«Aποτίναξε τον φόβο. Bέρνον»

Βρίσκεται στην πτέρυγα των μελλοθανάτων εδώ και 22 χρόνια για έναν διπλό φόνο που υποστηρίζει ότι δεν έκανε. Και τώρα προσπαθεί να περιγράψει τις σκέψεις του και τα αισθήματά του σε μια ανοιχτή επικοινωνία με το κοινό.

«Αγαπητέ Βέρνον. Είμαι 20 ετών και πριν από έναν χρόνο μετακόμισα από τη Βραζιλία στον Καναδά για να σπουδάσω. Άφησα πίσω οικογένεια, φίλους και τη φίλη μου. Εδώ βαριέμαι και αισθάνομαι συνεχώς λυπημένος και κουρασμένος. Ένα πράγμα μονάχα μ' ευχαριστεί: να παίζω μουσική. Γράφω επίσης τραγούδια και ποιήματα. Αναρωτιέμαι αν το έχεις κάνει ποτέ κι εσύ. Με τον τρόπο αυτό, όχι μόνο θα νιώσεις καλύτερα, αλλά θα δείξεις και στον κόσμο πώς ακριβώς αισθάνεσαι μ' έναν τρόπο που μόνο τέτοιου είδους κείμενα μπορούν να εκφράσουν. Καλή τύχη. Φελίπε».

«Αγαπητέ Φελίπε. Δεν έχω πάντα δίκιο, αλλά άκουσέ με και μπορεί κάτι να καταλάβεις. Είσαι νέος, έχεις ταλέντο και δεν πρέπει να φοβάσαι τίποτα. H μουσική σου είναι ένα τέλειο εργαλείο για να κάνεις φίλους. Κάθε καινούργια μέρα πρέπει να είναι μια ευλογία, γιατί μπορείς να σηκωθείς και να κάνεις αυτό που σου αρέσει. Άκου κάτι, έρχεται καλοκαίρι, πήγαινε σ' ένα μέρος και παίξε μουσική για δύο μέρες ώστε να δεις τι θα γίνει. Αντί να πας σινεμά, πήγαινε κάπου όπου άνδρες και γυναίκες παίζουν μουσική. Να είσαι δυνατός. Αποτίναξε τον φόβο. Βέρνον».

Χάρις σε μια ομάδα Καναδών ακτιβιστών, 500 Αμερικανοί μελλοθάνατοι έχουν δημιουργήσει προσωπικές ιστοσελίδες, αλλά ο Βέρνον Λη Έβανς είναι ένας από τους λίγους που διατηρεί εδώ κι έναν χρόνο δικό του blog για να επικοινωνεί με τον έξω κόσμο (www.meetvernon.blogspot.com). Καθώς η πρόσβαση στο Internet απαγορεύεται, για τις ερωτήσεις και τις απαντήσεις φροντίζει η Βιρτζίνια Σίμονς, μια μαχητική αντίπαλος της θανατικής ποινής. Οι περισσότεροι απ' αυτούς που γράφουν αναρωτιούνται πώς είναι η ζωή στην πτέρυγα των μελλοθανάτων, υπάρχουν όμως και νέοι άνθρωποι σαν τον Φελίπε που θέλουν κάποια συμβουλή, μια ιδέα, μια ενθάρρυνση. «H θρησκεία δεν είναι για όλο τον κόσμο, αλλά προσφέρεται σε κάθε ενδιαφερόμενο» απάντησε ο Βέρνον στην ερώτηση της Πένυ για το πώς η θρησκεία επηρεάζει τη ζωή των ανθρώπων. «Εμένα, προσωπικά, η θρησκεία με βοήθησε να αντιμετωπίσω τα πράγματα με μεγαλύτερη σοφία».

Το περασμένο καλοκαίρι το blog ανέστειλε τη λειτουργία του επειδή ο Βέρνον είχε κάνει αίτηση για χάρη και δεν ήθελε να επηρεάσει την κρίση των δικαστών. Μα πριν από δύο εβδομάδες, η ετυμηγορία τους ανακοινώθηκε: η εκτέλεση θα γίνει την εβδομάδα που αρχίζει στις 6 Φεβρουαρίου. Κι έτσι το ιστολόγιο άνοιξε και πάλι. Ο χρόνος τελειώνει, όποιος θέλει να στείλει μια ερώτηση στον Βέρνον πρέπει να βιαστεί.

Συλλέκτης νεκρών γραμμάτων

«Το χαρτί ήταν η ασπιρίνη μου. Το να ψάχνω τους κάδους απορριμμάτων μού επέτρεψε να εξερευνήσω την ύπαρξή μου. Χωρίς αυτό, ή θα είχα αυτοκτονήσει ή θα είχα τρελαθεί». Ζαν-Λυκ Μπυγκέ.

Όλα ξεκίνησαν στις αρχές της δεκαετίας του '80. Ο Ζαν-Λυκ δεν είχε φράγκο, και μάζευε τα γυάλινα μπουκάλια από τα σκουπίδια για να τα ανταλλάσσει με ψωμί και τυρί. Μια μέρα που έψαχνε ένα ανταλλακτικό για το πλυντήριό του που είχε χαλάσει, έπεσε πάνω σ' έναν μικρό σωρό από «ενδιαφέροντα χαρτιά». Τα πήρε σπίτι, τα μελέτησε και του γεννήθηκε το ενδιαφέρον για τα νεκρά γράμματα. Από τότε άρχισε να μαζεύει ό,τι χαρτί είχε τυπωθεί και είχε πεταχτεί στα σκουπίδια. Όπως λέει, «όλα τα χαρτιά που έχουν επιζήσει έχουν ενδιαφέρον».

Στην αρχή, έψαχνε τους κάδους απορριμμάτων με έναν φακό. Σιγά-σιγά όμως οργανώθηκε, εφοδιάστηκε με μια λάμπα αλογόνου και μια μεγάλη μπαταρία που την κουβάλαγε στην πλάτη. «Χρειάζεται πολύ φως για να βρεις χαρτιά σε 30 κυβικά μέτρα απορριμμάτων», λέει στη Λιμπερασιόν. Μέσα σε είκοσι χρόνια, έστησε τοίχους ολόκληρους από φυλλάδια, αρχεία, καταλόγους, συλλογές, επιστολές, διατριβές. Εβδομήντα τόνους υλικό. Μπορείς να βρεις εκεί τα πάντα, από τον "Νικομήδη" του Κορνέιγ μέχρι έναν οδηγό για τον καθεδρικό ναό της Μανς, κι από ένα πιστοποιητικό εμβολιασμού του 1929 μέχρι μια φωτογραφία γυναικών με λουλουδάτα καπέλα. H συλλογή του, που στεγάζεται σε μια αποθήκη, δύο γκαράζ και τρία υπόγεια, περιλαμβάνει σπάνια έντυπα, αλλά τα χαρτιά που τον συγκινούν περισσότερο είναι τα ανώνυμα και καθημερινά. «Αν δεν υπήρχαν οι καθημερινοί άνθρωποι, δεν θα υπήρχε η μεγάλη Ιστορία. Οποιοδήποτε κομμάτι χαρτί έχει χρησιμοποιηθεί από κάποιον δίνει πληροφορίες για τον τρόπο με τον οποίο έζησε. Κρατάω τα πάντα γιατί είναι η ζωή των ανθρώπων». Μια μέρα ανακάλυψε σε ένα παλιό πακέτο δικαστικών αποφάσεων την υπόθεση ενός τύπου που καταδικάστηκε τη δεκαετία του '30 επειδή έριξε μια φλούδα πορτοκαλιού από το μπαλκόνι του θεάτρου της πόλης του, της Λονς. Έψαξε και τον βρήκε, είχε γίνει ταχυδρόμος.

Ο Ζαν-Λυκ Μπυγκέ είναι σήμερα 51 ετών. Εδώ και δέκα χρόνια έχει ιδρύσει την οργάνωση Jadis (Άλλοτε), αφιερωμένη στη διάσωση της γραπτής κληρονομιάς, και κάθε τόσο οργανώνει εκθέσεις για να μπορεί ο κόσμος «να νιώθει τη ζωή μιας φωτογραφίας, ενός βιβλίου». Μα πριν από δύο εβδομάδες δέχθηκε μια δυσάρεστη επίσκεψη. Δύο δικαστικοί κλητήρες τού έδωσαν προθεσμία ενός μηνός να αδειάσει δύο από τα τρία υπόγεια που έχει καταλάβει. Για λόγους ασφαλείας, του είπαν. Ο Ζαν-Λυκ δεν είχε ποτέ σοβαρά προβλήματα με τις αρχές, κάθε φορά που αστυφύλακες τον έπιαναν να ψάχνει τους κάδους απορριμμάτων τούς έπειθε ότι έχει καλό σκοπό, αλλά τώρα πρέπει να βρει μια λύση, η κατάσταση είναι σοβαρή.

Από το Μόναχο στη Ραμάλα

Το «Μόναχο» δεν το έχουμε δει ακόμη, η προβολή του στην Ελλάδα θα γίνει με καθυστέρηση μίας εβδομάδας σε σχέση με το εξωτερικό. Αν πιστέψουμε όμως έναν άνθρωπο που εμπιστευόμαστε, τον διευθυντή του Νουβέλ Ομπζερβατέρ Ζαν Ντανιέλ, την ταινία αυτή θα πρέπει να τη δουν απαραιτήτως, εκτός από εμάς, οι Ισραηλινοί και οι Παλαιστίνιοι. Θα τους βοηθήσει ιδιαίτερα αυτή την περίοδο που τα δεδομένα αλλάζουν και οι εντάσεις ανεβαίνουν.

Από ποια στιγμή και μετά, και σε ποιες συνθήκες, μπορεί να δικαιολογηθεί η βία; Ο Στήβεν Σπήλμπεργκ αρνείται να διαλέξει ανάμεσα στους Παλαιστίνιους τρομοκράτες που συνέλαβαν Ισραηλινούς αθλητές ως ομήρους στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μονάχου, το 1972, και στους Ισραηλινούς πράκτορες που ανέλαβαν τα επόμενα χρόνια να σκοτώσουν όσο περισσότερους μπορούσαν από τους δράστες εκείνης της επίθεσης. Όσα δίκια και άδικα κι αν έχει ο κάθε πρωταγωνιστής της ισραηλινο-παλαιστινιακής κρίσης, η βία τούς καθιστά όλους εξίσου ένοχους: αυτό υποστηρίζει ο σκηνοθέτης, και η παρατήρησή του αποκτά ιδιαίτερο βάρος καθώς προέρχεται από έναν Εβραίο και Αμερικανό.

Όλα πρέπει να θυσιαστούν στην ανάγκη να υπάρξει ένα κράτος όπου οι Εβραίοι θα αισθάνονται ασφαλείς, είχε δηλώσει τότε η Γκόλντα Μεΐρ, και το επαναλαμβάνει στην ταινία η ηθοποιός που την υποδύεται. Τρεις δεκαετίες αργότερα, ύστερα από τόση βία και τόσο αίμα, πόσο ασφαλείς αισθάνονται άραγε οι Εβραίοι στο πανίσχυρο πυρηνικό τους κράτος; Πώς εξηγείται αυτός ο φόβος - για απελπισία μιλούσαν στα ρεπορτάζ τους λίγο μετά την ανακοίνωση των εκλογικών αποτελεσμάτων οι ανταποκριτές των δυτικών ειδησεογραφικών πρακτορείων - μπροστά στη νίκη του αντίπαλου τρομοκράτη; H ισραηλινή πρωθυπουργός είχε πει και κάτι άλλο τότε, που δεν επαναλαμβάνεται στην ταινία: «Κατηγορώ τους Παλαιστινίους επειδή σκότωσαν τα παιδιά μας, τους κατηγορώ όμως ακόμη περισσότερο επειδή μας αναγκάζουν να σκοτώσουμε τα δικά τους παιδιά». Μεγάλη κουβέντα, σοφή σχεδόν. Σε τι τραγικά αδιέξοδα οδήγησε όμως αυτός ο αλληλοσκοτωμός παιδιών...

Ο Φραντς Φάνον, ο διανοητής από τη Μαρτινίκα στον οποίο είναι αφιερωμένο το τελευταίο τεύχος του περιοδικού Temps modernes με αφορμή τα 80 χρόνια από τη γέννησή του, πίστευε ότι για τους καταπιεσμένους η βία, κάθε μορφής βία, είναι επιβεβλημένη, όχι κατ' ανάγκη για να τους οδηγήσει στη νίκη (μπορεί θαυμάσια να συμβεί το αντίθετο), αλλά για να τους θεραπεύσει. Στην ταινία του Σπήλμπεργκ είναι σαφές ότι η καταπίεση στην Παλαιστίνη ενισχύει τη βία, και ότι οι Παλαιστίνιοι δεν βρίσκουν κατανόηση ούτε στα οράματά τους ούτε στις παρεκκλίσεις τους. Εξ ου και οι έντονες διαμαρτυρίες πολλών αμερικανικών και ευρωπαϊκών εβραϊκών κοινοτήτων. Οι ίδιες κοινότητες καταγγέλλουν σήμερα τη νίκη της Χαμάς. Μα δεν διδάχθηκαν τίποτα από την Ιστορία;

Mια σπάνια ιστορική ευκαιρία

Βαθύτατα υποκριτική είναι η αντίδραση της Δύσης στον απροσδόκητο θρίαμβο της Χαμάς στις παλαιστινιακές εκλογές. Ό,τι έσπειραν θερίζουν. H ώρα αυτή δεν ανήκει σε καταδίκες, αλλά στην αυτοκριτική και στην εξαγωγή συμπερασμάτων.

1) Ο παλαιστινιακός λαός έδωσε μαθήματα δημοκρατίας. H συμμετοχή στις εκλογές ήταν υψηλή, ήρεμη και χαρακτηρίστηκε από αίσθημα ωριμότητας και ευθύνης. Δεν θα τους καταλογίσουμε δα ότι παραπλάνησαν τους υπευθύνους των exit polls! Όπως λέει στον Νουβέλ Ομπζερβατέρ ο πρώην πρεσβευτής του Ισραήλ στη Γαλλία Νισίμ Ζβιλί, «πίστευα πάντα ότι οι Παλαιστίνιοι θα ήταν ο πρώτος αραβικός λαός που θα έθετε σε εφαρμογή τη δημοκρατία. Σήμερα μας το απέδειξαν, και πρέπει να σεβαστούμε τη βούλησή τους».

2) Κακώς εξεπλάγη η διεθνής κοινότητα - ημών συμπεριλαμβανομένων - με το εκλογικό αποτέλεσμα. Θα έπρεπε να το περιμένει. H διαιώνιση της κατοχής μιας χώρας, οι καθημερινοί εξευτελισμοί από τον στρατό του αντιπάλου, η απουσία της ελπίδας, σε συνδυασμό με την αδυναμία των διεθνών οργανισμών να επιβάλουν τον σεβασμό των ίδιων τους των ψηφισμάτων, οδηγεί σε ριζοσπαστικές και ακραίες λύσεις. Τι έπρεπε να κάνουν οι Παλαιστίνιοι; Να ψηφίσουν μαζικά τους ανίκανους και διεφθαρμένους «μετριοπαθείς» της Φατάχ για να μη στενοχωρηθούν ο Μπους, ο Μπλαιρ και ο Μπερλουσκόνι; Να «μαυρίσουν» εκείνους που εξασφαλίζουν τη λειτουργία των σχολείων και των νοσοκομείων τους για να μην κατηγορηθούν ότι προκρίνουν τους τρομοκράτες;

3) Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Χαμάς έχει διαπράξει μεγάλα και σοβαρά εγκλήματα. Δεν υπάρχει επίσης αμφιβολία ότι ένα μέρος της θέλει την καταστροφή του Ισραήλ και ένα άλλο μέρος της θέλει την εγκαθίδρυση ισλαμικού κράτους. Όμως οι άνθρωποι και τα κινήματα αλλάζουν. Εδώ άλλαξε κοτζάμ Σαρόν, κι από σφαγέας και προβοκάτορας έγινε άνθρωπος της ειρήνης!

4) Θρηνεί το Ισραήλ για τη νίκη των εξτρεμιστών. Όμως η Χαμάς είναι δικό του «παιδί». Τη δεκαετία του '80, η ισραηλινή ηγεσία έβλεπε στην οργάνωση αυτή ένα πολύτιμο αντίβαρο στους ανεπιθύμητους διαπραγματευτές της Φατάχ.

5) Πολλοί πολιτικοί και αναλυτές επισημαίνουν ότι το μπαλάκι βρίσκεται τώρα στο γήπεδο της Χαμάς, που πρέπει να αποκηρύξει τη βία, να αναγνωρίσει το Ισραήλ και να εργαστεί για την ειρήνη. Σε ένα βαθμό, έχουν δίκιο. Πολλά θα κριθούν όμως και από τις εκλογές που θα διεξαχθούν στις 28 Μαρτίου στο Ισραήλ. Αν ανατραπούν τα προγνωστικά που υπήρχαν μέχρι χθες και νικήσουν οι ακροδεξιοί του Νετανυάχου, η κατάσταση θα περιπλακεί. Αλλά αυτό είναι το απαισιόδοξο σενάριο. «Αυτά που δεν μπορέσαμε τόσα χρόνια να πετύχουμε», έγραφε χθες η εφημερίδα Μααρίβ, «θα τα πετύχουν η Χαμάς και το Καντίμα [το κόμμα του Σαρόν]. Ίσως τα πετύχουν με διαπραγματεύσεις, ίσως με πόλεμο. Σε κάθε περίπτωση, αυτή είναι μια σπάνια ιστορική ευκαιρία που ενδεχομένως δεν θα επαναληφθεί».

Eπιστροφή στο Φαρ Ουέστ

«Από 'δώ και πέρα, οι διαρρήκτες γνωρίζουν ότι όταν μπαίνουν σε ένα σπίτι διατρέχουν έναν επιπλέον κίνδυνο. Και αυτό θα μειώσει τον αριθμό των διαρρήξεων».

Αυτό δήλωσε περιχαρής ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι μετά την υιοθέτηση από το ιταλικό κοινοβούλιο (με ψήφους 244 έναντι 175) πρότασης που επιτρέπει τη χρήση όπλων κατά των διαρρηκτών. H πρόταση, που υποβλήθηκε από τη Λέγκα του Βορρά και είναι διατυπωμένη σε ξενόφοβους τόνους, αναφέρει ότι το όπλο πρέπει να κατέχεται νομίμως και η χρήση του (ακόμη και αν οδηγεί σε θάνατο) πρέπει να είναι «ανάλογη» με την απειλή. Για επιστροφή στο Φαρ Ουέστ μιλά η Αριστερά, ενώ ο πρώην δικαστής και νυν πρόεδρος της Ιταλίας των Αξιών, Αντόνιο Ντι Πιέτρο, υποστηρίζει ότι ο νόμος είναι βάρβαρος, επικίνδυνος και θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη βία.

Το πρόβλημα είναι υπαρκτό: όταν κάποιος μπαίνει στο σπίτι σου για να σε ληστέψει, ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να αντιδράσεις; Να προσπαθήσεις με κάθε τρόπο να τον σταματήσεις - κάτι ιδιαίτερα δύσκολο αν είσαι άρρωστος, αδύναμος ή ηλικιωμένος - ή να τον αφήσεις να κάνει ό,τι θέλει ελπίζοντας πως δεν θα σε πειράξει; H απάντηση μπορεί να αναζητηθεί στην εμπειρία μιας χώρας που υποστήριζε ανέκαθεν την αρχή «shoot first and ask questions later» (πρώτα να πυροβολείς και ύστερα να κάνεις ερωτήσεις). Οι Ηνωμένες Πολιτείες, γράφει ο Βιτόριο Τσουκόνι στη Ρεπούμπλικα, αποτελούν εδώ και αιώνες το κοινωνικό εργαστήρι όπου εφαρμόζεται το νόμιμο δικαίωμα της υπεράσπισης όχι μόνο της ζωής, αλλά και της ιδιοκτησίας. Και το βασικό συμπέρασμα που έχει εξαχθεί είναι ότι η ελεύθερη οπλοφορία και οπλοχρησία έχει οδηγήσει σε αύξηση, όχι μείωση, των θανάτων και των τραυματισμών - και εννοούμε θανάτους όχι των διαρρηκτών αλλά των νοικοκυραίων.

H Φλόριντα του Τζεμπ Μπους, όπου 350.000 πολίτες έχουν ζητήσει και αποκτήσει το δικαίωμα όχι μόνο να κατέχουν αλλά και να φέρουν πάνω τους όπλα, παραμένει εκεί που ήταν πάντα ως προς τον αριθμό των βιαίων εγκλημάτων: δεύτερη σε όλες τις Ηνωμένες Πολιτείες, μετά τη Νότια Καρολίνα, όπου επίσης είναι διαδεδομένο το θέαμα οδηγών να κυκλοφορούν με τα όπλα στο πίσω παράθυρο. Στην Ιαπωνία κανείς δεν έχει όπλα, ωστόσο ο αριθμός των νεκρών από ληστείες είναι ο μικρότερος σε όλο τον πολιτισμένο κόσμο.

Υπάρχει όμως ακόμη ένα, ιδιαίτερα σημαντικό δίδαγμα από την αμερικανική εμπειρία. Σύμφωνα με στοιχεία του FBI, η πιθανότητα ένας οικογενειάρχης που οπλοφορεί να σκοτώσει το παιδί του ή τη γυναίκα του από ατύχημα, απειρία, απροσεξία ή εκνευρισμό (!) είναι 22 φορές μεγαλύτερη από την πιθανότητα να χρησιμοποιήσει το όπλο του για να αντιμετωπίσει ένα διαρρήκτη. Γιατί ένα σαρανταπεντάρι δεν σε μεταμορφώνει αυτομάτως σε Τζων Γουέην...

Eν μέσω χειροκροτημάτων

Τη χθεσινή νύχτα, η στήλη είδε ένα όνειρο. Δεν ήταν ούτε καλό ούτε κακό. Ήταν, πώς να το πούμε, ανατρεπτικό. Ανέτρεπε την απαισιόδοξη θεώρηση της στήλης για τον κόσμο. Δημιουργούσε ελπίδες. Τι τα θέλετε όμως: όνειρο ήταν και πάει.

Πρωταγωνιστής του ονείρου ήταν ένας νεαρός αριστερός βουλευτής. Σοσιαλιστής, κομμουνιστής, σοσιαλδημοκράτης, «αριστερός εκσυγχρονιστής», δεν ήταν σαφές. Δεν αποκλείεται να ήταν και γυναίκα. Στα όνειρα, άλλωστε, επικρατεί πάντα κάποια σύγχυση. Δεν διευκρινιζόταν ούτε ο οργανισμός στον οποίο μετείχε αυτός ο βουλευτής. Να ήταν εθνικός ή ευρωπαϊκός; Μήπως ήταν το Ευρωκοινοβούλιο; Πιθανόν. Εν πάση περιπτώσει, αυτός ο αριστερός βουλευτής κατέθεσε μία πρόταση ψηφίσματος που ζητούσε να ερευνηθούν και να καταδικαστούν τα εγκλήματα των κομμουνιστικών καθεστώτων κατά τον 20ό αιώνα. Ήταν δηλαδή ένα είδος αυτοκριτικής.

Στην πρότασή του ο βουλευτής δεν περιλάμβανε συγκεκριμένα αριθμητικά στοιχεία γι' αυτά τα εγκλήματα. Όπως διευκρίνιζε, τα σχετικά στοιχεία που αναφέρονται στη Μαύρη Βίβλο του κομμουνισμού τα θεωρεί αναξιόπιστα. Και αυτός ακριβώς είναι ένας από τους λόγους που ζητούσε μια ανεξάρτητη έρευνα για τις πολιτικές δίκες των αντιφρονούντων, τις εκτοπίσεις στα γκουλάγκ, τις εκτελέσεις χωρίς δίκη και τα άλλα εγκλήματα εκείνων των καθεστώτων. Μια έρευνα που δεν θα εξισώνει τον κομμουνισμό με άλλες ιδεολογίες, ούτε θα ισοπεδώνει θύματα και θύτες. Δεν θα προσβάλλει, αλλά αντίθετα θα σέβεται την ιστορική μνήμη. Δεν θα έχει στόχο τις απαγορεύσεις κομμάτων ούτε το κυνήγι μαγισσών. Αλλά θα επιτρέψει την αποκάλυψη ενός σκοτεινού κεφαλαίου της ανθρώπινης ιστορίας, την ηθική δικαίωση των θυμάτων και των οικογενειών τους και, εν τέλει, την αυτογνωσία.

H πρόταση του νεαρού αριστερού βουλευτή έγινε δεκτή με ενθουσιασμό. Τα πιο θετικά σχόλια τα απέσπασε από τους ομοϊδεάτες του, που διέκριναν στη συζήτηση αυτή μια ευκαιρία να απαλλαγούν από ένα στίγμα που τους κυνηγάει εδώ και χρόνια και τους φέρνει πάντα σε αμηχανία μπροστά στις τίμιες, ή λιγότερο τίμιες, ερωτήσεις πολλών ψηφοφόρων για το παρελθόν του κομμουνισμού. «Είναι καιρός να διαχωρίσουμε την κομμουνιστική ιδεολογία από τους εγκληματικούς τρόπους με τους οποίους εφαρμόστηκε», δήλωσε ένας βουλευτής που δεν ντρέπεται να αυτοχαρακτηρίζεται πάντα κομμουνιστής. «Δεν έχουμε τίποτα να φοβηθούμε από μια τέτοια συζήτηση, μονάχα να κερδίσουμε», τόνισε ένας άλλος, που έχει λύσει εδώ και χρόνια τους λογαριασμούς του με τον κομμουνισμό. Κάποιοι ακροδεξιοί βουλευτές προσπάθησαν να ειρωνευτούν ή να σαρκάσουν, αναγκάστηκαν όμως να σωπάσουν μπροστά στη γενική κατακραυγή. Και η πρόταση ψηφίστηκε ομόφωνα, εν μέσω χειροκροτημάτων.

Αυτό ήταν, σε γενικές γραμμές, το όνειρο που είδε χθες η στήλη. Κι ύστερα ξύπνησε, και βρέθηκε στη σκληρή πραγματικότητα. Στον φανατισμό και τις ύβρεις. Στους εύκολους χαρακτηρισμούς και τις επιθέσεις. Στη διαστρέβλωση, τη δυσπιστία, την ειρωνεία και τον φόβο. Στην οχύρωση και την άρνηση.

H ψυχή της Aριστεράς

Ριζοσπάστης στην εξωτερική του πολιτική, αλλά και απέναντι σε πολλά κοινωνικά προβλήματα, ο Θαπατέρο αποδεικνύεται φιλελεύθερος στον τομέα της οικονομίας. Προσχώρησε κι αυτός στο κλαμπ των «πουλημένων σοσιαλιστών» ή απλώς είναι ρεαλιστής;

Ενώ η σοσιαλιστική κυβέρνηση της Πορτογαλίας προσπαθεί να αντιμετωπίσει την οικονομική κρίση αυξάνοντας τους φόρους, οι ομοϊδεάτες τους στην Ισπανία κάνουν ακριβώς το αντίθετο. Προτείνουν σταδιακή μείωση του φόρου στις επιχειρήσεις από 35% που είναι σήμερα, σε 30% μέχρι το 2011 (για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, ο φόρος θα μειωθεί από 30% σε 25%). Αυξάνουν τον κατώτατο φορολογικό συντελεστή από 15% σε 24%, μειώνουν τον ανώτατο συντελεστή από 45% σε 43% και αυξάνουν το ετήσιο αφορολόγητο εισόδημα από τα 3.400 στα 9.000 ευρώ. Το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας υπολογίζει ότι η μέση μείωση των φόρων είναι 6%, διευκρινίζει όμως ότι για το 60% των φορολογουμένων η μείωση αυτή φτάνει το 17%. Σύμφωνα με τον υπουργό Εθνικής Οικονομίας Πέδρο Σόλμπες, από τη μεταρρύθμιση αυτή οι φορολογούμενοι θα γλιτώσουν πάνω από 4 δισεκατομμύρια ευρώ. Απώτερος στόχος της κυβέρνησης είναι να γίνει πιο ισότιμη η αντιμετώπιση των φορολογουμένων, να αυξηθεί η κατανάλωση και να τονωθεί η ανάπτυξη.

Στο προεκλογικό τους πρόγραμμα, οι σοσιαλιστές του Χοσέ Λουίς Θαπατέρο είχαν υποσχεθεί ότι δεν θα αυξήσουν τους φόρους. Με το σχέδιο νόμου που θα κατατεθεί στο Κοινοβούλιο τον ερχόμενο μήνα, δεσμεύονται να τους μειώσουν. Όπως επισημαίνει η Κοριέρε ντέλα Σέρα, ο Ισπανός πρωθυπουργός θέλει να στείλει το μήνυμα ότι όχι μόνο δεν είναι κανένας εξτρεμιστής, όπως τον κατηγορεί η αντιπολίτευση, αλλά κατά βάθος είναι μετριοπαθής. Μπορεί να απέσυρε τα στρατεύματά του από το Ιράκ (όπως είχε υποσχεθεί), μπορεί να έρχεται σε σύγκρουση με την Εκκλησία υποστηρίζοντας τις αμβλώσεις ή τους γάμους των ομοφυλοφίλων, στην οικονομία όμως ακολουθεί μια «φιλελεύθερη» πολιτική. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Σόλμπες είναι από τα πιο δημοφιλή στελέχη της κυβέρνησης.

H Δεξιά κάνει τη συνηθισμένη της αντιπολίτευση. «Ώδινεν όρος και έτεκε μυν», λένε για τη φορολογική μεταρρύθμιση. Τα συνδικάτα κάνουν κι αυτά το χρέος τους: αναφερόμενος στην αύξηση του κατώτατου συντελεστή, ο γραμματέας των Εργατικών Επιτροπών κατηγόρησε την κυβέρνηση ότι κινείται στην ίδια κατεύθυνση με τους προκατόχους της. Πιο γενική είναι η κριτική που ασκεί ο Ιταλός φιλόσοφος Τζάνι Βάτιμο. «H Αριστερά χάνει την ψυχή της όταν έρχεται στην κυβέρνηση», λέει στην Ελ Παΐς. «Για τον λόγο αυτό, πρέπει να συνεχίζονται οι κινητοποιήσεις, που δίνουν σημάδια ζωής. Στη δημοκρατία, η ανατροπή δεν γίνεται με την κατάληψη των χειμερινών ανακτόρων. Μπορεί να γίνει όμως με μποϊκοτάζ στην κατανάλωση. Ούτε ένα κουμπί από τον Μπερλουσκόνι, για παράδειγμα».

Σωστά όλα αυτά, και διδακτικά. Αρκεί να είμαστε προσγειωμένοι. Και να βάζουμε το μυαλό μας να δουλεύει.

H απορία της Σόφι

«Mas respeto, que soy tu madre» («Περισσότερο σεβασμό, είμαι η μητέρα σου»): αυτήν την πρωτότυπη ονομασία έχει το ιστολόγιο που ανακηρύχθηκε καλύτερο του κόσμου από τον γερμανικό ραδιοφωνικό σταθμό Ντόιτσε Βέλε.

Στα τέλη του 2000, ο Αργεντινός δημοσιογράφος Ερνάν Κασάρι ερωτεύτηκε μια Καταλανή και πήγε να ζήσει στη Βαρκελώνη. Εκεί, αντιμετώπισε ένα απροσδόκητο πρόβλημα: τη γλώσσα. Δεν ήταν τόσο οι διαφορές ανάμεσα στα καταλανικά και τα ισπανικά που ομιλούνται στη Λατινική Αμερική, όσο κάποιες δυσκολίες που έχουν σχέση με ιδιωματισμούς, την αργκό κ.λπ. Ο Κασάρι αναζητούσε τρόπο να ξεπεράσει αυτές τις δυσκολίες, όταν ανακάλυψε τα blogs και τις δυνατότητες που προσφέρουν: φωτογραφίες, σκίτσα, βίντεο και, πάνω απ' όλα, επικοινωνία με τον αναγνώστη. Του ήρθε τότε η ιδέα να γράψει ένα μυθιστόρημα, όπου οι αναγνώστες θα μπορούν να παρεμβαίνουν, να «συνομιλούν» με τους ήρωες, καθώς και να επηρεάζουν την πλοκή.

Πρωταγωνίστρια αυτού του «μπλογκο-μυθιστορήματος» (που μπορεί να το παρακολουθήσει κανείς στη διεύθυνση http: //mujergorda.bitacoras.com/) είναι η 52χρονη Μίρτα Μπερτότι από το Μερσέδες, ένα προάστιο του Μπουένος Άιρες. «H συνοικία στην οποία ζουν είναι η ίδια με τη δική μου, ο χασάπης και η τρελή της γειτονιάς είναι υπαρκτά πρόσωπα», λέει ο Κασάρι στην εφημερίδα Pagina 12 (η συνέντευξή του αναδημοσιεύτηκε από το Courrier International). H Μίρτα έχει να τα βγάλει πέρα κάθε μέρα με τον άνεργο και κακοδιάθετο σύζυγό της, τον Ζακαρίας, και με τα τρία της παιδιά: τον 30χρονο Νάτσο, που την έμαθε να χειρίζεται τον υπολογιστή, τον 17χρονο Κάιο, που καπνίζει θεραπευτική κάνναβη, και τη 15χρονη Σόφι, που έχει μεγάλο στήθος και όλοι την κοιτάζουν στον δρόμο. Μια μέρα που έλειπαν όλοι, η Μίρτα αποφάσισε να κάνει στην κόρη της σεξουαλική διαπαιδαγώγηση. Κάθησαν στο τραπέζι της κουζίνας, έβαλαν καφέ και την παρακίνησε να τη ρωτήσει ό,τι ήθελε. «Είμαι φίλη σου και είμαι εδώ για να σου λύσω τις απορίες», της είπε. «Άκου μαμά, πώς λες σε έναν τύπο να κόψει το cunnilungus και να περάσει στο ψητό;» τη ρώτησε η Σόφι, μασώντας τσίχλα. «Του το λες στην ψύχρα ή του σηκώνεις σιγά σιγά το κεφάλι;».

Τον περασμένο Οκτώβριο εκδόθηκαν στην Ισπανία 200 κεφάλαια αυτής της ιστορίας με τη μορφή βιβλίου, το οποίο θα κυκλοφορήσει τον Απρίλιο και στην Αργεντινή. «Ο αφηγητής online είναι εντελώς διαφορετικός από τον παραδοσιακό», σημειώνει ο 34χρονος Κασάρι. «H αφήγηση παύει να είναι ένα σόλο κιθάρας και μετατρέπεται σε ορχήστρα με τέσσερα όργανα: γραφή, σκίτσο, προγραμματισμός και μάρκετινγκ. Στο χαρτί, το περισσότερο που μπορείς να κάνεις είναι να περιγράψεις τα χαρακτηριστικά του πρωταγωνιστή, να μιλήσεις με τη φωνή του, να χρησιμοποιήσεις τις χειρονομίες του. Στο Internet μπορείς να βάλεις κινούμενα σχέδια, οι φωνές ακούγονται, οι χειρονομίες πολλαπλασιάζονται».

Mαταιόδοξη, επιπόλαιη και ρηχή

H Ισπανία είναι μια πολύ συμπαθής χώρα. Οι κάτοικοί της είναι εφευρετικοί, φιλελεύθεροι, καλόκαρδοι, όπως και αρκετά εγωιστές. Δουλεύουν πολύ, ξέρουν να γλεντάνε, συμφωνούν με τους γάμους των ομοφυλοφίλων και εκτιμούν τη βασιλική τους οικογένεια λίγο περισσότερο απ' ό,τι της αξίζει. Όταν όμως βρίσκονται αντιμέτωποι με το θέμα του φρανκισμού, καταλαμβάνονται από μια εμφανή αμηχανία. Οι νεώτεροι δεν πολυκαταλαβαίνουν, και δεν πολυνοιάζονται. Οι μεγαλύτεροι δεν ξέρουν πώς να το χειριστούν. Κι όταν ένας στρατηγός προτείνει να σταλεί ο στρατός στην Καταλωνία για να αποτρέψει τον διαμελισμό της χώρας, όλοι αναρωτιούνται από πού ξεφύτρωσε, ποιοι τον έβαλαν, πού το πάει.

Αντίθετα με αυτό που συνέβη μετά τον πόλεμο στη Γαλλία, την Ιταλία ή τη Γερμανία, γράφει στον Νουβέλ Ομπζερβατέρ ο Ισπανός συγγραφέας Χαβιέρ Μαρίας, η Ισπανία δεν γνώρισε ποτέ ένα αίσθημα εθνικής ντροπής για τη δικτατορία της. Δεν χώνεψε ποτέ ότι ο φρανκισμός ήταν κάτι κακό, που πρέπει να καταδικαστεί. Ο βασικότερος λόγος είναι ότι ενώ στις άλλες χώρες όλα τελείωσαν το 1945, με μια «απελευθέρωση», εδώ η δικτατορία συνεχίστηκε για άλλα τριάντα χρόνια. Ο Φράνκο πέθανε στις 20 Νοεμβρίου του 1975 στο κρεβάτι του, με όλες τις εξουσίες να βρίσκονται στα χέρια του ίδιου και των συνεργατών του. Αν ο βασιλιάς δεν είχε δημοκρατικές πεποιθήσεις, η δικτατορία μπορεί να συνεχιζόταν. Αν οι Ισπανοί προσπαθούσαν τα επόμενα χρόνια να δικάσουν τους πρωτεργάτες της δικτατορίας, είναι πολύ πιθανό η προσπάθειά τους αυτή να πνιγόταν στο αίμα.

Αυτό που όλοι προσπαθούν να ξεχάσουν - σημειώνει ο Χαβιέρ Μαρίας - είναι ότι το μεγαλύτερο μέρος της ισπανικής κοινωνίας, της Καταλωνίας και της Χώρας των Βάσκων συμπεριλαμβανομένων, συνεργάστηκε με αυτό το παράνομο καθεστώς, από το 1939 μέχρι την πτώση του. Το φρανκικό πνεύμα ίσως να έχει λοιπόν εισχωρήσει στην κοινωνία βαθύτερα απ' ό,τι νομίζουμε. Έχει εισχωρήσει στην Αριστερά, που δεν υπήρξε παρά ελάχιστα δημοκρατική, καθώς και στους εθνικισμούς, που δεν είναι καθόλου δημοκρατικοί (ιδίως ο βασκικός). Διαπνέει πάντα τη Δεξιά και την Καθολική Εκκλησία. Ποιος δεν θυμάται τι έγινε τη νύχτα της 17ης Μαρτίου του 2005, όταν αποκαθηλώθηκε το τελευταίο άγαλμα του Φράνκο από τη Μαδρίτη; Δεν διαμαρτυρήθηκαν μόνο οι εξτρεμιστές της Δεξιάς, αλλά και το Λαϊκό Κόμμα, που κυβερνούσε για οκτώ χρόνια, όπως και το μεγαλύτερο μέρος του Τύπου (με εξαίρεση την Ελ Παΐς). Υπάρχει λοιπόν στην Ισπανία ένας ισχυρός κοινωνιολογικός, και όχι πολιτικός, φρανκισμός. Και αυτό είναι σοβαρό.

Μην έχετε καμιά αμφιβολία, καταλήγει ο συγγραφέας του «Αιώνα» και του «Αισθηματικού Άνδρα»: η Ισπανία είναι μια χώρα ματαιόδοξη, επιπόλαιη και ρηχή, τόσο πολιτικά όσο και ηθικά. Κάπως οικεία ακούγονται όλα αυτά. Μήπως γι' αυτό την αγαπάμε τόσο;

Tα τραγούδια του Άλαν

Αγωνία επικρατεί στην Αμερική για τη δημοσιογράφο Τζιλ Κάρολ, που απήχθη στις 7 Ιανουαρίου στη Βαγδάτη και απειλείται με θάνατο. Στη διάρκεια εκείνης της απαγωγής, όμως, έχασε τη ζωή του ο Ιρακινός διερμηνέας της Τζιλ. Ένας σπουδαίος άνθρωπος.

«Όλοι τον ήξεραν ως Άλαν ή Έλιν όπως προφέρεται στα ιρακινά αραβικά. Πριν από τον πόλεμο, είχε ένα δισκοπωλείο στην καλύτερη γειτονιά της Βαγδάτης, την Αλ-Αρασάτ. Πελάτες του ήταν αυτοί οι δυτικοποιημένοι Ιρακινοί που τρελαίνονται για ξένη μουσική. Για όλους εμάς που ακούμε ροκ, εναλλακτική μουσική, τζαζ κ.λπ., δεν είχε πολλούς ανταγωνιστές. Το μαγαζί του δεν ήταν ένα απλό δισκοπωλείο, αλλά ένας Παράδεισος. Είχε τα πάντα, από Άμπα μέχρι Μέριλιν Μάνσον. Και μπορούσε να σου βρει τα πάντα. "Άλαν", του έλεγες, "άκουσα ένα φοβερό τραγούδι στο ραδιόφωνο, πρέπει να μου το βρεις". Εκείνος σε ρωτούσε υπομονετικά: "Ποιος το ερμηνεύει; Άνδρας ή γυναίκα; Θυμάσαι κανένα στίχο;". Τις περισσότερες φορές το είχε ακούσει και μπορούσε να στο βρει.

Είχε σπουδάσει ηλεκτρολόγος, αλλά το πάθος του ήταν η μουσική. Ήταν Χριστιανός από τη Βασόρα, και είχε μια γυναίκα που τον λάτρευε, την F. Τον πειράζαμε, πως μόλις παντρευτεί και αποκτήσει οικογένεια θα χάσει το ενδιαφέρον του για τη μουσική. Αλλά δεν το έχασε. Οι συζητήσεις με τον Άλαν συνέχισαν να περιστρέφονται γύρω από τους Πινκ Φλόυντ και τον Τζίμι Χέντριξ, αλλά περιλάμβαναν πλέον και την F, την κόρη του M και τον μικρό του γιο. Γι'αυτούς σπαράζει τώρα η καρδιά μου.

Συχνά έμπαινες στο μαγαζί και δεν έβρισκες κανέναν - όλοι ήταν στο διπλανό δωμάτιο και έπαιζαν κάποια εκδοχή του FIFA Soccer στο PlayStation. Ύστερα ερχόταν ο Άλαν, σου πρόσφερε ποτό και άρχιζε να σου διηγείται το τελευταίο κουτσομπολιό - τα ήξερε όλα. Όταν άρχισε ο πόλεμος, η περιοχή όπου βρισκόταν το μαγαζί ερήμωσε. Έρχονταν όλο και λιγότεροι πελάτες, γιατί ήταν επικίνδυνο. Όταν ο Άλαν άρχισε να δέχεται απειλητικά τηλεφωνήματα, αναγκάστηκε να το κλείσει. Κυκλοφορούσε με το σαραβαλιασμένο αυτοκίνητο του πατέρα του, όπου είχε βάλει στο πίσω παράθυρο μια φωτογραφία του αγιατολάχ Σιστάνι. "Για να κρατώ μακριά τους φανατικούς", έλεγε.

H E. κι εγώ τον επισκεπτόμασταν πότε-πότε μετά τον πόλεμο, πριν κλείσει το μαγαζί. Μια μέρα τον βρήκαμε να κάθεται πίσω από το ταμείο, χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα, και να ψάχνει τα CD. Δεν υπήρχε τρόπος να ακούσουμε μουσική, κι έτσι εκείνος κι η E. άρχισαν να τραγουδούν τα καλύτερα τραγούδια τους, αυτοσχεδιάζοντας αρκετά. Πριν το καταλάβουμε, είχαν περάσει δύο ώρες. Και τότε συνειδητοποίησα πως αυτό που έκανε το μαγαζί του Άλαν Παράδεισο δεν ήταν η μουσική. Ήταν ο Άλαν.

Λάτρευε τους Πινκ Φλόυντ, και ειδικά εκείνο το τραγούδι που λέγεται Goodbye Blue Sky. Αντίο Γαλανέ Ουρανέ. Αντίο Άλαν...».

(Από το blog της Riverbend, μιας νεαρής Ιρακινής, που γράφει στη διεύθυνση: http: //riverbendblog.blogspot.com/)

Ο θρίαμβος της σιωπής

Κάτι περίεργο συμβαίνει τις τελευταίες ημέρες στη Γερμανία: εκατοντάδες άνθρωποι σχηματίζουν ουρές για να παρακολουθήσουν μία ταινία διάρκειας 160 λεπτών, όπου οι διάλογοι δεν ξεπερνούν τα δύο λεπτά. Όχι, δεν είναι του Αγγελόπουλου.

Στις γαλλικές Άλπεις υπάρχει ένα μοναστήρι που το λένε Grande Chartreuse. Στα τέλη του 11ου αιώνα, ίδρυσε εκεί ένα μοναχικό τάγμα ο Μπρούνο της Κολωνίας, ο οποίος θα αναγορευόταν αργότερα σε άγιο από τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Οι κανόνες τους οποίους επέβαλε στο τάγμα ήταν αυστηροί: προσευχή, χειρωνακτική εργασία, διαλογισμός και, πάνω απ' όλα, σιωπή. Δέκα αιώνες αργότερα, οι μοναχοί που ζουν σ' αυτό το μοναστήρι, όπως και οι 450 μοναχοί του τάγματος που είναι διεσπαρμένοι σ' όλον τον κόσμο, ακολουθούν τους ίδιους ακριβώς κανόνες. Ανοίγουν το στόμα τους μόνο για να προσευχηθούν και να τραγουδήσουν. Και μιλούν μόνο μία φορά την εβδομάδα, στην ομαδική έξοδο.

Αυτοί είναι και οι μοναδικοί διάλογοι στην ταινία του Φίλιπ Γκρένινγκ, που έχει τίτλο «Στη μεγάλη σιωπή» και προβλήθηκε πέρυσι στο Φεστιβάλ των Καννών. Ο Γερμανός σκηνοθέτης είχε ζητήσει άδεια να γυρίσει μια ταινία στο μοναστήρι πριν από 17 χρόνια, και έλαβε θετική απάντηση μόλις πέρυσι. Στους πέντε μήνες που πέρασε στην Grande Chartreuse, μοιράστηκε με τους μοναχούς μια ζωή χωρίς ραδιόφωνο, τηλεόραση και τηλέφωνο. Ο μοναδικός ήχος ήταν εκείνος της καμπάνας που καλούσε σε προσευχή, ακόμη και τη νύχτα. «Το πιο δύσκολο πράγμα που είχα να αντιμετωπίσω ήταν ο θόρυβος που έκανα εγώ ο ίδιος», λέει στη Ρεπούμπλικα. «Με άγχωνε ακόμη και ο ήχος του σακακιού μου».

H ταινία άρχισε να προβάλλεται στη Γερμανία τις γιορτές των Χριστουγέννων. Και η απήχησή της αιφνιδίασε ακόμη και τους συντελεστές της. «Είναι φανερό ότι η σημερινή φρενήρης ζωή χρειάζεται ένα αντίβαρο», σημειώνει ο Αγκοστίνο Παραβιτσίνι Μπαλιάνι, ο οποίος διδάσκει Μεσαιωνική Ιστορία στο Πανεπιστήμιο της Λωζάννης. «Ζούμε σ' έναν κόσμο χωρίς σιωπές. Μπαίνουμε στο σπίτι κι είναι αναμμένη η τηλεόραση ή το στερεοφωνικό. Βγαίνουμε στον δρόμο κι ακούμε παντού τους ήχους των κινητών. Αναζητούμε έτσι στο παρελθόν αυτό που δεν έχουμε πια». H σιωπή δεν είναι γνώρισμα μόνο της Grande Chartreuse. Στην Κοιλάδα των Αγίων, στον Λίβανο, ένας Νοτιοαμερικανός ερημίτης δέχεται λίγους και επιλεγμένους επισκέπτες, υπό τον όρο να μη μιλούν και να μην κάνουν ερωτήσεις. «Μιλώ με την έρημο, της διηγούμαι τα συναισθήματά μου», λέει η ταξιδιώτισσα Κάρλα Περότι, συγγραφέας του βιβλίου «Οι σιωπές της άμμου». Δεν λείπουν κι εκείνοι που θέλουν να κάνουν μπίζνες με τη σιωπή: τα πολυτελή ξενοδοχεία που διαφημίζουν αυτή την αρετή πολλαπλασιάζονται σε όλον τον κόσμο σαν τα μανιτάρια. Ακόμη και «ημέρα σιωπής» καθιέρωσαν φέτος οι πολυμήχανοι Αμερικανοί: την 24η Απριλίου. Εκείνη ειδικά την ημέρα θα φροντίσουμε να φωνάζουμε.

Mισείτε αλλήλους!

«Το μίσος είναι ένα πολύτιμο ποτό, ένα δηλητήριο ακριβότερο από εκείνο που άρεσε στους Βοργίες ­ γιατί είναι φτιαγμένο με το αίμα μας, με την υγεία μας, με τον ύπνο μας και με τα δύο τρίτα της αγάπης μας! Ας κάνουμε λοιπόν οικονομία!» (Σαρλ Μπωντλαίρ).

H Αγάπη λέει: είμαι ευτυχισμένη με την ευτυχία σου και δυστυχισμένη με τα βάσανά σου. H Μοχθηρία, αν ήταν ειλικρινής, θα έλεγε: χαίρομαι όταν βασανίζεσαι και λυπάμαι όταν είσαι ευτυχισμένος. Ο Φθόνος είναι δυστυχής με την ευτυχία του άλλου και βασανίζεται διαρκώς, επειδή δεν έχει όσα έχει ο άλλος, δεν μπορεί να κάνει αυτά που κάνει ο άλλος, δεν είναι αυτό που είναι ο άλλος. H Ζήλεια προσπαθεί να καταστρέψει κάθε επιθυμία που θα επιθυμούσε το αντικείμενο της επιθυμίας της. H Εκδίκηση απαντά στο κακό με το κακό, το εισπράττει στο δεκαπλάσιο και το ανταποδίδει στο εκατονταπλάσιο. H Μνησικακία θα ήθελε το κακό που δέχεται να διαχέεται καθημερινά στην καρδιά εκείνου που της το έστειλε. Όσο για το Μίσος, εκείνο δεν λέει τίποτα. Προτιμά να κρυφτεί πίσω από άλλα συναισθήματα. Βρίσκεται παντού και πουθενά, σ' έναν φόνο ή ένα ψεύτικο χαμόγελο, σε μια χειρονομία που περιφρονεί ή σε μια πράξη που εξευτελίζει. Και έχει τη σπάνια ιδιότητα να μην ησυχάζει ακόμη κι αφού καταστρέψει το μισητό αντικείμενο. Ποδοπατά κάθε ίχνος του, προσπαθεί να εκμηδενίσει και την τελευταία του ανάμνηση.

Για να γνωρίσει κανείς το μίσος στην πιο σύγχρονη εκδοχή του, γράφει ο Ρομπέρ Ματζορί στη Λιμπερασιόν, αρκεί να παρακολουθήσει έναν ποδοσφαιρικό αγώνα ανάμεσα στη Λάτσιο, της οποίας ο αρχηγός απευθύνει στους οπαδούς της φασιστικό χαιρετισμό, και τη Λιβόρνο, της οποίας οι οπαδοί κρατούν πορτρέτα του Τσε και κυματίζουν κόκκινες σημαίες. Αν πάλι δεν τον ενδιαφέρει το ποδόσφαιρο, μπορεί απλώς να κοιτάξει γύρω του. Θα νιώσει το μίσος παντού, στην τρομοκρατία, στον πόλεμο, στη σύλληψη ομήρων, στη δαιμονοποίηση των εχθρών, στην αναθεώρηση της Ιστορίας, στις ρατσιστικές διαδηλώσεις, στην απέχθεια προς τη γνώση, στην αλαζονεία των ηγετών της πολιτικής και της θρησκείας. Αν τη δεκαετία του '60 έλεγαν «κάντε έρωτα, όχι πόλεμο», σήμερα το κυρίαρχο σύνθημα φαίνεται να είναι «κάντε πόλεμο και μισείτε αλλήλους!».

Οι συγγραφείς του συλλογικού τόμου «Το Μίσος», που μόλις κυκλοφόρησε στη Γαλλία από τις εκδόσεις Fayard, αναζητούν εξηγήσεις γι' αυτό το φαινόμενο. Μήπως ο φόβος και το μίσος ­ αναρωτιούνται ­ είναι απαραίτητα συστατικά κάθε ανθρώπινης κοινότητας; Μήπως το μίσος, εκτός από τις καταστροφικές του ιδιότητες, έχει και μια οργανωτική αξία; Ο Φρόυντ θεωρούσε ότι το μίσος προς τον πατέρα που οδηγεί στον φόνο και οι τύψεις που προκαλούνται βρίσκονται στην καρδιά της γέννησης του πολιτισμού, αφού οι απαγορεύσεις, οι αξίες και η δύναμη του Νόμου αποτρέπουν ­ θεωρητικά ­ την επανάληψη του κακού. Μα η εκτίμηση αυτή αποδείχθηκε υπερβολικά αισιόδοξη. Μην το ξεχνάμε: το μίσος είναι φτιαγμένο με το αίμα μας.

Mη φιλάτε την πρόεδρο!

«Με βαραίνουν όλες οι δυνατές αμαρτίες: είμαι γυναίκα, είμαι σοσιαλίστρια, είμαι διαζευγμένη και είμαι αγνωστικίστρια». Μισέλ Μπασελέ, πρώτη γυναίκα πρόεδρος στην ιστορία της Χιλής

Τα τανκς δεν βγήκαν στους δρόμους. Οργισμένες νοικοκυρές δεν άρχισαν να κτυπούν τις κατσαρόλες τους. Τα χρηματιστήρια όχι μόνο δεν έπεσαν, αλλά ούτε καν γύρισαν να κοιτάξουν. Στην Ουάσιγκτον δεν υπήρξαν δηλώσεις για αποσταθεροποίηση της δημοκρατίας. Σε μια συντηρητική κοινωνία όπου η Καθολική Εκκλησία είναι πανίσχυρη, εκλέγεται πρόεδρος μια σοσιαλίστρια και δεν κουνιέται φύλλο. Και όχι μόνο αυτό, αλλά οι συμπατριώτες της έχουν περίεργες ανησυχίες. Να, η συγγραφέας Πατρίσια Βερντούγο εύχεται να μην πεθάνει ο Πινοσέτ πριν καταδικαστεί για κάποια από τις κατηγορίες που εκκρεμούν εναντίον του, ώστε να μη γίνει η κηδεία του δημοσία δαπάνη και να μη χρειαστεί να παραστεί σ' αυτήν η κόρη ενός από τα θύματά του­ Δηλαδή η πρόεδρος Μπασελέ. Ένας άλλος συγγραφέας, ο Αντόνιο Σκάρμετα, ανησυχεί με όλους αυτούς τους τύπους οι οποίοι θέλουν σώνει και καλά να φιλήσουν τη νέα πρόεδρο για την επιτυχία της. «Με όλα αυτά τα μικρόβια που κυκλοφορούν, καλύτερα να προσέχετε, senora presidenta», γράφει στη Ρεπούμπλικα. «Μπορείτε πάντα να περιοριστείτε στον γιούνισεξ χαιρετισμό, τη χειραψία. Και στους ενθουσιώδεις που επιμένουν να σας αγκαλιάσουν, απαντήστε μ' εκείνο το τραγούδι των The Supremes: «Stop, in the name of love!»"

Πώς εξηγείται όλος αυτός ο ενθουσιασμός; Περιμένουν άραγε οι Χιλιανοί από τη νέα πρόεδρό τους ριζικές μεταρρυθμίσεις; Μα όλοι γνωρίζουν ότι ο συνασπισμός του οποίου ηγείται αποτελείται από δύο πόλους, τους προοδευτικούς και τους χριστιανοδημοκράτες, και κάθε απόφαση πρέπει να λαμβάνεται συναινετικά. Οι θέσεις στην κυβέρνηση, εκτός από τα δύο φύλα, θα κατανεμηθούν εξίσου και στους δύο πόλους. Και η αποστολή τους θα είναι πολύ δύσκολη. H κεντροαριστερά μπορεί να κατάφερε να μειώσει τη φτώχεια στο μισό, αλλά οι ανισότητες παραμένουν από τις μεγαλύτερες στη Λατινική Αμερική: το 10% του πληθυσμού συγκεντρώνει το 50% των εισοδημάτων. H ανεργία πλήττει κυρίως τους νέους. Δεν είναι λοιπόν περίεργο που όλο και λιγότεροι νέοι ενδιαφέρονται για την πολιτική.

Τα αφεντικά του πλούτου και τα αφεντικά των όπλων θα παραμείνουν τα ίδια, το ξέρουμε καλά, λέει η Βερντούγο στη Ρεπούμπλικα. Αυτό που περιμένουμε από την Μπασελέ είναι περισσότερη κοινωνική δικαιοσύνη, μεγαλύτερη προσοχή στα φτωχά στρώματα. Περιμένουμε ακόμη να βρει τον τρόπο να συμφιλιώσει τη Χιλή και να αγωνιστεί στο πλευρό εκείνων που εξακολουθούν να ζητούν δικαιοσύνη για τους νεκρούς τους. Και, βέβαια, περιμένουμε από έναν δικαστή να καταδικάσει τον πρώην δικτάτορα για κάποιο από τα εγκλήματά του, οποιοδήποτε, ακόμη και το πιο μικρό, αρκεί να τον καταδικάσει πριν πεθάνει. Γιατί μια κρατική κηδεία του Πινοσέτ θα αποτελέσει μια αφόρητη δοκιμασία για όλους.

Ένα ψέμα που λέει την αλήθεια

Στις 27 του περασμένου Δεκεμβρίου, στις 11.31 το πρωί, δύο Αμερικανοί πράκτορες σταμάτησαν στο Διεθνές Αεροδρόμιο του Μαϊάμι τον Χιλιανό συγγραφέα Αριέλ Ντόρφμαν και κατέσχεσαν τις σημειώσεις ομιλίας που θα εκφωνούσε λίγες ημέρες αργότερα στην Ουάσιγκτον.

Οι πράκτορες ανήκαν σε μια μυστική μονάδα της εσωτερικής ασφαλείας (Homeland Security) που έχει στόχο την εξουδετέρωση «επικίνδυνων» ξένων πανεπιστημιακών. Ανέκριναν τον συγγραφέα, ξεφύλλισαν τις σημειώσεις του και στάθηκαν στη βασική του θέση ότι οι Αμερικανοί διανοούμενοι πρέπει να εμπνευστούν από τον αγώνα των Χιλιανών υπέρ της ελευθερίας και να αγωνιστούν κι εκείνοι κατά της παραβίασης των δημοκρατικών ελευθεριών στη χώρα τους. Τι σχέση έχει - τον ρώτησαν - η 11η Σεπτεμβρίου των Αμερικανών με την 11η Σεπτεμβρίου των Χιλιανών, δηλαδή την πτώση του Αλλιέντε; Μήπως υπάρχουν πυρήνες Χιλιανών τρομοκρατών «εν υπνώσει», έτοιμοι να τιμωρήσουν τη CIA για τον ρόλο της στο πραξικόπημα; Και τι ακριβώς γνωρίζει εκείνος γι'αυτούς;

Την περιπέτειά του αυτή, ο Ντόρφμαν τη διηγήθηκε σε 2.000 καθηγητές γλώσσας και λογοτεχνίας που συγκεντρώθηκαν στο Χίλτον για ένα συνέδριο με αντικείμενο τον ρόλο του διανοουμένου κατά τον 21ο αιώνα. Οι αντιδράσεις ήταν έντονες. Ένας καθηγητής τον ρώτησε αν οι πράκτορες κατέσχεσαν και το λάπτοπ του, ένας άλλος ήθελε να μάθει αν τον κακοποίησαν. Μια παλιά του φοιτήτρια δήλωσε ότι θα στείλει αμέσως γράμμα στην Ουάσιγκτον Ποστ. Μηνύματα συμπαράστασης άρχισαν να έρχονται βροχή. Στην απογευματινή συνεδρίαση, μια άλλη φοιτήτρια επισήμανε με τρόμο ότι αν η χώρα της επιφυλάσσει μια τέτοια μεταχείριση σε ένα γνωστό διανοούμενο, μπορεί κανείς να φανταστεί τι παθαίνουν οι ανώνυμοι.

H κινητοποίηση των πανεπιστημιακών ήταν συγκινητική. H αφορμή της, όμως, ήταν δυστυχώς φανταστική. Όπως γράφει ο Ντόρφμαν στη Μοντ, έπλασε αυτή την ιστορία για να δείξει τις αντιφάσεις των διανοουμένων στη σημερινή εποχή. Για να σιγουρευτεί ότι όλοι θα καταλάβαιναν το χιούμορ του, διάνθισε την αφήγησή του με αναφορές στους δύο δασκάλους της ψευδαίσθησης και των αποκρυφιστικών χειρογράφων, τον Μπόρχες και τον Ναμπόκοφ. Αιφνιδιάστηκε λοιπόν με το γεγονός ότι όλοι τον πίστεψαν. Μιλώντας τις επόμενες ημέρες με φίλους, εξέφρασε την έκπληξή του για την αφέλεια τόσο καλλιεργημένων ανθρώπων. «Εσύ είσαι ο αφελής», του είπαν. Και τότε άρχισε να καταλαβαίνει. Κατάλαβε ότι η φανταστική του περιπέτεια ήταν τρομακτικά αληθοφανής, απελπιστικά αντιπροσωπευτική μιας χώρας που κρατά επ' αόριστον φυλακισμένους δικούς της και ξένους υπηκόους χωρίς δίκη, όπου οι τηλεφωνικές υποκλοπές αποτελούν καθημερινή πρακτική, όπου ο αντιπρόεδρος δικαιολογεί τα βασανιστήρια και όπου ο πρόεδρος παραδέχεται ότι εισέβαλε σε μια άλλη χώρα με ψευδή στοιχεία, χωρίς να εξαναγκάζεται να παραιτηθεί.

H τέχνη, έλεγε ο Πικάσο, είναι ένα ψέμα που λέει πάντα την αλήθεια. Το μόνο αφύσικο σε αυτή την ιστορία είναι η έκπληξη του Ντόρφμαν για την αντίδραση των ακροατών του. Την επόμενη φορά θα είναι πιο προσεκτικός.

Θα ρωτήσουν και τον Πέρες...

Ασφυκτικές πιέσεις να δώσει το πράσινο φως στον βομβαρδισμό των πυρηνικών εγκαταστάσεων του Ιράν δέχεται, λέει, ο ασκών χρέη πρωθυπουργού στο Ισραήλ Εχούντ Ολμέρτ. «Το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν συνιστά τη μεγαλύτερη πρόκληση που έχει να αντιμετωπίσει σήμερα το κράτος του Ισραήλ και η ανάγκη μιας στρατιωτικής επιδρομής γίνεται κάθε ημέρα και μεγαλύτερη», έγραφε τις προάλλες μια αρθρογράφος της Τζερούζαλεμ Ποστ, η Κάρολιν Γκλικ. Σύμφωνα με ορισμένες πληροφορίες, ο Σαρόν είχε εξετάσει τις λεπτομέρειες ενός σχεδίου επίθεσης και ήταν έτοιμος να διατάξει τον βομβαρδισμό πριν από τις εκλογές του Μαρτίου. H αντικατάστασή του όμως από έναν άνθρωπο χωρίς στρατιωτική πείρα, όπως είναι ο Ολμέρτ, μπερδεύει λίγο τα πράγματα. Έτσι και αλλιώς, η απόφαση δεν θα ληφθεί μόνο απ' αυτόν, αλλά από μια τριανδρία που συγκροτήθηκε το περασμένο Σαββατοκύριακο και περιλαμβάνει ακόμη τον υπουργό Άμυνας Σαούλ Μοφάζ και τον αρχηγό του Γενικού Επιτελείου Νταν Χαλούτζ. Βαρύνοντα ρόλο θα παίξει και η γνώμη του 83χρονου Σιμόν Πέρες.

Και στις Ηνωμένες Πολιτείες, όμως, αυξάνουν οι φωνές υπέρ μιας σκληρής απάντησης στα σχέδια του Αχμαντινεζάντ και των άλλων μουλάδων. Να στείλουμε ένα τελεσίγραφο και να ετοιμαστούμε για επίθεση, λέει στη Ρεπούμπλικα ένας από τους θεωρητικούς των νεο-συντηρητικών, ο πολυγραφότατος Ντάνιελ Πάιπς. Ο ιδρυτής και διευθυντής του Middle East Forum αναγνωρίζει ότι ένας βομβαρδισμός θα σταματούσε τη διαδικασία εκδημοκρατισμού του Ιράν και θα μετέτρεπε τη χώρα σε σημείο αναφοράς του αντιαμερικανισμού στον ισλαμικό κόσμο. «Όταν όμως πρόκειται για θέμα ζωής και θανάτου, δεν υπάρχει χώρος για πολυτέλειες. Άλλωστε, η επιδρομή θα είναι μια περιορισμένη επιχείρηση, που δεν θα έχει στόχο ούτε την κατοχή ούτε την ανατροπή του καθεστώτος».

Πάλι τα ίδια λοιπόν; Πάλι τα όπλα θα κληθούν να δώσουν τη λύση που δεν έδωσαν ο διάλογος και οι διαπραγματεύσεις; Ο κόσμος θα χωριστεί ξανά στους ειρηνιστές και τους πολεμοκάπηλους, με τους πρώτους να διαδηλώνουν και τους δεύτερους να βομβαρδίζουν; Όλοι αναγνωρίζουν ότι η κατάσταση είναι σοβαρή. Όλοι φοβούνται ότι οι κυρώσεις που θα αποφασίσει το Συμβούλιο Ασφαλείας δεν θα έχουν αποτέλεσμα, μπροστά στα ισχυρά γεωπολιτικά συμφέροντα της Κίνας και της Ρωσίας και τα οικονομικά συμφέροντα της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Γαλλίας. Το πραγματικό ερώτημα που τίθεται στις δυτικές πρωτεύουσες, αλλά και στους απλούς πολίτες, είναι αν το Ιράν έχει δικαίωμα να αποκτήσει ατομική βόμβα. Αφού το Ισραήλ έχει πυρηνικά όπλα, γιατί όχι και το Ιράν; Εδώ χωρά πολλή συζήτηση. Το βέβαιο είναι ότι για το Ισραήλ, αυτό το δίλημμα δεν υπάρχει. Εάν η διπλωματία αποτύχει, τον λόγο θα τον πάρουν τα αεροπλάνα. H Μέση Ανατολή θα πάρει ξανά φωτιά. Και οι πηγές των καμικάζι θα πολλαπλασιαστούν.

Ο Kαλατράβα κάνει κακό στην υγεία;

Οι γέφυρες του Καλατράβα είναι υπέροχες. Το ίδιο και τα στέγαστρα και οι σταθμοί του. Είναι όμως ο καταλληλότερος αρχιτέκτονας για να σχεδιάζει σπίτια; Μήπως τα δημιουργήματά του είναι μόνο για το θεαθήναι και όχι για το ζην;

Είκοσι δύο χιλιάδες δολάρια το τετραγωνικό μέτρο: τόσο πουλήθηκε πρόσφατα ένα συγκρότημα διαμερισμάτων στη Νέα Υόρκη που σχεδίασε ο γνωστός αρχιτέκτονας Ρίτσαρντ Μάγιερ. Αγοραστές, μεταξύ άλλων, ήταν ο Κάλβιν Κλάιν και η Νικόλ Κίντμαν. Ο Μπραντ Πιτ δεν πρόλαβε: εξασφάλισε όμως πρόσκληση από έναν άλλο διάσημο αρχιτέκτονα, του Φρανκ Γκέρι, να συνεργαστεί μαζί του (με ποια ιδιότητα άραγε;) για τον σχεδιασμό ενός συγκροτήματος 700 πολυτελών διαμερισμάτων στο Μπράιτον. H τιμή του τετραγωνικού δεν έγινε γνωστή. Αναμένεται όμως να σπάσει όλα τα ρεκόρ.

Το ένθετο «Style and Design» του περιοδικού TIME έγραφε πριν από μερικές εβδομάδες ότι η ανάληψη ενός αρχιτεκτονικού σχεδίου από μια μεγάλη εταιρεία ανεβάζει το κόστος κατά 2% ώς 10%. Μια μεγάλη «υπογραφή», όμως, φαίνεται πως το ανεβάζει πολύ περισσότερο. Ο Perry West Tower, τα τρία τετράγωνα μέγαρα δηλαδή που σχεδίασε ο Ρίτσαρντ Μάγιερ στη Ουέστ Στρητ, θα έχει ελάχιστο κόστος 1,15 εκατομμυρίων δολαρίων ανά διαμέρισμα. Πολύ υψηλή είναι η αξία και του Columbus Tower στα Ντόκλαντς, τον οποίο σχεδίασε ο Ρίτσαρντ Ρότζερς: με ύψος 237 μέτρων, θα είναι ο πιο ψηλός πύργος στην Αγγλία. Κατά κάποιον τρόπο όμως, γράφουν οι Φαϊνάνσιαλ Τάιμς, οι «αρχι-σταρ» αυτοί αξίζουν τα λεφτά τους. Τα οικιστικά συγκροτήματα που σχεδιάζουν είναι βιώσιμα. Δεν μπορεί να πει κανείς το ίδιο για τα δημιουργήματα αρχιτεκτόνων όπως ο Ντάνιελ Λίμπεσκιντ ή ο Μπέρναρντ Τσούμι. Και, κυρίως, ο Σαντιάγο Καλατράβα.

Αυτός ο «γλύπτης της αρχιτεκτονικής» - σημειώνει ο κριτικός τέχνης Έντουιν Χήθκοουτ - έχει μετατραπεί σε ένα διεθνές σύμβολο, το οποίο χρησιμοποιούν φιλόδοξοι κατασκευαστές για να πείσουν τους αγοραστές ότι δεν θα ζήσουν σε ένα διαμέρισμα, αλλά σε ένα έργο τέχνης. Ο Καλατράβα έχει αρχίσει έτσι να αναλαμβάνει τεράστια σχέδια που αποτελούν έκφραση του εγώ και όχι μιας συγκεκριμένης αρχιτεκτονικής αντίληψης. Ο Στριφτός Πύργος του Μάλμε για παράδειγμα, που είναι το πιο ψηλό κτίριο της Σουηδίας, δεν διαφημίστηκε ως ένα ευάερο και ευήλιο οικιστικό συγκρότημα, αλλά ως κάτι εξωτικό που αντιπαρατίθεται στον σουηδικό αρχιτεκτονικό πουριτανισμό.

Ο Καλατράβα κατάφερε να μεταμορφώσει με εντυπωσιακό τρόπο τη μηχανική των γεφυρών και των σταθμών, καταλήγει η βρετανική εφημερίδα. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι θα έχει την ίδια επιτυχία με τα συγκροτήματα πολυτελών κατοικιών. Ήδη σημειώνονται οι πρώτες αντιδράσεις. Τριάντα Ιταλοί αρχιτέκτονες απηύθυναν πρόσφατα έκκληση να σωθεί η παράδοση από αρχιτεκτονικά σχέδια που δεν ταιριάζουν στο περιβάλλον. Και για την κατασκευή του Fordham Spire στο Σικάγο, που θα είναι ο πιο ψηλός ουρανοξύστης της Αμερικής και φυσικά ανατέθηκε στον Καλατράβα, δεν βρίσκονται οι αναγκαίοι πόροι...

«Aς πούμε πως ο γιος σας είναι γκέι...»

Οι αρχές της Βάδης-Βυρτεμβέργης βρήκαν τη λύση για να αντιμετωπίσουν τους επίδοξους τρομοκράτες: πουλάνε εξυπνάδα στους μετανάστες με τη μορφή ενός «ερωτηματολογίου ήθους». Αλλά οι αντιδράσεις είναι μεγάλες.

«Έρχεται ο μεγάλος σας γιος και σας λέει ότι είναι ομοφυλόφιλος και ότι θέλει να ζήσει με έναν άλλο άνδρα. Πώς αντιδράτε;». «Στη Γερμανία, τα μαθήματα κολύμβησης αποτελούν μέρος του σχολικού προγράμματος. Θα στέλνατε την κόρη σας στην πισίνα;». «Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι οι Εβραίοι είναι υπεύθυνοι για όλα τα δεινά του κόσμου, υπαινίσσονται μάλιστα ότι βρίσκονται και πίσω από τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου. Συμφωνείτε μαζί τους;». «Πώς θα χαρακτηρίζατε τους δράστες των επιθέσεων στους Δίδυμους Πύργους: τρομοκράτες ή μαχητές της ελευθερίας;». Αυτές είναι μερικές από τις 30 ερωτήσεις στις οποίες είναι υποχρεωμένος από την 1η Ιανουαρίου να απαντά όποιος μουσουλμάνος κάνει αίτηση για άσυλο στο γερμανικό κρατίδιο της Βάδης-Βυρτεμβέργης. Σε περίπτωση που οι απαντήσεις είναι «κακές», η αίτηση απορρίπτεται. Σε περίπτωση που είναι «καλές», κλείνονται σ' ένα φάκελο ώστε να χρησιμοποιηθούν καταλλήλως στο μέλλον.

H πρωτότυπη ιδέα ανήκει στον Χέριμπερτ Ράιχ, υπουργό Αστυνομίας του κρατιδίου. Για να τη δικαιολογήσει, επικαλέστηκε δημοσκόπηση του Κέντρου Τουρκικών Σπουδών σύμφωνα με την οποία το 47% των μουσουλμάνων μεταναστών στη Βόρεια Ρηνανία-Βεστφαλία συμφωνούν με την εξής φράση: «Εμείς οι Τούρκοι πρέπει να προσέχουμε να μη γίνουμε ολοκληρωτικά Γερμανοί». Κατά συνέπεια, είπε σε συνέντευξη Τύπου, δεν είναι αρκετό οι μουσουλμάνοι να δηλώνουν πίστη στο γερμανικό Σύνταγμα και στις αρχές της ελευθερίας και της δημοκρατίας. Πρέπει να απαντούν και σε ερωτήσεις σχεδιασμένες ειδικά γι'αυτούς. «Θα δεχόσασταν να σας επισκεφθεί ένας άνδρας γιατρός (για τις γυναίκες) ή μια γυναίκα γιατρός (για τους άνδρες);». «Πώς τοποθετήστε απέναντι στην άποψη ότι η γυναίκα πρέπει να υπακούει στον άνδρα της και ότι, σε αντίθετη περίπτωση, εκείνος μπορεί να την ξυλοκοπεί;». «H κόρη/αδελφή σας μπαίνει ένα βράδυ στο σπίτι και σας διηγείται ότι έπεσε θύμα σεξουαλικής παρενόχλησης. Τι κάνετε για να την προστατεύσετε;».

Οι Τούρκοι της Γερμανίας είναι έξαλλοι. H Βάδη-Βυρτεμβέργη κινείται κάπου ανάμεσα στην Πρώτη και τη Δεύτερη Σταυροφορία, λέει στην Κοριέρε ντέλα Σέρα ο τουρκικής καταγωγής ευρωβουλευτής Τζεμ Οζντεμίρ, που είναι αποφασισμένος να φέρει το θέμα στο Ευρωκοινοβούλιο. Για καθαρή διάκριση κατά των μουσουλμάνων, που θεωρούνται συλλήβδην ύποπτοι, μιλούν οι μεγαλύτερες ισλαμικές οργανώσεις της Γερμανίας. Τις αποστάσεις τους από την καθιέρωση του τεστ παίρνουν όμως και άλλα κρατίδια που ελέγχονται από τους Χριστιανοδημοκράτες. «Δεν έχουμε στο πρόγραμμα μια παρόμοια ιδέα», λέει ο κυβερνητικός εκπρόσωπος της Ρηνανίας-Βεστφαλίας, ενώ ακόμη και η υπερσυντηρητική Βαυαρία δηλώνει ευχαριστημένη με τις διαδικασίες που ακολουθούνται εδώ και 30 χρόνια.

Εντύπωση προκαλεί πάντως ότι στο ερωτηματολόγιο δεν περιλαμβάνεται κάποια ερώτηση ποδοσφαιρικού περιεχομένου. Δεν θα ήταν χρήσιμο, ας πούμε, να ερωτάται ο ενδιαφερόμενος αν υποστηρίζει τη Μπάγερν ή τη Γαλατασαράι;

Aγαπημένοι τόποι

«Έχετε ταξιδέψει σε όλο τον κόσμο. Αν σας έλεγαν να διαλέξετε έναν και μόνο τόπο όπου θα θέλατε να επιστρέψετε, ποιος θα ήταν;». Αυτό το ερώτημα έθεσε η Ομπζέρβερ σε μερικούς από τους γνωστότερους ταξιδιωτικούς συντάκτες στον κόσμο.

ΤΕΡΓΕΣΤΗ. «Πρωτοεπισκέφθηκα την πόλη όταν ήμουν 19 ετών. Μου άρεσε η απέραντη, αλλά άδεια γαλάζια παραλία της, με το μικρό κάστρο Μιραμάρε στη χερσόνησο και, τριγύρω, τα ασβεστολιθικά βουνά της περιοχής Καρστ. Μου άρεσε το μπέρδεμα των εθνοτήτων όπου ανακατεύονταν Σλάβοι, Λατίνοι και Τεύτονες, η πομπώδης αυτοκρατορική αρχιτεκτονική της και η ανώμαλη βιεννέζικη κουλτούρα του καφέ της. Μου άρεσαν οι λογοτεχνικές της ενώσεις - Τζέημς Τζόυς, Ίταλο Σβέβο, Ρίτσαρντ Μπάρτον. Μου άρεσε ακόμη και το γεγονός ότι ήταν μια αμφισβητούμενη πόλη, με τον γιουγκοσλαβικό στρατό του Τίτο έτοιμο πάνω στους λόφους. Πάνω απ' όλα, όμως, μου άρεσε η γλυκιά της μελαγχολία, και αυτό είναι που μ' αρέσει περισσότερο και σήμερα». (Γιαν Μόρις).

ΠΟΝΓΚΟ NTE MAINIKE. «Όσο δύσκολο είναι να φτάσεις στον ποταμό Ουρουμπάμπα, βορείως του Μάτσου Πίτσου, άλλο τόσο είναι εντυπωσιακό. Κάνοντας ράφτινγκ προς βορράν, στην κατεύθυνση του Αμαζονίου, μια σειρά από καταρράκτες με οδήγησαν στο πιο μαγικό μέρος που έχω δει ποτέ μου: ένα φαράγγι (αυτό σημαίνει Πόνγκο) μήκους 800 μέτρων, ανάμεσα στις Άνδεις και την κοιλάδα του Αμαζονίου. Στο τέλος του φαραγγιού, λες κι έχουν δημιουργηθεί από κάποιο σχεδιαστή, βρίσκονται δύο μεγάλοι γρανιτένιοι όγκοι στις δύο πλευρές του ποταμού. Όταν περάσεις ανάμεσά τους, βρίσκεσαι ξαφνικά σ' έναν διαφορετικό κόσμο». (Μάικλ Πάλιν).

ΧΟΤΑΝ. «Όταν επισκέπτεσαι την πόλη αυτή, νομίζεις ότι γυρίζεις πίσω στον χρόνο. Πρόκειται για μια ελάχιστα γνωστή όαση στη μέση της βορειοδυτικής Κίνας, έχοντας προς βορράν την πιο νεκρή έρημο στον κόσμο, την έρημο Τακλιμακάν (το όνομα σημαίνει «όταν μπαίνεις εκεί μέσα, δεν βγαίνεις ποτέ»). Πρέπει να είσαι αποφασισμένος για να φτάσεις στο Χοτάν. Τρένο δεν υπάρχει. Πρέπει να πάρεις το λεωφορείο από το Κασγκάρ, που είναι αρκετές εκατοντάδες χιλιόμετρα βορειοδυτικά. Μέχρι πρόσφατα απαγορευμένος για τους ξένους, ο τόπος αυτός έχει μεγάλη ιστορία. Βρισκόταν πάνω στον Δρόμο του Μεταξιού και παρασκευάζουν ακόμη μετάξι εκεί με τον παλιό τρόπο. Αυτό που μου αρέσει περισσότερο είναι η αίσθηση που σου δίνει ότι δεν ανήκει σε κάποιο συγκεκριμένο έθνος, ούτε καν σε μια συγκεκριμένη ιστορική περίοδο». (Κόλιν Θέμπρον).

ΗΦΑΙΣΤΕΙΟ ΟΥΑΟΥ AN NA-ΜΟΥΣ. «Το ηφαίστειο αυτό ανακαλύφθηκε μόλις τον 20ό αιώνα και βρίσκεται 500 χιλιόμετρα μακριά από τον πολιτισμό, στη μέση της Λιβυκής Ερήμου. Ανεβαίνεις στην κορυφή κι ύστερα κατεβαίνεις στον κρατήρα, όπου υπάρχει μια τεράστια λίμνη περικυκλωμένη από φοίνικες. Δεν υπάρχει άλλο μέρος σαν κι αυτό. Τα άστρα είναι τόσο λαμπερά. Τη νύχτα κάνει αληθινό κρύο, αλλά η εμπειρία είναι μοναδική». (Κίρα Σαλάκ).

Mε ένα φανάρι λουξ κάτω από την ελιά

Θα συγχωρήσουν οι αναγνώστες την, για δεύτερη ημέρα, παρέκκλιση της στήλης από τη συνήθη θεματολογία της. Είναι ημέρα αποχαιρετισμού για όλους μας η σημερινή. Μα και η πιο δύσκολη ημέρα στη ζωή μιας γενναίας γυναίκας.

«... είναι τρεις ημέρες όπου μάντεψε τι εργάζομαι; Κλεισμένος μέσα εις το γραφείο μου, κάθομαι ανάμεσα από δύο περίφημες μοιρολογίστρες, τη θεια-Λάμπρω και τη θεια-Σοφιά, και γράφω όσα τραγούδια είναι συνηθισμένες να λένε εις τους πεθαμένους...

Έκραξα λοιπόν αυτές τες δυο μοιρολογίστρες και, αφού έταξα λαγούς με πετραχήλια, ω του θαύματος! Τες είδα πρώτα να αχνίσουνε (= χλωμιάσουν), ύστερα να κοκκινίσουνε. Έριξαν τες πλεξίδες τους εις την τραχηλιά τους. Ο ανασασμός τους έγινε συχνότερος και βροχή τα δάκρυα έρρεαν από τα βλέφαρά τους. Επιάστηκαν έπειτα με τα χέρια και άρχισαν το νεκρικό τραγούδι, το οποίο κάθε λίγο και το εσυντρόφευαν με βαριούς στεναγμούς και με παράπονα.

Εγώ έκανα το μέρος του πεθαμένου και έστεκα προσεχτικός και έγραφα στίχους, μα την αλήθεια, ωραιότατους και οπού ήθελε φέρουνε τιμή και δόξα εις τον μεγαλύτερο ποιητή...».

Σε αυτήν τη λησμονημένη περικοπή επιστολής του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη προς τον Λασκαράτο (Λευκάδα, 12.5.1859) αναφερόταν ο Γ. Π. Σαββίδης σε άρθρο του που δημοσιεύτηκε στα NEA στις 18 Οκτωβρίου 1994, με τίτλο «Ιταλιώτικα τραγούδια του έρωτα και του θανάτου». Μερικούς μήνες αργότερα, σε λόγο του με αφορμή την ανακήρυξή του σε επίτιμο δημότη της Λευκάδας, μίλησε για τους μυστικούς δεσμούς του με το νησί. Περιέγραψε τα ξένοιαστα παιδικά του χρόνια στο σπίτι ενός Λευκαδίτη στην Αθήνα, του Κυρίου Τσαρλαμπά. Απέτισε φόρο τιμής στον Νίκο Σβορώνο, διδάσκαλο και πνευματικό του πατέρα. Χάρις σ'εκείνον γνωρίστηκε με την προσωπικότητα και το έργο του Άγγελου Σικελιανού, που «δίπλα του δεν εχωρούσε άλλος».

Μέσω του Σικελιανού, ο Σαββίδης έφθασε στον Αριστοτέλη Βαλαωρίτη. «Και η τύχη θέλησε να συνδεθώ αδελφικά με την δισεγγονή του, την Κυρία Ελένη Βαλαωρίτη-Καραπαναγιώτη. Έτσι εγνώρισα κάπως επί τόπου την Αγία Μαύρα, εψάρεψα σαργούς στο Μεγανήσι, και χταπόδια στο Χελωνάκι, και ιδίως έζησα τη Μαδουρή, με προηλεκτρικές συνθήκες. Να διαβάζεις οικογενειακώς την "Κυρά Φροσύνη" με ένα φανάρι λουξ κάτω από την ελιά όπου έγραφε ο ποιητής, είναι μια ανεξίτηλη εμπειρία». (Όλα τα παραπάνω αποσπάσματα, από το βιβλίο του Γ. Π. Σαββίδη «Εδώδιμα Αποικιακά», Εκδ. Ερμής).

Την επομένη εκείνης της ομιλίας του στη Λευκάδα, ο Σαββίδης πέθανε. Το περασμένο Σάββατο πήγε να τον συναντήσει ο Λέων Καραπαναγιώτης. Κι έμεινε πίσω μια Κυρία, να τον θυμάται και να τον αγαπά με τα δικά της «τραγούδια του έρωτα και του θανάτου». Σ' αυτήν την ιδιαίτερη γυναίκα στέλνουμε σήμερα την πιο βαθιά μας αγάπη.

Σ' ένα μπαλκόνι του Kόσμου

«Ποιος είμαι; Ποιος υπήρξα;... Τρέμουν, τρίζουν τα κατάρτια και οι μορφές των αγίων... Ποιος άδει;... υπήρξα κάποτε, αυτό είναι η αλήθεια». Οδυσσέας Ελύτης

Σε ένα κείμενό του που δημοσιεύτηκε σ' αυτήν εδώ την εφημερίδα πριν από δεκαπέντε χρόνια, στις 8 Σεπτεμβρίου του 1990, ο Μιχάλης Ράπτης αναφερόταν στην ιστορία ενός Ανδριώτη καπετάνιου που, όταν κατάλαβε «πως από αγιάτρευτη αρρώστια θα τον κονταροχτυπούσε γρήγορα η ρομφαία του θανάτου», έβαλε τα καλά του και βγήκε στον δρόμο. Ρίχνοντας ματιές ζερβά, δεξιά, σε τοπία του νησιού του, περπάτησε μέχρι που έφθασε σ' έναν απόκρημνο βράχο. Από 'κεί κοίταξε μπροστά του για κάμποσο τη θάλασσα, «βούτηξε και πρέπει να κολύμπησε, λένε, πολύ ώς την τελευταία του αναπνοή, για να βρεθεί νεκρός πια, από το νησί του στη Σέριφο».

Ο καπετάνιος αγαπούσε τη θάλασσα και είχε την πολυτέλεια να διαλέξει το τέλος που του ταίριαζε, μια «έξοδο διά θαλάσσης». Ένας άλλος καπετάνιος, που άφησε προχθές την τελευταία του πνοή, δεν είχε την ίδια τύχη. H Μοίρα δεν τον άφησε να διαλέξει ένα «ευ θνήσκειν» ισάξιο με το «ευ ζην» που χαρακτήριζε κάθε ημέρα της ύπαρξής του. Όμως, μη γελιέστε: τη στιγμή του τέλους, εκείνος τη διάλεξε. Την Αλεξάνδρεια την αποχαιρέτησε όπως έπρεπε, «στημένος σ' ένα μπαλκόνι του Κόσμου, όπως τον είδαν οι αισθήσεις του και τον φαντάστηκε ο νους του». Τα τελευταία εκείνα λόγια του Αίαντα τα ψιθύρισε κι εκείνος, κι ας ήταν λίγοι εκείνοι που τον άκουσαν, λίγοι, αλλά οι πιο αγαπημένοι: «Ω θάνατε, θάνατε, έλα βοήθησέ με, είναι η στιγμή, αλλά με Σένα θα 'χω καιρό πολύ να συζητήσω, όταν εκεί κάτω σε συναντήσω».

Στον Λέοντα Καραπαναγιώτη δεν οφείλει απλώς αυτή η στήλη την ύπαρξή της. Δεν του οφείλει απλώς ο υπογράφων την ίδια τη δημοσιογραφική του υπόσταση. Το χρέος είναι πολύ μεγαλύτερο, κι έχει σχέση με βαθύτερα πράγματα. Με μαθήματα ανθρωπισμού, δημοκρατίας και ήθους. Με μακρές συζητήσεις για συγγραφείς, ποιητές και φιλοσόφους. Με άρθρα, με ταινίες, με ταξίδια, με συναυλίες, μα πάνω απ' όλα με βιβλία, όλων των ειδών τα βιβλία, ιστορικά, πολιτικά, φιλοσοφικά, τουλάχιστον πέντε δικοί του Αϊζάια Μπερλίν κοσμούν τη βιβλιοθήκη, δίπλα τους βιβλία για το Γκουλάγκ, για το Βερολίνο, για την Αφρική, για τη Μαφία, το Βιετνάμ, τον Στάλιν, τον Ντε Γκωλ, τον Μαρξ, τον Πρίμο Λέβι και τον Έντουαρντ Σαΐντ. «Λιγότερο καλό παρ' ότι φαίνεται», σημειώνει στο Inventing Ruritania, «πιο δασκαλίστικο παρ' ότι δείχνει, αλλά όχι αδιάφορο και, ακόμα, στο τέλος ενδιαφέρον για το πώς οι άλλοι Βαλκάνιοι δεν πρέπει να μας θεωρούν εμάς τελείως Βαλκάνιους. Πάλι καλά!».

Μα πέρα κι από τα βιβλία, είναι τα βλέμματα που μένουν, οι γενναιόδωρες χειρονομίες, τα συνωμοτικά χαμόγελα και τα τρανταχτά γέλια, οι προστατευτικές φτερούγες, κι εκείνο το άγγιγμα του χεριού, τρυφερό μέχρι το τέλος.

Ευχαριστώ Καπετάνιε.

H ισορροπία των αναγκών

Στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα, η ειρήνη που επικράτησε στην Ευρώπη στηριζόταν στη λεγόμενη «ισορροπία του τρόμου»: η πυρηνική ισχύς των μεγάλων δυνάμεων λειτουργούσε αποτρεπτικά, αφού όλοι ήξεραν ότι τυχόν επίθεση του ενός θα οδηγούσε σε απάντηση του άλλου, με αποτέλεσμα την ολική καταστροφή. H πρόσφατη κρίση του φυσικού αερίου και ο «ειρηνικός» τρόπος με τον οποίο διευθετήθηκε αναδεικνύουν μια νέα ισορροπία, που στηρίζεται και αυτή στην αποτροπή: την «ισορροπία των αναγκών». H Ρωσία έχει ανάγκη τη Δύση, γιατί χωρίς αυτήν δεν θα μπορέσει να ενταχθεί πλήρως στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία. H Δύση έχει ανάγκη τη Ρωσία, γιατί χωρίς τα προϊόντα της θα βυθιστεί σε ενεργειακή κρίση. Κι έτσι, κανείς δεν πυροβολεί πρώτος.

H νέα αυτή ισορροπία συνοδεύεται από ένα φαινόμενο γνωστό από τα παλιά: τον ιμπεριαλισμό της ενέργειας. Αν τη δεκαετία του '70 ο OPEC είχε χρησιμοποιήσει το όπλο του πετρελαίου για να επηρεάσει την πολιτική της Δύσης στη Μέση Ανατολή, η Ρωσία χρησιμοποιεί σήμερα το όπλο του φυσικού αερίου σε μια προσπάθεια να ανασυγκροτήσει την παλιά της σφαίρα επιρροής. Την ίδια τακτική χρησιμοποιούν και δύο χώρες της Λατινικής Αμερικής: η Βενεζουέλα του Ούγκο Τσάβες και η Βολιβία του Έβο Μοράλες εκμεταλλεύονται τον ενεργειακό τους πλούτο για να συνάψουν περιφερειακές συμμαχίες και να απαλλαγούν από τη δυτική κηδεμονία.

Εκτός όμως από τον ιμπεριαλισμό των παραγωγών, υπάρχει και ο ιμπεριαλισμός των καταναλωτών. Όπως επισημαίνει στην Γκάρντιαν ο Ντέιβιντ Λίτβιν, συγγραφέας του βιβλίου «Αυτοκρατορίες του Κέρδους: Εμπόριο, Κατάκτηση και Συντεχνιακή Ευθύνη», δυτικές επιχειρήσεις και κυβερνήσεις συνεργάζονται για τον έλεγχο νέων εδαφών που θα τους επιτρέψουν να μειώσουν την εξάρτησή τους από τη Μέση Ανατολή. Γύρω από την Κασπία, τα πολιτικά συμφέροντα της Δύσης συγκρούονται και πάλι μ' εκείνα της Ρωσίας. H διαδρομή του νέου αγωγού της ΒΡ από το Αζερμπαϊτζάν προς την Τουρκία αποτέλεσε αντικείμενο σφοδρής γεωπολιτικής σύγκρουσης μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Στο παιχνίδι έχουν μπει δυναμικά η Ιαπωνία και η Κίνα, με τις πετρελαϊκές επιχειρήσεις της δεύτερης να αναζητούν συμμαχίες με κυβερνήσεις της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής.

H ενεργειακή ασφάλεια, τονίζει ο Λίτβιν, είναι τόσο σημαντική για τη λειτουργία των καπιταλιστικών οικονομιών ώστε κανείς δεν τολμά να την αφήσει στις δυνάμεις της αγοράς. H «ισορροπία των αναγκών» επιτάσσει τη συνεργασία καταναλωτών και παραγωγών. Οι πρώτοι πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τα μακροπρόθεσμα συμφέροντα των δεύτερων αντί να υποστηρίζουν διεφθαρμένα καθεστώτα ή να προβαίνουν σε κακοσχεδιασμένες στρατιωτικές επιχειρήσεις. Οι δεύτεροι πρέπει να κατανοήσουν ότι οι ωμοί εκβιασμοί και η νοσταλγία των αυτοκρατοριών πλήττουν την αξιοπιστία τους. Αργά ή γρήγορα, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο θα δώσουν τη θέση τους σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Μέχρι τότε, θα πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες ώστε ο ιμπεριαλισμός της ενέργειας να μην οδηγήσει σε νέο πόλεμο.

H θρησκεία της μελαγχολίας

Κατά γενική ομολογία εντυπωσιακή, η έκθεση για τη Μελαγχολία στο Grand Palais του Παρισιού τελειώνει σε μία εβδομάδα και δυστυχώς δεν θα προλάβουμε να τη δούμε. Αυτήν τη λατρεία της μελαγχολίας, όμως, μήπως πρέπει να την ξανασκεφθούμε;

H Νάνσυ Χιούστον διακρίνει δύο είδη μελαγχολίας. Το ένα είναι η μελαγχολία ως παθολογία: η Καναδή συγγραφέας γνωρίζει καλά αυτό το φαινόμενο, η δυστυχία και η κατάθλιψη αποτελούν παλιούς της συντρόφους, χάρις στην ύπαρξή τους, παρά την ύπαρξή τους, γράφει τα βιβλία της, το παραδέχεται. Το δεύτερο είδος, που σκοπίμως συγχέεται με το πρώτο, είναι η μελαγχολία ως φιλοσοφία. Είναι μια αντίληψη που έχει γίνει η θρησκεία των σύγχρονων καλλιτεχνών και διανοουμένων και μπορεί να συμπυκνωθεί στη φράση: «Αφού είμαστε καταδικασμένοι να πεθάνουμε, η ζωή δεν έχει κανένα νόημα». Είναι εκείνο το απόσπασμα από τον «Πέπλο» του Μίλαν Κούντερα (Εκδ. Εστία, μετάφραση Γιάννη Χάρη): «Γιατί όλα είναι διά μιας ξεκάθαρα: η ανθρώπινη ζωή καθαυτήν είναι ήττα. Το μόνο που μας μένει απέναντι σ' αυτήν την αναπότρεπτη ήττα που λέγεται ζωή είναι να προσπαθήσουμε να την κατανοήσουμε. Εδώ βρίσκεται ο λόγος ύπαρξης της τέχνης του μυθιστορήματος».

Γιατί τόση μαυρίλα; Πώς και από ποιους αναγορεύτηκε η μελαγχολία σε μια διαχρονική αλήθεια; Γνωρίζουμε μερικούς από τους ενόχους: Μπωντλαίρ, Φλωμπέρ, Κάφκα, Νίτσε. Οι κληρικοί αυτής της λαϊκής εκκλησίας, γράφει η Χιούστον στη Λιμπερασιόν, θέλουν να μας πείσουν ότι έχουμε να επιλέξουμε ανάμεσα σε δύο και μόνο χρώματα: το μαύρο (που είναι γι' αυτούς η μόνη αλήθεια) και το ροζ (το γλυκανάλατο, το επιτηδευμένο). Όποιος διατρέξει την έκθεση στο Grand Palais και ξεφυλλίσει τα δεκάδες έντυπα που τη συνόδευσαν παρατηρεί ότι η τρέλα εξυμνείται, η κατάθλιψη εξιδανικεύεται, ο «μαύρος ήλιος» είναι ο μόνος αληθινός, ο μόνος αποδεκτός ήλιος πάνω από το κεφάλι μας. Συγγραφείς, φιλόσοφοι και ιστορικοί της τέχνης υποστηρίζουν ότι η καλλιτεχνική διάνοια ήταν πάντα συνδεδεμένη με την κατάθλιψη, κάτι που είναι πιθανό. Υποστηρίζουν όμως ακόμη - κάτι που είναι συζητήσιμο - ότι οι καλλιτέχνες έχουν πρόσβαση στην «αλήθεια» της ανθρώπινης ύπαρξης, και ότι η αλήθεια αυτή είναι οπωσδήποτε μαύρη. Από αυτήν τη θρησκεία της τέχνης αποκλείονται έτσι όλοι εκείνοι, η συντριπτική πλειονότητα του ανθρωπίνου είδους, που καταφέρνουν να δώσουν ένα νόημα στην ύπαρξή τους μέσα από την καθημερινότητά τους: τον έρωτα, τη φιλία, τη δουλειά, τη γέννα, την κηπουρική, το τάι-τσι, το παραπέντε ή τους πιθήκους μπονόμπο.

Παρατηρώντας μια γειτόνισσα που φρόντιζε τα λουλούδια της, η Βιρτζίνια Γουλφ έγραφε κάπου: «H Μαντάμ Σαράς στον κήπο της: ίσως αυτό να είναι η αλήθεια». Κι αν δεν είναι H αλήθεια, είναι ασφαλώς κι αυτό MIA αλήθεια. Που κανείς διανοούμενος, στο όνομα κανενός αξιώματος, δεν μπορεί να μηδενίσει.

Λόγια ελευθερίας

Σ' αυτή την αίθουσα σύνταξης δεν υπάρχουν τηλέφωνα ούτε Internet. Οι δημοσιογράφοι δεν ενημερώνονται από ειδησεογραφικά πρακτορεία, αλλά από πέντε εφημερίδες που δεν αγοράζουν καν οι ίδιοι. Το δελτίο που μεταδίδουν, πάντως, είναι άρτιο.

Οι φυλακές «Λα Φελιτσίνα» βρίσκονται λίγο έξω από το Σαλούτσο, στο Πιεμόντε της Ιταλίας. Ομολογουμένως, έχουν πολλά πλεονεκτήματα. Πρώτα απ' όλα, είναι ωραίο το περιβάλλον, στους πρόποδες του βουνού. Ύστερα, η διευθύντρια είναι μια νέα κοπέλα, μόλις 35 ετών, που καταλαβαίνει ότι πίσω από τα κάγκελα βρίσκονται άνθρωποι με ανάγκες και δικαιώματα. Όταν λοιπόν μια ομάδα κρατουμένων τής παρουσίασε την ιδέα, τη δέχθηκε αμέσως. Και εξασφάλισε από την κοινότητα οικονομική βοήθεια 1.500 ευρώ για να αγοραστεί ο αναγκαίος εξοπλισμός: μια βιντεοκάμερα, ένας υπολογιστής, δύο μόνιτορ κι ένα μικρόφωνο. Τα υπόλοιπα τα αγόρασαν οι κρατούμενοι με δικά τους έξοδα. Κι έτσι γεννήθηκε το πρώτο δελτίο ειδήσεων αποκλειστικά από φυλακισμένους. Ο τίτλος του, «Λόγια ελευθερίας».

Το δελτίο μεταδίδεται μέσω κλειστού κυκλώματος σε όλα τα κελιά. Ξεκινά κάθε μεσημέρι στις 3.30 ακριβώς και διαρκεί μισή ώρα. Στην αρχή γίνεται μια ανασκόπηση του Τύπου και ακολουθούν ειδήσεις από τη ζωή στη φυλακή, αξιοπερίεργα, αλλά και επίκαιρα θέματα που συλλέγουν οι κρατούμενοι από την ιστοσελίδα των φυλακών της Πάδοβα (www.ristretti.it). Όλοι είναι αυτοδίδακτοι κι έτσι χρειάζεται ένας συντονισμός, που τον έχει αναλάβει ένας δεσμοφύλακας. Δύο Μαροκινοί κρατούμενοι διαβάζουν ειδήσεις στα αραβικά και δύο Αλβανοί στα αλβανικά. Το προϊόν είναι εντυπωσιακό, αν και οι συντελεστές του δελτίου έχουν τον ίδιο αντίπαλο που έχουν και οι κανονικοί δημοσιογράφοι: τον χρόνο. «Μπορούμε να βρισκόμαστε στην αίθουσα σύνταξης μόνο συγκεκριμένες ώρες, από τις 9 ώς τις 11 το πρωί κι από τη μία ώς τις 4 το απόγευμα. Όπως καταλαβαίνετε, χάνουμε τα διαλείμματα», λέει στη Ρεπούμπλικα ο 54χρονος Πανκράτσιο Κιρούτσι, ένας από τους δύο αρχισυντάκτες. «Με τα εργαλεία που έχουμε, το μοντάζ απαιτεί πολύ χρόνο. Αλλά είμαστε ευχαριστημένοι, καταφέρνουμε να σπάσουμε λίγο την τρομερή απομόνωση της φυλακής. Κι ύστερα, μεταδίδουμε ειδήσεις. Το ξέρατε ότι στις φυλακές του Ορβιέτο φτιάχνουν το καλύτερο κρασί; Ή ότι από τα 61.000 άτομα που κρατούνται αυτή τη στιγμή στις ιταλικές φυλακές, τα 16.000 έχουν ψυχολογικά προβλήματα;».

Ευχαριστημένοι είναι και οι 380 κρατούμενοι της «Λα Φελιτσίνα», που διατηρούν μια καλή επαφή με τον έξω κόσμο. Ο επόμενος στόχος είναι να επεκταθεί αυτή η πρωτοβουλία, στο δελτίο ειδήσεων να προστεθούν ταινίες, ντοκιμαντέρ, αθλητικές εκδηλώσεις, μια συνδρομή στο Sky θα βοηθούσε, όπως και η αγορά καλύτερων μηχανημάτων, πιο σύγχρονων, πιο αξιόπιστων. H διευθύντρια των φυλακών, η Μάρτα Κοσταντίνο, τα συζητάει όλα, αλλά έχει ανάγκη από βοήθεια. Μέχρι στιγμής, πάντως, δεν έχει κανένα πρόβλημα. «Τους εμπιστεύομαι και με εμπιστεύονται», λέει.

Pήγματα στο τείχος

H πρώτη απεργία σε κινεζική εφημερίδα. Το πρωτοχρονιάτικο κύριο άρθρο ενός επίσημου περιοδικού που καταγγέλλει τους χειρισμούς του καθεστώτος. Επικίνδυνα ρήγματα ανοίγουν στο Σινικό Τείχος.

«Για το 2006, ευχόμαστε να μη σταλούν άλλοι μεταλλωρύχοι να πεθάνουν κάτω από τη γη. Ευχόμαστε κάθε θανατική καταδίκη να επανεξετάζεται από πιο ειδικούς δικαστές, ώστε να αίρεται κάθε αμφιβολία για την ενοχή, ακόμη κι αν αυτό οδηγεί σε καθυστερήσεις. Ευχόμαστε κάθε εργάτης που έρχεται από την επαρχία να εισπράττει τον μισθό που του αντιστοιχεί ύστερα από ένα χρόνο σκληρής δουλειάς, κι όταν αυτό δεν συμβαίνει, να μπορεί να προσφεύγει στη δικαιοσύνη. Ευχόμαστε να μην αποκλείεται κανείς ασθενής από το νοσοκομείο επειδή δεν έχει να πληρώσει. Ευχόμαστε να μην είναι αναγκασμένο κανένα παιδί να αφήσει το σχολείο επειδή η οικογένειά του είναι φτωχή. Ευχόμαστε οι τοπικές αρχές να διοικούν τις πόλεις με βάση τις αρχές του ανθρωπισμού και να μη διώχνουν τους ζητιάνους επειδή χαλάνε την εικόνα του δήμου. Ευχόμαστε να έχουν οι πολίτες έγκαιρη και πλήρη ενημέρωση όταν σημειώνεται μια περιβαλλοντική καταστροφή ή ξεσπά μια επικίνδυνη επιδημία. Πάνω απ' όλα, όμως, ευχόμαστε να είναι σεβαστά τα συνταγματικά δικαιώματα κάθε μέλους της κοινωνίας μας, χωρίς καμιά διάκριση».

Μπορεί να φανταστεί κανείς μια πιο οξεία κριτική του κινεζικού καθεστώτος από αυτό το κύριο άρθρο, που δημοσιεύτηκε την Πρωτοχρονιά στο επίσημο εβδομαδιαίο περιοδικό China News και αναμεταδόθηκε από το πρακτορείο Νέα Κίνα; Οι τόνοι είναι χαμηλοί. Ευθείες κατηγορίες δεν εκτοξεύονται εναντίον κανενός. Όποιος διαβάζει όμως αυτό το κείμενο - όσα εκατομμύρια άνθρωποι δηλαδή διαβάσουν αυτό το κείμενο - συναντά συμπυκνωμένα όλα τα εγκλήματα που έχουν διαπραχθεί τα τελευταία χρόνια στην Κίνα. Και γεννιέται μέσα του η ελπίδα ότι, δεν μπορεί, κάτι θα αλλάξει, αφού ο ίδιος ο προπαγανδιστικός μηχανισμός του κράτους αναγνωρίζει τη διάπραξη αυτών των εγκλημάτων κατά των εργατών, των μαθητών, των αρρώστων, του περιβάλλοντος.

Αλλά η ελπίδα είναι πρόωρη. Το ευχετήριο άρθρο δημοσιεύτηκε σε μια στιγμή που μια άλλη εφημερίδα, η Beijing News, έχει κατεβεί σε απεργία σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την απόλυση του αρχισυντάκτη της και δύο βοηθών του. Είναι η πρώτη φορά που γίνεται απεργία σε μια κινεζική εφημερίδα. Αν τα αίτια της απόλυσης του Γιανγκ Μπιν και των δύο συνεργατών του δεν έγιναν γνωστά, όλα δείχνουν ότι πληρώνουν για τη δημοσίευση μιας σειράς άρθρων για σκάνδαλα διαφθοράς που απασχολούν τα δύο τελευταία χρόνια την κινεζική κοινωνία. Το κλίμα είναι βαρύ. «Δεν πρόκειται να κάνουμε πίσω. Θα πεθάνουμε, αλλά τουλάχιστον θα είναι ένας ωραίος θάνατος», έγραψε στο blog του ένας άλλος δημοσιογράφος της Beijing News, ο Ουανγκ Σιαοσάν. Αλλά το μήνυμά του αποσύρθηκε αμέσως από τους λογοκριτές, λίγοι πρόλαβαν να το διαβάσουν.

Aς πέσει τουλάχιστον ο Mπερλουσκόνι...

Υγεία, τύχη, έρωτα και χρήμα: αυτές είναι οι ρεαλιστικές ευχές ενός από τους πιο ρομαντικούς «συνομιλητές» αυτής της στήλης, ενός μπλόγκερ που ακούει στο όνομα Μαύρο Πρόβατο. Όπως λέει και το γνωστό ρητό, καλύτερα πλούσιος και υγιής…

H διάθεση είναι καλή, έξω έχει ήλιο, η μπάντα του δήμου παίζει γιορτινές μουσικές, είδαμε καλούς φίλους αυτές τις μέρες και φάγαμε καλά, καινούργια χρονιά ξεκινά, παράπονο δεν έχουμε, το άγχος να κτυπήσουμε, κι όλα θα πάνε καλά. Αρκεί να μην κοιτάμε πολύ γύρω μας. Γιατί η αλήθεια είναι ότι οι προοπτικές σε διάφορα σημεία της γης όπου «ταξιδεύει» αυτή η στήλη δεν είναι και τόσο καλές. Από την Παλαιστίνη ώς την Αφρική, κι από τις Ηνωμένες Πολιτείες ώς την Ευρώπη, πρέπει να είναι κανείς αθεράπευτα αισιόδοξος για να πιστεύει ότι το 2006 θα αλλάξουν τα πράγματα προς το καλύτερο. Μπορεί να συνηθίζει να βλέπει την καλή πλευρά των πραγμάτων. Δεν μπορεί όμως να παραγνωρίζει την πραγματικότητα.

Για να ξεκινήσουμε από την ευρύτερη γειτονιά μας, η επιτυχία της πρόσφατης συνόδου κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν μπορεί να συγκαλύψει τα αδιέξοδα στα οποία οδήγησε η απόρριψη του Ευρωσυντάγματος. H Ευρώπη βρίσκεται στο χειρότερο σημείο της εδώ και τρεις δεκαετίες, παρατηρεί ο ιστορικός Τόνυ Τζουντ στον δικτυακό τόπο OpenDemocracy. Κι αν αυτό είναι μια κακή είδηση για τους λαούς της, είναι ακόμη χειρότερη για εκείνους που ονειρεύονται να ενταχθούν σ' αυτήν, όπως είναι οι Σέρβοι, οι Τούρκοι, οι Σλαβομακεδόνες. Καινούργιες ιδέες δεν κυκλοφορούν. Στα δεξιά της πολιτικής ζωής, μονάχα ο Ντέηβιντ Κάμερον, ο νέος αρχηγός των Τόρυδων, μοιάζει να έχει κάτι να πει. Στ' αριστερά, όπου θα περίμενε κανείς περισσότερα, ακούγονται κάπως ενδιαφέροντα πράγματα μονάχα στη Σκανδιναβία.

Στην άλλη όχθη του Ατλαντικού, ακόμη και οι πιο ψύχραιμοι παρατηρητές διακρίνουν την αρχή του τέλους του Αμερικανικού Αιώνα και του Αμερικάνικου Τρόπου Ζωής. H αιματοχυσία στο Ιράκ, ο τυχοδιωκτισμός του Μπους και της ομάδας του, η όξυνση των κοινωνικών ανισοτήτων και η γενικότερη συντηρητική στροφή μπορεί να ενθουσιάζουν τους κατ' επάγγελμα Αντιαμερικανούς, αποτελούν όμως κακούς οιωνούς για το μέλλον. Αν, για παράδειγμα, επιβεβαιωθούν οι προβλέψεις για κέρδη της Χαμάς στα παλαιστινιακά εδάφη και του Σαρόν στο Ισραήλ, θα χρειαστεί μια ισχυρή αμερικανική κυβέρνηση για να μην αναφλεγεί και πάλι η Μέση Ανατολή. Και τέτοια κυβέρνηση δεν διαφαίνεται σ'αυτή τη δεκαετία.

Ελπίδες μπορεί λοιπόν να διατηρεί κανείς μόνο σε «τοπικό» επίπεδο. Δεν αποκλείεται, ας πούμε, να χάσει ο Μπερλουσκόνι στις εκλογές του Απριλίου. Ο αντίπαλός του δεν είναι κανένας ριζοσπάστης. Μια κυβερνητική αλλαγή στην Ιταλία δεν πρόκειται να αλλάξει το βαρύ κλίμα στην Ευρώπη. Το «μαύρισμα» όμως ενός από τους πιο διεφθαρμένους, κυνικούς και αδίστακτους πολιτικούς που έχουν περάσει τις τελευταίες δεκαετίες θα επιτρέψει τουλάχιστον έναν στεναγμό ανακούφισης.