Ο γάτος του είναι µατάκιας

Το ερώτηµα έχει τεθεί πολλές φορές: µα γιατί οι Ιταλοί ψηφίζουν έναν άνθρωπο σαν τον Μπερλουσκόνι;Εχουν δοθεί εξίσου πολλές απαντήσεις, πολιτικού, ιστορικού και ψυχαναλυτικού χαρακτήρα. Μία ακόµη ίσως να βρίσκεται στην ακόλουθη ιστορία.Ενας εξηντάχρονος κάτοικος του Μιλάνου προσέφυγε τον περασµένο µήνα στο δικαστήριο της ιταλικής Ενωσης για τα δικαιώµατα των ζώων (AIDAA) και ζήτησε να απαγορευτεί η είσοδος του γάτου του στο υπνοδωµάτιο. Οπως εξήγησε στον ελαφρώς έκπληκτο δικαστή, ο γάτος τον κοιτάζει επίµονα την ώρα που κάνει έρωτα, µε αποτέλεσµα να µην µπορεί να ανταποκριθεί στα συζυγικά του καθήκοντα. «Ψέµατα, αυτός δεν µε θέλει πια!», φώναξε η σαραντάχρονη γυναίκα του, εξηγώντας ότι το ζωντανό κοιµάται µαζί τους εδώ και πέντε χρόνια και µέχρι τώρα όλα πήγαιναν καλά. Τέλος πάντων, σχετικά καλά...

Εντάξει, αυθαιρετούµε, ο τύπος είναι λίγο βλαµµένος αλλά µπορεί να µην ψηφίζει Μπερλουσκόνι. Για άλλο λόγο µας κίνησε το ενδιαφέρον αυτή η χαριτωµένη ιστορία. Είναι πράγµατι οι γάτες – ή και άλλα κατοικίδια ζώα – «µατάκηδες»; Αντλούν πράγµατι ικανοποίηση όταν κοιτάζουν ένα ζευγάρι να κάνει έρωτα; Πολλοί απ’ αυτούς που έχουν γάτες απαντούν θετικά. Εχει δηµιουργηθεί µάλιστα και σελίδα στο facebook µε τίτλο «Ο γάτος µου (ή ο σκύλος µου) είναι µατάκιας». Η επιστήµη όµως δεν µπορείνα στηρίξει αυτήν την άποψη. Οπως επισηµαίνει η Νίνα Μοντανέ στο Slate.fr, µια γάτα δεν µπορεί να συσχετίσει την ερωτική πράξη των ανθρώπων µε την αναπαραγωγή, γιατί η δική της σεξουαλική λειτουργία είναι τελείως διαφορετική. Είναι αλήθεια ότι η µυρωδιά του αφεντικού της είναι διαφορετική όταν είναι γυµνός, αφού δεν ανακατεύεται µε τη µυρωδιά των ρούχων. Κατά τα άλλα, όµως, η γάτα παρατηρεί ένα ζευγάρι που κάνει έρωτα µε το ίδιο ενδιαφέρον που το κοιτάζει όταν µαγειρεύει.

Παρ’ όλα αυτά, ο Ιταλός δεν είναι ο µόνος που αισθάνεται αµήχανα µπροστά σε µια γάτα. Και ο Ζακ Ντεριντά διηγείται ένα ανάλογο συναίσθηµα στο βιβλίο του «Το αυτοβιογραφικό ζώο» (εκδ. Galilée, 1999). «Μπροστά στη γάτα που µε παρατηρεί γυµνό, αισθάνοµαι άραγε ντροπή όπως ένα ζώο που δενέχει πια συναίσθηση της γύµνιας του; Ή, αντίθετα, αισθάνοµαι ντροπή όπως ένας άνθρωπος που διατηρεί την αίσθηση της γύµνιας; Ποιος είµαι λοιπόν; Τι είµαι; Ποιον να ρωτήσω, αν όχι τον άλλο; Ή µήπως να ρωτήσω την ίδια τη γάτα;».

∆εν ξέρουµε αν ο δικαστής του Μιλάνου έχει διαβάσει αυτό το βιβλίο. Αποφάσισε πάντως να δώσει µια ευκαιρία στον µηνυτή. Για διάστηµα τριών µηνών, η είσοδος του γάτου του στο υπνοδωµάτιο απαγορεύεται. Αν ο Ιταλός δεν ανακάµψει σεξουαλικά, τότε θα υποβληθεί υποχρεωτικά σε ιατρικές εξετάσεις. Κι αν αποδειχθεί ότι έχει πρόβληµα, ο γάτος θα επιστρέψει θριαµβευτικά κάτω από το πάπλωµα. Κι ο ίδιος θα πρέπει µάλλον να βρει αλλού να µείνει.

Ιδέες υπάρχουν

Ο Κάρλο Ρούµπια είναι ιταλός φυσικός στοιχειωδών σωµατιδίων, τιµήθηκε µε το Νοµπέλ Φυσικής το 1984 και υπήρξε διευθυντής του ευρωπαϊκού κέντρου πυρηνικών ερευνών (CERN). Από τον περασµένο Ιούνιο διευθύνει το Ινστιτούτο προχωρηµένων µελετών βιωσιµότητας του Πότσδαµ, ενός κέντρου που υποστηρίζεται από τη γερµανική κυβέρνηση και στο οποίο εργάζονται φυσικοί, χηµικοί, οικονοµολόγοι και κοινωνικοί επιστήµονες απ’ όλον τον κόσµο. Ο στόχος τους είναι απλός: να παράγουν ιδέες. Και οι ιδέες πουπαρήγαγαν για τη µετά Φουκουσίµα εποχή παρουσιάζουν ξεχωριστό ενδιαφέρον.

Η αντίδραση των ειδικών στην πυρηνική καταστροφή της Ιαπωνίας, λέει ο Ρούµπια στην Κοριέρε ντέλα Σέρα, θα είναι να τοποθετήσουν τις αντλίες πιο ψηλά, ώστε να είναι προστατευµένεςαπό το τσουνάµι. Αλλά το πρόβληµα είναι διαφορετικής φύσης: τα σηµερινά πυρηνικά εργοστάσια στηρίζονται στο µοντέλο των πιθανοτήτων. Σύµφωνα µε το µοντέλο αυτό, αντιστοιχεί ένα ατύχηµα σε 100.000 αντιδραστήρες. Στην πράξη, όµως, ηαλληλουχία των συµβάντων επισπεύδει το ατύχηµα. Ακόµη και στους αντιδραστήρες νέας γενιάς οι τροποποιήσεις είναι διακοσµητικές.

Χρειάζεται λοιπόν κάτι ριζικά διαφορετικό. Κι αυτό, σύµφωνα µε τον Ρούµπια, είναι οι αντιδραστήρες θορίου, ενός µετάλλου που αφθονεί στη φύση. Τα πλεονεκτήµατα των αντιδραστήρων αυτών είναι ότι δεν παράγουν πλουτώνιο (που µπορεί να χρησιµοποιηθεί για την κατασκευή πυρηνικών όπλων), ότιτα απόβλητά τους πρέπει νααποθηκεύονται για 500 και όχι 10.000 χρόνια και ότι για την παραγωγή ενός γιγαβάτ ενέργειας απαιτείται µόλις ένας τόνος θορίου τον χρόνο (έναντι 3,5 εκατοµµυρίων τόνων άνθρακα ή 200 τόνων ουρανίου 235).

Εκεί βρίσκεται το µέλλον της πυρηνικής ενέργειας, σύµφωνα µε τον ιταλό Nοµπελίστα. Και αυτοί που το κατάλαβαν πρώτοι ήταν οι Κινέζοι και οι Ινδοί, που υπολογίζουν ότι το θόριο µπορεί να καλύψει τις ενεργειακές τους ανάγκες για τα επόµενα 20.000 µε 30.000 χρόνια. Οι πρώτοι εγκαινίασαν επίσηµα αυτή την τεχνολογία τον περασµένο Ιανουάριο και οι δεύτεροι έχουν εκπονήσει προχωρηµένες µελέτες.

Το think tank του Ρούµπια έχει όµως κι άλλες ιδέες. Μία από αυτές απαντά στο ερώτηµα τι θα πάρει τη θέση του πετρελαίου όταν εξαντληθεί. «Κάτι υγρό, όπως κάνουν οι Βραζιλιάνοι µε την αιθανόλη που παράγεται από τα φυτά. Εµείς όµως θα κάνουµε κάτι άλλο: θα παγιδεύσουµε το διοξείδιο του άνθρακα που ήδηπαράγεται και θα το αναµείξουµε µε υδρογόνο. Θα παραγάγουµε έτσι µεθανόλη, την οποία στη συνέχεια θα µετατρέψουµε σε άλλες χρήσιµες ουσίες, από αιθανόλη µέχρι ουρία καιρητίνες. Ετσι, το διοξείδιο του άνθρακα από πρόβληµα θα γίνει λύση». Μια άλλη ιδέα είναιη χρησιµοποίηση του «φλεγόµενου πάγου» (burning ice), µιας χηµικής ουσίας που περικλείει µεθάνιο και συναντάται σε τεράστιες ποσότητες στη φύση.

Είναι φανερό λοιπόν ότι τα πράγµατα στο ενεργειακό πεδίο δεν είναι απελπιστικά. Ιδέες υπάρχουν, για να παραφράσουµε ένα οικείο σύνθηµα. Αρκεί κάποιοι να τις αξιοποιήσουν.

Αντάρτες, αυτοί οι άγνωστοι

Οι ιστορικοί ξέρουν καλύτερα, αλλά το φαινόµενο πρέπει να είναι πρωτοφανές: οι µεγαλύτερες δυνάµεις του πλανήτη εξαπέλυσαν µια επικίνδυνη και πανάκριβη στρατιωτική επιχείρηση για να υποστηρίξουν µια οµάδα ανταρτών για τους οποίους ελάχιστα πράγµατα είναι γνωστά. Την περασµένη εβδοµάδα, κάποιοι απ’ αυτούς συναντήθηκαν στο ξενοδοχείο «Raphael» του Παρισιού µε µέλη της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας της Γαλλίας και τους διαβεβαίωσαν για δύο πράγµατα. Πρώτον, ότι το κράτος που θα οικοδοµήσουν θα είναι δηµοκρατικό και κοσµικό. ∆εύτερον, ότι όλα τα πετρελαϊκά συµβόλαια που έχουν υπογραφεί θα τηρηθούν κατά γράµµα. Οσο για την ταυτότητά τους, ο Αλί Ζεϊντάν – που ζει µεταξύ Βεγγάζης, Γερµανίας και Καΐρου – είπε τα εξής: «Το µεταβατικό Συµβούλιο έχει 31 µέλη, από τα οποία µόνο τα 8 έχουν δηµοσιοποιήσει τα ονόµατά τους. Οι υπόλοιποι ζουν σε περιοχές που ελέγχονται ακόµη από τα στρατεύµατα του Καντάφι. ∆ουλεύουν επίσης για µας χίλιοι µηχανικοί, γιατροί, δικηγόροι και καθηγητές πανεπιστηµίου, πολλοί από τους οποίους έχουν σπουδάσει στο εξωτερικό».

(Οι αντιπρόσωποι των ανταρτών αποκάλυψαν επίσης ότι το αγαπηµένο σύνθηµα των παιδιών της Βεγγάζης είναι «One, two, three, viva Sarkozy!»…).

Για µερικά πράγµατα µπορούµε πράγµατι να είµαστε σίγουροι. Πρώτα απ’ όλα, οι εξεγερµένοι δεν έχουν καµιά σχέση µε την Αλ Κάιντα, όπως υποστηρίζει ο Καντάφι. Το κράτος που οραµατίζονται δεν θα διοικείται από φανατικούς, αλλά από µορφωµένους ανθρώπους που γνωρίζουν άριστα τη ∆ύση και θέλουν να έχουν καλές σχέσεις µαζί της. Η οργάνωσή τους, όµως, δεν είναι ακριβώς αξιοζήλευτη. Οπως επισηµαίνει ο Τζον Λι Αντερσον στον Νιου Γιόρκερ, κάθε µεγάλη πόλη έχει το δικό της Συµβούλιο και κανείς δεν ξέρει πώς τα Συµβούλια αυτά συνεργάζονται µε το Προσωρινό Εθνικό Συµβούλιο, επικεφαλής του οποίου είναι ο πρώην υπουργός ∆ικαιοσύνης Μουσταφά Αµπντέλ Τζαλίλ. Αγνωστη είναι επίσης η σχέση του τελευταίου µε τον Μαχµούντ Τζιµπρίλ, πρώην υπεύθυνο σχεδιασµού ο οποίος ορίστηκε επικεφαλής του Συµβουλίου ∆ιαχείρισης της Κρίσης στη Βεγγάζη.

Υπάρχουν ακόµη δύο στρατιωτικοί διοικητές. Ο ένας είναι ο στρατηγός Αµπντέλ Φατέχ Γιουνίς, πρώην υπουργός Εσωτερικών και διοικητής των λιβυκών ειδικών δυνάµεων, που πέρασε στην άλλη πλευρά. Ο άλλος είναι ο συνταγµατάρχης Χαλίφα Χεφτίρ, ήρωας του πολέµου µε το Τσαντ τη δεκαετία του ’80, που στράφηκε στη συνέχεια κατά του Καντάφι και µέχρι πρόσφατα ζούσε εξόριστος στην Αµερική. Και οι δύο έχουν ελάχιστη δηµόσια παρουσία. Ο δεύτερος, που χαίρει πολύ µεγαλύτερης υποστήριξης, φέρεται να βρίσκεται σε ένα µυστικό στρατόπεδο και να ετοιµάζει επίλεκτες µονάδες για τη µάχη της Τρίπολης.

«Θέλουµε δηµοκρατία, καλά σχολεία, ελεύθερα µέσα ενηµέρωσης, το τέλος της διαφθοράς, έναν ιδιωτικό τοµέα που θα βοηθήσει στην ανοικοδόµηση της χώρας και ένα Κοινοβούλιο που θα εξασφαλίζει την εναλλαγή της εξουσίας», είπε στον αµερικανό δηµοσιογράφο ένας επιχειρηµατίας στη Βεγγάζη. Σεβαστοί στόχοι, αλλά η εκπλήρωσή τους θα αργήσει.

Στην ανοιχτή θάλασσα

Ενα περιοδικό σε µια αίθουσα αναµονής ενός αεροδροµίου. Ενα άρθρο µε τίτλο «Αναλλοίωτες αλήθειες». Μια φράση από µια συνέντευξη που έδωσε κάποτε ο αυστριακός λογοτέχνης Τόµας Μπέρνχαρντ: «Η ζωή είναι υπέροχη, αλλά ακόµη πιο υπέροχη είναι η σκέψη ότι έχει ένα τέλος».

Ο Μπέρνχαρντ ήταν ένας πολύ µοναχικός άνθρωπος. Εγραφε κλεισµένος στο κτήµα του, στο Ολσντορφ της Αυστρίας, το οποίο χαρακτήριζε «µια τεράστια φυλακή». Εκεί άφησε και την τελευταία του πνοή, τον Φεβρουάριο του 1989. Είχε προφανώς συµφιλιωθεί µε τον θάνατο. Εµείς;

Σύµφωνα µε έναν άλλο λογοτέχνη, τον ισπανό Ενρίκε Βίλα-Μάτας, ο ιδανικός τρόπος να ζούµε θα ήταν όπως αισθάνονται ορισµένοι συγγραφείς όταν κοντεύουν να τελειώσουν ένα βιβλίο: ανέµελοι. Τόσο ανέµελοι, που γράφουν σαν να κάνουν σέρφινγκ στα κύµατα. Στην ανοιχτή θάλασσα, χωρίς να ξέρουν πού πηγαίνουν, ξέροντας µονάχα ότι τελειώνουν το βιβλίο τους, ζουν σαν να ήταν η ζωή ένα ανολοκλήρωτο έργο τέχνης, ένα έργο που αλλάζει συνεχώς µορφή. Ζουν δηλαδή – όπως έλεγε ο Νίτσε – σαν να ήταν η ζωή µια αιώνια επανάληψη.

Το να γνωρίζεις ότι τελειώνεις, αλλά να µην έχεις τελειώσει ακόµη, προκαλεί µια βίαιη ευφορία. Υπάρχει όµως µια προϋπόθεση. Για να φτάσεις σ’ αυτό το σηµείο, λέει ο αργεντίνος συγγραφέας Αλαν Πάουλς, πρέπει να έχεις δουλέψει προηγουµένως σκληρά. Μόνο τότε αισθάνεσαι πραγµατικά κάποια στιγµή ότι µπορείς να κάνεις σέρφινγκ – και τότε δεν είσαι υποχρεωµένος να κατασκευάσεις εσύ τα κύµατα, απλώς ακολουθείς τα µεγαλύτερα, και πιο διεγερτικά. Ακολουθείς µια συγκεκριµένη µουσική, µια φωνή που έρχεται µέσα απ’ αυτό που έχεις ήδη γράψει.

Η φράση του Μπέρνχαρντ δεν ήταν βέβαια ξεκοµµένη – ούτε αποτελούσε µια «αναλλοίωτη αλήθεια», γιατί τέτοιες αλήθειες δεν υπάρχουν. Υπάρχουν συγγραφείς που τους αρέσει να καταστρέφουν αυτό που είπαν µόλις πριν, γιατί έτσι µπορούν να αµφιταλαντεύονται και να αµφιβάλλουν διαρκώς για τα πάντα. Ας δούµε λοιπόν ολόκληρο το απόσπασµα της συνέντευξης: «Η ζωή είναι υπέροχη, αλλά ακόµη πιο υπέροχη είναι η σκέψη ότι έχει ένα τέλος. Αυτή είναι η καλύτερη παρηγοριά που κρατώ στο µανίκι µου. Αλλά έχω πολλή όρεξη να ζήσω. Πάντα είχα, εκτός από τις στιγµές που σκεφτόµουν να αυτοκτονήσω».

Το να τελειώνεις ένα µυθιστόρηµα είναι σαν να σκέφτεσαι την αυτοκτονία, γράφει ο Βίλα-Μάτας στην «Ελ Παΐς». Οσο πλησιάζουµε στο τέλος, νιώθουµε ευτυχισµένοι πάνω στα κύµατα. Αν νοµίζουµε όµως ότι έχουµε φτάσει στο απόλυτο τέλος ή στην αναλλοίωτη αλήθεια του γραφτού µας, θα έχουµε απλώς διαπράξει το αµάρτηµα της θανάσιµης αφέλειας. Γιατί θα έχουµε φτάσει στο τέλος του χορού, πράγµατι, αλλά ο λόγος θα είναι ότι δεν θυµηθήκαµε εγκαίρως αυτό που ήξερε ο Βολταίρος, όπως το ξέρουν τα αδιάκοπα και ακούραστα κύµατα: «Κανείς δεν κατάλαβε ούτε ποτέ θα καταλάβει».

Για το πετρέλαιο; Φυσικά!

Μια εβδοµάδα µετά την έναρξη της «Αυγής της Οδύσσειας», ας προσπαθήσουµε να απαντήσουµε σε κάποια θεµελιώδη ερωτήµατα.

Είναι αυτός ο πόλεµος καλός; Οχι. Καλοί πόλεµοι δεν υπάρχουν, αφού πάντα σκοτώνονται άνθρωποι που δεν φταίνε. Σε αντίθεση µε τον πόλεµο στο Ιράκ, όµως, είναι νόµιµος, αφού στηρίζεται σε ψήφισµα του Συµβουλίου Ασφαλείας. Μπορεί βέβαια να πει κανείς πολλά για τα συµφέροντα που διέπουν τη λειτουργία του οργάνου αυτού, για την υποκρισία των δυνάµεων που το απαρτίζουν, για τις µπίζνες που έκαναν τόσα χρόνια αυτές οι δυνάµεις µε τον Καντάφι, για τα στραβά µάτια που κάνουν απέναντι σε σφαγές σε άλλες χώρες κ.λπ. Οµως τα Ηνωµένα Εθνη παραµένουν το βασικό σηµείο αναφοράς. Οταν ο Μπους Β’ τα κουρέλιασε, τον καταγγείλαµε, και καλά κάναµε.

Είναι ο πόλεµος δίκαιος; Για το θέµα αυτό, οι ειδικοί και οι διανοούµενοι µπορούν να τσακώνονται αιωνίως. Για τον Τσβετάν Τοντόροφ, για παράδειγµα, δεν υπάρχουν καθαροί ούτε δίκαιοι, αλλά µόνο αναπόφευκτοι πόλεµοι, όπως ήταν ο Β’ Παγκόσµιος Πόλεµος. «Οι σφαγές που διαπράττονται στο όνοµα της δηµοκρατίας δεν είναι πιο γλυκές από εκείνες που προκαλεί η πίστη στον Θεό ή τον Αλλάχ, τον Ηγέτη ή το Κόµµα», σηµείωνε προχθές ο γαλλοβούλγαρος συγγραφέας στη «Λιµπερασιόν». Σωστό. Προς το παρόν, πάντως, οι στρατιωτικές επιχειρήσεις της ∆ύσης έχουν αποτρέψει οριστικά µια σφαγή (στη Βεγγάζη) και προσπαθούν να εµποδίσουν ακόµη µία (στη Μισράτα).

Είναι ένας πόλεµος για το πετρέλαιο; Φυσικά – αλλά όχι για τον λόγο που προβάλλουν οι «αντιιµπεριαλιστές». Τα τελευταία επτά χρόνια, επισηµαίνει ο Λουίς Μπασέτς στην «Ελ Παΐς», αυτοί που επωφελούνταν από την εκµετάλλευση των πετρελαϊκών αποθεµάτων της Λιβύης ήταν η οικογένεια Καντάφι και οι ξένες πετρελαϊκές εταιρείες. Κι αυτός που έχανε ήταν ο λιβυκός λαός. Ο πόλεµος των Λιβύων κατά του Καντάφι, µε την αεροναυτική στήριξη της ∆ύσης, γίνεται έτσι για να αφαιρεθεί από τον δυνάστη αυτό το κολοσσιαίο οικονοµικό όπλο, που είναι ταυτόχρονα ένα εργαλείο εκβιασµού των χωρών χωρίς ενεργειακή ανεξαρτησία, και να επιστραφεί σ’ εκείνους όπου ανήκει: τους λίβυους πολίτες.

Είναι ένας πόλεµος µε ηµεροµηνία λήξεως; ∆υστυχώς όχι. Κι αυτό, επειδή δεν είναι σαφής ο στόχος. Να επιβληθεί κατάπαυση του πυρός; Να συνεχιστούν οι βοµβαρδισµοί µέχρι να φτάσουν οι αντάρτες στην Τρίπολη; Να φύγει ο Καντάφι; Να παραµείνει στην εξουσία, αλλά να έχει υπό τον έλεγχό του ένα µέρος µόνο της Λιβύης; Οσο συνεχίζονται οι επιχειρήσεις, τόσο πολλαπλασιάζονται οι πιθανότητες των λαθών (το προηγούµενο της Γιουγκοσλαβίας είναι διδακτικό). Κι επειδή τα λάθη στοιχίζουν ανθρώπινες ζωές, οι διαφωνίες και οι εντάσεις που ήδη διατυπώνονται θα πολλαπλασιαστούν. Οταν αρχίζουν οι συγκρίσεις ανάµεσα στον αριθµό των αµάχων που γλίτωσαν χάρις στους βοµβαρδισµούς και στον αριθµό των αµάχων που σκοτώθηκαν κατά λάθος από τους βοµβαρδισµούς, τότε ο πόλεµος έχει αποτύχει.

Ενας αξιοπρεπής λαός

Μετά την ήττα, µπροστά στην ερειπωµένη πατρίδα, ανακαλύπτω πως τα βουνά και τα ποτάµια είναι πάντα τόσο ήρεµα»: οι στίχοι αυτοί ανήκουν στον κινέζο ποιητή Ντου Φου, και οι µαθητές της Ιαπωνίας τούς µαθαίνουν στο σχολείο απέξω. Μετά την ατοµική βόµβα της Χιροσίµα, ήταν οι στίχοι που ήρθαν στο µυαλό των επιζώντων. Μετά τον σεισµό της 11ης Μαρτίου 2011, αυτός ο υπέροχος λαός τους ίδιους στίχους θυµάται.

Για µας, η πρώτη λέξη που έρχεται στο µυαλό ύστερα από τέτοιες καταστάσεις είναι «πανικός». Εύκολα γράψαµε τις προάλλες ότι πανικόβλητοι Ιάπωνες άδειασαν τα ράφια των σούπερ µάρκετ όταν έµαθαν την πυρηνική καταστροφή της Φουκουσίµα. Το ίδιο εύκολα µεταδίδουν τώρα τα κανάλια ότι πανικόβλητοι κάτοικοι του Τόκιο σπεύδουν να αγοράσουν εµφιαλωµένο νερό µετά την ανακάλυψη αυξηµένης ραδιενέργειας στο νερό της βρύσης. Στην πραγµατικότητα, αν εξαιρέσουµε τους πρόσφυγες του τσουνάµι και της ραδιενέργειας, η καθηµερινότητα στο αρχιπέλαγος είναι το ίδιο ήρεµη µε πριν. Η Ιαπωνία δεν αλλάζει τις συνήθειές της, γράφει στη «Λιµπερασιόν» η Γιουκίκο Κάνο, καθηγήτρια Γαλλικής Γλώσσας στο Πανεπιστήµιο Κόµπε-Ζιογκακουίν. Οι κάτοικοι του Τόκιο δεν έχουν αναπαυτεί ούτε µια µέρα από τις 11 Μαρτίου. Η γη εξακολουθεί να τρέµει, οι αντιδραστήρες βήχουν επικίνδυνα και πολλοί φοβούνται το ξύπνηµα του ηφαιστείου, αλλά οι επιχειρήσεις διάσωσης συνεχίζονται µε τάξη. Ο καθένας κάνει τη δουλειά του αδιαµαρτύρητα, µειώνοντας στο µισό την κατανάλωση ρεύµατος, φυσικού αερίου και τηλεφώνου, ώστε να έχουν περισσότερο οι ζώνες που υποφέρουν. Και όλοι φέρνουν στον νου τους εκείνους τους στίχους που έµαθαν στο σχολείο.

Τη νύχτα της 11ης προς 12η Μαρτίου, οι 300 διασωθέντες του νοµού Μιγιάγκι κατέφυγαν στον τελευταίο όροφο ενός νοσοκοµείου. Εκείνο το βράδυ έκανε ιδιαίτερο κρύο, αλλά ο ουρανός ήταν καθαρός. Οπως συµβαίνει και µετά τις καταιγίδες, τα αστέρια έλαµπαν κοντά στη γη. Οι άνθρωποι αυτοί, για τους οποίους κανείς δεν ήξερε αν ήταν ζωντανοί ή νεκροί, ξάπλωσαν µε τη σειρά στη στέγη του κτιρίου για να ακούσουν το τραγούδι του νυχτερινού ουρανού. Οταν τα σωστικά συνεργεία τους απεγκλώβισαν, είπαν όλοι µε µια φωνή: «Τι όµορφα που ήταν εκείνα τα αστέρια…».

Πριν από λίγα χρόνια, ένας συµπατριώτης του Ντου Φου διατύπωσε την εκτίµηση ότι «ένα νησί µε το µέγεθος της Ιαπωνίας θα έχει εξαφανιστεί σε τριάντα χρόνια». Αναφερόταν βέβαια στην οικονοµία. Το τσουνάµι παρά λίγο να τον δικαιώσει και στην κυριολεξία. Οι Ιάπωνες ξεκινούν ουσιαστικά και πάλι από το µηδέν. Και επανεφευρίσκουν την πατρίδα τους. ∆εν διαλέγουν ούτε την αισιοδοξία ούτε την απαισιοδοξία, όπως λέει και µια φίλη της Γιουκίκο Κάνο που πάσχει από µια ανίατη ασθένεια: «Απλώς δεν απελπίζοµαι. Ας προχωρήσουµε». ∆εν απελπίζονται και προχωρούν, ήρεµοι, σαν τα βουνά και τα ποτάµια τους. Ευγενικοί. Αξιοπρεπείς.

Πατριωτική νοµιµότητα

Για πολλές δεκαετίες, οι Αραβες χωρίζονταν σε δύο κατηγορίες: τα λεγόµενα «µετριοπαθή» (δηλαδή φιλοδυτικά και φιλοϊσραηλινά) καθεστώτα και το «ριζοσπαστικό» στρατόπεδο, που αποτελούνταν από τη Συρία, το Ιράν, τη Χεζµπολάχ και τη Χαµάς. Οι πρώτοι, µαζί µε τους Αµερικανούς, ήθελαν πάντα τη Συρία µαζί τους. Αλλά οι Ασαντ, πρώτα ο πατέρας κι ύστερα ο γιος, έλεγαν ότι εκείνοι, και µόνο εκείνοι, αποτελούν την ενσάρκωση της αραβικής ιδεολογίας. Η «πατριωτική νοµιµότητα» που απορρέει από αυτό, και συνδέεται άµεσα µε την αντίθεση προς το Ισραήλ, είναι και το κλειδί της σταθερότητας του καθεστώτος.

Πράγµατι, οι πρώτες ταραχές ξέσπασαν σε µέλη του φιλοδυτικού στρατοπέδου: την Αίγυπτο και την Τυνησία. Υστερα άρχισε η αναταραχή στην Υεµένη, τη Σαουδική Αραβία, το Ιράν. Η Συρία ήταν ακόµη σταθερή. «Εµείς δεν είµαστε Αιγύπτιοι ούτε Τυνήσιοι», επαναλάµβανε ο Ασαντ. Και ξαφνικά, την περασµένη εβδοµάδα, η κατάσταση άλλαξε. ∆εκαπέντε µαθητές συνελήφθησαν στην πόλη Ντερά’α µε την κατηγορία ότι έγραφαν αντικυβερνητικά συνθήµατα στους τοίχους. Στις ειρηνικές διαµαρτυρίες που ακολούθησαν, οι δυνάµεις ασφαλείας άνοιξαν πυρ, σκοτώνοντας τρία άτοµα. Στις κηδείες τους, που έγιναν την εποµένη, συγκεντρώθηκαν 20.000 άνθρωποι. Οι συγκεντρώσεις συνεχίστηκαν και τις επόµενες ηµέρες.

Οπως γράφει στην «Γκάρντιαν» ο Ντέιβιντ Χερστ, που γνωρίζει καλά τη Συρία, υπάρχει µια εντεινόµενη αίσθηση ότι αυτή η διαµαρτυρία θα εξελιχθεί σε κάτι πολύ µεγαλύτερο. Ολα θα εξαρτηθούν από την αντίδραση του καθεστώτος. Ο πρόεδρος της Συρίας µπορεί να είναι πιο δηµοφιλής από άλλους ηγέτες της Μέσης Ανατολής, αλλά ο κατασταλτικός του µηχανισµός είναι πιο βίαιος από εκείνους του Μουµπάρακ ή του Μπεν Αλι. Επικεφαλής αυτού του µηχανισµού είναι µέλη της οικογενείας του. ∆εν είναι τυχαίο λοιπόν ότι στην Ντερά’α οι διαδηλωτές έκαψαν ένα κατάστηµα της εταιρείας κινητής τηλεφωνίας που ανήκει στον Ραµί Μαχλούφ, εξάδελφο του Ασαντ. Εκαψαν επίσης τα γραφεία του κόµµατος Μπάαθ, που ασκεί στη Συρία πολύ αυστηρότερο έλεγχο απ’ όσον ασκούσε στην Αίγυπτο το Εθνικό ∆ηµοκρατικό Κόµµα του Μουµπάρακ.

Ο Ασαντ προσπαθεί να καθησυχάσει τους αντιπάλους του µε κάποια «δώρα». Αποκλείει όµως την εφαρµογή µεταρρυθµίσεων πριν από την επόµενη γενιά. Αυτό δείχνει ότι δύσκολα θα υπάρξει διάλογος, συµφιλίωση ή µια οµαλή µεταβίβαση της εξουσίας. Αν η εξέγερση γενικευτεί, σηµειώνει ο Χερστ, η κατάσταση θα θυµίζει περισσότερο τη Λιβύη. Ο στρατός και η αστυνοµία δεν θα εγκαταλείψουν ποτέ την πολιτική ηγεσία, όπως έγινε στην Αίγυπτο και την Τυνησία. Το σενάριο της ανατροπής δεν «παίζει». Οι διαδηλωτές το γνωρίζουν. Επιπλέον, είναι προφανές ότι παρακολουθούν τηλεόραση. Βλέπουν τι γίνεται στη Λιβύη. Και συνειδητοποιούν ότι αυτή δεν είναι η κατάλληλη στιγµή να συγκρουστούν µετωπικά µε την κυβέρνηση. Αλλά πάλι, κανείς δεν ξέρει.

Με τον τύραννο ή µε την επανάσταση;

Ας κάνουµε ένα τεστ. Θα διαβάσετε το παρακάτω κείµενοκαι θα σκεφτείτε σε ποιον µπορεί να ανήκει: «Η πρώτη ερώτηση που πρέπει να τεθεί είναι η εξής: υπάρχει µια επαναστατική διαδικασία στο Μάγρεµπ και στη Μέση Ανατολή; Ναι.Ποιος κάνει την επανάσταση; Ο λαός. Είναι κατά συνέπεια αποφασιστικής σηµασίας να µη συντριβεί το επαναστατικό κύµα στη Λιβύη. Θα ήταν αρκετό να νικήσει ο Καντάφι για να σταλεί το εξής µήνυµα: “Οποιος βοµβαρδίζει πιο σκληρά και για περισσότερο καιρό τον λαό του στη διάρκεια µιας επανάστασης νικάει”. Αλλά αυτό θα ήταν το καταστροφικό σηµάδι µιας νίκης της αντεπανάστασης! (…) Υποστηρίζω, λοιπόν, την ιδέα να συντριβεί ο τύραννος ώστε να µην µπορέσει να συντρίψει την επανάσταση. (…) Ασφαλώς και υπάρχει ένας κίνδυνος κλιµάκωσης, αλλά φοβάµαι ακόµη περισσότερο τον κίνδυνο σφαγής!».

Ποιος έκανε αυτές τις δηλώσεις; Κανένας δυτικός ηγέτης που διψάει για τα λιβυκά πετρέλαια; Κανένα τσιράκι των ιµπεριαλιστών που θέλουν να βάλουν χέρι στην Αφρική; Οχι. Πρόκειται για απόσπασµα συνέντευξης που έδωσε στη Λιμπερασιόν ο γάλλος ευρωβουλευτής Ζαν-Λικ Μελανσόν, συµπρόεδρος του Κόµµατος της Αριστεράς, ο οποίος τάχθηκε υπέρ της στρατιωτικής επέµβασης στη Λιβύη υπό την αιγίδα του ΟΗΕ ενώ είχε ταχθεί στο παρελθόν εναντίον των επεµβάσεων στο Κόσοβο, στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ. Ανάλογη θέση έλαβε στην Ιταλία η Ροσάνα Ροσάντα, ιστορικό στέλεχος της ριζοσπαστικής Αριστεράς και ιδρυτικό µέλος της εφηµερίδας Μανιφέστο. Το 1999 τασσόταν υπέρ της λιποταξίας στο Κόσοβο, για να λάβει την απάντηση από τον Πιέρο Φασίνο, τότε υπουργό της κυβέρνησης Ντ’ Αλέµα και µετέπειτα γραµµατέα των ∆ηµοκρατών της Αριστεράς:«Θα επαναλάµβανες αυτή τη θέση κοιτώντας στα µάτια τα παιδιά του Κοσόβου;». Σήµερα η Ροσάντα διερωτάται πώς είναι δυνατόν στην εφηµερίδα της να µην υπάρχει κανείς που να θέλει να βοηθήσει τονλιβυκό λαό. «Μα δεν καταλαβαίνεις ότι αυτός είναι ένας παλαιοαποικιοκρατικός πόλεµος;» της απάντησε ο πρώην διευθυντής του Μανιφέστο Βαλεντίνο Παρλάτο.«Μετά την κρίση της πυρηνικήςενέργειας που προκάλεσε ο σεισµός στην Ιαπωνία, η Γαλλία και η Αγγλία αποκατέστησαν την πρέπουσα αξία του πετρελαίου και έσπευσαν να καπαρώσουν το λιβυκό πετρέλαιο».

∆ηλαδή τι θα έκανε εκείνος, ένας συνεπής κοµµουνιστής, στη θέση του Μπερλουσκόνι; «Θα διαπραγµατευόµουν µε τον Καντάφι και θα προσπαθούσα να προστατεύσω τα προνόµια των συµφωνιών που έχουµε κάνει»… Ας µην είµαστεάδικοι όµως, δεν λένε όλοι οι αντίπαλοι της στρατιωτικής επέµβασης τέτοιες αρλούµπες. Ο Νίκι Βέντολα, για παράδειγµα,ο αριστερός περιφερειάρχης της Απουλίας που ονειρεύεται να γίνει πρωθυπουργός, δεν µπορεί να δεχθεί ότι για να σταµατήσουµε µια σφαγή πρέπει να κάνουµε µιαν άλλη. Το επιχείρηµα είναι σωστό. Αν η δυτική εκστρατεία για τη σωτηρία του λαού της Λιβύης καταλήξει σε λουτρό αίµατος, πολλοί από τους υποστηρικτές της θα αναθεωρήσουν τη στάση τους.

Μια επιβεβληµένη επιλογή

Στη συζήτηση περί δικαίων και αδίκων πολέµων υπεισήλθε αυτό το Σαββατοκύριακο ένα καινούργιο –ή ενδεχοµένως πολύ παλιό – κριτήριο. Το περιέγραψε ο Μπαράκ Οµπάµα από τη Βραζιλία: «∆εν µπορούµε να αδιαφορούµε όταν ένας τύραννος λέει στον λαό του πως δεν θα υπάρξει έλεος».

Για πολλές εβδοµάδες, οι Ηνωµένες Πολιτείες ήταν απρόθυµες να µπουν σε έναν καινούργιο πόλεµο. Τα επιχειρήµατα ήταν πολλά. Οι ένοπλες δυνάµεις είναι εξαντληµένες από δύο πολέµους που διεξάγουν ταυτόχρονα τα τελευταία χρόνια. Η αµερικανική οικονοµία δέχεται µεγάλη πίεση. Η «αραβική άνοιξη», που έχει οδηγήσει µέχρι στιγµής στην ανατροπή δύο δικτατόρων, στηρίχθηκε στις δυνάµεις των Αράβων και οποιαδήποτε ξένη επέµβαση θα αλλοιώσει τον χαρακτήρα της. Οι λίβυοι επαναστάτες είναι συµπαθείς, αλλά άγνωστοι– χώρια που ένας από τους αρχηγούς τους είναι ο πρώην υπουργός ∆ικαιοσύνης του Καντάφι. Υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να διχοτοµηθεί η χώρα και να εκµεταλλευτούν την κατάσταση οι ισλαµιστές της αλ-Κάιντα. Και εν πάση περιπτώσει, πού και πότε θα τελειώσει αυτός ο καινούργιος πόλεµος;

Οι αντίπαλοι της επέµβασης επέσειαν – και εξακολουθούν να επισείουν – ένα ακόµη ισχυρό επιχείρηµα, ηθικής τάξης. Πώς είναι δυνατόν να δεχόµαστε τη βοήθεια της Σαουδικής Αραβίας υπέρ του λαού της Λιβύης και την ίδια στιγµή να ανεχόµαστε στρατεύµατα της ίδιας αυτής χώρας να συντρίβουν τον αγώνα του λαού του Μπαχρέιν; Γιατί επεµβαίνουµε στη Λιβύη και όχι, για παράδειγµα, στην Ακτή του Ελεφαντοστού, όπου η κυβέρνηση επίσης σφάζει τους αντιπάλους της;

Αυτά τα επιχειρήµατα είναι σοβαρά, πολύ σοβαρότερα από τις κραυγές πως «όλα γίνονται για το πετρέλαιο» ή πως «δεν µπορούµε να παρέµβουµε σε έναν εµφύλιο πόλεµο». Κι αυτός είναι ο λόγος που ο Οµπάµα δίσταζε τόσον καιρό να εµπλακεί, σε σηµείο που η Χίλαρι Κλίντον – ένθερµη οπαδός της επέµβασης – είχε αρχίσει να «του πετάει πετραδάκια από το παράθυρό του», όπως είπε αστειευόµενος τιςπροάλλες. Αλλά η κατάσταση άλλαξε όταν ο Καντάφι προειδοποίησε ότι θα µπει στη Βεγγάζη των 700.000 κατοίκων και θα αρχίσει να σκοτώνειτους εξεγερµένους έναν έναν. Η ∆ύση επέτρεψε να γίνει το 1994 µια σφαγή στη Ρουάντα. Επέτρεψε να γίνει έναν χρόνο αργότερα µια σφαγή στη Σρεµπρένιτσα. ∆εν µπορούσε να επιτρέψει να γίνει µπροστά στα µάτια της µια νέα σφαγή.

Ανεξαρτήτως των ευθυνών που φέρουν είτε οι ίδιοι είτε οι προκάτοχοί τους για τη σηµερινή ισχύ του Καντάφι, οι ηγέτες της ∆ύσης συνειδητοποίησαν πως δεν µπορούν να παραµείνουν αµέτοχοι. Οσο µεγάλο κι αν είναι το ρίσκο που αναλαµβάνουν, αφού ο Καντάφι είναι απρόβλεπτος και ο πόλεµος µπορεί να διαρκέσει καιρό, διέκριναν πως δεν είχαν άλλη λύση. Οι κυνικοί θα τους κατακεραυνώσουν. Οι αντιιµπεριαλιστές θα τους καταγγείλουν. Οποια συµφέροντα πολιτικού ή οικονοµικού χαρακτήρα κι αν την υπαγόρευσαν, όµως, η στρατιωτική επιλογή της ∆ύσης ήταν επιβεβληµένη.

O ήχος των αλυσίδων

Κάθε δεύτερη Παρασκευή απόγευµα, µετά τη δουλειά, ο Ντέιβιντ Χάουζ παίρνει το νυχτερινό τρένο από τη Βοστώνη και στις 6 το πρωί φτάνει στην Ουάσιγκτον. Από εκεί πηγαίνει µε αυτοκίνητο στο Κουόντικο της Βιρτζίνια, κάπου 60 χιλιόµετρα µακριά. Εχει σηµασία να φτάσει στην πύλη γύρω στις 12 το µεσηµέρι. Περιµένει γύρω στα 20 λεπτά για να του φέρουν συνοδό. Μαζί του επιβιβάζεται σε ένα µαύρο SUV που τον οδηγεί στη βάση, γύρω στα τέσσερα χιλιόµετρα απόσταση, πολύ αργά, µε τα φώτα να αναβοσβήνουν. Η διαδροµή αυτή παίρνει κάπου 30 λεπτά. Εκεί παραδίδει όλα του τα υπάρχοντα και πηγαίνει στην αίθουσα του επισκεπτηρίου, που είναι µέχρι τις τρεις.Ακούει όλες τις υδραυλικές πόρτες να κλείνουν µία µία πίσω του. Υστερα σιωπή. Και µετά, ο ήχος των αλυσίδων…

Ο Χάουζ είναι ένας 23χρονος που σπουδάζει ηλεκτρονικούς υπολογιστές στο ΜΙΤ. Γνώρισε τον Μπράντλεϊ Μάνινγκ σε µια διάλεξη που οργάνωσε µε θέµα τους χάκερ.«Ηταν διαφορετικός από τους άλλους χάκερ που µυρίζουν, έµοιαζε να έχει κοιµηθεί καλά,είχε κάνει ντους και είχε λούσει τα µαλλιά του», λέει στην Γκάρντιαν. Εκείνες τις ηµέρες ήταν σε άδεια από τον στρατό. Υπηρετούσε στο Ιράκ, είχε ενδείξεις κατάθλιψης ήδη πριν τον στείλουν εκεί και πρόσφατα είχε δηλώσει ότι είναι οµοφυλόφιλος. Αλλά ο λόγος που τον έκλεισαν στο Κουόντικο δεν ήταν βέβαια αυτός. Συνελήφθη πέρυσι µετά τη δηµοσιοποίηση ενός βίντεο που δείχνει τον φόνο 12 ιρακινών αµάχων το 2007 από ένα αµερικανικό ελικόπτερο Apache. Και κατηγορήθηκε ότι έδωσε στον Τζούλιαν Ασάνζ του Wikileaks απόρρητα αρχεία που έκλεψε από τις βάσεις δεδοµένων του στρατού.

Ο Μάνινγκ, που δεν έχει δικαστεί, είναι κλεισµένος στο κελί του 23 ώρες την ηµέρα, του απαγορεύουν να γυµναστεί και τον ξυπνούν βίαια αν αποπειραθεί να κοιµηθεί στη διάρκεια της ηµέρας.Τη νύχτα τον άφηναν µόνο µε το εσώρουχο, ώσπου του το πήραν κι αυτό όταν µια µέρα αστειεύτηκε ότι θα κρεµαστεί µε το λάστιχο. Κάθε µέρα του δίνουν αντικαταθλιπτικά και µία ώρα µετά δικαιούται να δει τηλεόραση ή να γράψει, αλλά σπανίως µπορεί να το κάνει, χώρια που πολλές φορές δεν του δίνουν στυλό. Τα Χριστούγεννα οργανώθηκε από τους υποστηρικτές του µια εκστρατεία αποστολής ευχετήριων καρτών, αλλά ο Μάνινγκ ζήτησε να σταµατήσουν γιατί οι φύλακες αγρίεψαν και οι συνθήκες κράτησής του χειροτέρεψαν ακόµα περισσότερο. Ως κι ο εκπρόσωπος του Στέιτ Ντιπάρτµεντ χαρακτήρισε γελοία, βλακώδη και αντιπαραγωγική τη µεταχείρισή του – για να αναγκαστεί αµέσως να παραιτηθεί.

«Ακούς τον Μπράντλεϊ από µακριά να φτάνει, εξαιτίας των αλυσίδων του», διηγείται ο Χάουζ. «Τα πόδια του είναι δεµένα µε αλυσίδες, οι οποίες καταλήγουν σε µια δερµάτινη ζώνη γύρω από τη µέση του. Εκεί πρέπει να έχει και τα χέρια του». Απίστευτο, πραγµατικά απίστευτο.

H ιστορία του Μουχάναντ

Πριν από λίγο καιρό,ο αµερικανός ανταποκριτής Τζον Λι Αντερσον συναντήθηκε στην Μπρέγκα µε έναν 47χρονο Αµερικανολίβυο που είχε επιστρέψει στην πατρίδα του για να βοηθήσει την επανάσταση. Τον έλεγαν Οσάµα Μπεν Σαντίκ και πρόσφερε τις εθελοντικές του υπηρεσίες σε ένα νοσοκοµείο. Ο γιος του ο Μουχάναντ, που είχε πάει σχολείο στη Λιβύηκαι σπούδαζε στο δεύτερο έτος της Ιατρικής στη Βιρτζίνια, είχε αποφασίσει να πάει να πολεµήσει στην πρώτη γραµµή. Ο Οσάµα ήταν ανήσυχος γιατί ο γιος του αψηφούσε τον κίνδυνο, δεν φοβόταν τίποτα και κανέναν κι έλεγε ότι αξίζει να πεθάνει κανείς για την επανάσταση. «Πες στην Αµερική να έρθει να βοηθήσει, γιατί αν δεν το κάνει, αν αφήσει τη λιβυκή επανάσταση να πεθάνει, θα δούµε πράγµατα που δεν θα µπορούσαµε ποτέ να φανταστούµε», είπε στον δηµοσιογράφο.

Ηταν ακόµη οι ηµέρες που οι εξεγερµένοι πίστευαν ότι εύκολα ή δύσκολα θα νικούσαν. Είχαν την εντύπωση ότι είχαν ενωθεί µαζί τους µέλη του κυβερνητικού στρατού. Κι έτρεφαν τη σιγουριά ότι η εξωτερική βοήθεια θα ήταν αποφασιστική. Η Ευρώπη διακήρυσσε ότι δεν θα τους αφήσει µόνους, ο αραβικός κόσµος το ίδιο, ο Καντάφι είχε οδηγηθεί στην αποµόνωση, δεν χρειάζονταν λοιπόν πολλά, η προέλαση στην Τρίπολη ήταν ζήτηµα χρόνου. ∆εν ήταν ανάγκη να σκάψουν καν χαρακώµατα. Οποια πόλη καταλάµβαναν, ήταν δικιά τους.

Αλλά η δυτική βοήθεια δεν ήρθε. Αντίθετα, ήρθαν οι χερσαίες καιαεροπορικές δυνάµεις του Καντάφι. Κι όπου εµφανίζονταν, και άρχιζαν να βοµβαρδίζουν, οι αντάρτες το έβαζαν στα πόδια γιατί δεν είχαν ούτε πού να κρυφτούν ούτε µε ποιον τρόπο να καλυφθούν. Ο αµερικανός δηµοσιογράφος είδε τον πανικό τους τις τελευταίες ηµέρες στην Μπρέγκα, στην Αζνταµπίγια και στο Ρας Λανούφ. Υποχωρούσαν ατάκτως, φωνάζοντας: «Πού είναι ο Οµπάµα, πού είναι η Αµερική;». Οσο για λιποτάκτες στρατιώτες, δεν φαίνονταν πουθενά.

Την περασµένη Κυριακή,ο Τζον Λι Αντερσον επισκέφθηκε το νοσοκοµείο της Αζνταµπίγια κι έπεσε πάνω στον Οσάµα Μπεν Σαντίκ. Μόλις ο τελευταίος τον είδε, ξέσπασε σε λυγµούς. Τον αγκάλιασε, κι ολόκληρο το σώµα του τρανταζόταν. Ο Μουχάναντ είχε σκοτωθεί στη µάχη το προηγούµενο πρωί, όχι µακριά από την Μπρέγκα. Περίµενε στο νοσοκοµείο να παραλάβει τη σορό, αλλά δεν ήταν σίγουρος, γιατί η περιοχή βρισκόταν πλέον υπό τον έλεγχο του Καντάφι. Αν τα κατάφερνε, θα έπαιρνε το πτώµα στο σπίτι του αδελφού του, στη Βεγγάζη, και θα θρηνούσεγια τρεις ηµέρες, όπως ορίζει η λιβυκή παράδοση. Υστερα θα επέστρεφε στο µέτωπο για να πάρει τη θέση του. «∆εν θα αφήσω τη θυσία του Μουχάναντ να πάει χαµένη», είπε. «∆εν θα επιστρέψω στην Αµερική πριν κάνω το χρέος µου. ∆εν µε ενδιαφέρει πια τίποτα άλλο».

Δέκα χρόνια αδιαφάνειας

Η πυρηνική ενέργεια είναι ασφαλώς µια «καθαρή» µορφή ενέργειας. Είναι µια λύση στο πρόβληµα των κλιµατικών αλλαγών. Μειώνει την εξάρτηση από το πετρέλαιο και τις χώρες που το παράγουν. Αλλά συνδέεται µε µια σειρά από κινδύνους, τους οποίους η τεχνολογία θα µπορούσε θεωρητικά να ελαχιστοποιήσει αν δεν υπήρχαν δύο απρόβλεπτοι παράγοντες: η φύση και ο άνθρωπος. Είδαµε στην Ιαπωνία το έργο της πρώτης. Ας δούµε στην ίδια χώρα και τον ρόλο του δεύτερου.

Στις 16 Ιουλίου 2007, ένας ισχυρός σεισµός προκάλεσε µεγάλες ζηµιές στο πυρηνικό εργοστάσιο της Κασιουαζάκι-Καρίουα, στη δυτική ακτή της Ιαπωνίας. Η εταιρεία ηλεκτρισµού Tepco – διαχειρίστρια τόσο αυτού του εργοστασίου όσο κι εκείνου της Φουκουσίµα – ανακοίνωσε τότε ότι ο σεισµός προκάλεσε την πτώση των βαρελιών µε ραδιενεργά απόβλητα που ήταν τοποθετηµένα το ένα πάνω στο άλλο. Το ειδησεογραφικό πρακτορείο ειδήσεων Kyodo, επικαλούµενο ειδικούς της κυβερνητικής υπηρεσίας βιοµηχανικής και πυρηνικής ασφάλειας, πρόσθεσε µια λεπτοµέρεια: τα βαρέλια ήταν ανοιχτά...

Η Tepco κατηγορήθηκε για αδιαφάνεια. Πολύ περισσότερο – σηµειώνει ο ανταποκριτής της «Λιµπερασιόν» στο Τόκιο – που λίγους µήνες νωρίτερα, τον Μάρτιο, οι Ιάπωνες είχαν πληροφορηθεί έκπληκτοι ότι η ίδια εταιρεία είχε κρύψει µια σειρά πυρηνικών ατυχηµάτων που είχαν σηµειωθεί στα εργοστάσιά της από τα τέλη της δεκαετίας του ‘80. Το ένα από αυτά είχε συµβεί στη Φουκουσίµα! Στις 9 Αυγούστου 2004, σηµειώθηκε ένα σοβαρό πυρηνικό ατύχηµα στο εργοστάσιο της Μιχάµα, 320 χιλιόµετρα δυτικά του Τόκιο, που ανήκει στην Kansai Electric Power. To ατύχηµα, που στοίχισε τη ζωή 5 ανθρώπων, προκλήθηκε από διαρροή ατµού που χαρακτηρίστηκε τότε µη ραδιενεργή και ακίνδυνη για τον άνθρωπο. «Οµως στους 280 βαθµούς ο ατµός σκοτώνει, όπως και συνέβη», έλεγε τότε ένας επιστήµονας. Τις ηµέρες εκείνες αποκαλύφθηκε επίσης ότι τα τρία τελευταία πυρηνικά ατυχήµατα που είχαν σηµειωθεί στον κόσµο πριν από τη Μιχάµα συνέβησαν στην Ιαπωνία.

Ξεκίνησε τότε µια συζήτηση µεταξύ ειδικών, οι οποίοι ζήτησαν από την κυβέρνηση να ενισχύσει την αντισεισµική προστασία 15 πυρηνικών εργοστασίων. Θα µπορούσαν να αντισταθούν σε µεγάλους σεισµούς; Είναι επαρκή τα συστήµατα ασφαλείας µε τα οποία είναι εφοδιασµένα; Ο τότε υπουργός Οικονοµίας και Βιοµηχανίας Ακίρα Αµάρι υποσχέθηκε να επιταχυνθεί η διεξαγωγή µελετών για να διαπιστωθεί αν οι αντιδραστήρες µπορούν να αντισταθούν σε διάφορα σενάρια σεισµικών δονήσεων. Τα πορίσµατα αυτών των µελετών δεν έγιναν ποτέ γνωστά. Ολα αυτά έχουν κλονίσει την εµπιστοσύνη των Ιαπώνων τόσο στις εταιρείες που διαχειρίζονται τα πυρηνικά εργοστάσια όσο και στις κυβερνήσεις τους. Οι ήρεµοι και στωικοί αυτοί άνθρωποι δεν θα ξεχάσουν ποτέ ότι στις 30 Σεπτεµβρίου 1999 σηµειώθηκε ένα πυρηνικό ατύχηµα στο Τοκάι, 100 χιλιόµετρα από το Τόκιο, το οποίο οι Αρχές είχαν χαρακτηρίσει συνηθισµένο. Για να γίνει γνωστό αργότερα ότι δύο τεχνικοί σκοτώθηκαν, 600 άνθρωποι εκτέθηκαν σε υψηλή ραδιενέργεια και άλλοι 320.000 αποµακρύνθηκαν από τα σπίτια τους...

Γιατί χάνει η Αριστερά

Κάτι οι εξεγέρσεις στον αραβικό κόσµο, κάτι ο τροµακτικός σεισµός στην Ιαπωνία, και δεν ασχοληθήκαµε µε µια σηµαντική οµιλία που εκφώνησε την περασµένη Τρίτη στο LSE ο Ντέιβιντ Μίλιµπαντ, γιος του µαρξιστή θεωρητικού Ραλφ Μίλιµπαντ και αδελφός του ηγέτη του Εργατικού Κόµµατος. Το θέµα της είναι για πολλούς πεζό και για λιγότερους – όπως έχουν εξελιχθεί τα πράγµατα – συναρπαστικό: γιατί η Αριστερά χάνει έδαφος στην Ευρώπη. Πώς εξηγείται ότι, για πρώτη φορά µετά τον Β’ Παγκόσµιο Πόλεµο, έξι χώρες που αντιπροσωπεύουν τον ιστορικό πυρήνα της σοσιαλδηµοκρατίας – Βρετανία, Γερµανία, Γαλλία, Ολλανδία, Ιταλία και Σουηδία – έχουν σήµερα κεντροδεξιές κυβερνήσεις.

Η άποψη του Μίλιµπαντ είναι ότι τα κόµµατα της Αριστεράς χάνουν τρεις βασικές οµάδες ευρωπαίων ψηφοφόρων. Η πρώτη αποτελείται από ανθρώπους που απασχολούνται σε επισφαλείς εργασίες και αισθάνονται να απειλούνται από τους µετανάστες. Η δεύτερη αποτελείται από ψηφοφόρους µεσαίου εισοδήµατος που ζουν σχετικά άνετα και φοβούνται ότι θα πληγούν από την καθιέρωση πιο γενναιόδωρων συστηµάτων κοινωνικής πρόνοιας. Στην τρίτη οµάδα, τέλος, ανήκουν ψηφοφόροι της µεσαίας τάξης, µάλλον νεαρής ηλικίας, που απορρίπτουν τους συµβιβασµούς της πολιτικής και καταφεύγουν στα άκρα. Την τελευταία δεκαετία, η Κεντροδεξιά έχει κατορθώσει να φαίνεται ελκυστικότερη στις δύο πρώτες οµάδες, που από αριθµητική άποψη είναι µεγαλύτερες από την τρίτη.

Ενας φυσικός θα έλεγε ότι αυτή η πορεία είναι φυσιολογική. Οι νόµοι της φυσικής λένε ότι ο χρόνος κινείται αναπόδραστα από το παρελθόν προς το µέλλον κι από την τάξη προς την αταξία. Η εντροπία, δηλαδή η χαλάρωση των δεσµών, στο τέλος θα νικήσει. Το να προσπαθεί λοιπόν κανείς να ξανακτίσει το παρελθόν είναι εξίσου ουτοπικό µε το να θέλει να γυρίσει το ρολόι πίσω. Αλλά η πολιτική δεν είναι φυσική. Τα ανθρώπινα όντα δεν είναι κόκκοι άµµου που σχηµατίζουν έναν πύργο καταδικασµένο κάποια στιγµή να καταρρεύσει µε ένα φύσηµα του ανέµου. Προσαρµόζονται. Αλλάζουν. Αν λοιπόν κάποιος δεν είναι φυσικός αλλά σοσιαλδηµοκράτης και θέλει να καταπολεµήσει την εκλογική εντροπία, δεν πρέπει να αφήνει να τον παρασύρει η νοσταλγία ούτε µια συγκυριακή εκλογική νίκη. Πρέπει να προσπαθήσει να ξανακερδίσει τους ψηφοφόρους που έχασε.

Η πρόσφατη νίκη των γερµανών σοσιαλδηµοκρατών στο Αµβούργο (από 34% το 2008 σε 48%) δεν ήλθε από τα αριστερά, αλλά από το κέντρο, παρατηρεί ο Μάρτιν Κετλ στην «Γκάρντιαν». Η πολιτική του Ολαφ Σολτς κέρδισε τρεις φορές περισσότερους ψηφοφόρους της Κεντροδεξιάς απ’ όσους της Αριστεράς, των Φιλελευθέρων και των Πρασίνων. Κι αυτό οφείλεται στις µεταρρυθµίσεις που έχει κάνει, Την ίδια ώρα, σε εθνικό επίπεδο, το πολύ πιο δυσκίνητο SPD έχει «κολλήσει» στο 26%. Για να επιστρέψει στην εξουσία, δεν αρκεί λοιπόν να ποντάρει στη φθορά των αντιπάλων του. Πρέπει να βρει έναν τρόπο να ξαναγίνει ελκυστικό στα δέκα εκατοµµύρια των ψηφοφόρων που το εγκατέλειψαν την τελευταία δεκαετία.

Τρία είναι ταβασικά επιχειρήµατα που προβάλλουν εδώ και χρόνια οι αντίπαλοι της πυρηνικής ενέργειας. Το ένα είναι οικονοµικό: οι αντιδραστήρες είναι ακριβοί, η απόσβεσή τους χρειάζεται πολλές δεκαετίες,πολύ καλύτερα θα ήταν λοιπόν να δοθεί έµφαση σε εναλλακτικές πηγές ενέργειας, όπως ο ήλιος, ο αέρας ή το υδρογόνο. Το δεύτερο αφορά τα πυρηνικά απόβλητα, τα οποία χρειάζονται ένα τεράστιο χρονικό διάστηµα για να απενεργοποιηθούν, κατά συνέπεια όσο βαθιά κι αν ενταφιαστούν θα αποτελούν για πολλές γενιές κίνδυνο τόσο για τους ανθρώπους όσο και για το περιβάλλον. Το τρίτο επιχείρηµα αφορά την ασφάλεια των ίδιων των πυρηνικών εργοστασίων. Οσο κι αν έχει προχωρήσει η τεχνολογία, όσο παχιά κι αν είναι τα τοιχώµατα που περιβάλλουν το πυρηνικό καύσιµο, υπάρχει πάντα το ενδεχόµενο να πέσει το εργοστάσιο θύµα ενός τροµοκράτη. Ή να πληγεί από έναν ακόµη πιο ανελέητο και απροσδόκητο εχθρό: τον Εγκέλαδο.

Οταν σηµειώθηκε η πυρηνική καταστροφή του Τσερνόµπιλ, η Σοβιετική Ενωση ήταν µια κλειστή κοινωνία. Η κυβέρνησή της ήταν κρυψίνους και χρειάστηκε να περάσουν µέρες για να µάθουµε τι είχε συµβεί. Από τότε όµως έχουν περάσει 25 χρόνια και η τεχνολογία έχει σηµειώσει αλµατώδη πρόοδο. Εκπληκτοι διαπιστώνουµε λοιπόν τις τελευταίες ηµέρες ότι οι ιάπωνες και ξένοι ειδικοί αντιµετωπίζουν το δυστύχηµα στο εργοστάσιο της Φουκουσίµα ως terra incognita. «Το ατύχηµα αυτό, γνωστό ως station blackout, θεωρείται εξαιρετικάσπάνιο», τόνιζε χθες ο αµερικανός φυσικός Κεν Μπέργκερον σε µια συζήτηση που οργάνωσε το περιοδικό Scientific American. «Είναι πάντως κάτι που ανησυχεί τους επιστήµονες εδώ και δεκαετίες». Κι εµείς γιατί δεν το ξέραµε; Γιατί οι ηγέτες της Γερµανίας, της Βρετανίας, της Γαλλίας, πρόσφατα της Τουρκίας, δεν το γνωστοποίησαν στους ψηφοφόρους τους όταν λάµβαναν τις αποφάσεις για την κατασκευή των πυρηνικών εργοστασίων; Και τι σηµαίνει ακριβώς η δήλωση της Αγγελα Μέρκελ ότι θα επανεξετάσει την ασφάλεια των πυρηνικών αντιδραστήρων της χώρας της; Οταν αποφάσισε µαζί µε τους Φιλελεύθερους την παράταση της ζωής τους, δεν είχε ζυγίσει τους κινδύνους;

Τον τελευταίο καιρό, διαβάζουµε, οι ιαπωνικές αρχές σε συνεργασία µε τη γαλλική εταιρεία Areva έχουν αρχίσει να χρησιµοποιούν στους πυρηνικούς αντιδραστήρες το λεγόµενο ΜΟΧ (µείγµα οξειδίων), που αποτελείται από ουράνιο και πλουτώνιο, είναι προϊόν ανακύκλωσης πυρηνικών αποβλήτων, είναι πολύ πιο τοξικό από τα προηγούµενα καύσιµα και ο κίνδυνος τήξης του είναι µεγαλύτερος. Αυτό το υλικό χρησιµοποιείται στον αντιδραστήρα 3 της Φουκουσίµα και η χρήση του επρόκειτο να γενικευτεί. Είναι βέβαιο ότι όλα αυτάτώρα θα αλλάξουν. Αλλά αυτό δεν είναιαρκετό. Οπως εξηγεί στη «Μοντ» ο Ντανιέλ Κον-Μπεντίτ, «ο άνθρωπος πίστεψε ότι µπορούσε να υποτάξει πλήρως τη φύση. Η Ιαπωνία δείχνει ότι αυτό δεν είναι δυνατό. Μηδενικός κίνδυνος από την πυρηνική ενέργεια δεν υπάρχει. Ηλθε η ώρα λοιπόν να οργανωθεί ένα δηµοψήφισµα για το µέλλον της».

H εξέγερση θα κρατήσει χρόνια

Η αραβική εξέγερση θα κρατήσει χρόνια, αν όχι δεκαετίες, και θα επηρεάσει ολόκληρο τον πλανήτη: αυτό είναι το βασικό συµπέρασµα µιας συζήτησης ανάµεσα σε πρωταγωνιστές των κινητοποιήσεων, καθηγητές και ειδικούς, που πραγµατοποιήθηκε προχθές το βράδυ στο CaixaForum της Βαρκελώνης µε συντονιστή έναν δηµοσιογράφο της «Ελ Παΐς».

Ο ρόλος του ∆ιαδικτύου ως µέσου επικοινωνίας ήταν ασφαλώς σηµαντικός στην αρχή, τόνισε ο αιγύπτιος σκηνοθέτης και µπλόγκερ Μπασέλ Ραµσίς, που ήταν παρών στις συγκεντρώσεις στην Πλατεία Ταχρίρ. Οταν όµως το καθεστώς του Μουµπάρακ κατέβασε τον διακόπτη, η εξέγερση εξαπλώθηκε µε τον παραδοσιακό τρόπο: στόµα µε στόµα. Κάποια στιγµή, ακούστηκε να λέει κάποιος στην πλατεία: «Η ρωσική επανάσταση έγινε χωρίς το Internet!»

Σύµφωνα µε τη Σιρίν Αντλµπί, καθηγήτρια ∆ιεθνών Μεσογειακών Σπουδών στο Αυτόνοµο Πανεπιστήµιο της Μαδρίτης, «αυτό που παρακολουθούµε είναι µια επανάσταση για την ελευθερία, οι άνθρωποι θέλουν ελευθερία, και δεν θα επιτρέψουν την εκµετάλλευση της επανάστασης από µερικούς ισλαµιστές». Θα αφήσει όµως η ∆ύση τα πράγµατα να εξελιχθούν ή θα παρέµβει για να προστατεύσει τα πετρέλαια και τις επενδύσεις της; «Αν πέσει ο Καντάφι, θα πέσουν µαζί του πολλά πράγµατα στη ∆ύση. Αυτό είναι σίγουρο. Οπως σίγουρο είναι ότι αυτή η επανάσταση είναι αναντίστρεπτη». Ο Ρασίντ Ααράµπ, καθηγητής Ιστορίας του Ισλάµ στο Πανεπιστήµιο της Βαρκελώνης, συµφωνεί: «∆εν υπάρχει δρόµος προς τα πίσω, γιατί οι άνθρωποι δεν έχουν τίποτα να χάσουν. Βρισκόµαστε στην αρχή µιας νέας εποχής. Οι Λίβυοι έδειξαν πόσο λάθος ήταν αυτά τα στερεότυπα που έλεγαν ότι στη φυλετική τους κοινωνία όλοι πολεµούν µε όλους. Οµως ο δρόµος προς την αξιοπρέπεια είναι κοινός».

Για το άµεσο µέλλον της Αιγύπτου διατυπώνονται διάφορες απόψεις. Σε µια πρώτη φάση – υποστήριξε ο Ραµσίς – ο Μοχάµεντ Ελ Μπαραντέι µπορεί να παίξει κάποιο ρόλο, κι ας έχει χάσει µεγάλο µέρος του κύρους του, κι ας τον φωνάζουν οι Αιγύπτιοι «τουρίστα». Η αιγυπτιακή επανάσταση είναι µια επανάσταση χωρίς ηγέτες, αντίθετα µε την περίπτωση της Τυνησίας, όπου τα συνδικάτα ασκούσαν κάποια αντιπολίτευση. Ο Ελ Μπαραντέι µπορεί λοιπόν να φανεί χρήσιµος στη διαχείριση της µετάβασης στη δηµοκρατία.

Οι πρόσφατες ταραχές ανάµεσα σε κόπτες χριστιανούς και µουσουλµάνους ίσως να ενορχηστρώθηκαν από τις µυστικές υπηρεσίες, τόνισε ο αιγύπτιος µπλόγκερ. Το καθεστώς έχει πείρα σε αυτό το πεδίο και ο ρόλος του στρατού δεν είναι καθαρός. «Η επίθεση εναντίον των διαδηλωτών στην Πλατεία Ταχρίρ έγινε από µέλη των µυστικών υπηρεσιών µαζί µε ποινικούς κρατουµένους που είχε απελευθερώσει νωρίτερα η αστυνοµία. Από τις 29 Ιανουαρίου ώς τις 11 Φεβρουαρίου, ο στρατός προσπαθούσε να σώσει το καθεστώς χωρίς να συγκρουστεί µε την επανάσταση. Στις 11 Φεβρουαρίου, όταν έπεσε ο Μουµπάρακ, ο στρατός ανέλαβε τον έλεγχο. Τώρα, ο στρατός και τα υπολείµµατα του παλιού καθεστώτος προσπαθούν να σταµατήσουν την επανάσταση. Αλλά είµαι αισιόδοξος. Να το θυµάστε: αυτές οι επαναστάσεις θα κρατήσουν χρόνια».

Στο σπίτι της Ναουάλ Ελ Σααντάουι

Η ογδοντάχρονη αιγύπτια συγγραφέας Ναουάλ Ελ Σααντάουι, γνωστή και ως «νονά του αιγυπτιακού φεµινισµού», µένει στον 27ο όροφο ενός µουντού κτιρίου στη Σούµπρα, µερικά χιλιόµετρα βορείως της Πλατείας Ταχρίρ. Και την Κυριακή 27 Φεβρουαρίου είχε στο σπίτι της ενδιαφέροντες προσκεκληµένους: δεκατέσσερις γυναίκες και τέσσερις νεαρούς άνδρες, που τις προηγούµενες δύο εβδοµάδες διαδήλωναν κατά του καθεστώτος Μουµπάρακ. «Το αίµα των γυναικών που σκοτώθηκαν στην επανάσταση είναι ακόµη νωπό, και αισθανόµαστε προδοµένες», είπε. Είχε έρθει λοιπόν η ώρα οι γυναίκες να ενωθούν.

Η Ελ Σααντάουι έχει γράψει πάνω από σαράντα βιβλία. Ανάµεσά τους, το «Γυναίκες και σεξ», εξαιτίας του οποίου απολύθηκε από το υπουργείο Υγείας το 1972, και το «Αναµνήσεις από τη Γυναικεία Φυλακή», που περιγράφει τη φυλάκισή της για πολιτικούς λόγους, το 1981. Οταν µιλά για τους αιγύπτιους προέδρους – σηµειώνει η Τζένα Κραγέσκι στον «Νιου Γιόρκερ» – προτιµά να επικεντρώνεται στις γυναίκες τους: «Η Τζεχάν Σαντάτ και η Σούζαν Μουµπάρακ ήθελαν να είναι εκείνες οι αρχηγοί του αιγυπτιακού φεµινιστικού κινήµατος. Αλλά δεν έκαναν τίποτα». Η ίδια, πάντως, δεν χρειαζόταν καθοδήγηση: «Από τότε που ήµουν δέκα ετών ήθελα να είµαι ελεύθερη. Χώρισα τρεις άντρες για να είµαι ελεύθερη».

Μια από τις καλεσµένες, η νεαρή µητέρα και ακτιβίστρια Ουεσάµ Χασάν, διαµαρτυρήθηκε γιατί στις σχεδιαζόµενες αλλαγές του Συντάγµατος δεν υπάρχει καµιά πρόβλεψη για γυναίκα πρόεδρο. «Θεωρούν δεδοµένο ότι ο πρόεδρος θα είναι πάντα άνδρας», σχολίασε η Γιασµίν Χαλίφα, που σπουδάζει στο Αµερικανικό Πανεπιστήµιο του Καΐρου και έµαθε για τη συνάντηση από το twitter. Πήρε τότε τον λόγο η Αµίνα Σαουκί, η µοναδική από τις παριστάµενες που φορούσε νικάµπ, το πέπλο που καλύπτει όλο το πρόσωπο. «Οι φίλοι µου µε ρώτησαν πώς θα συναντούσα τη Ναουάλ Ελ Σααντάουι φορώντας νικάµπ. Πώς θα µιλούσα περί ελευθερίας φορώντας νικάµπ;». Αλλά η οικοδέσποινα, γνωστή από παλαιότερες επικρίσεις της για την ολοπρόσωπη καλύπτρα, ήταν αυτήν τη φορά πιο ήπια. «Κάποτε δεν κοίταζα καν τις γυναίκες που φορούσαν νικάµπ», είπε. «Αλλά όλα άλλαξαν στην πλατεία Ταχρίρ».

Υστερα η συζήτηση στράφηκε στο πώς θα ονοµάσουν την ένωσή τους. Η Νάντα Ντοραϊντ, µια ειδικός της δηµόσιας υγείας που φορούσε στρατιωτικές µπότες, πρότεινε τον τίτλο Ενωση για την Ανάπτυξη των Αιγυπτίων. «Γιατί φοβάσαι τη λέξη “γυναίκες”;» τη ρώτησε η Ελ Σααντάουι. «Αν ιδρύσουµε την Ενωση Αιγυπτίων Γυναικών, οι άνδρες θα ιδρύσουν την Ενωση Αιγυπτίων Ανδρών», απάντησε η Χαλίφα. Η επόµενη διαφωνία ήταν για το κεντρικό σύνθηµα. Να είναι «Είµαστε εδώ!» ή µήπως «Προσέξτε, είµαστε εδώ!»; Οι γυναίκες άρχισαν να κουράζονται. «Χρειάζεται δουλειά και υποµονή», είπε η Ελ Σααντάουι. «Ραντεβού πάλι αύριο».

Εννιά µέρες µετά, την Ηµέρα της Γυναίκας, άνδρες αντικαθεστωτικοί επιτέθηκαν σε γυναίκες αντικαθεστωτικούς που διαδήλωναν για τα δικαιώµατά τους και τους είπαν να γυρίσουν στην κουζίνα τους.

Είπατε κάτι για αρχές;

Η διαφαινόµενη βούληση της ∆ύσης να αναλάβει κάποιας µορφής στρατιωτική δράση στη Λιβύη ακόµη και χωρίς τη σαφή εντολή του Συµβουλίου Ασφαλείας απειλεί να οδηγήσει σε νέα όξυνση των σχέσεών της µε τη Ρωσία και την Κίνα. Οι δύο αυτές χώρες αντιτίθενται σε οποιαδήποτε επέµβαση, επαναλαµβάνοντας τη γνωστή θέση ότι οι Λίβυοι πρέπει να λύσουν µόνοι τους τις διαφορές τους. Αναγνωρίζουν όµως ότι όσο ο «τελειωµένος» Καντάφι παραµένει στην εξουσία, κι ακόµη περισσότερο αν κατορθώσει να νικήσει τους εξεγερµένους, ολόκληρη η διεθνής κοινότητα θα βρεθεί σε τουλάχιστον δυσάρεστη θέση.

Σύµφωνα µε την πάντα καλά πληροφορηµένη ανταποκρίτρια της Ελ Παΐς στη Μόσχα, την Πιλάρ Μπονέτ, δύο γραµµές υπάρχουν στη Ρωσία για τα γεγονότα στη Βόρεια Αφρική. Η µία εκφράζεται κυρίως από τον αραβολόγο και πρώην πρωθυπουργό Γεβγένι Πριµακόφ και υποστηρίζει ότι η µάχη κατά των τυραννιών υπακούει σε µια εσωτερική λογική και είναι µια µάχη κατά της αδικίας, της διαφθοράς και των κοινωνικών ανισοτήτων. Η άλλη, στην οποία φαίνεται να έχει προσχωρήσει και ο πρόεδρος Μεντβέντεφ, υποστηρίζει ότι οι εξεγερµένοι υποκινούνται από ξένες δυνάµεις, και ιδιαίτερα τιςΗνωµένες Πολιτείες. Στο στρατόπεδο αυτόανήκει και ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Ιγκόρ Σετσίν, που πιστεύει ότι πίσω από τις κινητοποιήσεις στην Αίγυπτο βρίσκονται στελέχη της Google. Αλλά και ο πρωθυπουργός Βλαντίµιρ Πούτιν έσπευσε να υπενθυµίσει τις προάλλες στους ∆υτικούς ότι η επιµονή τους να οργανωθούν ελεύθερες εκλογές στα παλαιστινιακά εδάφη οδήγησε στη νίκη της Χαµάς.

Ο πραγµατικός φόβος των Ρώσων είναι µήπως η αναταραχή επεκταθεί στις ισλαµικές ζώνες της κεντρικής Ασίας. Το Κρεµλίνο ανησυχεί ιδιαίτερα για το Ουζµπεκιστάν, µια χώρα µε τεράστιες κοινωνικές ανισότητες που γεννά µετανάστες. Ο πρόεδρος Ισλάµ Καρίµοφ κυβερνά µε σιδηρά πυγµή, αλλά ενδέχεται να µη διαθέτει τα κατάλληλα µέσα για να αντιµετωπίσει τις ταραχές αν και όποτε ξεσπάσουν.

Η αύξηση της τιµής του πετρελαίου έχει αλλάξει τις οικονοµικές προβλέψεις της Ρωσίας για το 2011. Σύµφωνα µε τον υπουργό Οικονοµικών Αλεξέι Κουντρίν, τα συναλλαγµατικά αποθέµατα της χώρας επιστρέφουν στα επίπεδα πριν από την κρίση. Οµως ο πληθωρισµός θα αυξηθεί και αναµένεται να φτάσει το 8%. Ζηµία θα υποστεί η Μόσχα και από την απαγόρευση της πώλησης όπλων στη Λιβύη που αποφάσισε (µε τη συγκατάθεσή της) το Συµβούλιο Ασφαλείας. Ο Σεργκέι Τσέµεζοφ, πρόεδρος της κρατικής επιχείρησης Rostejnologia, υπολογίζει ότι τα διαφυγόντα έσοδα θα φτάσουν τα 2,88 δισεκατοµµύρια ευρώ. Εκφράζει όµως την ελπίδα ότι η οµαλότητα (δηλαδή οι πωλήσεις όπλων) θα αποκατασταθεί: η όποια νέα ηγεσία, λαµβάνοντας υπόψη τον έντονο αντιαµερικανισµό που επικρατεί στη χώρα, δεν θα αφήσει τη Μόσχα παραπονεµένη...

Αν υπήρχαν ακόµη κάποιοι που πίστευαν ότι η διεθνής πολιτική διέπεται από αρχές και ηθικές δεσµεύσεις, είναι βέβαιο ότι άλλαξαν γνώµη.

Μεγαλώνοντας στην Τρίπολη

Αν θέλουµε να κατανοήσουµε τη Ρωσία του 19ου αιώνα, θα διαβάσουµε το «Πόλεµος και Ειρήνη» του Τολστόι. Αν δεν µας πείθουν τα κλισέ για τη «µεγαλύτερη δηµοκρατία στον κόσµο» – την Ινδία – και θέλουµε πραγµατικά να µάθουµε για την εκµετάλλευση των φτωχών στη χώρα αυτή, θα διαβάσουµε τον «Λευκό Τίγρη» του Αραβίντ Αντίγκα (εκδ. Μοντέρνοι Καιροί). Αν θέλουµε να νιώσουµε την οργή των Αιγυπτίων για τα 40 χρόνια του Μουµπάρακ, θα διαβάσουµε το «Μέγαρο Γιακουµπιάν» του Αλάα Αλ Ασουάνι (εκδ. Πόλις). Κι αν µας ενδιαφέρειη αληθινή φύση του καθεστώτος του Καντάφι, θα διαβάσουµε το «Στη χώρα των ανδρών» του Χισάµ Ματάρ (εκδ. Ινδικτος).

Ο Ματάρ γεννήθηκε πριν από σαράντα χρόνια στη Νέα Υόρκη από λίβυους γονείς, αλλά πέρασε τα παιδικά του χρόνια στην Τρίπολη. Ο πατέρας του, ένας πρώην διπλωµάτης, ήταν σφοδρός αντίπαλος του Καντάφι και συνέχισε την αντικαθεστωτική του δράση στο Κάιρο, όπου η οικογένεια κατέφυγε το 1980. Το 1986, ο Ματάρ εγκαταστάθηκε στο Λονδίνο. Και τέσσερα χρόνια αργότερα έµαθε από τη µητέρα του ότι πράκτορες των αιγυπτιακών µυστικών υπηρεσιών απήγαγαν τον πατέρα του από το σπίτι του και τον παρέδωσαν στους Λίβυους. Από τότε έχασετα ίχνη του. Για χρόνια πίστευε ότι ήταν ένα από τα 1.270 θύµατα της σφαγής στις φυλακές Αµπού Σάλιµ της Τρίπολης, το 1996. Αλλά πριν απόµερικούς µήνες κάποιος του είπε ότι τον είδε ζωντανό το 2002 σε µια µυστική πολιτική φυλακή της Τρίπολης.

Το βιβλίο του εκδόθηκε στο Λονδίνο το 2006, αλλά η δράση του τοποθετείται στην Τρίπολη το καλοκαίρι του 1979. Αφηγητής είναι ο 9χρονος Σουλεϊµάν, που µια µέρα βλέπει τον πατέρα του να συλλαµβάνεται από µυστικούς αστυνοµικούς. Μαθαίνει έτσι από πρώτο χέρι τονχαρακτήρα του ολοκληρωτισµού, στη συνέχεια όµως αρχίζει να θέτει ερωτήµατα για τον εαυτό του, προδίδει τον καλύτερο φίλο του, το µετανιώνει, προδίδει τη µητέρα του, το µετανιώνει, προδίδει τον καλύτερο φίλο του πατέρα του, και είναι βέβαιο ότι υπό άλλες συνθήκες θα πρόδιδε ακόµη και τον πατέρα του. Οπως γράφουν οι «Τάιµς», είναι ένα βιβλίο για τη σχέση του καθενός από µας µε τον πατέρα του. Μαζί µε το επόµενο βιβλίο του συγγραφέα όµως, την «Ανατοµία µιας εξαφάνισης» που κυκλοφόρησε την περασµένη Πέµπτη, αποτελούν τη σηµαντικότερη απάντηση που έχει δώσει µέχρι τώρα η τέχνη στο τραύµα της αραβικής δικτατορίας.

Ο Ματάρ δεν είναι πολύ αισιόδοξος. Οταν ξέσπασαν οι ταραχές στην Τυνησία, έσπευσε να διαχωρίσει τις δύο χώρες, λέγοντας ότι στη Λιβύη δεν επιτράπηκε ποτέ να αναπτύξει σοβαρούς θεσµούς. Τώρα εκφράζει τη βεβαιότητα ότι ο Καντάφι τελείωσε.«Το ερώτηµα», είπε στη βρετανική εφηµερίδα, «είναι πόσους ανθρώπους θα σκοτώσει πριν φύγει».

Τα στοιχεία είναι απόρρητα

Το επιχείρηµα του Ζεκερίγια Οζ είναι πραγµατικά αποστοµωτικό. Η πρόσφατη σύλληψη δηµοσιογράφων στο πλαίσιο των ερευνών για την υπόθεση Εργκένεκον, δήλωσε ο τούρκος εισαγγελέας που είναι υπεύθυνος για τις έρευνες, δεν έχει σχέση µε τις επαγγελµατικές τους δραστηριότητες, αλλά µε στοιχεία που έχουν προκύψει εναντίον τους και δεν µπορούν να δηµοσιοποιηθούν λόγω του απορρήτου των ερευνών!

Το τελευταίο κύµα συλλήψεων έγινε την περασµένη Πέµπτη. Ανάµεσα στους δηµοσιογράφους που συνελήφθησαν ήταν ο Νεντίµ Σενέρ και ο Αχµέτ Σικ, που έχουν γίνει διεθνώς γνωστοί για τις αποκαλύψεις τους στον τοµέα των ανθρωπίνων δικαιωµάτων. Η κατηγορία που αντιµετωπίζουν είναι ότι ανήκαν στο «µιντιακό σκέλος» του δικτύου Εργκένεκον, το οποίο επιχείρησε µε διάφορους τρόπους την περασµένη δεκαετία να υπονοµεύσει, αποσταθεροποιήσει και ανατρέψει την κυβέρνηση Ερντογάν. Οι έρευνες για την υπόθεση αυτή, όπως και για την εξίσου σκοτεινή υπόθεση «Βαριοπούλα», δεν έχουν οδηγήσει µέχρι στιγµής πουθενά. Τα στοιχεία των ανακριτικών αρχών είναι «απόρρητα». Καθόλου απόρρητα δεν είναι όµως ορισµένα στοιχεία που αφορούν τους συλληφθέντες δηµοσιογράφους.

Εχουµε και λέµε λοιπόν. Ο Σικ ήταν µέλος της δηµοσιογραφικής οµάδας που αποκάλυψε πρώτη το ηµερολόγιο ενός πρώην ναυάρχου ο οποίος εµπλέκεται στην Εργκένεκον. Μπήκε όµως στο µάτι των αρχών όταν ασχολήθηκε µε τις δραστηριότητες του Φετχουλάχ Γκιουλέν, ενός ιµάµη που ζει στην Πενσιλβάνια και φέρεται να ελέγχει τις τουρκικές δυνάµεις ασφαλείας. Το βιβλίο του «Ο στρατός του Ιµάµη» επρόκειτο να εκδοθεί σύντοµα. Ο Σενέρ, πάλι, έχει παραπεµφθεί σε δίκη για ένα άλλο βιβλίο όπου προβαίνει σε ενοχλητικές αποκαλύψεις για τη συνενοχή των δυνάµεων ασφαλείας στη δολοφονία του αρµενικής καταγωγής τούρκου δηµοσιογράφου Χραντ Ντινκ το 2007.

Εκτός από αυτούς τους δύο, τον περασµένο µήνα, κλείστηκαν στη φυλακή και τρεις ρεπόρτερ της ιστοσελίδας OdaTV, που ειδικεύεται στην αποκάλυψη καταχρήσεων της αστυνοµίας. Τα γεγονότα αυτά έχουν συµβάλει στη δηµιουργία ενός κλίµατος τροµοκρατίας. «Οι νεαροί δηµοσιογράφοι δεν τολµούν να κάνουν ερωτήσεις για τον πρωθυπουργό και τους υπουργούς γιατί φοβούνται ότι θα χάσουν τις ταυτότητές τους και θα τους απαγορευτεί η πρόσβαση στα µπρίφινγκ», έγραψε ο Μουράτ Γετκίν, ένας βετεράνος σχολιαστής της εφηµερίδας Ραντικάλ. Ο ίδιος ο Ερντογάν έχει κάνει αγωγές εναντίον πολλών σκιτσογράφων και δηµοσιογράφων, ενώ πρόσφατα απαίτησε την παραποµπή σε δίκη ενός 22χρονου φοιτητή επειδή ενοχλήθηκε από µια παρατήρησή του σε ένα µπλογκ. Η στάση αυτή έχει προκαλέσει την αντίδραση τόσο των οργανώσεων υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωµάτων όσο και του ίδιου του αµερικανού πρεσβευτή (τον οποίο ο Ερντογάν χαρακτήρισε λόγω των αντιδράσεων αυτών «ερασιτέχνη»).

Ολα αυτά δεν σηµαίνουν ότι η Τουρκία οδεύει προς ένα ισλαµιστικό κράτος. Οπως γράφει στους Φαϊνάνσιαλ Τάιµς ο Ντάνι Ρόντρικ, η λογοκρισία, η αυθαιρεσία και ο αυταρχισµός παραπέµπουν περισσότερο σε µια µεσανατολική εκδοχή της Ρωσίας. Σίγουρα πάντως δεν χαρακτηρίζουν µια χώρα που θέλει να ενταχθεί στην ευρωπαϊκή οικογένεια.

Ο ήρωας της Βεγγάζης

Κάθε εξέγερση έχει τον ταπεινό, τον απροσδόκητο, τον «ανώνυµο» ήρωά της. Ενα µάρτυρα, που άλλαξε µε τη θυσία του τη ροή της Ιστορίας. Η Τυνησία έχει τον Μοχάµεντ Μπουαζίζι, που αυτοπυρπολήθηκε στο Σίντι Μπουζίντ επειδή τον εξευτέλισε η αστυνοµία. Η Αίγυπτος έχει τον Χαλέντ Σαΐντ, που ξυλοκοπήθηκε µέχρι θανάτου από αστυνοµικούς στην Αλεξάνδρεια επειδή αποκάλυψε τη διαφθορά τους. Η Λιβύη έχει τον Μάχντι Ζιου, που φόρτωσε το αυτοκίνητό του µε φιάλες υγραερίου και το έριξε σε ένα στρατόπεδο της Βεγγάζης για να ανοίξει τον δρόµο στους εξεγερµένους.

Ο Μάχντι δεν ήταν κανένας ιδεολόγος. Πατέρας δύο κοριτσιών, ήταν στέλεχος της πετρελαϊκής εταιρείας Al-Khalij και έκανε µια ήρεµη ζωή. Οταν όµως σκοτώθηκε ο πρώτος διαδηλωτής, φούντωσε. Εστειλε την οικογένειά του σε ασφαλή τοποθεσία. Κι από την πρώτη µέρα βοηθούσε τους τραυµατίες µεταφέροντάς τους σε νοσοκοµεία. «Κάθε βράδυ πετούσε τα ρούχατου που ήταν βουτηγµένα στο αίµα», λέει στη Λιμπερασιόν ο µικρότερος αδελφός του, ο Μοχάµεντ. Και το πρωί της 20ής Φεβρουαρίου ένας γείτονας τον είδε να φορτώνει τις φιάλες στο αυτοκίνητό του, ένα Kia Optima του 2007. Την προηγουµένη, οι εξεγερµένοι είχαν χάσει πολλούς ανθρώπους όταν προσπάθησαν να καταλάβουν το στρατόπεδο Φανχίλ, µια πραγµατική στρατιωτική πόλη µέσα στην πόλη, µε τρεις… µπουλντόζες.

«Νοµίζεις ότι είναι η κατάλληλη µέρα να µεταφέρεις τις φιάλες,έτσι που είναι η κατάσταση;» ρώτησε ο γείτονας. «Παρουσιάζουν κάποια διαρροή», απάντησε ο 49χρονος Μάχντι. Εριξε τελείως το κάθισµα του οδηγού για να καθυστερήσει όσο το δυνατόν περισσότερο το µοιραίο, έβαλε µπρος, και όταν έφτασε στη λεωφόρο Γκαµάλ Αµπντέλ Νάσερ ανέπτυξε ταχύτητα. Οι πρώτοι στρατιώτες αιφνιδιάστηκαν, άνοιξαν πυρ, αλλά δεν τον πέτυχαν. Στη 1.30 το µεσηµέρι, το Kia πέρασε από την πρώτη πύλη κι εξερράγη πάνω στη δεύτερη. Στη σύγχυση που ακολούθησε οι εξεγερµένοι επιτέθηκαν, ανάγκασαν τις ειδικές δυνάµεις να υποχωρήσουν και κατέλαβαν το στρατόπεδο.

Οι κόρες του, η 15χρονη Σέγκντα και η 18χρονη Ζοχούρ, δεν πιστεύουν αυτό που έκανε ο πατέρας τους. «∆εν µπορούµε να δεχθούµε ότι έφυγε, πιστεύουµε ότι θα ξαναγυρίσει», λέει η πρώτη. Για τον αδελφό του, όµως, η θυσία του Μάχντι αποτέλεσε σταθµό στην πορεία της εξέγερσης: «∆εν το λέω εγώ, το λέει όλη η Βεγγάζη! Εγώ φοβόµουν πολύ να λάβω µέρος. Αλλά η θυσία του µε ταρακούνησε, άλλωστε θα πεθάνουµε όλοι µια µέρα, και ο δικός του θάνατος είναι ο πιο λαµπρός απ’ όλους, είναι αυτός που θέλει ο Θεός, το λέει το Κοράνι. Είµαι έτοιµος να πεθάνω σαν κι αυτόν. Εχουν γίνει πολλές σφαγές σ’ αυτή τη χώρα. Θυµηθείτε µόνο τους 1.300 κρατούµενους στις φυλακές του Αµπού Σάλιµ που σφαγιάστηκαν το 1991».

Το αυτοκίνητο καιγόταν για εφτά ώρες. Βρίσκεται ακόµα εκεί, ανάµεσα στις δύο πύλες του στρατοπέδου. Κάποιος έχει βάλει σε µια πόρτα ένα χαρτί που γράφει: «Το αυτοκίνητο του µάρτυρα».

Το καθήκον της προστασίας

Η καλύτερη έκβαση της εξέγερσης στη Λιβύη θα ήταν χωρίς αµφιβολία να φύγει «σήµερα» (όπως έλεγε τις προάλλες η Χίλαρι Κλίντον) ο συνταγµατάρχης Καντάφι: οι Λίβυοι θα απαλλάσσονταν από έναν ηµιπαράφρονα δυνάστη, οι ∆υτικοί θα έχωναν κάτω από το χαλί όλα τα deals που έκαναν µαζί του και θα έπαιρνε τη σειρά της η επόµενη εξέγερση. Τα πράγµατα όµως δεν φαίνεται να εκτυλίσσονται έτσι. Ο Καντάφι όχι µόνο δεν φαίνεται διατεθειµένος να αποχωριστεί σύντοµα την εξουσία, αλλά πιστεύει σοβαρά ότι µπορεί να συντρίψει την εξέγερση µε τα αεροπλάνα του, τις επαναστατικές του επιτροπές και τους µισθοφόρους του. Αυτό στερεί τη ∆ύση από το προνόµιο που είχε στις περιπτώσεις της Τυνησίας και της Αιγύπτου – να παρακολουθεί όλο θαυµασµό τους «Αραβες Γκάντι» – και την αναγκάζει να αναλάβει κάποιας µορφής δράση. Μέχρι πού µπορεί να φτάσει όµως αυτή η δράση;

Ας ξεκινήσουµε από µερικές βεβαιότητες. Πρώτον, οι οικονοµικές κυρώσεις, οι απαγορεύσεις των ταξιδιών και οι απειλές για παραποµπή στελεχών του καθεστώτος Καντάφι στο ∆ιεθνές Ποινικό ∆ικαστήριο δεν έχουν άµεσες επιπτώσεις στο πεδίο των µαχών. ∆εύτερον, η άµεση στρατιωτική επέµβαση στη Λιβύη θα είχε µεγάλο κόστος σε ανθρώπινες ζωές και θα δικαίωνε τον ισχυρισµό του λίβυου δικτάτορα ότι η ∆ύση θέλει να βάλει χέρι στα πετρέλαια της χώρας. Τρίτον, ακόµη και η επιβολή µιας ζώνης απαγόρευσης των πτήσεων έχει πολλά προβλήµατα, όχι µόνο επειδή δεν συµφωνούν µε αυτήν η Ρωσία και η Κίνα, αλλά και επειδή – όπως είπε ο αµερικανός υπουργός Αµύνης – ένα τέτοιο µέτρο προϋποθέτει τον βοµβαρδισµό στρατηγικών εγκαταστάσεων της χώρας.

Πριν από δέκα χρόνια, µια ανεξάρτητη διεθνής επιτροπή επεξεργάστηκε την ιδέα του «καθήκοντος προστασίας» και θέσπισε έξι κριτήρια που καθορίζουν κατά πόσο µια στρατιωτική επέµβαση είναι αναγκαία: δίκαιη εξουσία, δίκαιη αιτία, δίκαιη πρόθεση, έσχατη λύση, ανάλογα µέσα, λογική προοπτική. Τα τρία πρώτα κριτήρια ίσως υπό ορισµένους όρους να πληρούνται. Το τέταρτο, προς το παρόν όχι.Το πέµπτο και το έκτο υπονοµεύονται από τα ιστορικά προηγούµενα, είτε πρόκειται για το Κόσοβο είτε για το Ιράκ ή το Αφγανιστάν. Τα δεδοµένα θα αλλάξουν αν ο Καντάφι διασχίσει την «κόκκινη γραµµή». Οπως λέει στη «Λιµπερασιόν» ο αµερικανός ειδικός για την περιοχή Ουέιν Ουάιτ, αυτό θα συµβεί αν ο Καντάφι χρησιµοποιήσει µαζικά την αεροπορία του για να βοµβαρδίσει τους εξεγερµένους, αν εξαπολύσει µια µεγάλη χερσαία επίθεση ή αν χρησιµοποιήσει χηµικά όπλα που ενδέχεται να διαθέτει ακόµη. Μέχρι τότε η ∆ύση θα πρέπει να περιοριστεί στην παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας. Ισως και στον εξοπλισµό των ανταρτών, εφόσον χρειαστεί και εφόσον το ζητήσουν.

Στο µεταξύ, τίποτα δεν εµποδίζει τους διανοούµενους να τσακώνονται από τις στήλες των εφηµερίδων για το αν υπάρχει, και τι ακριβώς σηµαίνει, «φιλελεύθερη επέµβαση».

Σαν να ανήκουν στο ίδιο έθνος

Ο Καµί είναι ένας φοιτητής από την επαρχία που έρχεται να σπουδάσει στην πρωτεύουσα και ονειρεύεται την επανάσταση. Η Ζάχρα είναι η θεία του, σταρ του σινεµά την εποχή του Sάχη, που µοναδική της παρέα είναι ένας γάτος. Ο Μπαµπάκ είναι ένας οµοφυλόφιλος που του αρέσουν µόνο οι στρατιώτες. Η Νιλουφάρ Χαντιντιάν είναι φοιτήτρια και κόρη ενός πλούσιου βουλευτή. Και η µαντάµ Σαφουρέχ είναι µια ηλικιωµένη µυθοµανής που της αρέσει να διηγείται το φανταστικό της παρελθόν και µια µέρα φεύγει για την Ιαπωνία. Τα πέντε αυτά πρόσωπα είναι οι πρωταγωνιστές του τελευταίου βιβλίου του ισραηλινού συγγραφέα Ρον Λέσεµ µε τίτλο «Νιλουφάρ». Και δεν ζουν στην Ιερουσαλήµ, αλλά στην Τεχεράνη.

Γιατί ένας Ισραηλινός να ασχοληθεί στις µέρες µας µε ένα ιρανικό θέµα; Επειδή η νεολαία της µιας χώρας µοιάζει τόσο πολύ µε τη νεολαία της άλλης. «Είναι απίστευτο, νοµίζεις ότι ανήκουµε στο ίδιο έθνος», λέει ο Λέσεµ σε συνέντευξή του στη Λιµπερασιόν. «Η µόνη διαφορά είναι ότι οι γυναίκες στο Ιράν είναι πιο κοµψές». Εκείνος δεν µπορεί βέβαια να επισκεφθεί το Ιράν. Την οµοιότητα αυτή τη διαπίστωσε λοιπόν κάτι νύχτες που δεν µπορούσε να κοιµηθεί κι έκανε chat στο Internet. Οι Αιγύπτιοι τον περιφρονούσαν, δεν ήθελαν να µιλούν µε έναν «σιωνιστή». Αλλά οι Ιρανοί ήταν θερµοί και τρυφεροί µαζί του, ήθελαν τόσο πολύ να του εξηγήσουν ποιοι είναι. Τους έκανε ερωτήσεις για την καθηµερινότητά τους, τα µπαρ στα οποία συχνάζουν, τα βιβλία που διαβάζουν. Κι έναν απ’ αυτούς τον συνάντησε σ’ ένα ταξίδι του στο Παρίσι.

Το πρώτο πράγµα που τον ρώτησε ήταν τι έβλεπε στην τηλεόραση όταν ήταν µικρός. Περίµενε να του πει «την τζιχάντ για παιδιά». Του είπε «µια σειρά ιαπωνικών κινουµένων σχεδίων µε τίτλο Marco». Πήγε να βάλει τα κλάµατα: την ίδια σειρά έβλεπε κι εκείνος, όπως κι όλα τα παιδιά στο Ισραήλ ήξεραν απ'έξω τα 70 της επεισόδια. Υστερα ο ιρανός φίλος του τού µίλησε για τη ζωή του. «Μη νοµίζεις πως δεν ξέρουµε τι είναι ελευθερία», του είπε. «Εχουµε µια underground ζωή, όργια, σεξ, χάπια έκσταση, αλκοόλ, µουσική, απαγορευµένα βιβλία». Ο Ρον τον ρώτησε αν φοβάται ότι θα συλληφθεί από την αστυνοµία. «Οχι», του απάντησε εκείνος, «η αστυνοµία θέλει να ζούµε έτσι, το καθεστώς θέλει να είµαστε µαστουρωµένοι και να νοµίζουµε πως είµαστε ελεύθεροι. ∆εν θέλει να κυκλοφορούµε στον δρόµο, θέλει να κάνουµε πάρτι µέρα και νύχτα».

Τι θλιβερό, σκέφτηκε ο Ρον. Κι ύστερα συνειδητοποίησε ότι και στο Τελ Αβίβ είναι µαστουρωµένοι. «Η γενιά µου περνά τη ζωή της σε ακριβά εστιατόρια, δεν διαδηλώνει, δεν βλέπει ειδήσεις, δεν ενδιαφέρεται αν οι άλλοι υποφέρουν, γιατί πιστεύει ότι τίποτα δεν θα αλλάξει, οι πολιτικοί θα συνεχίσουν να κλέβουν κι ο εχθρός να µας σκοτώνει».

Και ξαφνικά, ένας απελπισµένος αυτοπυρπολείται σ’ ένα µακρινό χωριό και δίνει το σύνθηµα της εξέγερσης.

Βουτιά στα βαθιά

Ο Ροµπέρτο Σαβιάνο είναι συγγραφέας. Και για έναν συγγραφέα, το να κάνει τηλεόραση είναι σαν να προσπαθεί να αναπνεύσει κάτω από το νερό. Καθώς δεν διαθέτει βράγχια, πρέπει να βρει έναν τρόπο να µην πεθάνει από ασφυξία. Ο Σαβιάνο ήξερε ότι θα τα καταφέρει. Οταν λοιπόν ο γνωστός δηµοσιογράφος Φάµπιο Φάτσιο του πρότεινε να κάνουν µαζί στη Rai3 µια εκποµπή όπου εκείνος θα έλεγε ιστορίες από την Ιταλία, απάντησε αµέσως θετικά.

Την εκποµπή την ονόµασαν «Vieni via con me» (Ελα να φύγουµε µαζί). Και είχε τεράστια επιτυχία. Ο συγγραφέας του «Γόµορρα» δέχθηκε σφοδρές επιθέσεις από τον κυβερνητικό Τύπο, αλλά οι µονόλογοί του είχαν µεγαλύτερη τηλεθέαση από τους αγώνες του Τσάµπιονς Λιγκ. Η εκποµπή στην οποία ο Τζιανφράνκο Φίνι και ο ηγέτης της κεντροαριστερής αντιπολίτευσης Πιερ Λουίτζι Μπερσάνι ανέπτυξαν τις απόψεις του περί ∆εξιάς και Αριστεράς έσπασε όλα τα ρεκόρ, καθώς την παρακολούθησαν πάνω από εννιά εκατοµµύρια τηλεθεατές! «Αυτό αποδεικνύει ότι η Ιταλία είναι διαφορετική από τον τρόπο µε τον οποίο απεικονίζεται, διαφορετική από την πολιτική της τάξη, διαφορετική από την καταστροφή την οποία ζει»,γράφει ο Σαβιάνο στο βιβλίο του που έχει τον ίδιο τίτλο µε την εκποµπή, και που παρουσιάζει ο ίδιος απόψε στο βιβλιοπωλείο Feltrinelli του Μιλάνου.

Στον συγγραφέα άρεσαν πάντα οι λίστες. «Μια µέρα», σηµειώνει, «θα ήθελα να αρχίσω να γράφω βιβλία µε λίστες». Κάθε εκποµπή είχε και τα top ten γύρω από ένα θέµα. Κι έτσι, σ’ αυτό το βιβλίο ο Σαβιάνο αποφάσισε να περιλάβει τη λίστα πάνωαπ’ όλες τις λίστες, δηλαδήτα δέκα πράγµατα για τα οποία, κατά την προσωπική του άποψη, αξίζει κανείς να ζει:

1) Η βουβαλίσια µοτσαρέλα από την Αβέρσα
2) Ο Μπίλυ Εβανς στο τραγούδι «Love theme from Spartacus"
3) Να πας τον άνθρωπο που αγαπάς περισσότερο στον τάφο του Ραφαήλ και να του διαβάσεις την επιγραφή στα λατινικά: «Αυτός είναι ο Ραφαήλ, από τον οποίο η Φύση φοβάται πως θα νικηθεί και, όταν εκείνος πεθάνει, πως θα πεθάνει κι αυτή µαζί του 4)Το γκολ του Μαραντόνα στο 2-0 κατά της Αγγλίας, στο Μουντιάλ του Μεξικού, το 1986 5) Η Ιλιάδα
6) Να ακούς στα ακουστικά σου το τραγούδι του Μποµπ Μάρλεϊ «Redemption song», ενώ κάνεις µια χαλαρή βόλτα
7) Να κάνεις µια βουτιά, αλλά στα βαθιά, εκεί που η θάλασσα είναι θάλασσα
8) Να ονειρεύεσαι ότι θα γυρίσεις σπίτι αφού αναγκάστηκες να µείνεις µακριά για πολύ, πολύ καιρό
9) Να κάνεις έρωτα
10) Στο τέλος µιας ηµέρας κατά την οποία συγκέντρωσαν υπογραφές εναντίον σου, να ανοίγεις τον υπολογιστή και να βρίσκεις µήνυµα από τον αδελφό σου που λέει: «Είµαι υπερήφανος για σένα».

Η εµπλοκή της Δύσης

Η ζώνη απαγόρευσης των πτήσεων πάνω από τη Λιβύη – ή έστω πάνω από την Τρίπολη – είναι ένα εργαλείο που συζητά όλο και περισσότερο τις τελευταίες ηµέρες η ∆ύση. Ο βρετανός πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάµερον έδωσε µάλιστα χθες «εντολή» να υπάρξει σχετική συνεννόηση µε τους συµµάχους του. Είναι λογικό: το εµπάργκο όπλων, το πάγωµα των περιουσιακών στοιχείων και άλλες τέτοιες κυρώσεις δεν εµποδίζουν το καθεστώς του Καντάφι να σκοτώνει τους αντιπάλους του. Το ερώτηµα είναι πώς επιβάλλεται αυτό το µέτρο. Με άλλα λόγια, πόσο βαθιά είναι διατεθειµένες οι δυτικές δυνάµεις να εµπλακούν σε αυτή τη σύγκρουση.

Οπως επισηµαίνει ο Εντουαρντ Ριζ στην ιστοσελίδα του περιοδικού «Atlantic», ζώνες απαγόρευσης των πτήσεων έχουν επιβληθεί ελάχιστες φορές την τελευταία εικοσαετία. Και τα αποτελέσµατά τους δεν είναι ενθαρρυντικά. Στη διάρκεια του πολέµου της Βοσνίας, η Επιχείρηση Αρνηση Πτήσεων (από τον Μάρτιο του 1993 ώς τον ∆εκέµβριο του 1995) και η Επιχείρηση Σκόπιµη ∆ύναµη (από τον Αύγουστο ώς τον Σεπτέµβριο του 1995)
δεν µπόρεσαν να σταµατήσουν τις σερβικές ακρότητες, µεταξύ των οποίων ήταν και η σφαγή στη Σρεµπρένιτσα. Οι Σέρβοι προσήλθαν στο τραπέζι των διαπραγµατεύσεων µόνο όταν έγειρε εις βάρος τους η ισορροπία στο έδαφος. Μπορεί να συνέβαλαν σ’ αυτό οι ζώνες απαγόρευσης των πτήσεων, αλλά δεν αποτέλεσαν τον καθοριστικό παράγοντα. Οι στρατοί δεν ηττώνται σήµερα µόνο από τις αεροπορίες.

Οι ζώνες που επιβλήθηκαν πάνω από το Βόρειο Ιράκ στη διάρκεια του πρώτου πολέµου του Κόλπου είχαν µεγαλύτερη επιτυχία. Υπήρχαν όµως πολύ συγκεκριµένοι λόγοι. Πρώτον, οι γειτονικές αεροπορικές βάσεις στην Τουρκία και την Ευρώπη παρείχαν διαρκή και αποτελεσµατική κάλυψη. ∆εύτερον, οι κούρδοι µαχητές (πεσµεργκά) ήλεγχαν ήδη µεγάλο µέρος του αµφισβητούµενου εδάφους. Αντίθετα, η µεταπολεµική ζώνη που επιβλήθηκε πάνω από το Νότιο Ιράκ (Επιχείρηση Νότια Εποπτεία, από τον Αύγουστο του 1992 µέχρι τον Μάρτιο του 2003) δεν κατόρθωσε να εµποδίσει τον Σαντάµ Χουσεΐν να στείλει τις χερσαίες δυνάµεις του εναντίον των αδύναµων και κατακερµατισµένων σιιτών. Τα αεροπλάνα της Συµµαχίας περιπολούσαν, κι εκείνος έσφαζε.

Ενα αντίστοιχο µέτρο πάνω από τη Λιβύη θα παρουσίαζε πολλά προβλήµατα. Πρώτον, η χώρα αυτή είναι πολύ µεγάλη, σχεδόν 14 φορές µεγαλύτερη από τη Βοσνία. ∆εύτερον, µε δεδοµένη την απουσία κατάλληλων αεροπορικών βάσεων στην περιοχή, τα αεροπλάνα που θα επέβαλλαν το µέτρο θα έπρεπε να σταθµεύουν σε αεροπλανοφόρα. Τρίτον, θα υπήρχε µεγάλος κίνδυνος να καταρριφθούν λάθος αεροπλάνα. Τέταρτον, η ζώνη απαγόρευσης πτήσεων θα µετατρεπόταν αργά ή γρήγορα σε ζώνη απαγόρευσης της κυκλοφορίας στο έδαφος, κάτι που θα άλλαζε ριζικά τον χαρακτήρα της παρέµβασης.

Ολα αυτά δεν σηµαίνουν ότι η διεθνής κοινότητα πρέπει να αφήσει τους Λίβυους αβοήθητους απέναντι στον δικτάτορα. Πριν αποφασιστεί όµως οποιοδήποτε µέτρο, πρέπει να εξεταστούν τα θετικά και τα αρνητικά. Οι κραυγές εντυπωσιασµού µόνο µικροκοµµατικές σκοπιµότητες εξυπηρετούν.