψευστώ, η τρυφερότητά µου και όλα όσα τη συνοδεύουν θα καταστραφούν».

Οταν ο Ζίλµπερτ Ελιοτ, ένας σκωτσέζος φίλος του Χιουµ, τον επισκέφθηκε µια µέρα στο Παρίσι, τρόµαξε από την κατάστασή του. «Μοιάζεις να βρίσκεσαι στο χείλος του γκρεµού», θα του έγραφε αργότερα. «Οι δυνάµεις του µυαλού µας είναι τόσο περιορισµένες, ώστε δεν µπορούν να αξιοποιηθούν παρά για να υπηρετήσουν το κοµµάτι της ανθρωπότητας που αποκαλούµε πατρίδα µας».

Αλλά εκείνος δεν άκουγε τίποτα. Οταν ο κόµης πέθανε, η Ιππολύτη προσπάθησε να πείσει τον πρίγκιπα να την παντρευτεί και χρησιµοποίησε τον Χιουµ ως σύµβουλό της. Αλλά ο τελευταίος ούτε τότε απελπίστηκε. Κι όταν κατέστη σαφές ότι ο πρίγκιπας δεν θα παντρευόταν την κόµισσα, προσπάθησε να την πείσει να φανεί λογική και να συνδεθεί επιτέλους µαζί του. Η λογική µπορεί να είναι σκλάβα του πάθους, της έγραψε, αλλά είναι µια χρήσιµη σκλάβα, καθώς µας βοηθά να καταλάβουµε και να χειριστούµε τα αλληλοσυγκρουόµενα πάθη µας.

∆εν την έπεισε – αλλά δεν σταµάτησε να της γράφει. Οταν έµαθε τον θάνατο του πρίγκιπα Ντε Κοντί, ήταν πια στα τελευταία του. Στη συλλυπητήρια επιστολή του κατέληγε ως εξής: «Βλέπω τον θάνατο να πλησιάζει χωρίς αγωνία ή λύπη. Σε χαιρετώ, µε µεγάλη στοργή και εκτίµηση, για τελευταία φορά».

H πολιτιστική επανάσταση απέτυχε

Στις 30 Ιανουαρίου 2007 εξηγούσε µε άρθρο του στη «Μοντ» γιατί στηρίζει τον Νικολά Σαρκοζί. Τρεις µήνες αργότερα, την εβδοµάδα ανάµεσα στον πρώτο και τον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών, λάµβανε µέρος σε µια προεκλογική συγκέντρωση του Σαρκοζί, µαζί µε τον Τζόνι Χάλιντεϊ, τον Ενρίκο Μασίας και άλλα αστέρια του πενταγράµµου. Τον Απρίλιο του 2010, ανακηρυσσόταν από τον ίδιο τον γάλλο πρόεδρο αξιωµατικός της Λεγεώνας της Τιµής. Ο Αντρέ Γκλικσµάν ήταν χωρίς αµφιβολία ο πρώτος µετανοηµένος µαοϊκός και πρωταγωνιστής του Μάη του ‘68 που άλλαζε στρατόπεδο, και µάλιστα µε ηχηρό τρόπο. Εξίσου ηχηρά γίνεται σήµερα ο πρώτος που ανακοινώνει την απογοήτευσή του. Θα ακολουθήσουν, ένας ένας, και οι υπόλοιποι «νέοι φιλόσοφοι». Η πολιτιστική επανάσταση απέτυχε.

Στο νέο του βιβλίο «Η ∆ηµοκρατία, η παντόφλα και τα λαγουδάκια» (εκδ. Desclée de Brouwer), ο Γκλικσµάν διεκδικεί το δικαίωµα του αθεϊσµού και στην πολιτική. Οπως άλλοτε επιδοκίµαζε, σήµερα αποδοκιµάζει. Ο Σαρκοζί µπορούσε να αγκαλιάσει την υπόθεση των ανθρωπίνων δικαιωµάτων, αλλά προτίµησε να δεχθεί µε τιµές τον Καντάφι στο Παρίσι. Μπορούσε να υπερασπιστεί τους Τσετσένους, αλλά υπέκυψε στη γοητεία του Πούτιν. Μπορούσε να καταργήσει τις διακρίσεις, αλλά επιτέθηκε στους Ροµά. «Κακόµοιρη Γαλλία, δύστυχη Ευρώπη!», αναφωνεί ο συγγραφέας, που δεν είναι πάντως πιο επιεικής µε την Αριστερά. «Είστε πιστοί;», ρωτά και τα δύο στρατόπεδα. «Εγώ καθόλου».

Αν ο Γκλικσµάν παρατάει µε λογοτεχνικές εξάρσεις το παιχνιδάκι µε το οποίο έπαιζε τα τελευταία χρόνια, ο Μπερνάρ-Ανρί Λεβί το κάνει µε πολύ πιο κυνικό τρόπο. Και µάλιστα λίγο µετά την προσωπική του εµπλοκή στον πόλεµο της Λιβύης και την επιτυχηµένη του εκστρατεία να πείσει τον γάλλο πρόεδρο να αναγνωρίσει τους αντικαθεστωτικούς της Βεγγάζης. «Εγώ δεν είµαι ούτε φιλοσαρκοζικός ούτε αντισαρκοζικός», εξηγεί στη «Μοντ».
«Σε ένα συγκεκριµένο ζήτηµα, χρησιµοποιώ τον Σαρκοζί όσο µε χρησιµοποιεί κι εκείνος. Αυτό είναι όλο. Είναι ένας τρόπος να λειτουργεί ένας διανοούµενος σε µια δηµοκρατία». Να το θυµόµαστε αυτό την επόµενη φορά που θα θέσουµε το γνωστό ρητορικό ερώτηµα «Γιατί σιωπούν οι διανοούµενοι;»

Ο Μπερνάρ Κουσνέρ πράγµατι προς το παρόν σιωπά, αλλά αυτός είχε κάνει και το µεγαλύτερο βήµα αναλαµβάνοντας το υπουργείο Εξωτερικών. Ο θεωρητικός της σεξουαλικής απελευθέρωσης Πασκάλ Μπρικνέρ έχει ήδη δηλώσει ότι το 2012 θα επιστρέψει «στο σπίτι», δηλαδή στους σοσιαλιστές. Ο πρώην κριτικός λογοτεχνίας Μαρκ Βάιτσµαν, απογοητευµένος κι αυτός από τον Σαρκοζί, θα επιστρέψει στην παλιά, καλή αποχή. Ο Μαξ Γκαλλό, που είχε εκφράσει τον θαυµασµό του για έναν πρόεδρο «ικανό να αναθέτει υπουργεία σε γόνους της µετανάστευσης», αποχωρεί κι αυτός µε µικρά πηδηµατάκια. Το ίδιο κι ο Πιερ-Αντρέ Ταγκιέφ.

Ισως όλοι αυτοί οι διανοούµενοι να εγκαταλείπουν το καράβι γνωρίζοντας ότι βουλιάζει. Στις επόµενες εκλογές, άλλωστε, το δίληµµα θα είναι και πάλι πεζό: συναγερµός στο δηµοκρατικό στρατόπεδο για να µην εκλεγεί πρόεδρος µια ακροδεξιά!

Σε τι χρησιµεύει η ελευθερία;

Τις προάλλες, ο Αλεσάντρο Μπαρίκο πήγε τον 11χρονο γιο του στην Τσινετσιτά. Ο µικρός θέλει να γίνει σκηνοθέτης όταν µεγαλώσει κι ο πατέρας του σκέφτηκε πως η επίσκεψη µπορεί να του ήταν χρήσιµη. «Ποιος έφτιαξε αυτό το στούντιο;» τον ρώτησε. «Οι φασίστες».Ο µικρός,που µεγαλώνει σε αντιφασιστικό περιβάλλον, µπερδεύτηκε. Μα έκαναν και καλά πράγµατα οι φασίστες; «Φυσικά. Επί των ηµερών τους, η Ιταλία απέκτησε τους πρώτους της αυτοκινητόδροµους και κέρδισε δύο παγκόσµια κύπελλα». Και τότε γιατί εµείς είµαστε κατά του φασισµού;

Ο συγγραφέας είπε στο γιο του να καθίσουν. Και του εξήγησε ότι στους Ιταλούς δεν άρεσε ο φασισµός επειδή είχαν αυτοκινητόδροµους, αλλά δεν είχαν ελευθερία. Ελευθερία για να κάνουν τι; «Να σκέφτονται αυτό που θέλουν και να το εκφράζουν ελεύθερα». Ελα µπαµπά,κανείς δεν µπορεί να σε εµποδίσει να σκέφτεσαι, τι έκαναν δηλαδή, έµπαιναν µέσα στα κεφάλια; «Ναι αγόρι µου,οι φασίστες µπαίνουν στα κεφάλια. Πρώτα σου δένουν τα χέρια, ύστερα τα πόδια, ύστερα σου κλείνουν τα µάτια, µετά σου σβήνουν τη φωνή, στη συνέχεια σε τροµοκρατούν. Εσύ συνεχίζεις να ζεις, έχεις τους αυτοκινητόδροµους και την Τσινετσιτά, αλλά ζεις σ’ ένα κλουβί,και σιγά σιγά αρχίζεις να συνηθίζεις. Στο µεταξύ ξεχνάς τι σηµαίνει ελευθερία».

Αλλά τώρα είναι αλλιώς, µπαµπά, έτσι δεν είναι; «Ναι αγόρι µου», απάντησε ο Μπαρίκο, που αποφάσισε ότι ήταν πολύπλοκο να αρχίσει να µιλά στον γιο του για τον Μπερλουσκόνι. Υπάρχουν µέρη όπου ο κόσµος δεν είναι ελεύθερος; «Υπάρχουν». Δώσε µου ένα παράδειγµα, µπαµπά. «Η Κούβα», απάντησε εκείνος χωρίς να το καλοσκεφτεί. Ισως να του ήρθε η χώρα εκείνη στο µυαλό επειδή πριν από λίγο καιρό είχε µιλήσει µε έναν κουβανό φίλο του και τον είχε ρωτήσει πώς αισθάνεται που δεν µπορεί να σερφάρει ελεύθερα στο Internet. «Δεν είναι ακριβώς έτσι», του είχε απαντήσει εκείνος, «υπάρχουν τουλάχιστον 15 ξένα σάιτ που µπορούµε να επισκεφθούµε. Τουλάχιστον 15…».

Οταν ο νεαρός Μπαρίκο άκουσε αυτή την ιστορία, έµεινε έκπληκτος. Μόνο 15 σάιτ; Δηλαδή δεν µπορούν να µπουν στην Γκαζέτα ντέλο Σπορτ; «Οχι, δεν νοµίζω». Και δεν µπορούµε να τους πάµε εµείς τους δικούς µας υπολογιστές; «Οχι, αγόρι µου, δεν γίνεται αυτό. Μπορούµε να κάνουµε άλλα πράγµατα για να δείξουµε ότι η ελευθερία της ενηµέρωσης και της σκέψης και της έκφρασης είναι δικαίωµα όλων, ακόµη κι εκείνων που ζουν σε φασιστικά καθεστώτα οποιουδήποτε χρώµατος». Οπως τι, µπαµπά; Τι µπορούµε να κάνουµε για να τους βοηθήσουµε; Μπαµπά, κάτι σε ρώτησα, τι µπορούµε νακάνουµε για να τους βοηθήσουµε;

Ο Μπαρίκο δεν απάντησε. Οταν όµως του ζήτησαν να γράψει ένα κείµενο στο Μανιφέστο για την Ελευθερία, ένα βιβλίο που κυκλοφόρησε αυτές τις ηµέρες στην Ιταλία µε αφορµή τα 50 χρόνια της Διεθνούς Αµνηστίας, αποφάσισε να διηγηθεί αυτόν τον διάλογο µε τον γιο του.

Μια αριστερή ηθική

Εχει γίνει αυτό που ο Καµύ θα αποκαλούσε «ριζοσπάστης µεταρρυθµιστής». Τρέφει τη φιλοδοξία να φτάσει σε µια «ευτυχία χωρίς υπερβατικότητα», όπως θα έλεγε ο Σπινόζα. Στα 91 του, ο διευθυντής του Νουβέλ Οµπζερβατέρ Ζαν Ντανιέλ παραδίδει στην ανθρωπότητα µια «αριστερή ηθική».

1) ∆εν θέλω να αλλάξω τον κόσµο· θέλω να τον µεταρρυθµίσω.

2) Ο προηγούµενος αιώνας θα έπρεπε να µας έχει πείσει να δυσπιστούµε απέναντι σε όλες τις επαναστάσεις, να κατανοούµε όλες τις αντιστάσεις και να αγκαλιάζουµε το µεταρρυθµιστικό πνεύµα.

3) Η έκρηξη των δογµάτων και των ιδεολογιών θα έπρεπε να µας έχει καταδικάσει στη σεµνότητα και σε µια πραγµατική λατρεία των σύνθετων καταστάσεων. Σε ό,τι µε αφορά, έχω αποφασίσει να ενδιαφέροµαι πάντα για τους λόγους που έχουν όσοι διαφωνούν µαζί µου.

4) Η σοφία έγκειται στο να µην κάνεις ποτέ διάκριση ανάµεσα στις έννοιες της ελευθερίας και της ισότητας. Η πρώτη χωρίς τη δεύτερη οδηγεί στη ζούγκλα των ανταγωνισµών. Η ισότητα χωρίς την ελευθερία οδηγεί στην οµοιοµορφία και την τυραννία. ∆εν πρέπει επίσης να κάνεις διάκριση ανάµεσα στη µέριµνα για τη δηµιουργία πλούτου και τη µέριµνα για την κατανοµή του. Ο στόχος κάθε δηµιουργίας είναι ο άνθρωπος.

5) Με την έννοια αυτή, το χρήµα δεν είναι τίποτα παραπάνω από το σύµβολο ενός εµπορεύµατος και το εργαλείο που χρησιµεύει για την καλύτερη κυκλοφορία του.

6) Σύµφωνα µε τον Μαρξ, η βία είναι αποτέλεσµα της µετάβασης από τη µια εποχή στην άλλη, όπως συνέβη στη διάρκεια της µετάβασης από τον φεουδαρχισµό στον καπιταλισµό. Μόνο σε αυτή την περίπτωση η βία είναι προοδευτική, ή ακόµη και επαναστατική.

7) Παρά ταύτα, ένας «αναπόφευκτος και ταυτόχρονα αδικαιολόγητος» πόλεµος µπορεί να είναι αναγκαίος για λόγους αυτοάµυνας. Πρέπει όµως να κηρύσσεται µόνο ως έσχατο µέσο, αφού έχουν αποκλειστεί όλες οι άλλες λύσεις.

8) Στη µοίρα ενός θύµατος δεν είναι γραµµένο ότι θα είναι πάντοτε θύµα. Μετά την απελευθέρωσή του, µπορεί να µετατραπεί σε δήµιο.

9) Από την παιδική µου ηλικία έµαθα να θεωρώ τον εξευτελισµό ένα από τα χειρότερα δεινά της ανθρωπότητας.

10) Υπάρχουν πολλοί τρόποι να µην παραιτηθείς µπροστά στις δυστυχίες της ζωής και τις κατάρες των ανθρώπων. Μπορεί να θεωρείς ότι «η ζωή δεν είναι τίποτα, αλλά τίποτα δεν αξίζει όσο η ζωή» (Μαλρώ). Οτι «δεν πρέπει να αναζητείς τον Θεό σε κανένα άλλο µέρος από όλα τα µέρη» (Ζιντ). Οτι µόνο ο θαυµασµός που µετατρέπεται σε αγάπη µπορεί να µας εµποδίσει να θεωρούµε ότι «η ζωή είναι ένα θορυβώδες και παθιασµένο παραµύθι που το διηγείται ένας ηλίθιος και δεν σηµαίνει τίποτα» (Σαίξπηρ). Ετσι κι αλλιώς, όπως λέει µεγαλειωδώς ο Φρανσουά Τσενγκ, «όλες οι κρίσεις, όλες οι λατρείες και όλες οι τελετές µπορούν να εξαφανιστούν, εκτός από µία, την Οµορφιά».

Επάγγελµα δηµοσιογράφος

Πριν από λίγους µήνες, σε έναν έλεγχο ρουτίνας σε ένα αεροδρόµιο, ο Μοϊσές Ναΐµ χρειάστηκε να συµπληρώσει ένα ερωτηµατολόγιο. Οταν έφτασε στο τετράγωνο που αναφερόταν στο επάγγελµα, έγραψε για πρώτη φορά στη ζωή του «δηµοσιογράφος». Ο πρώην καθηγητής, ανώτατος αξιωµατούχος και υπουργός, που γεννήθηκε στη Βενεζουέλα, ζει στην Ουάσιγκτον και αρθρογραφεί τα τελευταία χρόνια σε µεγάλες εφηµερίδες του πλανήτη, αισθάνθηκε επιτέλους στα 58 του χρόνια υπερήφανος γι’ αυτή την ιδιότητα. Ενας λόγος γι’ αυτό είναι ότι παρακολουθεί µε ενδιαφέρον και γράφει µε πάθος για τις αραβικές εξεγέρσεις. Κι όπως είπε την περασµένη εβδοµάδα στη Μαδρίτη, µε αφορµή τη βράβευσή του µε το Βραβείο Ορτέγκα υ Γκασσέτ, δεν υπάρχει τύραννος, δικτατορία ή γραφειοκρατία που να µπορεί να νικήσει τη δύναµη ενός ανθρώπου αποφασισµένου να βγει στον δρόµο και να διηγηθεί αυτά που βλέπει.

«Η αποστολή του Τύπου είναι να αντιτάσσεται στην κατάχρηση της εξουσίας. Να αντιτάσσεται στην άγνοια», υπενθύµισε ο Χουάν Λουίς Σεµπριάν, πρόεδρος της εφηµερίδας «Ελ Παΐς» που απονέµει κάθε χρόνο το συγκεκριµένο βραβείο. Και είναι ιδιαίτερα συγκινητικό την αποστολή αυτή να την εκπληρώνουν µε ζήλο νέοι άνθρωποι µε κίνδυνο της ζωής τους. Ο 32χρονος Κάρλος Μαρτίνες ντ’ Αµπουισόν από το Ελ Σαλβαδόρ, που επίσης βραβεύτηκε στη Μαδρίτη, ακολούθησε για έξι µήνες τις διαδροµές ανθρώπων που απήχθησαν, έπεσαν θύµατα βιασµού, δολοφονήθηκαν και τάφηκαν σε παράνοµα νεκροταφεία. Μια µέρα, µπροστά σε έναν τέτοιο τάφο, γνώρισε τον «σενιόρ Αρµπολ» (κύριο ∆ένδρο), που τον ονοµάζει έτσι για να µην αποκαλύψει την πραγµατική του ταυτότητα. Ο σενιόρ Αρµπολ, που είναι αναλφάβητος, έψαχνε απεγνωσµένα το πτώµα της 14χρονης κόρης του. Το µόνο που τον ενδιέφερε ήταν να βρει πού την έχουν θάψει. Τίποτε άλλο.

Ο Μαρτίνες, που εργάζεται στην καθηµερινή ηλεκτρονική εφηµερίδα «El Faro», δεν θεωρεί τον εαυτό του γενναίο. Είναι απλώς ένας δηµοσιογράφος. «Αυτό το επάγγελµα απαιτεί από εµάς ένα βαθύ αίσθηµα ευσπλαχνίας, κάτι που δεν σηµαίνει οίκτο», είπε παραλαµβάνοντας το βραβείο. «Εκτός από τους κινδύνους που αντιµετωπίζουµε, έχουµε και συναισθηµατική εµπλοκή. Το βραβείο αυτό αποτελεί αναγνώριση ενός τρόπου προσέγγισης του επαγγέλµατος: αποφασίζεις, τοποθετείσαι, αναµειγνύεσαι και κατανοείς ότι αυτή η δουλειά δεν είναι αντικειµενική».

«Ενας δηµοσιογράφος δεν πρέπει ποτέ να κουράζεται να ρωτά, ακόµη κι όταν οι ισχυροί εµφανίζονται µε σωµατοφύλακες», τόνισε ο επίσης βραβευθείς 30χρονος Οκτάβιο Ενρίκες που εργάζεται στη «La Prensa» της Νικαράγουας. Την εµπειρία την είχε και ο ίδιος όταν ζήτησε συνέντευξη από τον Τόµας Μπόρχε, πρώην υπουργό και άνθρωπο - κλειδί της επανάστασης των Σαντινίστας, που κατηγορείται για διαφθορά. Ο Μπόρχε εµφανίστηκε µε πέντε µπράβους, που κατέγραφαν και έστελναν ηλεκτρονικά σε κάποιον το περιεχόµενο της συζήτησης. «Οι συνθήκες άσκησης της δηµοσιογραφίας στη Νικαράγουα είναι πολύ δύσκολες», είπε ο Ενρίκες. Παρά την επανάσταση; Ή ακριβώς εξαιτίας της;

Η σιωπή τον σκότωνε

Το πείραµα του Πανεπιστηµίου του Μέριλαντ έγινε για πρώτη φορά πέρυσι, αλλά µε πολύ µικρότερη συµµετοχή. Αυτή τη φορά έλαβαν µέρος χίλιοι νέοι από δέκα «αντιπροσωπευτικές» χώρες. Αυτό που είχαν να κάνουν δεν ήταν πολύ δύσκολο – ή ήταν ασύλληπτα δύσκολο: να ζήσουνγια ένα εικοσιτετράωρο χωρίς κινητό τηλέφωνο, τηλεόραση, ραδιόφωνο και Internet. Τα µόνα πράγµατα που είχαν στη διάθεσή τους ήταν ένα σταθερότηλέφωνο παλαιού τύπου και ένα βιβλίο. Και η µόνη τους υποχρέωση ήταν να καταγράφουν τις εντυπώσεις τους.

«Η καρδιά µου είχε πληµµυρίσει από ένα αίσθηµα κενού. Μια ελαφριά ένταση µε είχε τυλίξει. Αισθανόµουν ότι είχα χάσει κάτι σηµαντικό».

Το πείραµα ονοµάστηκε «The world unplugged». Και το αποτέλεσµά του ήταν ακριβώς αυτό που αναµενόταν: χωρίς κάποια, οποιαδήποτε, σύνδεση δεν µπορούµε να ζήσουµε. Κάτι σαν τον Τσάρλι Μπράουν που δεν µπορούσε να ζήσει χωρίς την κουβέρτα του, σχολιάζει η δηµοσιογράφος της «Ρεπούµπλικα» (αλλά κάνει λάθος, µάλλον δεν ήταν συνδεδεµένη όταν έγραφε το κείµενο, γιατί ο εξαρτηµένος από την κουβέρτα του ήταν ο Λάινους).

«Ενιωθα µια τεράστια ανάγκη να συνδεθώ µε κάποιον, µε δυσκολία κατάφερνα να κρατήσω τον έλεγχο».

Από τις δέκα χώρες που έλαβαν µέρος στο πείραµα,οι Ηνωµένες Πολιτείες αποδείχθηκε πως παρουσιάζουν τον µεγαλύτερο τεχνολογικό εθισµό (23%). Αυτό δεν είναι βέβαια περίεργο. Το περίεργο είναι ότι υψηλά ποσοστά εµφανίζουν και οι άλλες χώρες: εξαρτηµένοι από τον υπολογιστή, την τηλεόραση και το κινητό δηλώνουν το 20% των Μεξικανών, το 19% των Λιβανέζων, το 14% των νέων της Ουγκάντας και το 12% των νέων της Αργεντινής. «Οι κοινωνικές σχέσεις των νέων περνούν σήµερα µέσα από την τεχνολογία», επισηµαίνει η συντονίστρια της έρευνας Σούζαν Μέλερ.

«Ηµουν αγχωµένος, ευέξαπτος, αισθανόµουν ανασφαλής».

Υπήρξε βέβαια και ένα ποσοστό συµµετεχόντων που πέρασαν µια χαρά µε το βιβλιαράκι τους. Οι πιο ευχαριστηµένοι ήταν οι νέοι της Ουγκάντας(36%), µε δεύτερους εκείνους της Σλοβακίας (27%). Οι νέοι από το Χονγκ Κονγκ, πάλι, δεν µπορούσαν να συγκεντρωθούν µπροστά στην έντυπη σελίδα ούτε για ένα λεπτό.

«Είχα την εντύπωση ότι µου είχαν κόψει το ένα χέρι».

Μερικοί από εκείνους που πέρασαν δύσκολα εξεπλάγησαν και οι ίδιοι µε την αδυναµία τους να µείνουν µακριά από ηλεκτρονικές συσκευές. Αλλά κακώς εξεπλάγησαν. Γιατί η εξάρτηση αυτή δεν είναι αυθαίρετη, είναι δικαιολογηµένη αν λάβει κανείς υπόψη τους ρυθµούς της καθηµερινής ζωής. Κι ούτε περιορίζεται στους νέους, επαληθεύεται και σε µας, τους όχι και τόσο νέους, που δεν µιλάµε πια µε τους φίλους µας από το σταθερό τηλέφωνο ούτε επικοινωνούµε µε τους ξενιτεµένους µέσω επιστολών.

«Η σιωπή µε σκότωνε».

Κι ας µην έρθουν τίποτα γιατροί και επινοήσουν καινούργιες αρρώστιες, όπως αυτό το «σύνδροµο του ψηφιακού κενού» που βλέπουµε στον τίτλο της ιταλικής εφηµερίδας. Μια χαρά υγιείς είµαστε, παιδιά της εποχής µας. Α, κι εκείνα τα δωµάτια το καλοκαίρι στο νησί να έχουν wi-fi, έτσι;

Οι νεκροί δεν ανασταίνονται

Τη συνέντευξη Τύπου του Οµπάµα µετά την εκτέλεση του Μπιν Λάντεν, την περασµένη Κυριακή το βράδυ, ο Τζέι Μακίνερνι την άκουσε µαζί µε τον ταξιτζή που τον πήγε στο σπίτι του από το αεροδρόµιο. «Σαν δύο παλιοί φίλοι», λέει ο αµερικανός συγγραφέας στην Κοριέρε ντέλα Σέρα. «Οταν έφτασα στο Μανχάταν, ακόµη και ο θυρωρός µου έπλεε σε πελάγη ευτυχίας. Λίγο αργότερα, στο µπαρ, ο κόσµος δεν µιλούσε για τίποτα άλλο. Στον δρόµο όλοι γιόρταζαν, ήταν εκπληκτικό».

Στο βιβλίο του «Η καλή ζωή» (Εκδ.Πόλις), ο Μακίνερνι µιλά για το ανεξίτηλο τραύµα που άφησαν οι επιθέσεις της 11ης Σεπτεµβρίου στη συλλογική µνήµη της Νέας Υόρκης. Οι ενηµερωµένοι Αµερικανοί γνωρίζουν εδώ και χρόνια ότι ο Μπιν Λάντεν είχε πάψει να είναι ο ηγέτης που έδινε τις εντολές και είχε γίνει ένα σύµβολο, ξεπερασµένο, χωρίς επιρροή και ξεκοµµένο από τις αραβικές εξεγέρσεις που συγκλονίζουν τη Μέση Ανατολή.
«Παρ’ όλα αυτά, ο θάνατός του είναι ένας επίλογος, ένα συµβολικό αλλά πολύ σηµαντικό σηµείο τερµατισµού, που αποδίδει δικαιοσύνη σε χιλιάδες Αµερικανούς οι οποίοι την 11η Σεπτεµβρίου έχασαν αγαπηµένα τους πρόσωπα. Το πρόβληµα, όπως και µε τη θανατική ποινή, είναι ότι οι νεκροί δεν ανασταίνονται».

Ο Ρόµπερτ Κλίτσµαν το ξέρει καλά: εκείνη την ηµέρα έχασε την αδελφή του, την Κάρεν, που εργαζόταν στο World Trade Center. Τις επόµενες εβδοµάδες, η οικογένειά του και ο ίδιος τέλεσαν µια επιµνηµόσυνη δέηση, άδειασαν το διαµέρισµά της και το πούλησαν. Κι όταν τελείωσαν όλα αυτά, γράφει στους Νιου Γιορκ Τάιµς, το σώµα του κατέρρευσε. Για πολλές εβδοµάδες δεν µπορούσε να σηκωθεί από το κρεβάτι του. Αν και είχε σπουδάσει ψυχιατρική – σήµερα είναι καθηγητής στο Κολούµπια – ο πόνος και ο τρόµος που ένιωθε αποτυπώνονταν πολύ πιο έντονα στο σώµα του απ’ ό,τι περίµενε. Σιγά σιγά συνήλθε. Οι σχέσεις του µε τις δύο αδελφές που του απέµειναν έγιναν πιο στενές, πήγαν διακοπές µαζί, έµαθαν να εκτιµούν περισσότερο ο ένας τον άλλο. Και ξαφνικά έµαθαν ότι ο Μπιν Λάντεν είναι νεκρός. Χάρηκε; Φυσικά. Ανακουφίστηκε; Εν µέρει, αφού η Αλ Κάιντα ίσως να έχει σήµερα περισσότερα µέλη απ’ ό,τι πριν από δέκα χρόνια. Εδωσε απάντηση στο ερώτηµα «γιατί µας µισούν τόσο πολύ;». Οχι. Αισθάνεται όµως ότι υπάρχουν µαθήµατα που οι Αµερικανοί δεν διδάχθηκαν. «Ο αµερικανικός ιµπεριαλισµός, η απληστία των εταιρειών, οι καταχρήσεις της εξουσίας µας στο εξωτερικό και η υποστήριξή µας προς διεφθαρµένους δικτάτορες σαν τον Χόσνι Μουµπάρακ έχουν δηµιουργήσει µια απέχθεια απέναντί µας, που δυστυχώς παραµένει. Πρέπει να αντιληφθούµε πώς µας αντιµετωπίζει ο υπόλοιπος κόσµος και να προσπαθήσουµε να το αλλάξουµε. Μέχρι τότε, θα γεννηθούν κι άλλοι Οσάµα µπιν Λάντεν και θα πεθάνουν κι άλλοι αθώοι σαν την αδελφή µου».

Το ευτύχηµα είναι ότι ο Μπαράκ Οµπάµα το γνωρίζει.

Η «δίκη» του Ντοµινίκ

Η «δίκη» έγινε την περασµένη ∆ευτέρα το απόγευµα στο Θέατρο Dejazet του Παρισιού και κράτησε τρεις ώρες. Πρόεδρος του δικαστηρίου ήταν ο Ντανιέλ Μερµέ, δηµοσιογράφος του ραδιοφωνικού σταθµού France Inter που οργάνωσε την εκδήλωση. Συνήγορος υπεράσπισης ήταν ένας οικονοµολόγος, που πρόσκειται στον κατηγορούµενο, ο Ζαν-Μαρκ Ντανιέλ. Στις κατηγορίες περιλαµβάνονταν η «κλοπή και σφετερισµός των αξιών της Αριστεράς», οι «υπέρµετρες ιδιωτικοποιήσεις» και η «σκόπιµη εξαθλίωση του ελληνικού και πορτογαλικού λαού µε ανάρµοστα µέτρα». Ο ίδιος ο κατηγορούµενος φυσικά απουσίαζε. Αλλά οι 300 άνθρωποι που αποτελούσαν το ακροατήριο ήταν πολύ σοβαροί. Οπως σηµειώνει ένας δηµοσιογράφος που καθόταν ανάµεσά τους, ο Μπρυνό Ροζέρ-Πετί, ήταν φανερό πως είχαν έρθει για να κρίνουν ένοχο τον «Ντοµινίκ Στρος-Κανέσκου» και να τον καταδικάσουν σε αποχή από τις προεδρικές εκλογές.

Ο πρώτος µάρτυρας ήταν ο Ζεράρ Φιλός, µέλος του εθνικού Γραφείου του Σοσιαλιστικού Κόµµατος. Και η κατάθεσή του ήταν καταπέλτης: «Ο DSK ήταν ανέκαθεν εχθρός του 35ώρου!». Υποψήφιος των σοσιαλιστών δεν πρέπει λοιπόν να είναι αυτός, αλλά η Μαρτίν Οµπρί. Μα κι εκείνη δεν ήταν εναντίον αυτού του µέτρου στις αρχές της δεκαετίας του ‘90; «Ναι, αλλά όταν έλαβε µέρος στην κυβέρνηση το εφάρµοσε». Το ίδιο ακριβώς δεν έκανε και ο Στρος-Καν; «Ισως, αλλά όχι από την καρδιά του».

Ο δεύτερος µάρτυρας, ένας κύριος από την οργάνωση Attac, επισήµανε ότι ο κατηγορούµενος προχώρησε σε µαζικές ιδιωτικοποιήσεις όταν ήταν υπουργός Οικονοµικών. Αρα, υπέγραψε και την ιδιωτικοποίηση της France Telecom. Αρα είναι υπεύθυνος για την αυτοκτονία τόσων εργαζοµένων. Στην αίθουσα επικρατεί συγκίνηση. Και η συγκίνηση µετατρέπεται σε οργή όταν ο επόµενος µάρτυρας, ο Φιλίπ Κοέν από το περιοδικό «Marianne», καταγγέλλει ότι όλα τα µέσα ενηµέρωσης βρίσκονται στην υπηρεσία του DSK. «Ακόµη και η “Μοντ”, ο “Νουβέλ Οµπζερβατέρ” και η “Λιµπερασιόν” θα τον υποστηρίξουν! Και το “Λ’ Εξπρές” θα του φέρει τις ψήφους της Κεντροδεξιάς». Πώς εξηγείται άραγε αυτό το φαινόµενο; Ποιο σκοτεινό κέντρο δίνει τις εντολές; Ο µάρτυρας δεν απάντησε.

«Ο DSK είναι ένας µεταµοντέρνος άνθρωπος της Αριστεράς: ένας αριστερός της ∆εξιάς», συνέχισε ο σκηνοθέτης και συγγραφέας Ζεράρ Μορντιγιά. «Είναι και θα είναι ο µεγάλος προδότης της Αριστεράς. Αυτόν τον προδότη σάς ζητώ σήµερα να καταδικάσετε, στο όνοµα των εκατοµµυρίων εργαζοµένων που το ∆ΝΤ έχει καταδικάσει στη φτώχεια». Προσπαθώντας να απαντήσει, ο συνήγορος υπεράσπισης επικαλέστηκε τον Λεντρύ-Ρολέν, έναν ηγέτη της επανάστασης του 1848. «Μια µέρα τον ρώτησαν για µια παράλογη απόφαση που είχε λάβει. Κι εκείνος απάντησε: “Είµαι υποχρεωµένος να τους ακολουθώ γιατί είµαι ο αρχηγός τους”. Αν θέλετε κι εσείς να σας ακολουθήσει ο DSK, κάντε τον αρχηγό σας…».

Αυλαία. Την ετυµηγορία θα τη µάθουµε όταν µεταδοθεί η εκποµπή, στις 16 Μαΐου. Σε όλες τις προηγούµενες «δίκες», πάντως, οι κατηγορούµενοι (Σιράκ, Κουσνέρ, Σαρκοζί) κρίθηκαν ένοχοι…

Οι αναγνώσεις της Ιστορίας

Υπάρχει µια συνωµοσιολογική ανάγνωση της Ιστορίας. Την ακούει κανείς στο καφενείο, στο λεωφορείο και σε µερικούς ραδιοφωνικούς σταθµούς. Ο Κωστάκης κι ο Γιωργάκης έστησαν την κρίση για να πουλήσουν την Ελλάδα στους ξένους. Ο πόλεµος στη Λιβύη έγινε επειδή ο Καντάφι ήταν έτοιµος να δώσει τα πετρέλαιά του στους Ρώσους και τους Κινέζους. Οι Αµερικανοί ήξεραν πάντοτε τις κινήσεις του µπιν Λάντεν, αλλά δεν έκαναν τίποτα γιατί στην πραγµατικότητα δεν έπαψε ποτέ να είναι «δικός τους». Αρµόδιοι γι’ αυτούς που πιστεύουν τέτοια πράγµατα είναι οι ψυχαναλυτές.

Υπάρχει η πιο ψαγµένη ανάγνωση: θα µπορούσαµε να τη συµπυκνώσουµε στη φράση «εµείς δεν τρώµε κουτόχορτο» ή, ακόµη παραστατικότερα, «εµείς δεν είµαστε Αµερικανάκια». Οπως είναι φυσικό, εδώ κυριαρχεί ο αντιαµερικανισµός – ή, εν πάση περιπτώσει, ο αντιιµπεριαλισµός. Ολοι οι πόλεµοι γίνονται για το πετρέλαιο. Ολες οι κρίσεις αποβαίνουν προς όφελος του κακού καπιταλισµού (αν δεν οργανώνονται από τον ίδιο για να αυξήσει τα κέρδη του). Οι µυστικές υπηρεσίες γνώριζαν για τις προετοιµασίες της 11ης Σεπτεµβρίου αλλά δεν έκαναν τίποτα γιατί έψαχναν ευκαιρία να εξαπολύσουν επίθεση εναντίον των ανθρωπίνων δικαιωµάτων. Οι Αµερικανοί σκότωσαν τον µπιν Λάντεν για να του κλείσουν το στόµα. Ολες οι εφηµερίδες λένε ψέµατα. Η µελέτη της προσέγγισης αυτής είναι αρµοδιότητα µάλλον των κοινωνιολόγων.

Πιο απαιτητική, άρα πιο δύσκολη, και σίγουρα πολύ λιγότερο πιασάρικη είναι η ψύχραιµη ανάγνωση των γεγονότων. Η ανάγνωση αυτή στηρίζεται βασικά στα στοιχεία που προέρχονται από έγκυρες και αξιόπιστες πηγές. ∆εν είναι ροµαντική: αναγνωρίζει τη µεγάλη βαρύτητα των συµφερόντων στην άσκηση της πολιτικής, έχει ακούσει τον όρο «ρεαλπολιτίκ», αλλά δεν τον ταυτίζει αναγκαστικά µε την υποκρισία. Φυσικά, ο Καντάφι και ο Ασαντ υπήρξαν σύµµαχοι της ∆ύσης, αλλά αυτό δεν σηµαίνει ότι µπορούν να σφάζουν ανενόχλητοι τους λαούς τους. Η προσέγγιση αυτή δεν είναι ούτε κυνική: εκτός από τα συµφέροντα, υπάρχουν και οι άνθρωποι. Οι πυροσβέστες που έκλαιγαν όταν έγινε γνωστός ο θάνατος του µπιν Λάντεν και οι νέοι που χόρευαν στο Ground Zero µε τη µουσική του Μπρους Σπρίνγκστιν δεν γιόρταζαν µια επιχείρηση εκδικητικού χαρακτήρα: τιµούσαν τη µνήµη των 3.000 χαµένων της 11ης Σεπτεµβρίου. Η εξόντωση του εγκεφάλου εκείνης της µαζικής δολοφονίας ήταν µια επιχείρηση που σχεδιάστηκε µεθοδικά µε εντολή της αµερικανικής κυβέρνησης και εκτελέστηκε άψογα από εκπαιδευµένους κοµάντο µε στόχο την απόδοση δικαιοσύνης και την κάθαρση. Θα ήταν καλύτερα να έχει συλληφθεί ζωντανός ο ιδρυτής της αλ-Κάιντα και να προσαχθεί σε δίκη; Ισως. Αλλά, πρώτον, δεν ήταν εύκολο. ∆εύτερον, θα υπήρχε πάντα ο κίνδυνος τροµοκρατικών επιθέσεων ή συλλήψεων οµήρων µε αίτηµα την απελευθέρωσή του.

Ηρθε τώρα ο καιρός να τελειώσει ο πόλεµος στο Αφγανιστάν και να κλείσει το Γκουαντάναµο. Οι έξαλλοι θα ανακαλύψουν νέα συµφέροντα, οι ψύχραιµοι θα αναστενάξουν µε ανακούφιση.

Βρισκόµαστε σε άλλον πλανήτη

Η Συρία είναι ο κυριότερος σύµµαχος του Ιράν στη Μέση Ανατολή. Είναι η χώρα που τροφοδοτεί µε τα περισσότερα όπλα τη Χεζµπολάχ, εµποδίζοντας έτσι τον εκδηµοκρατισµό του Λιβάνου. Εχει στενή συνεργασία µε τη Βόρεια Κορέα. Αρνείται εδώ και τρία χρόνια να δεχθεί διεθνή επιθεώρηση των ύποπτων εγκαταστάσεών της. Και τις τελευταίες εβδοµάδες, το καθεστώς της σφάζει όσους τολµούν να σηκώσουν κεφάλι. Οι δυνάµεις ασφαλείας εισήγαγαν µάλιστα και µια καινούργια «µόδα»: να πυροβολούν ανθρώπους που παρίστανται σε κηδείες θυµάτων της καταστολής.

Πώς γίνεται λοιπόν η διεθνής κοινότητα να µην µπορεί να υιοθετήσει µια ενιαία στάση για την αντιµετώπιση αυτού του καθεστώτος;

Σύµφωνα µε τον Ρισάρ Λαµπεβιέρ, αρχισυντάκτη της επιθεώρησης Défense και συγγραφέα του βιβλίου «Οταν ξυπνήσει η Συρία...», η Συρία θυµίζει όλο και περισσότερο Αλγερία, όπου κανείς δεν ήθελε να αλλάξει η κατάσταση λόγω της παρουσίας υδρογονανθράκων και πετρελαίου. Η γεωπολιτική κατάσταση στη χώρα αυτή είναι σύνθετη, λέει ο γάλλος ειδικός στην ιστοσελίδα Atlantico.fr. Με το Ιράν να βρίσκεται τόσο κοντά, διακυβεύεται η σταθερότητα ολόκληρης της περιοχής. ∆εν βρισκόµαστε στην Αίγυπτο, µια χώρα - δορυφόρο της αµερικανοϊσραηλινής ατζέντας. Βρισκόµαστε σε άλλο πλανήτη.

Ο συριακός στρατός – επισηµαίνει ο Λαµπεβιέρ – στηρίζεται πάνω απ’ όλα στους 3.000 άνδρες των ειδικών δυνάµεων που συνιστούν την εθνοφρουρά. Πριν από την επέµβαση στην Νταραά, την πόλη από την οποία ξεκίνησε η εξέγερση στα µέσα Μαρτίου, το καθεστώς Μπάαθ έλεγξε όλες τις στρατιωτικές διοικήσεις των επαρχιών για να εξασφαλίσει τη νοµιµοφροσύνη των ανωτάτων στελεχών. Ενα πραξικόπηµα στους κόλπους αυτού του πυραµιδικού στρατού θα πρέπει έτσι να θεωρείται απίθανο.

Υπάρχει πάντα το ενδεχόµενο να οργανωθεί κάτι από το εξωτερικό, όπου ζουν ορισµένοι αντικαθεστωτικοί µε κύρος. Ο Ριφαάτ ελ-Ασαντ, θείος του σηµερινού προέδρου, ζει από το 1983 ανάµεσα στην Μαρµπέγια και το Λονδίνο. Ο πρώην αντιπρόεδρος Αµπντέλ Χαλίµ Χαντάµ, που αυτοµόλησε µετά τον θάνατο του Χαφέζ ελ-Ασαντ το 2000 καθώς δεν παραδόθηκε σ’ εκείνον η εξουσία, ζει στο Παρίσι. ∆ύσκολα όµως µπορούν οι άνθρωποι αυτοί να αναλάβουν µια πρωτοβουλία. Υπήρξαν επίσης προσπάθειες προσέγγισης της συριακής αντιπολίτευσης µε τους Αδελφούς Μουσουλµάνους και τους Σύρους που είναι εγκατεστηµένοι στις Ηνωµένες Πολιτείες – αλλά κι αυτές δεν έχουν οδηγήσει σε µια αξιόπιστη εναλλακτική λύση.

Θα µπορέσει λοιπόν ο Μπασάρ να πνίξει στο αίµα την εξέγερση, όπως έκανε ο πατέρας του το 1982 σκοτώνοντας 20.000 ανθρώπους στη Χάµα; Είναι σαφές πως αυτός είναι ο στόχος του. Σύµφωνα µε έναν λιβανέζο πολιτικό που έχει δεσµούς µε τη Συρία, ένας βετεράνος του καθεστώτος τού είπε: «Η απόφαση είναι να τελειώσουν σε διάστηµα ηµερών». Στον 21ο αιώνα, όµως, ένα καθεστώς που στέλνει τα τανκς εναντίον του λαού του δεν µπορεί να επιβιώσει για πολύ.

To µουλάρι αρνείται να προχωρήσει

Η πατρότητα του όρου ανήκει σ’ έναν κοινωνιολόγο κι ακτιβιστή από τις Φιλιππίνες, τον Ουόλντεν Μπέλο. Τρανή απόδειξη, ο τίτλος του βιβλίου που εξέδωσε το 2003: «Αποπαγκοσµιοποίηση. Ιδέες για µια Νέα Παγκόσµια Οικονοµία». Την ίδια χρονιά, έλεγε στο παγκόσµιο κοινωνικό φόρουµ: «Η παγκοσµιοποίηση καταπάτησε την υπόσχεσή της. Οι δυνάµεις που αντιπροσωπεύουν την ανθρώπινη αλληλεγγύη και κοινότητα δεν έχουν άλλη επιλογή από το να παρέµβουν το ταχύτερο για να πείσουν τις απογοητευµένες µάζες ότι “ένας άλλος κόσµος είναι δυνατός!”». Ο Μπέλο διαφωνούσε µε την άποψη της Oxfam ότι ο καλύτερος τρόπος να αναπτυχθούν οι φτωχές χώρες είναι η ελεύθερη πρόσβαση στις αγορές των χωρών του Βορρά. Γι’ αυτόν, οι αναπτυσσόµενες χώρες έπρεπε να επικεντρωθούν στις περιφερειακές συναλλαγές και να επιβάλουν δασµούς για την προστασία των αγορών τους.

Η άποψη αυτή θεωρήθηκε τότε ακραία, περιθωριακή, υπερβολικάαριστερή. Σήµερα,η λέξη«αποπαγκοσµιοποίηση» (deglobalization στα αγγλικά, démondialisation στα γαλλικά) δεν αποτελεί πια ταµπού. Στη Γαλλία, την ακούς από πολιτικούς όλου του ιδεολογικού φάσµατος. Ο σοσιαλιστής Αρνώ Μοντεµπούρ την έκανε σηµαία της προεκλογικής του εκστρατείας, η ακροδεξιά Μαρίν Λεπέν την επαναλαµβάνει συνεχώς στο πλαίσιο της δικής της προπαγάνδας, ενώ ακόµη κι ο επίτροπος για τον Ανταγωνισµό Μισέλ Μπαρνιέ βλέπει θετικά στοιχεία στον «ευρωπαϊκό προστατευτισµό». Η παγκοσµιοποίηση «είναι ένα µουλάρι που αρνείται να προχωρήσει», λέει ο Πασκάλ Λαµί, γενικός διευθυντής του Παγκόσµιου Οργανισµού Εµπορίου.

Στην πραγµατικότητα, η «αποπαγκοσµιοποίηση» µοιάζει να παίρνει τη θέση του συνθήµατος για «µια άλλη παγκοσµιοποίηση» (altermondialisme), το οποίο απέτυχε. «Το κοινωνικό κίνηµα δεν µπόρεσε να επιβάλει έναν άλλο προσανατολισµό στην οικοδόµηση της Ευρώπης», λέει στο περιοδικό «Marianne» ο Πιερ Καλφά, ιδρυτικό στέλεχος του κινήµατος Attac. «Αντίθετα, η οικονοµική κρίση οδήγησε στην εφαρµογή της “στρατηγικής του σοκ”, σύµφωνα µε την έκφραση της Ναόµι Κλάιν, και στην εµβάθυνση του νεοφιλελευθερισµού». Ταυτόχρονα όµως σηµειώθηκε ένα ρήγµα στη συναίνεση που υπήρχε απέναντι στην παγκοσµιοποίηση. Οι αναπτυσσόµενες χώρες, από φτωχά τριτοκοσµικά κράτη καταδικασµένα στη φτώχεια και τη διαρκή ελεηµοσύνη, έγιναν απειλητικοί ανταγωνιστές. «Ο κόσµος άλλοτε ακολουθούσε την κατεύθυνση που είχε χαράξει η ∆ύση», σηµειώνει ο Ερβέ Ζυβέν, πρόεδρος του Eurogroup Institute. «Αλλά αυτό τελείωσε. Τώρα, το χρέος το έχουµε εµείς. Αυτοί που έχουν το κεφάλαιο είναι η Κίνα, οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και οι παραγωγοί πρώτων υλών».

Από την «απο-ανάπτυξη» (για την οποία θα µιλήσει την άλλη Τρίτη στο Πολυτεχνείο ο Σερζ Λατούς) στην «αποπαγκοσµιοποίηση»: είναι φανερό ότι αναζητούµε επειγόντως µια αποτοξίνωση.