Πέμπτη, Ιουλίου 31, 2008

Σαν σε ταινία επιστημονικής φαντασίας



Κάτι γίνεται 50 χιλιόμετρα βορείως της Αβινιόν, και δεν έχει καμιά σχέση με το θέατρο. Αλλά ο γαλλικός Τύπος, περιέργως, δεν δίνει μεγάλη σημασία.

Η Σιλβί Εμάρ ήταν πάντα υπερήφανη για το σπίτι της στην Προβηγκία. Ησυχία, καθαρός αέρας, ποταμάκια, περίπατοι, μονάχα η θέα δεν ήταν σπουδαία, αυτοί οι δύο ψυκτικοί πύργοι του πυρηνικού εργοστασίου του Τρικαστέν λίγο τη χάλαγαν, αλλά η πυρηνική ενέργεια είναι καθαρή, δεν μολύνει, η Σιλβί και τα δύο της ανήλικα παιδιά πάντα από τη βρύση έπιναν νερό. Εδώ και μερικές εβδομάδες, όμως, τα πράγματα έχουν αλλάξει. Στο κέντρο επεξεργασίας πυρηνικών αποβλήτων που βρίσκεται δίπλα στο εργοστάσιο έγινε ένα ατύχημα και 75 κιλά ουρανίου διέρρευσαν στο έδαφος και τα δύο ποτάμια της περιοχής. Οι αρχές απαγόρευσαν στους κατοίκους να χρησιμοποιούν το νερό ακόμη και για πότισμα. Για να κάνει μπάνιο, η Σιλβί πρέπει πλέον να γεμίζει κουβάδες από μια πλαστική δεξαμενή επεξεργασμένου νερού που έχει τοποθετηθεί στην περιοχή. «Αισθάνομαι σαν σε ταινία επιστημονικής φαντασίας, με όλους αυτούς τους ειδικούς να μας μετρούν και να μας φωτογραφίζουν συνεχώς», λέει στη δημοσιογράφο της Γκάρντιαν που την επισκέφθηκε. «Πάντα πίστευα ότι η πυρηνική τεχνολογία είναι ασφαλής. Αλλά τώρα αναρωτιέμαι πόσα ακόμη ατυχήματα έχουν γίνει στο παρελθόν και μας τα κράτησαν κρυφά».

Διακόσια τη διετία 2006-2007, σύμφωνα με δήλωση του υπουργού Περιβάλλοντος. Μόνο τις τελευταίες ημέρες αποκαλύφθηκαν δυο-τρία ατυχήματα στο Τρικαστέν και σε γειτονικούς αντιδραστήρες (στο ένα από αυτά, μάλιστα, μολύνθηκαν «ελαφρά» πάνω από 100 εργαζόμενοι). Η κρατική εταιρεία Αreva, που διαχειρίζεται όλα αυτά τα κέντρα, κατηγορήθηκε από την Επιτροπή για την Πυρηνική Ασφάλεια ότι δεν έχει λάβει τα αναγκαία μέτρα και δεν συνεργάζεται σε ικανοποιητικό βαθμό με τις τοπικές αρχές. Ίσως επειδή είναι πολύ απασχολημένη με το να κλείνει συμφωνίες πώλησης πυρηνικής τεχνολογίας με διάφορες χώρες, από την Ευρώπη μέχρι τα Ενωμένα Αραβικά Εμιράτα, τη Λιβύη και την Κίνα...

Η ανησυχία στην περιοχή είναι πάντως έκδηλη, κι ας φροντίζουν τα γαλλικά μέσα ενημέρωσης να κρατούν χαμηλούς τόνους. Οι παραγωγοί του τοπικού κρασιού, που λέγεται Coteaux du Τricastin, θέλουν τώρα να αλλάξουν την ονομασία του. Οι πωλήσεις εμφιαλωμένου νερού έχουν εκτοξευτεί στα ύψη, ενώ πολλοί κάτοικοι προμηθεύονται από τα φαρμακεία χάπια ιωδίου, που ενδείκνυνται για περιπτώσεις πυρηνικού συναγερμού. Μπορεί αυτή η ανησυχία να πλήξει τον ενθουσιασμό που διαφαίνεται εσχάτως σε διάφορες χώρες για την πυρηνική ενέργεια ως λύση στο πρόβλημα της υπερθέρμανσης της Γης; «Ακόμη κι αν από σήμερα μέχρι το 2030 κατασκευάζουμε ένα πυρηνικό εργοστάσιο κάθε 15 ημέρες, οι εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου δεν θα μειωθούν πάνω από 5%», λέει στη Ρεπούμπλικα ο Γιαν Μπέρανεκ, συντονιστής της διεθνούς εκστρατείας της Γκρηνπής κατά της πυρηνικής ενέργειας. Αξίζει τον κόπο, για ένα τόσο φτωχό αποτέλεσμα, να διακινδυνεύσουμε τόσο πολύ;

Τετάρτη, Ιουλίου 30, 2008

Το «βαθύ ΡΚΚ»



Ποιος είναι λοιπόν πίσω από την πολύνεκρη επίθεση της Κυριακής στην Κωνσταντινούπολη; Το ΡΚΚ ή η οργάνωση Εργκένεκον; Μην μπερδεύεστε: το πρώτο είναι προϊόν της δεύτερης.

Όταν η Τανσού Τσιλέρ εξελέγη πρωθυπουργός της Τουρκίας, πριν από 15 χρόνια, ένα από τα πρώτα πράγματα που σκόπευε να κάνει ήταν να επιτρέψει την εκπαίδευση και τη μετάδοση τηλεοπτικών εκπομπών στην κουρδική γλώσσα. Την ημέρα που συνεδρίασε για πρώτη φορά το υπουργικό της συμβούλιο, όμως, 28 χωρικοί σκοτώθηκαν στη Νοτιοανατολική Τουρκία από μια επίθεση που αποδόθηκε στο ΡΚΚ. Η Τσιλέρ ξέχασε τις προεκλογικές της δεσμεύσεις και έγινε μεγαλύτερο γεράκι από τους προκατόχους της. Ποιος έχασε; Οι Κούρδοι. Ποιος βγήκε κερδισμένος; Ο στρατός και το παρακράτος. Μήπως λοιπόν η οργάνωση Εργκένεκον κινούσε από τότε τα νήματα; Μήπως το πραξικόπημα που κατηγορείται ότι προετοίμαζε, στην πραγματικότητα έχει ήδη συμβεί;

Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα που θέτει στο χθεσινό της φύλλο η εφημερίδα Ζαμάν. Όπως σημειώνει ο υπεύθυνος της βρετανικής της έκδοσης Μπουλέντ Κενές, οι μαρτυρίες και τα στοιχεία που περιλαμβάνονται στο 2.455 σελίδων κατηγορητήριο κατά της Εργκένεκον δείχνουν ότι υπάρχει στενή σχέση ανάμεσα στην οργάνωση και εκείνους που επιδιώκουν το κλείσιμο του ΑΚΡ, όπως και ανάμεσα στην οργάνωση και το ΡΚΚ. Η Εργκένεκον ήταν ένα δίκτυο σαν το Gladio, που είχε δημιουργηθεί στη Δυτική Ευρώπη για να αποτρέψει την ανάληψη της εξουσίας από τους κομμουνιστές. Είχε δεσμούς με δομές του βαθέος κράτους. Και έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ίδρυση τόσο του ΡΚΚ όσο και άλλων εξτρεμιστικών οργανώσεων.

Ένας άλλος Τούρκος αναλυτής, ο Φερχάτ Ουνλού από την εφημερίδα Σαμπάχ , χρησιμοποιεί τον όρο «βαθύ ΡΚΚ». Με άλλα λόγια, οι δράστες της τελευταίας επίθεσης μπορεί να είναι μέλη του ΡΚΚ που χρησιμοποιήθηκαν από την Εργκένεκον ή άλλες οργανώσεις. Δεν αποκλείεται βέβαια να επρόκειτο και για μια ανεξάρτητη πρωτοβουλία τους. Ο Φεμάν Χουσεΐν, για παράδειγμα, είναι ένας Σύρος που τον τελευταίο καιρό έχει ισχυροποιηθεί πολύ στους κόλπους της οργάνωσης. Μπορεί λοιπόν να σχεδίασε αυτή την επίθεση στο πλαίσιο της σύγκρουσής του με τον αρχηγό του ΡΚΚ, τον Τσεμίλ Μπαγίκ, που πρόσκειται στον Οτζαλάν. Η επιρροή του τελευταίου, έτσι κι αλλιώς, έχει μειωθεί σημαντικά.

Σε ποια κατεύθυνση θα οδηγήσουν άραγε οι τελευταίες εξελίξεις το Συνταγματικό Δικαστήριο; Να ενισχύουν άραγε αυτούς που θέλουν τη διαιώνιση της έντασης ή εκείνους που είναι αποφασισμένοι να ξεκαθαρίσουν την κατάσταση; Καμιά πρόβλεψη δεν είναι σήμερα ασφαλής στην Τουρκία. Οι αποκαλύψεις για το παρελθόν συνοδεύονται από αβεβαιότητα για το μέλλον. Η συντριπτική πλειονότητα των Τούρκων θέλει σήμερα ένα πιο διαφανές και πιο δημοκρατικό καθεστώς, και καμιά τρομοκρατική επίθεση δεν μπορεί να τους πτοήσει, γράφει ο Μπουλέντ Κενές. Μακάρι να ΄χει δίκιο.

Τρίτη, Ιουλίου 29, 2008

Το μήνυμα του Μπάτμαν



Μα, γιατί δεν τον σκοτώνει, να ησυχάσουμε; Γιατί ο Μπάτμαν, ο προστάτης των Καλών, δεν ξεπαστρεύει τον Τζόκερ, ώστε να εκλείψει για πάντα από τον κόσμο το κακό;

Μια απάντηση είναι ότι θα ξεφυτρώσουν αμέσως άλλοι Πρίγκιπες του Κακού, και δεν μπορεί κανείς να τους σκοτώνει όλους, ιδιαίτερα μάλιστα αν ο σεναριογράφος της ταινίας έχει δίκιο, και τα κίνητρά τους δεν είναι έλλογα, παρά μονάχα η πρόκληση χάους (το ίδιο επιδιώκει και ο Οσάμα μπιν Λάντεν, εξ ου και ο διάλογος μαζί του είναι αδύνατος). Η αλήθεια βέβαια είναι ότι ο Τζόκερ είναι ο χειρότερος απ΄ όλους, ο πιο αδίστακτος, και η εξουδετέρωσή του θα λειτουργούσε ίσως αποτρεπτικά για τους επίδοξους μιμητές του. Αν δεχθούμε όμως αυτόν τον συλλογισμό, δεν πρέπει κατ΄ αναλογία να δεχθούμε ότι είναι χρήσιμος, αν όχι αναγκαίος, ο βασανισμός ενός υπόπτου για τρομοκρατία, αφού τυχόν ομολογία του θα σώσει αθώες ζωές;

Φυσικά ο Μπάτμαν δεν είναι παρά ένα κόμικς, που οδηγεί κάθε τόσο και σε μια ιδιαίτερα προσοδοφόρα ταινία. Όπως σημειώνουν όμως στη Χέραλντ Τρίμπιουν οι Μαρκ Ουάιτ και Ρόμπερτ Αρπ, συγγραφείς του βιβλίου «Μπάτμαν και Φιλοσοφία: ο Σκοτεινός Ιππότης της Ψυχής», η άρνηση του Μπάτμαν να σκοτώσει τον Τζόκερ δίνει τροφή για μερικές σκέψεις γύρω από τη φιλοσοφία και την ηθική. Τρεις είναι οι σχολές που παρέχουν σχετικές απαντήσεις. Ο Ωφελιμισμός, βασισμένος στα έργα του Τζέρεμι Μπένταμ και του Τζων Στιούαρτ Μιλ, θα υιοθετούσε πιθανότατα την εκτέλεση του Τζόκερ, με το επιχείρημα ότι οι ζωές που θα σώζονταν είναι περισσότερες από αυτή που θα χαθεί. Η Δεοντολογία, που απορρέει κατά κύριο λόγο από τα γραπτά του Ιμάνουελ Καντ, θα έδινε μεγαλύτερη έμφαση στην πράξη παρά στις συνέπειές της. Ο Τζόκερ μπορεί να είναι διεστραμμένος, αλλά παραμένει ένα ανθρώπινο ον για το οποίο πρέπει να ακολουθηθούν οι νόμιμες διαδικασίες. Οι εκτελέσεις από αυτόκλητους τιμωρούς παραπέμπουν στη ζούγκλα. Η ηθική των αρχαίων Ελλήνων, τέλος, θα επικέντρωνε την προσοχή της στον χαρακτήρα του ανθρώπου που σκοτώνει τον Τζόκερ. Θέλει πραγματικά ο Μπάτμαν να είναι ο άνθρωπος που σκοτώνει τους αντιπάλους του; Κι αν σκοτώσει τον Τζόκερ, τι θα τον εμποδίσει να κάνει το ίδιο με τους διαδόχους του;

Το συμπέρασμα είναι σαφές: μπορεί οι πράξεις του Τζόκερ να προκαλούν απέχθεια και αποτροπιασμό, αλλά υπάρχουν σοβαροί λόγοι για τους οποίους πρέπει να απορρίψουμε την εκτέλεσή του, όπως και την εκτέλεση οποιουδήποτε εγκληματία. «Δεν θέλω να γίνω αυτό που μισώ», απαντά ο Μπάτμαν όταν τον ρωτούν γιατί δεν σκότωσε τον αντίπαλό του. Η ταινία μπορεί να είναι από ορισμένες πλευρές αφελής, έως και προπαγανδιστική, αλλά το μήνυμα που εκπέμπει είναι χρήσιμο. Χώρια που τον διεστραμμένο εγκληματία υποδυόταν ένας τόσο τρυφερός άνθρωπος σαν τον Χηθ Λέτζερ...

Δευτέρα, Ιουλίου 28, 2008

Μια άλλη Αμερική



Η στήλη έχει μια ειλικρινή απορία: γιατί, την επομένη της ομιλίας του Ομπάμα στο Βερολίνο, μόνο δύο ελληνικές εφημερίδες είχαν σχετική φωτογραφία στην πρώτη σελίδα τους;

O Πέτερ Σνάιντερ είναι ενθουσιασμένος. «Ο υποψήφιος των Δημοκρατικών αντιπροσωπεύει την ελπίδα όλης της Ευρώπης για μια άλλη Αμερική, που γνωρίζουμε και αγαπάμε, αλλά την έχουμε σχεδόν ξεχάσει αυτά τα οκτώ χρόνια του Τζωρτζ Μπους», λέει ο Γερμανός ιστορικός σε συνέντευξή του στη Ρεπούμπλικα. «Η επίσκεψη του Ομπάμα ήταν ένα από τα ελάχιστα μεγάλα γεγονότα που έχουν συμβεί στο μεταπολεμικό Βερολίνο. Θα μείνει στην Ιστορία μαζί με την επίσκεψη του Κέννεντυ, το 1963, και του Ρήγκαν, το 1987».

Με τη φράση «είμαστε όλοι Βερολινέζοι», ο πρώτος είχε εγγυηθεί προσωπικά την ασφάλεια της Γερμανίας και γενικώς της Ευρώπης, απέναντι στη σοβιετική απειλή. Καλώντας τον Μιχαήλ Γκορμπατσώφ να γκρεμίσει το Τείχος, ο δεύτερος είχε προαναγγείλει την επανένωση της Ευρώπης. Ποια φράση, ποιο σύνθημα του Μπάρακ Ομπάμα άγγιξε και συγκίνησε περισσότερο τους 200.000 ανθρώπους που συγκεντρώθηκαν για να τον ακούσουν; Όχι βέβαια η έκκλησή του για μεγαλύτερη συμμετοχή στο Αφγανιστάν. Ούτε οι αναφορές του στην ιρανική απειλή. Ούτε οι ύμνοι του για το ΝΑΤΟ. Αλλά εκείνο το «σας μιλώ ως πολίτης του κόσμου», που επανέλαβε και στις επόμενες επισκέψεις του, όταν μίλησε για την ανάγκη να συγκροτηθούν πολιτικές συμμαχίες για την αντιμετώπιση των παγκόσμιων προβλημάτων. Αυτό ακριβώς που ο ίδιος ο υποψήφιος θεωρεί ότι θα του κόψει μερικές μονάδες στις επόμενες δημοσκοπήσεις. Ήδη ο Τζον ΜακΚέιν τον κατηγόρησε ότι, απευθυνόμενος στους «λαούς του κόσμου», εγκαταλείπει τους Αμερικανούς...

Να είναι λοιπόν τα συμφέροντα των Ευρωπαίων αντίθετα από εκείνα των Αμερικανών; Η υψηλή δημοτικότητα ενός Αμερικανού πολιτικού εδώ, να εισπράττεται εκεί με καχυποψία και δυσπιστία; Την ώρα που ο γερμανικός Τύπος έστεφε τον Ομπάμα πρόεδρο πέντε μήνες πριν από τις εκλογές, ο ΜακΚέιν έτρωγε βουρστ σε ένα γερμανικό εστιατόριο του Columbus και προειδοποιούσε ότι εκείνος θα προτιμήσει να μιλήσει στους συμμάχους του ως πρόεδρος. Την ώρα που ο αντίπαλός του αντήλλασσε φιλοφρονήσεις με τον Σαρκοζί, εκείνος παρίστατο σε μια εκδήλωση του Λανς Άρμστρονγκ κατά του καρκίνου και εκτόξευε βέλη εναντίον όσων απουσίαζαν. Η στρατηγική του Στηβ Σμιτ, του συμμάχου του Καρλ Ρόουβ στον οποίο ο ΜακΚέιν μόλις ανέθεσε την ευθύνη της εκστρατείας του, είναι εξόχως επιθετική και ειρωνική. Ο στόχος της είναι γνωστός: να δείξει ότι ο Ομπάμα είναι ένας ελιτιστής διανοούμενος που δεν έχει καμιά επαφή με τους σκληρά εργαζόμενους Αμερικανούς. Το κόλπο έπιασε με τον Δουκάκη, έπιασε και με τον Κέρυ. Άραγε, η ιστορία θα επαναληφθεί; Μήπως ο βαθύτερος λόγος για τον οποίο πολλές ελληνικές εφημερίδες σνόμπαραν τον μιγάδα γερουσιαστή είναι ότι τον θεωρούν loser, εκπρόσωπο μιας Αμερικής που υπάρχει μόνο στα παραμύθια;

Σάββατο, Ιουλίου 26, 2008

Με όπλο το πορτοκαλί



Μπορούν να απαγορεύσουν οργανώσεις, συνθήματα, πανό, διαδηλώσεις, στολές, φανέλες, παπούτσια, καπέλα. Μπορούν να προγράψουν, και το έχουν κάνει ήδη, οτιδήποτε περιλαμβάνει αναφορές στη θρησκεία, στην πολιτική, στον στρατό ή στα ανθρώπινα δικαιώματα. Αλλά θα μπορούσαν άραγε οι οργανωτές των Ολυμπιακών Αγώνων του Πεκίνου να απαγορεύσουν ένα χρώμα; Αυτό είναι το στοίχημα που έβαλε μια οργάνωση που γεννήθηκε το περασμένο φθινόπωρο στη Δανία με το όνομα «Χρώμα Πορτοκαλί». Ο στόχος της, όπως αναφέρεται στην ιστοσελίδα thecolororange. net, είναι απλός:
«Να χρησιμοποιούμε το πορτοκαλί για να υποδεικνύουμε κάτι που δεν πηγαίνει καλά. Ακόμα και το να ξεφλουδίζουμε ένα πορτοκάλι σε μια συγκεκριμένη στιγμή μπορεί να συνιστά πολιτική δράση».

Δεν είναι βέβαια η πρώτη φορά που χρησιμοποιείται αυτό το χρώμα για να υποδηλώσει διαμαρτυρία: το είδαμε στα τέλη του 2004 στις διαδηλώσεις της Ουκρανίας, τον περασμένο Σεπτέμβριο στη Βιρμανία, στην τελετή για την αφή της φλόγας που έγινε τον περασμένο Μάρτιο στην Ολυμπία. Πάντα συνοδευόταν από πείσμα, πάθος και φυσικά βία.
Πίσω από το κίνημα της Δανίας βρίσκεται ένας άνθρωπος τον οποίον οι κινεζικές αρχές γνωρίζουν καλά: ο γλύπτης Γενς Γκάλσιοτ, δημιουργός της «Στήλης της ντροπής» που εκτέθηκε για πρώτη φορά το 1997 στο Πανεπιστήμιο του Χονγκ Κονγκ για την όγδοη επέτειο από τη σφαγή στην πλατεία Τιεν Ανμέν. Από τότε, ο Γκάλσιοτ δεν μπορεί να πατήσει στην Κίνα.

«Δεν πρόκειται για μια εκστρατεία με την παραδοσιακή έννοια», γράφει στην ίδια ιστοσελίδα. «Το σχέδιο αυτό μπορεί να λειτουργήσει ως καταλύτης για ένα είδος κύματος ή συναισθήματος που επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά και διαδίδεται σε όλο τον κόσμο. Συνδέεται περισσότερο με την ποίηση και την τέχνη, παρά με τον πολιτικό ακτιβισμό. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι εγκαινιάζουμε τη μάχη εναντίον ενός ολοκληρωτικού καθεστώτος που διεκδικεί το μονοπώλιο στην ερμηνεία της πραγματικότητας».

Η μάχη μπορεί να γίνει με καταφατικό τρόπο ή με το αντίθετό του. Με άλλα λόγια, αν θέλει κάποιος να λάβει μέρος στην εκστρατεία μπορεί να αρχίσει να φορά πορτοκαλί ρούχα ή, αν φορούσε ήδη, να το γυρίσει σε άλλα χρώματα. Ό,τι κι αν κάνει, η επιλογή του θα γίνει σαφής. Ο άγνωστος παράγων είναι η αντίδραση των κινεζικών αρχών. Η απαγόρευση που έχει ήδη εκδοθεί αφορά «ομάδες ανθρώπων που φορούν στολές με σχέδια, χρωματικούς συνδυασμούς ή εμπορικές ονομασίες που είναι πανομοιότυπα ή παρεμφερή μεταξύ τους». Μπορεί αυτή η περιγραφή να επεκταθεί και στο πορτοκαλί χρώμα, τη στιγμή που το χρησιμοποιούν ακόμη και σπόνσορες όπως η Reebok ή η Αdidas; Μπορούν οι Κινέζοι αστυνομικοί να αρχίσουν να συλλαμβάνουν όποιον ξεφλουδίζει ένα πορτοκάλι;

Παρασκευή, Ιουλίου 25, 2008

Σεμινάρια θανάτου



Καιρός ήταν να ξεκινήσει η αποτέφρωση νεκρών και στη χώρα μας. Κι είναι σίγουρο ότι το 3% που υπολογίζεται ότι θα επιλέξει αρχικά αυτή τη λύση σιγά σιγά θα αυξηθεί. Είναι εύκολη, είναι γρήγορη, είναι οικολογική. Και δεν υπάρχει κίνδυνος να γίνει μεταδοτική, όπως στη Νότια Κορέα.

Στη χώρα αυτή ισχύει εδώ και πολλά χρόνια η αποτέφρωση νεκρών. Αλλά τόσο οι κλίβανοι όσο και τα νεκροταφεία έχουν να αντιμετωπίσουν ένα διαφορετικής τάξης πρόβλημα: το μεγαλύτερο ποσοστό αυτοκτονιών στον δυτικό κόσμο που, σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του ΟΟΣΑ, φτάνει τα 24,7 κρούσματα ανά 100.000 ανθρώπους. Το ποσοστό αυτό έχει διπλασιαστεί τα πέντε τελευταία χρόνια. Και οι ειδικοί το αποδίδουν στην αύξηση των ωρών εργασίας και του στρες, καθώς και στην αποδυνάμωση των δικτύων κοινωνικής υποστήριξης. Μαζί με τις αυτοκτονίες, άλλωστε, έχουν αυξηθεί τα διαζύγια και τα κρούσματα καρκίνου.

Αλλά ο καπιταλισμός βρίσκει λύσεις σε όλα. Ο πρώην ασφαλιστικός πράκτορας Κο Μιν-σου σκέφτηκε ότι ένας τρόπος να αποθαρρυνθούν οι υποψήφιοι αυτόχειρες είναι να δουν πόσο αποκρουστικό είναι να πεθαίνεις. Οργάνωσε λοιπόν ένα δίκτυο που περιλαμβάνει ολόκληρη τη σεμνή διαδικασία, από την προετοιμασία για το τέλος μέχρι την ταφή. Ο υποψήφιος πληροφορείται κατ΄ αρχάς, με τη βοήθεια ενός αλγορίθμου, την ημερομηνία που κανονικά θα έπρεπε να πεθάνει. Στη συνέχεια μπαίνει σε ένα σκοτεινό δωμάτιο και γράφει τη διαθήκη του, με τη βοήθεια συγκεκριμένων ερωτήσεων: αν ήταν να πεθάνεις αύριο, τι θα έλεγες στην οικογένειά σου, τι θα σκεφτόσουν για τη δουλειά σου, τι απολογισμό θα έκανες για τη ζωή σου; Αφού φωτογραφηθεί για τελευταία φορά ώστε οι δικοί του να έχουν το πιο πρόσφατο ενθύμιο, μπαίνει σε ένα άλλο δωμάτιο, το τελευταίο, που είναι διακοσμημένο με φωτογραφίες διάσημων νεκρών. Εκεί διαλέγει ένα φέρετρο, φορά ένα νεκρικό χιτώνα, διαβάζει τη διαθήκη του και ξαπλώνει περιμένοντας το μοιραίο. Οι συνεργάτες του Κο τοποθετούν ένα λουλούδι στο στήθος του, κλείνουν το φέρετρο, το καρφώνουν, ρίχνουν χώμα με ένα φτυάρι και αποχωρούν. Σε πέντε λεπτά θα επιστρέψουν, ελπίζοντας ότι ο υποψήφιος αυτόχειρας το έχει ξανασκεφτεί. Έτσι κι αλλιώς, βέβαια, έχει πληρώσει.

Πάνω από 50.000 άνθρωποι έχουν λάβει μέρος σε αυτό το πρόγραμμα από το 2004 που ξεκίνησε. Δεν ξέρουμε πόσοι από αυτούς πραγματοποίησαν παρά ταύτα την απειλή τους. Ξέρουμε όμως ότι μεγάλες εταιρείες, τόσο κορεατικές (όπως η Samsung και η Ηyundai) όσο και ξένες (όπως η ΙΝG και η Αlianz), στέλνουν τακτικά τους υπαλλήλους τους στα σεμινάρια του 40χρονου Κο. Κι εκείνος σκέφτεται να επεκτείνει την επιχείρησή του και σε άλλους τομείς: να κατασκευάσει, για παράδειγμα, εικονικά κελιά, με την ελπίδα ότι θα μειωθεί έτσι η εγκληματικότητα. Αν δεν ακουγόταν ρατσιστικό, θα λέγαμε ότι κάθε λαός έχει τους επιχειρηματίες που του αξίζουν.

Πέμπτη, Ιουλίου 24, 2008

Καλύτερα από το τίποτα



«Η σύλληψη του Κάρατζιτς; Ένα μεγάλο βήμα προς τα εμπρός. Ή, για να το πούμε διαφορετικά, λίγη δικαιοσύνη είναι καλύτερη από καθόλου δικαιοσύνη. Αλλά ας μην έχουμε ψευδαισθήσεις...» Άντονι Ντουόρκιν.

Στη Χάγη δεν τον περίμεναν πια. Και τώρα που επιτέλους θα τον φιλοξενήσουν- γιατί σύντομα θα τον φιλοξενήσουν, όσα δικονομικά κόλπα κι αν κάνει ο δικηγόρος του- οι αξιωματούχοι του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου φοβούνται ότι θα επαναληφθεί το προηγούμενο του Μιλόσεβιτς. Πρώτα απ΄ όλα, ο Ράντοβαν Κάρατζιτς ανακοίνωσε ότι θα υπερασπιστεί ο ίδιος τον εαυτό του, γεγονός που θα οδηγήσει σε μεγάλες κωλυσιεργίες και καθυστερήσεις. Ύστερα υπάρχει πάντα η απειλή μιας απεργίας πείνας: σε μια προηγούμενη περίπτωση, το Δικαστήριο είχε διατάξει την υποχρεωτική σίτιση του κρατουμένου, αλλά εκείνος άσκησε έφεση, την κέρδισε, και είδε τα αιτήματά του να ικανοποιούνται. Αν ληφθεί υπόψη ότι η θητεία του Δικαστηρίου λήγει το 2010, γίνεται αντιληπτό πόσο δύσκολο είναι να ολοκληρωθεί η δίκη σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα.

Ακόμη και στην περίπτωση, όμως, που επισπευστούν οι διαδικασίες και καταστεί δυνατή η έκδοση απόφασης, η διεθνής δικαιοσύνη θα έχει μόνο μερικώς νικήσει. Όχι μόνο επειδή παραμένει ελεύθερος ο άλλος δήμιος της Σρεμπρένιτσα, ο Ράτκο Μλάντιτς. Αλλά και επειδή είναι πολύ δύσκολο να πληρώσουν οι δήμιοι του Θιβέτ ή της Τσετσενίας. Όπως λέει στην Κοριέρε ο βρετανός πολιτικός αναλυτής Άντονι Ντουόρκιν, που εργάζεται στο ευρωπαϊκό Συμβούλιο διεθνών σχέσεων στις Βρυξέλλες, για να υπάρξει πλήρης δικαιοσύνη θα πρέπει η δικαιοσύνη να πάρει διαζύγιο από την πολιτική. Τα εγκλήματα που έχουν διαπραχθεί στην Τσετσενία, για παράδειγμα, δεν θα διερευνηθούν πιθανότατα ποτέ, αφού η Ρωσία μπορεί να εμποδίσει οποιαδήποτε σχετική πρόταση στο Συμβούλιο Ασφαλείας ασκώντας το δικαίωμα του βέτο. Επιπλέον, η Ρωσία δεν είναι μέλος του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, όπως δεν είναι μέλη η Κίνα και οι Ηνωμένες Πολιτείες. Δικαιούται λοιπόν να θεωρεί κανείς ότι υπάρχει άλλο σύστημα δικαιοσύνης για τους αδύνατους κι άλλο για τους ισχυρούς.

Τουλάχιστον η σύλληψη του Κάρατζιτς θα διευκολύνει την παραπομπή σε δίκη του άλλου δολοφόνου εναντίον του οποίου έχει εκδώσει ένταλμα σύλληψης το Διεθνές Δικαστήριο, δηλαδή του προέδρου του Σουδάν αλ-Μπασίρ; Εδώ τα πράγματα είναι ακόμη πιο μπερδεμένα. Γιατί αν χρειάστηκαν πάνω από 11 χρόνια για να εντοπιστεί ο Κάρατζιτς, που στο κάτω-κάτω ήταν ξοφλημένος, θα είναι ακόμη πιο δύσκολο να συλληφθεί ο άνθρωπος που καλώς ή κακώς αποτελεί τον μοναδικό συνομιλητή της Δύσης στην κρίση του Νταρφούρ. Αλλά όλες αυτές οι δυσκολίες, οι ατέλειες και οι αδικίες, δεν σημαίνουν ότι η σύλληψη του Κάρατζιτς αποτελεί μια πύρρειο νίκη. Το αντίθετο, λέει ο Ντουόρκιν: η εξέλιξη αυτή δείχνει ότι η διεθνής δικαιοσύνη έχει μεγάλες δυνατότητες. Κι ας έχει, σε θεσμική μορφή, ηλικία μόλις 15 ετών. Προηγουμένως, υπήρχε μόνο η Νυρεμβέργη.

Τετάρτη, Ιουλίου 23, 2008

Η πρόβλεψη του ποιητή



«Εγώ διαβάζω την καταστροφή, αντί για σας,/ τη νύχτα περιμένω, για λογαριασμό σας/ και προαισθάνομαι την καταιγίδα/ θρόνους από την κορυφή» (από το ποίημα του Ράντοβαν Κάρατζιτς με τίτλο «Ανήσυχος Άνθρωπος»)

Η πρόβλεψη του ποιητή ήταν σωστή, η καταιγίδα μπορεί να άργησε πολλά, αφόρητα πολλά χρόνια, αλλά τελικά ήλθε. Ο Κάρατζιτς συνελήφθη, όχι επειδή έκανε κάποιο λάθος, αλλά επειδή η νέα κυβέρνηση της Σερβίας έκρινε ότι είναι προς το συμφέρον τόσο της ίδιας όσο και της χώρας να τον παραδώσει στη διεθνή δικαιοσύνη. Η εξέλιξη αυτή είναι θετική από όλες τις απόψεις. Για να τελειώσει και συμβολικά ο πόλεμος που αιματοκύλισε τα Βαλκάνια στα τέλη του 20ού αιώνα, πρέπει να δικαστούν εκείνοι που κυρίως τον προκάλεσαν. Ο ένας πέθανε. Ο άλλος εξακολουθεί να είναι ελεύθερος, χάρις στην προστασία που του παρέχει ο σερβικός στρατός. Το Δικαστήριο της Χάγης πρέπει να εξασφαλίσει ότι η δίκη του τρίτου θα διεξαχθεί με απόλυτο σεβασμό των δικαιωμάτων του και θα οδηγήσει σε έκδοση απόφασης. Μόνο έτσι θα αποδοθεί δικαιοσύνη, θα υπάρξει κάθαρση και θα τιμηθεί η μνήμη των χιλιάδων θυμάτων του.

«Η Σερβία εκτείνεται όπου υπάρχουν Σέρβοι» έλεγε ο ποιητής- ψυχίατρος- εγκέφαλος των μεγαλύτερων σφαγών που έχουν διαπραχθεί στην Ευρώπη μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτό που ο πολιτισμένος κόσμος αποκαλούσε εθνοκάθαρση ήταν γι΄ αυτόν- όπως εξήγησε μια μέρα σ΄ έναν δημοσιογράφο των Νιου Γιορκ Τάιμς - μια ευκαιρία για τους Μουσουλμάνους να επιστρέψουν εκεί όπου «ανήκαν», ανάμεσα σε Μουσουλμάνους και μακριά από Σέρβους. Την ώρα που βομβαρδιζόταν ανηλεώς το Σαράγεβο, εκείνος απήγγελλε ποίηση στο αρχηγείο του, στο Πάλε. Την ώρα που έπεφταν άμαχοι από πυρά Σέρβων ελεύθερων σκοπευτών, εκείνος κατήγγελλε τις «προβοκάτσιες» των Μουσουλμάνων. Την ώρα που σφαγιάζονταν οι άνδρες της Σρεμπρένιτσα, εκείνος απολάμβανε τα κουβανικά του πούρα και το γαλλικό του κονιάκ. Δεν πρωταγωνιστούσε ποτέ ο ίδιος σε στρατιωτικές ενέργειες, όπως ο Μλάντιτς ή ο Αρκάν. Ήταν ο άνθρωπος πίσω από αυτές, ο οργανωτής, ο ιθύνων νους.

Δεν λείπουν αυτοί- τους βλέπουμε και τους ακούμε ήδη- που οργίστηκαν με τη σύλληψή του. Οι περισσότεροι βρίσκονται στη Σερβία, αμετανόητοι νοσταλγοί των ένδοξων ημερών του παρελθόντος. Υπάρχουν πολλοί όμως και δίπλα μας: αυτοί που έπιναν μαζί του ούζο στο Τουρκολίμανο, αυτοί που τον βράβευαν για τα ανδραγαθήματά του, αυτοί που τις τραγικές εκείνες ημέρες έβλεπαν παντού είτε δυτικές συνωμοσίες και μηχανορραφίες είτε έναν «εμφύλιο πόλεμο» όπου όλες οι πλευρές προέβαιναν σε ακρότητες, αυτοί που ισχυρίζονταν ότι η σύλληψη και δίωξη των ενόχων θα οδηγούσε σε έναν «ασυγχώρητο νομικισμό». Εμείς, πάλι, θα συγκρατήσουμε μόνο την έκφραση της κυρίας που απεικονίζεται να περνά συγκινημένη μπροστά από τις φωτογραφίες της Σρεμπρένιτσα.

Τρίτη, Ιουλίου 22, 2008

Καλά, γιατί εμένα;



Το θέμα του σημερινού σημειώματος ουδεμία σχέση έχει με αληθινά πρόσωπα ή γεγονότα, και όποιος ισχυριστεί το αντίθετο θα είναι κακόβουλος και άξιος περιφρόνησης.

Ακούει και διαβάζει κανείς διάφορες τρελές, αλλά παρά ταύτα αληθινές, ιστορίες για κλοπές εις βάρος τουριστών σε μεγάλες πόλεις. Οι χειρότερες συνοδεύονται από άσκηση βίας. Οι περισσότερες ακολουθούν ένα γνωστό στερεότυπο: μπαίνεις στο μετρό, κάποιος σε εμποδίζει να προχωρήσεις και μέχρι να καταλάβεις τι έχει συμβεί, ο συνεργάτης αυτού του κάποιου έχει γίνει καπνός μαζί με το πορτοφόλι σου. Άλλες ξεχωρίζουν για την εφευρετικότητά τους. Αν, για παράδειγμα, έχεις μια μικρή αποσκευή, παραμονεύουν πότε θα την αφήσεις κάτω για να κοιτάξεις κάτι και ρίχνουν από πάνω μια θήκη μεγαλύτερης αποσκευής. Όταν ξαναγυρίσεις τα μάτια, βλέπεις μια άλλη βαλίτσα, την οποία αδυνατείς να διεκδικήσεις όταν κάποιος απομακρυνθεί μαζί της...

Τέτοιες επιθέσεις πληθαίνουν συνεχώς τον τελευταίο καιρό, ιδίως σε περιοχές με υψηλό τουρισμό. Η Βαρκελώνη, για παράδειγμα, είναι αυτή την εποχή ο παράδεισος των πορτοφολάδων και των τσαντάκηδων. Οι τουριστικοί οδηγοί προειδοποιούν: αν κάποιος σας πει ότι έπεσε στο σακάκι σας μια κουτσουλιά και επιχειρήσει να την καθαρίσει, μην τον αφήσετε. Αν έχετε νοικιάσει αυτοκίνητο και δείτε κάποιον στον δρόμο να ισχυρίζεται ότι έχετε πάθει λάστιχο, μη σταματήσετε. Όσες προειδοποιήσεις κι αν διαβάσεις, όμως, πάλι μπορεί να την πατήσεις. Από υπερβολική αυτοπεποίθηση ή από υπερβολική βλακεία. Επειδή συγκέντρωσες όλη σου την προσοχή σε ένα σημείο του σώματός σου, αφήνοντας τα άλλα απροστάτευτα ή επειδή προς στιγμήν αφαιρέθηκες. Και τότε αισθάνεσαι βαθιά ταπείνωση, κάτι σαν να σε έχουν δείρει. Κι όσο πιο αριστοτεχνικός ήταν ο τρόπος που σε έκλεψαν, τόσο μεγαλύτερος είναι ο εξευτελισμός που νιώθεις. Χωρίς να λείπει ο θαυμασμός για τον επαγγελματισμό του δράστη. Και ένας φθόνος για όλους αυτούς γύρω σου που, απ΄ ό,τι φαίνεται, κανείς δεν τους έχει πειράξει. Καλά, γιατί εμένα;

Θα προβείς βέβαια στις αναγκαίες διαδικασίες, αστυνομίες, ακυρώσεις καρτών και τα συμπαρομαρτούντα. Κυρίως, όμως, θα προσπαθήσεις να τα βρεις με τον εαυτό σου. Μήπως δεν τα χρειαζόσουν πραγματικά όλα όσα κουβαλούσες στο πορτοφόλι σου; Μήπως αυτό που έζησες ήταν μια τιμωρία για την άκριτη παράδοσή σου στην κοινωνία της κατανάλωσης; Μήπως πρόκειται για έναν τεχνητό τρόπο ανακατανομής του εισοδήματος; Αν μπορείς να ζήσεις και χωρίς αυτά που σου έκλεψανκαι είναι φανερό ότι μπορείς να ζήσεις- γιατί δεν είχες φροντίσει να τα δωρήσεις κάπου νωρίτερα ώστε να χορτάσει τουλάχιστον κανένα παιδάκι; Εξακολουθείς να θεωρείς ότι όλα αυτά δεν σε αφορούν, όπως δεν σε αφορούσε ώς τώρα το ενδεχόμενο να γίνεις μια μέρα στόχος;

Ο χρόνος, βέβαια, τα γιατρεύει όλα. Κι αυτό που μένει είναι μια δυσάρεστη ανάμνηση, για να τη συγκρίνεις με άλλες, άλλων, και να αναρωτιέσαι ποιος είναι ο πιο προνομιούχος, ο πιο άτυχος, ο πιο μαλάκας.

Σάββατο, Ιουλίου 12, 2008

Επιστροφή στον Διαφωτισμό



«Oφείλω να το παραδεχθώ: έχω την τάση να συγκρίνω τη σημερινή Γαλλία με τη Γαλλία που γνώρισα το 1968. Αυτή η σύγκριση δεν αποβαίνει υπέρ της σημερινής Γαλλίας. Εκείνη την εποχή, φεύγοντας από την ελληνική χούντα, έφτασα σ΄ ένα Παρίσι όπου επικρατούσε αναβρασμός και μια χαρούμενη ατμόσφαιρα. Η εφευρετική ευθυμία της Γαλλίας με γοήτευσε από την πρώτη στιγμή. Σαράντα χρόνια αργότερα, αυτό που με καταπλήσσει είναι η έλλειψη φαντασίας που παρατηρείται σε όλους τους τομείς. Το θεμελιώδες χαρακτηριστικό της Γαλλίας, όπως και όλων των ευρωπαϊκών κοινωνιών, είναι η παραλυτική βεβαιότητα πως δεν υπάρχει πια τίποτα για να εφευρεθεί. Σαν να υπήρχε σε όλα τα πράγματα ένας δρόμος μοναδικός, αναπόφευκτος, υποχρεωτικός. Η βλακώδης περίοδος που διανύουμε πλήττει όμως, δυστυχώς, περισσότερο τη Γαλλία απ΄ ό,τι τους γείτονές της. Κι αυτό, επειδή φέρνει στην επιφάνεια το στοιχείο που λείπει σήμερα περισσότερο: διανοούμενους και φιλοσόφους που σκέφτονται. Βρίσκουμε, αντίθετα, πληθώρα φιλοσόφων που επιδοκιμάζουν (...)

Στη χώρα μου αγωνίζομαι υπέρ του διαχωρισμού της Εκκλησίας από το Κράτος. Ανήκω στους Έλληνες που θέλουν να φύγουν οι σταυροί και τα εικονίσματα από τα σχολεία. Είμαι πεισμένος, όπως ήταν πεισμένη άλλοτε ολόκληρη η Γαλλία, ότι δεν μπορείς να διδάξεις φιλοσοφία σε αίθουσες διακοσμημένες με σταυρούς. Προς μεγάλη μου έκπληξη, παρατηρώ μια περίεργη αντιστροφή ρόλων μεταξύ της Γαλλίας και της Ελλάδας: ένα μέρος της γαλλικής κοινής γνώμης, συγκεντρωμένο κυρίως στις τάξεις της Δεξιάς, θέλει να δώσει τέλος στην αυστηρή διάκριση ανάμεσα στα δύο αυτά πεδία. Οι άνθρωποι αυτοί στρέφονται όλο και περισσότερο προς το αγγλοσαξονικό μοντέλο, φτάνοντας να αντιμετωπίζουν με επιείκεια ακόμη και τις αιρέσεις! Με θλίβει να βλέπω ένα τμήμα αυτής της χώρας να ξεπουλά το καλύτερο κομμάτι της δημοκρατικής της κληρονομιάς.

Είμαι μάλλον απαισιόδοξος, το παραδέχομαι. Όλες οι θρησκείες - και κυρίως οι μονοθεϊστικές- είναι πηγές φανατισμού. Στην ιστορία της Ευρώπης, οι θρησκείες- και πρώτα απ΄ όλα ο χριστιανισμόςείναι εκείνες που εισήγαγαν τον θρησκευτικό φανατισμό, εντελώς άγνωστο στη Ρώμη και την Αθήνα. Γιατί όταν έχεις πολλούς θεούς, όχι μόνο είναι μικροί, αλλά επιπλέον διαπληκτίζονται και αλληλοεξουδετερώνονται. Υπάρχει όμως και κάτι ακόμη: στον σύγχρονο κόσμο είναι αντιφατικό να καταπολεμάς την τρομοκρατία και την ίδια ώρα να δείχνεις επιείκεια απέναντι στις θρησκείες. Για τον λόγο αυτό, τίποτα δεν μου φαίνεται ζωτικότερο για τη Γαλλία από το να επανασυνδεθεί με τον Διαφωτισμό και τη μάχη του κατά της πνευματικής αιχμαλωσίας του λαού».

(Απόσπασμα συνέντευξης που έδωσε ο συγγραφέας Βασίλης Αλεξάκης στο περιοδικό Μarianne με αφορμή την ανάληψη της προεδρίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης από τη Γαλλία)

Παρασκευή, Ιουλίου 11, 2008

Η δικαστοκρατία της Τουρκίας



«Εκτιμώ ότι μια καινούργια νεο-εθνικιστική παράταξη θα σχηματίσει ένα πολιτικό κόμμα. Και υπό την πίεση του στρατού, του δικαστικού σώματος, της γραφειοκρατίας και των λεγόμενων διανοουμένων, το κόμμα αυτό θα αναλάβει την εξουσία».

Αυτή είναι η πρόβλεψη του καθηγητή Νιγιαζί Οκτέμ, ο οποίος διδάσκει Φιλοσοφία και Κοινωνιολογία στο Πανεπιστήμιο Μπιλγκί της Κωνσταντινούπολης και έχει μια εκπομπή πολιτικής συζήτησης στο κανάλι Μehtap. Η εικόνα του για τη σημερινή Τουρκία είναι ζοφερή. Δεν διστάζει μάλιστα να τη συγκρίνει με τη Γερμανία λίγο πριν από τον Χίτλερ, όταν οι διανοούμενοι της εποχής έστρεφαν τον στρατό και ορισμένες οργανώσεις εναντίον της αναδυόμενης εργατικής τάξης για να εμποδίσουν την άνοδό της στην εξουσία. Το ίδιο γίνεται και σήμερα στην Τουρκία: ο φασισμός ξανασηκώνει κεφάλι, με την υποστήριξη των λεγόμενων διανοουμένων. Η μυστηριώδης οργάνωση Εργκένεκον, που κατηγορείται ότι σχεδίαζε πραξικόπημα, είναι η τουρκική εκδοχή της Γκλάντιο, που στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου είχε στόχο την αποτροπή της ανάληψης της εξουσίας από τους κομμουνιστές.

Πρώην επικεφαλής του Τμήματος Δημοσιογραφίας στο Πανεπιστήμιο Γαλατασαράι, ο Οκτέμ επιχειρεί μια μαρξιστική ανάλυση της κατάστασης: όσοι έχουν την οικονομική εξουσία, λέει στην εφημερίδα Ζαμάν, αποκτούν αργά ή γρήγορα και την πολιτική εξουσία. Στη σημερινή Τουρκία υπάρχει μια σειρά από δυναμικές μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις - γνωστές ως «Τίγρεις της Ανατολίας»οι οποίες διευθύνονται από πιστούς μουσουλμάνους. Οι άνθρωποι αυτοί εξέλεξαν έναν πρόεδρο που η γυναίκα του φορά μαντίλα, κάτι που δεν μπορούν να δεχθούν όσοι είχαν πριν την πολιτική εξουσία, όπως οι πατρίκιοι στη Ρώμη δεν μπορούσαν να δεχθούν τους πληβείους. Είναι αλήθεια ότι οι ισλαμιστές προέβησαν σε διάφορες προκλήσεις στο παρελθόν. Αλλά οι άνθρωποι αλλάζουν, εξελίσσονται. Κι όπως λέει ο Ερντογάν, η οικονομία δεν ανήκει σε καμιά θρησκεία.

Σύμφωνα με τον Οκτέμ, η Τουρκία διοικείται σήμερα από μια δικαστοκρατία. Η πολιτική της τύχη βρίσκεται στα χέρια 11 δικαστών, από τους οποίους οι 8 διορίστηκαν από τον προηγούμενο πρόεδρο, τον Αχμέτ Σεζέρ. Οι άνθρωποι αυτοί ακυρώνουν όποιο νόμο δεν τους αρέσει ή θεωρούν ότι αντιτίθεται στον «κοσμικό χαρακτήρα του κράτους». Αλλά αυτή ακριβώς είναι η ιδέα πίσω από τη σαρία. Το μουσουλμανικό χαλιφάτο θεωρούσε ότι η εθνική κυριαρχία ανήκει στον Θεό και ότι ο Θεός είχε μεταβιβάσει την εξουσία στη δυναστεία των Ουμαγιάδων. Ο Λουδοβίκος ΣΤ΄ θεωρούσε ότι η εθνική κυριαρχία ανήκει στον Θεό και ότι ο Θεός την είχε μεταβιβάσει στη δυναστεία των Βουρβώνων. Στη σημερινή Τουρκία, η εθνική κυριαρχία ανήκει στον στρατό, τους δικαστές και τη γραφειοκρατία. Μ΄ άλλα λόγια, στο κατεστημένο.

Η απαγόρευση του κυβερνώντος κόμματος θα οδηγήσει μοιραία και στο τέλος των συνομιλιών με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αλλά η Ευρώπη ήταν ανέκαθεν ο εγγυητής της τουρκικής δημοκρατίας. Η γειτονική χώρα βρίσκεται μπροστά σε μια πολύ μεγάλη κρίση, με απρόβλεπτες συνέπειες.

Πέμπτη, Ιουλίου 10, 2008

Ασφαλές, υγιές και συναινετικό



Ο Ζαν-Ζακ Ρουσώ εκτιμούσε ιδιαίτερα μερικές γερές ξυλιές στον πισινό από μια γοητευτική γυναίκα. Ο Λώρενς της Αραβίας πλήρωνε κάποιον για να τον κτυπά με κλαδιά από σημύδα. Και ο Τσαρλς Σουίνμπερν θεωρούσε ότι υπάρχει στενή σχέση ανάμεσα στην ποιητική δημιουργικότητα και την επιθυμία για τη βέργα.

Αν ο σαδομαζοχισμός έχει τόσο εξυμνηθεί από μεγάλους διανοούμενους, αν έχουν γραφτεί τόσα βιβλία και έχουν γυριστεί τόσες ταινίες γι΄ αυτόν, γιατί ήταν τόσο κακό αυτό που έκανε ο Μαξ Μόσλεϊ; Η σκανδαλοθηρική εφημερίδα Νews of the World κατηγόρησε τον πρόεδρο της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Αυτοκινήτου ότι επιδιδόταν σε σαδομαζοχιστικά όργια με ναζιστικό περιεχόμενο. Κι εκείνος μήνυσε την εφημερίδα, υποστηρίζοντας ότι οι αναφορές στον ναζισμό είναι ψευδείς, ότι αυτά που κάνει στην ιδιωτική του ζωή είναι δική του υπόθεση και ότι ο σαδομαζοχισμός είναι κάτι εντελώς φυσιολογικό, ανώδυνο και μερικές φορές αστείο. Η δίκη άρχισε αυτή την εβδομάδα και η ετυμηγορία αναμένεται με μεγάλο ενδιαφέρον.

Οι νόμοι στη Βρετανία είναι αυστηροί: απαγορεύεται, για παράδειγμα, σε ένα κλαμπ S&Μ να διαφημίζει το μαστίγωμα των πελατών του. Παρά ταύτα, υπολογίζεται ότι το 14% των ανδρών και το 11% των γυναικών σ΄ αυτή τη χώρα έχουν δοκιμάσει σαδομαζοχιστικές πρακτικές. Πρόκειται για ανθρώπους διεστραμμένους, μανιοκαταθλιπτικούς, στερημένους, «ανώμαλους»; Η κλινική ψυχολόγος και σεξοθεραπεύτρια Πάμελα Στήβενσον Κόνολυ προσπάθησε να απαντήσει σε αυτό το ερώτημα μελετώντας 132 θιασώτες του σαδομαζοχισμού. «Η απάντηση είναι αρνητική», λέει στην Γκάρντιαν. «Πίστευα ότι κάτι δεν πήγαινε καλά μ΄ αυτούς τους ανθρώπους, αλλά διαψεύστηκα. Οι πρακτικές στις οποίες επιδίδονται- και μιλώ για ανθρώπους που ξέρουν τι κάνουν- είναι ασφαλείς, υγιείς και συναινετικές».

Στα ίδια συμπεράσματα κατέληξαν ο ψυχολόγος Ντέηβιντ Μίριτς και ο ψυχοθεραπευτής Νηλ Κάνον που πραγματοποίησαν ανάλογη έρευνα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι περισσότεροι από τους ανθρώπους με τους οποίους μίλησαν τους διαβεβαίωσαν ότι η παιδική τους ηλικία ήταν απολύτως ομαλή, κανείς δεν τους κακοποιούσε, κανέναν δεν θέλουν να εκδικηθούν. «Πρόκειται για ανθρώπους που έχουν καλύψει τις βασικές τους ανάγκες σε φαγητό, στέγη και οικογένεια και θέλουν να εξερευνήσουν τις άλλες τους ανάγκες», εξηγεί ο Μίριτς. Μπορεί κάποιοι να θέλουν να δώσουν διέξοδο στην επιθετικότητά τους. Δεν λείπουν και οι ακραίοι. Οι πιο πολλοί, όμως, φαντασιώνουν ότι είναι σκλάβοι ή αφέντες για να ξεφύγουν από την καθημερινότητά τους. Ή πολύ απλά επειδή τους αρέσει.

«Ποιος θα το πίστευε ότι εκείνη η παιδική τιμωρία θα επηρέαζε τις αναζητήσεις μου, τις επιθυμίες μου, τα πάθη μου για το υπόλοιπο της ζωής μου;», γράφει ο Ρουσώ στις Εξομολογήσεις, αναφερόμενος στις ξυλιές που του έδινε η Μαντεμουαζέλ Λαμπερσιέ. Αλλά κι εκείνοι που δεν είχαν μια τόσο ενδιαφέρουσα εμπειρία στην παιδική τους ηλικία δεν δικαιούνται άραγε να καλλιεργήσουν αργότερα τα πάθη τους;

Τετάρτη, Ιουλίου 09, 2008

Όλα τα υπόλοιπα αποτυγχάνουν




Απομνημονεύματα, ημερολόγια, επιστολές, αυτοβιογραφίες: οι συγγραφείς διαθέτουν πολλούς τρόπους να μοιράζονται μαζί μας τις μύχιες σκέψεις τους και τα συναισθήματά τους. Η ακόλουθη επιλογή έγινε από την εφημερίδα «Ελ Παΐς».

ΕΠΙΘΥΜΙΑ. «Η επιθυμία του Λεό γλιστρούσε απαλά μέσα μου και προκαλούσε τη δική μου. Εγώ δεν επιθυμούσα ευθέως τον Λεό, τον επιθυμούσα επειδή εκείνος με επιθυμούσε. Η επιθυμία του γεννούσε τη δική μου χωρίς εκείνος να έχει οποιαδήποτε σχέση. Μου φαινόταν καλό να αισθάνομαι επιθυμία, τη θεωρούσα ένα είδος λύσης σε μια σειρά προβλημάτων». (Μαργκερίτ Ντυράς, Τετράδια του Πολέμου και άλλα κείμενα )

ΓΝΩΣΗ. «Υπάρχει άραγε κάποιο νόημα στη ζωή μου που δεν θα καταστραφεί από τον αναπόφευκτο πόλεμο που με περιμένει; Αναζήτησα μια απάντηση στην ανθρώπινη γνώση. Και ανακάλυψα ότι το σύνολο της ανθρώπινης γνώσης διαιρείται σε δύο ημισφαίρια, στα άκρα των οποίων βρίσκονται δύο πόλοι: ένας θετικός και ένας αρνητικός. Σε κανέναν από τους δύο αυτούς πόλους όμως δεν υπήρχε απάντηση στα ερωτήματα της ζωής». (Λέων Τολστόι, ΜιαΕξομολόγηση )

ΑΛΗΘΕΙΑ. «Μόνο η εντιμότητα διαρκεί περισσότερο από τη ζωή, τον έρωτα, τον θάνατο, όλα. Ω, εσύ που έρχεσαι ύστερα από μένα, θα με πιστέψεις; Σε τελευταία ανάλυση, το μόνο που αξίζει τον κόπο να κατέχει κανείς είναι η αλήθεια: είναι πιο συγκινητική και πιο χαρούμενη από τον έρωτα. Είναι πολύ απλά κάτι που δεν μπορεί να λείψει. Όλα τα υπόλοιπα αποτυγχάνουν. Γι΄ αυτό κι εγώ αφιερώνω την υπόλοιπη ζωή μου στην αλήθεια, και μόνο σ΄ αυτή!». (Κάθριν Μάνσφιλντ, Ημερολόγιο )

ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ. «Το να εγκαταλείψεις κάθε πίστη στον κομμουνισμό και τη Σοβιετική Ένωση δεν σήμαινε να απαρνηθείς και την επανάσταση. Η ιδέα ότι η επανάσταση ήταν αναγκαία για τη σωτηρία όλων μας παρέμενε κυρίαρχη. Είναι δύσκολο να το προσδιορίσω τώρα, αλλά θα έλεγα ότι η επανάσταση ως βασική αρχή ενός δόγματος παρέμεινε ζωντανή τουλάχιστον άλλα είκοσι χρόνια. Δεν χρειαζόταν να τη δικαιολογούμε ούτε να την ε ξηγούμε. Η επανάσταση ήταν κάτι καλό. Η προσέγγιση με τις ιδέες του σοσιαλισμού, αντίθετα, ήταν κάτι κακό, ένα σύμπτωμα δειλίας, κάτι σαν την πίστη στο Θεό». (Ντόρις Λέσινγκ, Αυτοβιογραφία )

ΕΓΩ. «Όχι, δεν έχω χάσει κανένα από τα εγώ μου (γνωρίζω αρκετά και τα βαριέμαι), παρά μόνο κάτι που βρίσκεται έξω από μένα και δεν ξέρω πώς να το ονομάσω. Κάτι που ίσως δεν θα έχει όνομα μέχρι να του το δώσω εγώ: αλήθεια, ποίηση, σιωπή, ευτυχία, συμφιλίωση με τον κόσμο (μη εξαιρουμένου του θανάτου). Κάτι που μοιάζει με το τελευταίο φως σ΄ εκείνα τα σούρουπα του Νταλί, που σου δίνει την αίσθηση μιας αλήθειας στιγμιαίας, και παρά ταύτα διαρκούς». (Οκτάβιο Πας, Περιπλανώμενοι κήποι )

Τρίτη, Ιουλίου 08, 2008

Οι οργισμένοι νέοι του Ιράκ



Σύμφωνα με μια τελευταία δημοσκόπηση που έγινε στο Ιράκ, το 45% του πληθυσμού είναι μεταξύ 15 και 30 ετών. Και το 62% αυτών των ανθρώπων δηλώνουν ότι είναι συχνά ή συνεχώς οργισμένοι.

Η δημοσκόπηση πραγματοποιήθηκε από το Senlis Council, ένα ίδρυμα που πραγματοποιεί έρευνες σε διάφορα μέτωπα του λεγόμενου «πολέμου κατά της τρομοκρατίας». Σύμφωνα με την πρόεδρό του, την Αμερικανίδα δικηγόρο Νορίν ΜακΝτόναλντ, δεν έχει νόημα να συζητούν οι Δυτικοί αν πρέπει να μείνουν ή να φύγουν από το Ιράκ. Αυτό που πρέπει να γίνει είναι να ανοίξει μια τρίτη πόρτα: να δημιουργηθούν οι συνθήκες που θα επιτρέψουν την εκτόνωση όλης αυτής της πίκρας και της οργής που έχουν συσσωρεύσει οι Ιρακινοί απέναντι στους δυνάστες τους, ντόπιους και ξένους. Την ίδια ώρα, πρέπει να ενισχυθεί η κυβέρνηση του Νούρι αλ Μάλικι ώστε ο ιρακινός λαός να νιώσει επιτέλους ότι παίρνει τις τύχες του στα χέρια του.

Ο Μάρτιν ΜακΓκίνες ξέρει καλά τι σημαίνει οργισμένος νέος. Ήταν 22 ετών όταν οι Βρετανοί αλεξιπτωτιστές κτυπούσαν το πλήθος στο Ντέρι τη Ματωμένη Κυριακή (30/1/1972), σκοτώνοντας 26 ανθρώπους. Εκείνος μετείχε στη μονάδα του Ιρλανδικού Δημοκρατικού Στρατού που οργάνωνε επιθέσεις εναντίον των προτεσταντών και θεωρούσε τον αγγλικό στρατό και τη βορειοϊρλανδική αστυνομία νόμιμους στόχους. Αλλά τα χρόνια πέρασαν, και κάποια στιγμή τα όπλα μπήκαν στο ντουλάπι. Ο ΜακΓκίνες τάχθηκε υπέρ της συγκρότησης μιας κυβέρνησης εθνικής ενότητας. Και έγινε αντιπρόεδρος του Ίαν Πέισλι, του ανθρώπου που απέκλειε κατηγορηματικά οποιαδήποτε συνεργασία με τους οπαδούς του «αντίχριστου Πάπα της Ρώμης». Όταν ο Πέισλι βγήκε στη σύνταξη, ο πρώην μαχητής του ΙRΑ παρέμεινε στη θέση του, στο πλευρό του νέου first minister της Βόρειας Ιρλανδίας, του Πήτερ Ρόμπινσον. Και την περασμένη εβδομάδα αποφάσισε να προσφέρει τις υπηρεσίες του στη χώρα με τους περισσότερους οργισμένους νέους από οποιαδήποτε άλλη: το Ιράκ.

Ο 58χρονος ΜακΓκίνες ταξίδεψε στη Βαγδάτη μαζί με έναν άλλο πρώην αντάρτη, τον άλλοτε συνδικαλιστή του Σοβέτο και διαπραγματευτή του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου Σίριλ Ραμαφόζα. Όπως γράφει η Κοριέρε ντέλα Σέρα, στόχος τους ήταν να πείσουν τους σιίτες και τους σουνίτες ότι είναι ανώφελο να συνεχίσουν να τρώγονται, όπως τρώγονταν στο παρελθόν οι καθολικοί με τους προτεστάντες στη Βόρεια Ιρλανδία και οι λευκοί με τους μαύρους στη Νότια Αφρική. Αν η αύξηση των Αμερικανών στρατιωτών στους δρόμους συνέβαλε στη μείωση των επιθέσεων, αν η εκτόξευση της τιμής του πετρελαίου στα ύψη βοήθησε την ιρακινή οικονομία, τώρα χρειάζονται κινήσεις για να συμφιλιωθούν οι Ιρακινοί μεταξύ τους.

Ο επόμενος γύρος των ειρηνευτικών συνομιλιών για το Ιράκ θα μπορούσε να γίνει στην Ιρλανδία, δήλωσε χθες ο ΜακΓκίνες κατά την επιστροφή του στη χώρα του. Θα είναι συμβολικό, θα είναι χρήσιμο, θα είναι ενδιαφέρον.

Δευτέρα, Ιουλίου 07, 2008

Δεν έπιασε το φεγγάρι



«Αν συγκρίνω την ήττα μας με τη χυδαιότητα του Μπερλουσκόνι, τα πράγματα που κάναμε εμείς ήταν καταπληκτικά. Τα προβλήματα δεν λύθηκαν. Ο καπιταλισμός μάς κατέστρεψε, αλλά το πιστοποιητικό θανάτου ακόμη δεν έχει εκδοθεί».

Ένα βράδυ, την ώρα που έπρεπε να πάει στο κρεβάτι, ο μικρός Πιέτρο αρνιόταν να πάει να κατουρήσει, ούτε που θυμάται γιατί. Ύστερα από πολλές προσπάθειες να τον πείσει, η μητέρα του φώναξε τον πατέρα του. Και εκείνος δοκίμασε μια άλλη προσέγγιση: «Τι δώρο θέλεις να σου κάνω αν κατουρήσεις;». Ο Πιέτρο κοίταξε έξω από το παράθυρο προς τις πεδιάδες και τα βουνά του Λάτσιο, είδε το φεγγάρι που αγαπούσε τόσο πολύ, και απάντησε: «Θέλω το φεγγάρι». Ο πατέρας του έσκασε στα γέλια. «Αυτό δεν μπορώ να σου το δώσω, αγόρι μου», του είπε. Και έτσι το φεγγάρι έγινε το σύμβολο ενός πολυπόθητου πράγματος που δεν μπορεί κανείς να αποκτήσει.

«Ήθελα το φεγγάρι», αυτός είναι ο τίτλος που ο Πιέτρο Ινγκράο διάλεξε να δώσει στην αυτοβιογραφία του. Στα 93 του χρόνια θυμάται μόνο λάθη, ήττες και διασπάσεις. Η πρώτη διάσπαση του ΡCΙ έγινε μετά τον θάνατο του Τολιάτι. Τα ανοίγματα του Μπερλινγκουέρ προς την αστική τάξη και τον καθολικό κόσμο προκάλεσαν μια δεύτερη μεγάλη κρίση. «Η σημαντικότερη πρωτοβουλία του Μπερλινγκουέρ ήταν η προσέγγισή του με τον Άλντο Μόρο», λέει στην Ελ Παΐς ο πρώην ηγέτης του ΡCΙ και πρώην διευθυντής της Ουνιτά. «Ήμασταν πολύ ισχυροί, διοικούσαμε πολλές πόλεις και βιαζόμασταν, θέλαμε να κυβερνήσουμε τη χώρα. Ο Μόρο απάντησε ότι χρειαζόταν χρόνο. Δεν του τον έδωσαν. Τον σκότωσαν». Ποιος τον σκότωσε; «Αυτό είναι το μεγάλο μυστήριο. Δεν ξέρω ποιος οργάνωσε τον φόνο». Το Κομμουνιστικό Κόμμα μπορούσε να τον σώσει; «Στο εσωτερικό του Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος υπήρχε μια ισχυρή αντίσταση στα σχέδια του Μόρο. Η στρατηγική των αντιπάλων του τους επέτρεψε να κρατήσουν για τόσο καιρό την Ιταλία υπό τον έλεγχό τους. Σκότωσαν τον Μόρο, πέθανε ο Μπερλινγκουέρ κι όλα τελείωσαν».

Το κόμμα διασπάται ξανά, ο Ακίλε Οκέτο θάβει το σφυροδρέπανο, η Σοβιετική Ένωση χάνει στο Αφγανιστάν, πέφτει το τείχος του Βερολίνου. Για μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας όλα αυτά τα γεγονότα είναι χαρμόσυνα, για άλλους σηματοδοτούν την κατάρρευση των ιδεολογιών, των συμβόλων, των μυθικών λέξεων, του ονείρου. Ο Ινγκράο κάνει την αυτοκριτική του, «δώσαμε υπερβολική σημασία στη Δυτική Ευρώπη και υποτιμήσαμε την Ανατολική», αρνείται όμως ότι η ήττα ήταν ολοκληρωτική, «κατακτήσαμε πόλεις και τις κυβερνήσαμε, δημιουργήσαμε ένα συνδικάτο με μεγάλη εφευρετικότητα, κάναμε διάλογο με την Εκκλησία, αλλά, ναι, δεν αλλάξαμε τη χώρα. Δεν το πιάσαμε το φεγγάρι, αλλά το πλησιάσαμε πολύ. Το αγγίξαμε με τα χέρια μας ή, καλύτερα, με τα μάτια μας. Δεν φτάσαμε στα Χειμερινά Ανάκτορα».

Τι θα είχε συμβεί άραγε αν οι κομμουνιστές είχαν πιάσει το φεγγάρι;

Σάββατο, Ιουλίου 05, 2008

Σε μια διασταύρωση του Νετζαρίμ



«Επτά χρόνια. Επτά ολόκληρα χρόνια κρατά μια επίμονη και επονείδιστη εκστρατεία που προσπαθεί να κηλιδώσει την επαγγελματική αξιοπρέπεια του συναδέλφου μας Σαρλ Εντερλέν, ανταποκριτή του καναλιού France 2 στην Ιερουσαλήμ. Εδώ και επτά χρόνια, τα ίδια άτομα προσπαθούν να εμφανίσουν ως “απάτη” και “σκηνοθεσία” το ρεπορτάζ του για τον θάνατο του 12χρονου Μοχάμεντ αλ-Ντούρα, που σκοτώθηκε στις 30 Σεπτεμβρίου 2000 από ισραηλινά πυρά στη Λωρίδα της Γάζας, στη διάρκεια σύγκρουσης ανάμεσα στον ισραηλινό στρατό και ένοπλα παλαιστινιακά στοιχεία».

Αυτό αναφέρει μια διακήρυξη αλληλεγγύης προς τον Εντερλέν με ημερομηνία 27 Μαΐου 2008, που έχει υπογραφεί ήδη από 200 προσωπικότητες, μεταξύ των οποίων ο ιστορικός Ζακ Λε Γκοφ, ο πρώην πρόεδρος της ισραηλινής Βουλής Αβραάμ Μπουργκ, ο συγγραφέας Ρεζίς Ντεμπρέ, ο ιδρυτής του Νουβέλ Ομπζερβατέρ Ζαν Ντανιέλ και ο πρώην υπουργός Εξωτερικών της Γαλλίας Ιμπέρ Βεντρίν. Αλλά ο θόρυβος δεν λέει να κοπάσει. Μόλις αυτή την εβδομάδα, το αντιπροσωπευτικό Συμβούλιο των εβραϊκών ιδρυμάτων της Γαλλίας ζήτησε από τον πρόεδρο Σαρκοζί να διατάξει τη διεξαγωγή έρευνας για το ρεπορτάζ του France 2. Εκείνοι που αμφισβητούν την επίσημη εκδοχή των γεγονότων δεν ισχυρίζονται απλώς ότι ο Μοχάμεντ κτυπήθηκε από παλαιστινιακά, όχι ισραηλινά πυρά. Αφήνουν να εννοηθεί ότι ο νεαρός Παλαιστίνιος είναι ζωντανός! Κι ας είναι διατεθειμένος ο πατέρας του να επιτρέψει την εκταφή της σορού και τη διεξαγωγή ελέγχου DΝΑ. «Μπορεί να έχει χάσει κάποτε ένα άλλο παιδί», απαντά ο Φιλίπ Καρσενί, ένας μυστηριώδης δημοσιογράφος που καταδικάστηκε πρωτοδίκως σε πρόστιμο 1.000 ευρώ για δυσφήμηση του καναλιού και του ανταποκριτή του, αλλά τον περασμένο μήνα του αναγνωρίστηκε από δευτεροβάθμιο δικαστήριο καλή πρόθεση.

Στη συζήτηση ενεπλάκη πρόσφατα κι ένας άνθρωπος που χαίρει μεγάλου κύρους στη Γαλλία, ο πρώην πρεσβευτής του Ισραήλ Ελί Μπαρναβί, που απαριθμεί μερικά «περίεργα» στοιχεία: οι εικόνες πριν από την τελική σκηνή προέρχονταν από άλλες συγκρούσεις, το παιδί σήκωσε το κεφάλι και κοίταξε στιγμιαία την κάμερα μετά τα «φονικά» πυρά, ο Παλαιστίνιος κάμεραμαν αποδείχθηκε ότι βρισκόταν στην υπηρεσία της Παλαιστινιακής Αρχής, τα τραύματα του πατέρα ήταν από μαχαίρι. «Αντί να βάζουμε στο ίδιο καλάθι αυτούς που αμφιβάλλουν γιατί θέλουν να καταλάβουν κι εκείνους που καταδικάζουν επειδή το μίσος τούς τυφλώνει, ας συνταχθούμε όλοι με την ιδέα της ανεξάρτητης επιτροπής που θα διερευνήσει τα γεγονότα», γράφει στο περιοδικό Μarianne. Η υπόθεση δεν θα κλείσει εύκολα, το Μεσανατολικό ήταν ανέκαθεν για πεισματάρηδες, η αλήθεια έχει πληγωθεί πολλές φορές. Και η Αρλέτ Σαμπό, διευθύντρια ειδήσεων του France-2, αισθάνεται την ανάγκη να βεβαιώσει: «Αν ο Μοχάμεντ αλ-Ντούρα είναι ζωντανός, θα ζητήσουμε συγγνώμη απ΄ όλο τον κόσμο».

Παρασκευή, Ιουλίου 04, 2008

Η Ιαπωνία είναι πιο κοντά στη Δύση



Πόσο κοντά βρίσκεται η Τουρκία στη Δύση; Το ζήτημα αυτό συζήτησαν πριν από λίγο καιρό στη Ναγκόγια της Ιαπωνίας δύο νομπελίστες: ο Ορχάν Παμούκ και ο Κενζαμπούρο Οέ.

Κ.O.: «Ο εκσυγχρονισμός της Ιαπωνίας ξεκίνησε πριν από 180 χρόνια, υπό την επιρροή των αμερικανικών πολιτικών δυνάμεων και του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Τόσο η Ιαπωνία όσο και η Τουρκία ξεκίνησαν αυτή τη διαδικασία σχεδόν ταυτόχρονα, χρησιμοποιώντας ως πρότυπο δυτικές χώρες. Όταν όμως διάβασα την ΄΄Ισταμπούλ΄΄ του Παμούκ, διαπίστωσα ότι η σχέση της Τουρκίας με την Ευρώπη είναι πολύ πολύπλοκη. Όπως είπε ο Παμούκ όταν κέρδισε το Νόμπελ Λογοτεχνίας, το 2006, όλοι ξέρουν ότι υπάρχει πάντα στους ανθρώπους μια υποψία αλαζονείας και περιφρόνησης απέναντι σε κάποιον που συμπεριφέρεται με αξιοπρέπεια. Και το μυθιστόρημά του το έγραψε χρησιμοποιώντας συναισθήματα όπως αλαζονεία, υπερηφάνεια, απώθηση και οργή».

O. Π.: «Συγκινήθηκα πολύ όταν κατάλαβα πόσο προσεκτικά είχε διαβάσει ο Κενζαμπούρο Οέ το έργο μου. Οι συγγραφείς στη Δύση δεν μας καταλαβαίνουν πάντα. Ορισμένες φορές, οι επισκέπτες έχουν συμβάλει στη διάδοση λανθασμένων απόψεων για μας. Αν όμως αρκούμαστε στην κριτική αυτών των απόψεων, καταλήγουμε απλώς να προστατεύουμε υπερβολικά τον εαυτό μας. Πρέπει να ακολουθούμε μια ισορροπημένη προσέγγιση και να είμαστε έτοιμοι να ασκήσουμε κριτική στον πολιτισμό μας από το εσωτερικό».

Κ. O.: «Ελπίζω οι νέοι άνθρωποι να διαβάζουν περισσότερα μυθιστορήματα, γιατί είναι ιδιαίτερα σημαντικό να χρησιμοποιούν τη φαντασία τους για να μάθουν να καταλαβαίνουν τους άλλους. Στις σημερινές κοινωνίες, ιδιαίτερα, όπου οι νέοι άνθρωποι έχουν την τάση να κλείνονται στο καβούκι τους, τα μυθιστορήματα τους βοηθούν να καλλιεργήσουν τη φαντασία τους. Και είμαι ευγνώμων που συνομιλώ σήμερα με έναν άνθρωπο που πραγματεύεται σε μεγάλη κλίμακα τα προβλήματα του τουρκικού λαού».

O. Π.: «Κοιτώντας τον χάρτη, είναι αλήθεια ότι η Τουρκία βρίσκεται κοντά στην Ευρώπη. Λαμβάνοντας όμως υπόψη παράγοντες όπως η ελευθερία της έκφρασης, ο σεβασμός των μειονοτήτων και η λειτουργία των επιχειρήσεων, πρέπει να πω ότι η Ιαπωνία είναι πιο κοντά στη Δύση από την Τουρκία. Μόνο που δεν μπορείς να κρίνεις αν μια χώρα ανήκει στη Δύση μόνο από την ελευθερία της έκφρασης ή το εθνικό της εισόδημα. Από πολιτιστική άποψη, η Τουρκία είναι μια ισλαμική χώρα, αλλά μεγάλο μέρος του λαού της είναι φιλελεύθεροι μουσουλμάνοι και άνθρωποι εξοικειωμένοι με την Ευρώπη. Όσο για μένα, δεν λειτουργώ ως γέφυρα ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση. Δεν γράφω μυθιστορήματα για να εκφράσω το έθνος μου ή τη φυλή μου. Αποστολή μου είναι να γράφω όμορφα βιβλία. Δεν είμαι ούτε εκπρόσωπος ούτε συνήγορος του τουρκικού λαού. Αλλά είναι σημαντικό για μένα να μπορώ να γράφω ελεύθερα, χωρίς να φοβάμαι ότι θα με δολοφονήσουν».

Πέμπτη, Ιουλίου 03, 2008

Η πέτρα είχε τη δική της ιστορία



«Με λένε Μπάσαμ, γεννήθηκα στην ανατολική Ιερουσαλήμ και είμαι οικοδόμος. Όταν τελείωσε το πρώτο Μάκομ, ήμουν υπερήφανος, πίστευα ότι μέσα του ήταν κλεισμένη όλη η ομορφιά της πατρίδας μου».

Τη λένε Μιχάλ Ρόβνερ, γεννήθηκε το 1957 στο Τελ Αβίβ και σπούδασε φωτογραφία, κινηματογράφο, χορογραφία και φιλοσοφία. Έχει συνεργαστεί με τον Φίλιπ Γκλας, τον Χάινερ Γκέμπελς, τον Νταβίντ Γκροσμάν. Όταν δεν βρίσκεται στο στούντιό της, στη Νέα Υόρκη, ζει στο μικρό, λιτό, ξύλινο σπίτι της ανάμεσα στο Τελ Αβίβ και την Ιερουσαλήμ. Εκεί, ανάμεσα στις ελιές και τα γκρέιπ φρουτ, κατασκευάζουν ο Μπάσαμ και η ομάδα του το «Μάκομ ΙΙ», το τελευταίο έργο της Μιχάλ, ένα κτίσμα 5 μέτρα επί 5, ύψους 3 μέτρων, που ζυγίζει 60 τόνους και αποτελείται εξ ολοκλήρου από πέτρες που μαζεύτηκαν από κάθε γωνιά της παλαιστινιακής γης, από την Ιερουσαλήμ ώς τη Βηθλεέμ, από τη Χεβρώνα ώς τη Χάιφα, από τη Ναμπλούς και τη Γαλιλαία ώς τη Ραμάλα και όλους τους άλλους τόπους που η Μιχάλ δεν μπορεί να επισκεφθεί. Τους επισκέπτονται όμως ο Μπάσαμ και οι συνάδελφοί του, που γνωρίζουν πια καλά τι θέλει ο «Φαραώ», όπως αποκαλούν αυτή τη μικροσκοπική όσο και μαχητική γυναίκα.

Κι αυτό που θέλει η Μιχάλ Ρόβνερ είναι πέτρες παλιές, που έχουν γραμμένη πάνω τους την ιστορία τους. Πέτρες που ήταν κάποτε σπίτια, φρούρια, τείχη, φράχτες ή καλύβες. Πέτρες διαφορετικές η μία από την άλλη. Όταν φτάνουν στον κήπο της, η Μιχάλ τις χωρίζει με βάση το σχήμα και το χρώμα τους, γράφει στο κέντρο τους έναν αριθμό και τις παραδίδει στους εργάτες για να φτιάξουν το «Μάκομ», δηλαδή τον «τόπο»: ένα σπίτι όπου δεν μπαίνει κανείς, αλλά περιέχει χώρο, φως, εικόνες, έναν τόπο των τόπων, βαρύ όπως ο χρόνος. Μέρος του έργου είναι και οι κατασκευαστές του, γεννημένοι στην Παλαιστίνη και το Ισραήλ, Άραβες και Εβραίοι, χριστιανοί, μουσουλμάνοι και δρούζοι. Και στη συνέχεια όλα αυτά τα «Μάκομ» ταξιδεύουν, άλλο για την Αγγλία κι άλλο για τη Νέα Υόρκη. «Οι πέτρες», λέει η Ρόβνερ στην απεσταλμένη του περιοδικού Λ΄Εσπρέσσο, «αποτελούν την ιστορία που περνά από άνθρωπο σε άνθρωπο, από οικογένεια σε οικογένεια. Γι΄ αυτό και η συναρμολόγησή τους απαιτεί ενέργεια ανθρώπινη, όχι μηχανική. Ανήκουν σε όλη την ανθρωπότητα, ανεξαρτήτως εθνικότητας και ταυτότητας. Και σιχαίνομαι να αναζητώ σ΄ αυτές σύμβολα, τον πόλεμο, την ειρήνη, το Ισραήλ».

Όταν τελείωσε το πρώτο Μάκομ, ο Μπάσαμ ήταν υπερήφανος. Αλλά λίγες ώρες μετά χρειάστηκε να το διαλύσουν για να το μεταφέρουν στην Αγγλία. «Μας έπιασε κατάθλιψη, δεν μας φαινόταν σωστό να το μετακινήσουμε από εκεί. Αλλά η Μιχάλ μάς είπε “εμπρός, ας φτιάξουμε ένα άλλο”, και ξεκινήσαμε να βρούμε άλλες πέτρες, από άλλους τόπους».

Τετάρτη, Ιουλίου 02, 2008

Τα ψέματα του εγκεφάλου



Δεν φταίμε εμείς που πιστεύουμε ένα επαναλαμβανόμενο ψέμα. Φταίει ο τρόπος που δουλεύει ο εγκέφαλός μας και συγκεκριμένα ο τρόπος που αποθηκεύει τις πληροφορίες.

Πείραμα πρώτο. Μια ομάδα φοιτητών του Στάνφορντ καλείται να διαβάσει πολλές φορές μια έρευνα που δημοσιεύτηκε σε κάποια ιστοσελίδα, σύμφωνα με την οποία η κόκα κόλα διαλύει την μπογιά. Οι φοιτητές που διαβάζουν πέντε φορές αυτόν τον (ατεκμηρίωτο) ισχυρισμό έχουν 30% περισσότερες πιθανότητες να τον αποδώσουν σε μια σοβαρή πηγή, όπως είναι το Ινστιτούτο Καταναλωτών, από εκείνους που τον διαβάζουν μόνο δύο φορές. Με άλλα λόγια, ο Γκαίμπελς ήξερε καλά τι έκανε. Και η ρήση «λέγε, λέγε, κάτι θα μείνει» είναι σοφή.

Πείραμα δεύτερο. Δύο ομάδες 48 φοιτητών του ίδιου πανεπιστημίου, από τους οποίους οι μισοί υποστηρίζουν τη θανατική ποινή και οι άλλοι μισοί είναι αντίθετοι, καλούνται να ακούσουν δύο σειρές επιχειρημάτων: η μία σειρά «αποδεικνύει» ότι η θανατική ποινή συμβάλλει στη μείωση της εγκληματικότητας και η άλλη ακριβώς το αντίθετο. Και οι δύο ομάδες πείθονται από τα επιχειρήματα που συμφωνούσαν με την αρχική τους άποψη. Με άλλα λόγια, η τάση μας δεν είναι να προσαρμόζουμε τις απόψεις μας στην πραγματικότητα, αλλά την πραγματικότητα στις απόψεις μας.

Καλώς ή κακώς, γράφει ο Αμερικανός καθηγητής Σαμ Ουόνγκ στους Νιου Γιορκ Τάιμς, ο εγκέφαλος δεν λειτουργεί όπως ο σκληρός δίσκος του ηλεκτρονικού υπολογιστή. Τα γεγονότα και οι πληροφορίες αποθηκεύονται πρώτα στον ιππόκαμπο, που βρίσκεται αρκετά βαθιά στον εγκέφαλο. Αλλά δεν παραμένουν εκεί. Κάθε φορά που τα ανακαλούμε στη μνήμη μας «γράφονται» ξανά. Και σιγά σιγά μεταφέρονται στον εγκεφαλικό φλοιό, απομονωμένα από το πλαίσιο στο οποίο ήταν ενταγμένα όταν τα ακούσαμε για πρώτη φορά. Το φαινόμενο αυτό, που λέ γεται «αμνησία της πηγής», μας επιτρέπει να θυμόμαστε ότι πρωτεύουσα της Ζιμπάμπουε είναι η Χαράρε, αλλά όχι και πού ακούσαμε την πληροφορία αυτή για πρώτη φορά. Μας κάνει επίσης να ξεχνάμε κατά πόσον μια πληροφορία είναι αληθινή ή ψευδής. Το μόνο που έχει μακροπρόθεσμα σημασία είναι πόσες φορές θα την ακούσουμε. Και κατά πόσον συμφωνεί με τη γενικότερη θεώρησή μας για τον κόσμο.

Με άλλα λόγια, αν το στρατόπεδο του Ομπάμα θέλει να διαλύσει μια φήμη γύρω από το πρόσωπο του γερουσιαστή- όπως, για παράδειγμα, ότι είναι μουσουλμάνος - δεν αρκεί να επαναλαμβάνει ότι είναι ψευδής. Είναι καλύτερα να δίνει έμφαση στο γεγονός ότι ο Ομπάμα ασπάστηκε τον χριστιανισμό σε νεαρή ηλικία. Και πάλι, ίσως να μην μπορέσει να πείσει εκείνους που θέλουν να πιστεύουν ότι ο Ομπάμα είναι μουσουλμάνος. Το ίδιο συμβαίνει με τους δημοσιογράφους. Εξηγείς, ας πούμε, σε μια παρέα γιατί είναι απάτη το βίντεο με τα κινητά που υποτίθεται ότι ψήνουν ποπ κορν. Κι όταν τελειώνεις, σε ρωτούν: «Κι εσύ πού το ξέρεις;».

Τρίτη, Ιουλίου 01, 2008

Όσοι σκέφτονται, παίρνουν θέση



Ένα δημοκρατικό σώου, με προαποφασισμένο αποτέλεσμα, θα είναι η σημερινή ακρόαση του εισαγγελέα Αμπντουραχμάν Γιαλτσίνκαγια από τους 11 δικαστές του Ανωτάτου Δικαστηρίου της Τουρκίας.

Και θα είναι σώου, γιατί οι δικαστές γνωρίζουν ήδη καλά τα επιχειρήματα της πλευράς που θέλει την απαγόρευση του κυβερνώντος κόμματος και τον εκτοπισμό από την πολιτική ζωή του πρωθυπουργού, του προέδρου και δεκάδων ακόμη στελεχών. Τα έχει ακούσει ήδη από τις 4 Μαρτίου ο Οσμάν Πακσούτ, δεύτερος στην ιεραρχία του Δικαστηρίου, και τα μετέφερε ασφαλώς στους συναδέλφους του. Την ημέρα εκείνη, η μαύρη Μερτσέντες του Πακσούτ μπήκε στο αρχηγείο των τουρκικών χερσαίων δυνάμεων, στην Άγκυρα. Εκεί τον περίμενε ο στρατηγός Ιλκέρ Μπασμπούγκ, αρχηγός του τουρκικού στρατού και από τον ερχόμενο Αύγουστο πιθανός νέος αρχηγός ΓΕΕΘΑ στη θέση του Γιασάρ Μπουγιούκανιτ. Κατά την είσοδο του δικαστή στο κτίριο, όπως και κατά την έξοδό του, όλες οι κάμερες τέθηκαν εκτός λειτουργίας. Τέσσερις εβδομάδες αργότερα, το Δικαστήριο αποφάσισε να κινήσει τη διαδικασία που ζητούσε ο εισαγγελέας. Και όλοι στην Τουρκία πιστεύουν ότι θα κάνει δεκτό το αίτημά του.

Η μυστική συνάντηση του Πακσούτ με τον Μπασμπούγκ αποκαλύφθηκε από μια καινούργια εφημερίδα, την Ταράφ, που κυκλοφόρησε τον περασμένο Νοέμβριο με σύνθημα «Το να σκέφτεσαι, σημαίνει να παίρνεις θέση». Η εφημερίδα, που ανήκει στον 39χρονο Μπασάρ Αρσλάν και έχει μέση ημερήσια κυκλοφορία 24.000 φύλλα, φιλοδοξεί να αλλάξει τους όρους με τους οποίους εργάζονται οι δημοσιογράφοι στην Τουρκία. Πριν από λίγο καιρό δημοσίευσε ένα έγγραφο έντεκα σελίδων που φέρεται να εξέδωσε ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου και περιλαμβάνει με κάθε λεπτομέρεια τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν προκειμένου να ξεσηκωθεί η κοινή γνώμη εναντίον της κυβέρνησης και των υποστηρικτών της. Το Επιτελείο διέψευσε την ύπαρξη του συγκεκριμένου εγγράφου. Αλλά οι αποκαλύψεις αυτές πείθουν όλο και περισσότερους Τούρκους ότι οι στρατηγοί προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν τα δικαστήρια για να ανατρέψουν την κυβέρνηση του Ταγίπ Ερντογάν. Την περασμένη εβδομάδα, 7.000 άνθρωποι συγκεντρώθηκαν στο κέντρο της Κωνσταντινούπολης για να εκφράσουν την αντίθεσή τους σε οποιοδήποτε πραξικόπημα. Πολλοί κρατούσαν την Ταράφ.

Να παρακολουθούμε άραγε την ανάπτυξη στην Τουρκία ενός ρεύματος ικανού να επηρεάσει τις εξελίξεις; Ο ιστορικός Χάουαρντ Άιζενστατ, που ζει στη Νέα Υόρκη, δεν είναι τόσο σίγουρος. «Η τουρκική κοινωνία των πολιτών δεν έχει τη δύναμη να αλλάξει τον ρου του ποταμού ούτε να εμποδίσει τους στρατηγούς να λάβουν μέτρα που θεωρούν ότι εξυπηρετούν τα εθνικά συμφέροντα», λέει στον Εκόνομιστ. «Η υψηλή δημοτικότητα του στρατού και ο χαρακτήρας του τουρκικού εθνικισμού δείχνουν ότι η αντίδραση σε τυχόν πραξικόπημα θα μοιάζει περισσότερο με θρόισμα παρά με κύμα».