Τρίτη, Φεβρουαρίου 28, 2006

H ανασφάλεια των υπερηρώων



H ιδεολογική σύγχυση είναι πλήρης, η χώρα είναι χωρισμένη στη μέση. Ακόμη και οι υπερήρωες αισθάνονται ανασφάλεια. Για την παγκόσμια τάξη, πάντως, τα αισθήματά τους είναι κοινά: δεν τους αρέσει.

Επικεφαλής τής μιας συμμορίας είναι ο Κάπταιν Αμέρικα, σύμβολο των ελευθεριών. Την αντίπαλη συμμορία τη διευθύνει ο Άνθρωπος από Σίδερο, που πιστεύει ότι οι ελευθερίες πρέπει να περισταλούν στο όνομα της ασφάλειας. Ανάμεσά τους, αναποφάσιστος για το ποια πλευρά να διαλέξει, βρίσκεται ο Σπάιντερμαν. Αυτή είναι η βασική υπόθεση της νέας σειράς κόμικς «Εμφύλιος Πόλεμος», που θα κυκλοφορήσει τον ερχόμενο Μάιο στις Ηνωμένες Πολιτείες από τις εκδόσεις Marvel. Θα ακολουθήσει η σειρά «Εμφύλιος Πόλεμος: Πρώτη Γραμμή», μια αφήγηση αυτού του πολέμου από την πλευρά δύο δημοσιογράφων που τον καλύπτουν.

Οι παραλληλισμοί με τη σημερινή αμερικανική πραγματικότητα είναι προφανείς, αλλά ο διευθυντής του εκδοτικού οίκου Τζο Κεσάντα αρνείται οποιαδήποτε πρόθεση προπαγανδιστικού τύπου. «Εναπόκειται στον αναγνώστη να αποφασίσει», είπε σε ομιλία του στην ComicCon, το πρώτο μεγάλο συνέδριο της βιομηχανίας των κόμικς που πραγματοποιήθηκε το Σαββατοκύριακο στη Νέα Υόρκη. «Εμείς θέτουμε τα ερωτήματα, θα ήταν όμως απαράδεκτο να επιβάλουμε και την άποψή μας». Παρών στο συνέδριο ήταν και ο Νταν Ντίντιο, αντιπρόεδρος του άλλου μεγάλου εκδοτικού οίκου που ασχολείται με τα κόμικς, του DC Comics. Εδώ θα κυκλοφορήσουν σύντομα άλλες δύο ιστορίες που παραπέμπουν ευθέως στη σημερινή Αμερική. H μία λέγεται «Μαχητές της Ελευθερίας»: οι υπερήρωες προσπαθούν να σώσουν τον κόσμο από μια διεφθαρμένη κυβέρνηση, όπου ένας από τους νόμους λέγεται Patriot Act. H δεύτερη έχει τον τίτλο «Ρουά Ματ» και πρωταγωνιστεί σ' αυτήν μια μυστική οργάνωση που θέλει να ελέγξει τις κινήσεις των υπερηρώων ώστε να μην ξεπεράσουν τα όρια. «Δεν πρόκειται για πολιτικά κόμικς, παρ' όλο που μπορούν να διαβαστούν κι έτσι», τόνισε ο Ντίντιο στο συνέδριο. «Μετά την 11η Σεπτεμβρίου, ο κόσμος έχει μεγαλύτερη ανασφάλεια, μεγαλύτερο άγχος, και αυτό το άγχος το αισθάνονται και οι υπερήρωες».

Σε όλες αυτές τις καινούργιες ιστορίες, οι καλοί και οι κακοί είναι πάντα παρόντες, αλλά τα όρια ανάμεσά τους είναι θολά. Εξαίρεση αποτελεί μια ιδέα του διάσημου κομίστα Φρανκ Μίλερ, όπου ο Μπάτμαν τα βάζει με τον μπιν Λάντεν - και φυσικά τον νικά. «Δεν ξέρω αν είναι πολύ καλή ιδέα, δεν είμαι βέβαιος ότι τα μέλη της αλ Κάιντα θα αγοράσουν αυτό το άλμπουμ», σαρκάζει ο Ισπανός σκιτσογράφος Ντανιέλ Ακούνια, που επιμελείται τους «Μαχητές της Ελευθερίας». Ούτε βέβαια οι τρομοκράτες έχουν καμιά σχέση με το Ισλάμ. Αρκετές απειλές έχουν δεχθεί οι Δανοί σκιτσογράφοι για την απεικόνιση του Μωάμεθ, κανείς δεν θα ήθελε να ανοίξει τώρα ένα καινούργιο μέτωπο.

Δευτέρα, Φεβρουαρίου 27, 2006

«Δημοσιογράφοι, ψηλά τα χέρια!»



Πλάκα-πλάκα, φτηνά τη γλιτώσαμε. Μετά την αποκάλυψη της υπόθεσης των υποκλοπών δεν έγινε έφοδος στα γραφεία μας ούτε κατασχέθηκαν υπολογιστές. Σε σύγκριση με την πορτογαλική Δικαιοσύνη, η ελληνική αποτελεί υπόδειγμα δημοκρατικότητας.

«Σηκώστε τα χέρια από το πληκτρολόγιο, μην αγγίξετε τίποτα και απομακρυνθείτε!». Με αυτή την κραυγή εισέβαλαν την περασμένη εβδομάδα τέσσερις πράκτορες της πορτογαλικής αστυνομίας και δύο εφοριακοί υπάλληλοι στα γραφεία της εφημερίδας 24 horas, στη Λισαβώνα. Δύο ώρες αργότερα, αποχώρησαν παίρνοντας μαζί τους τον υπολογιστή του δημοσιογράφου Ζοακίμ Εδουάρδο Ολιβέιρα. Την ίδια ώρα, μία δικαστής, ένας εισαγγελέας και πέντε πράκτορες πραγματοποιούσαν έφοδο στο σπίτι του συνεργάτη της εφημερίδας Ζόρζε Βαν Κρίκεν, κοντά στα σύνορα, και έπαιρναν τον φορητό του υπολογιστή.

Το έγκλημα των δύο δημοσιογράφων ήταν ότι στις 13 Ιανουαρίου υπέγραψαν ένα εντυπωσιακό ρεπορτάζ, σύμφωνα με το οποίο ένας φάκελος της υπόθεσης Casa Pia - στο πλαίσιο της οποίας ερευνώνται δεκάδες γνωστά πρόσωπα της κοινωνικής και πολιτικής ζωής με την υποψία της παιδεραστίας - περιλαμβάνει τα στοιχεία 80.000 ιδιωτικών τηλεφωνικών συνομιλιών που έκαναν 208 ανώτατοι κρατικοί αξιωματούχοι, από τον πρόεδρο της Δημοκρατίας μέχρι τον πρωθυπουργό και τον πρόεδρο του Συνταγματικού Δικαστηρίου. Οι συνομιλίες καλύπτουν την περίοδο από τον Δεκέμβριο του 2001 μέχρι τον Μάιο του 2002, πριν ακόμη αρχίσει η διερεύνηση του σκανδάλου.

Το ρεπορτάζ επιβεβαιώθηκε την ίδια ημέρα από την τηλεφωνική εταιρεία ΡΤ, που παραδέχθηκε ότι έστειλε τις δισκέτες με τα στοιχεία αυτά στον εισαγγελέα. Ο πρόεδρος της Δημοκρατίας απαίτησε από τον τελευταίο άμεση διερεύνηση του σκανδάλου. Κι εκείνος έδωσε εντολή να κατασχεθούν οι... υπολογιστές των δημοσιογράφων, θεωρώντας τους τελευταίους υπεύθυνους για «παράνομη πρόσβαση σε στοιχεία». Πρόκειται για ένα αληθινό Ουότεργκεϊτ, λέει στην Ελ Παΐς ο Βαν Κρίκεν, που ερευνά την υπόθεση παιδεραστίας εδώ και τρία χρόνια. Χρησιμοποιώντας ως δικαιολογία την καταγγελία των μαθητών του ορφανοτροφείου Casa Pia ότι οι επαφές τους με τους εκμεταλλευτές τους γίνονταν πάντα από το τηλέφωνο, ο εισαγγελέας παγίδευσε τα τηλέφωνα 20.000 ανθρώπων. Σε αυτούς περιλαμβάνονταν πολλά στελέχη και μέλη του Σοσιαλιστικού Κόμματος, μεταξύ των οποίων ο πρώην γενικός γραμματέας Εδουάρδο Φέρο Ροντρίγκες και ο πρώην υπουργός Πάουλο Πεδρόζο. Για τους δύο τελευταίους δεν προέκυψε κανένα ενοχοποιητικό στοιχείο. Ο θόρυβος που έγινε όμως γύρω από το όνομά τους και οι σκόπιμες διαρροές που γίνονταν κάθε τόσο στον Τύπο οδήγησαν στον τερματισμό της πολιτικής τους σταδιοδρομίας, στη δυσφήμηση του κόμματος και στην ήττα του στις τελευταίες εκλογές.

«Κι έτσι ο στόχος επιτεύχθηκε», λέει ο Βαν Κρίκεν. «Σήμερα η Πορτογαλία έχει έναν πρωθυπουργό που ενδεχομένως δεν θα είχε αν οι ανακρίσεις γίνονταν με τίμιο και διακριτικό τρόπο». Όσο για τον υπολογιστή του, ελπίζει να τον πάρει πίσω: οι δικηγόροι της εφημερίδας προσέφυγαν στη Δικαιοσύνη, καταγγέλλοντας τoυς Ράμπο της Δικαιοσύνης.

Σάββατο, Φεβρουαρίου 25, 2006

Οι πηγές του αντισημιτισμού



Ένα βασανιστικό ερώτημα απασχολεί τις τελευταίες ημέρες πολιτικούς, διανοούμενους και δημοσιογράφους στη Γαλλία: η απαγωγή και ο φόνος ενός νεαρού Εβραίου έξω από το Παρίσι συνιστούν αντισημιτική πράξη ή απλώς ένα ακόμη σύμπτωμα της αυξανόμενης εγκληματικότητας στα προάστια; «Ο Ιλάν ήταν Εβραίος, και οι Εβραίοι είναι πλούσιοι», είπε ένας από τους συλληφθέντες, αναφερόμενος στο θύμα. Αυτή η συσχέτιση των Εβραίων με το χρήμα, εκτός από γνωστό κλισέ και πηγή αναρίθμητων ανεκδότων, μήπως είναι πλέον και επικίνδυνη; Ή ο αντισημιτισμός είναι κάτι πολύ ευρύτερο και πολύ σοβαρότερο, που για να τεκμηριωθεί προϋποθέτει οργανωμένες διώξεις των Εβραίων με σκοπό την απομόνωσή τους;

Αφού στην αρχή διατύπωσε ορισμένες επιφυλάξεις, η γαλλική πολιτική τάξη φαίνεται τώρα να υιοθετεί την εκδοχή του ρατσιστικού εγκλήματος. Ο πρόεδρος Σιράκ και ο πρωθυπουργός Ντε Βιλπέν παρέστησαν προχθές το βράδυ σε θρησκευτική τελετή στη μνήμη του Ιλάν που έγινε στη μεγάλη συναγωγή του Παρισιού, ενώ αύριο θα πραγματοποιηθεί στο Παρίσι μεγάλη διαδήλωση κατά του ρατσισμού και του αντισημιτισμού. Τα μέσα ενημέρωσης συνιστούν ψυχραιμία, πολλοί σχολιαστές επιμένουν ότι πρόκειται για ένα έγκλημα στυγερό, αλλά όχι κατ' ανάγκην αντισημιτικό. Αλλά ο Ζακ Αταλί διαφωνεί. «Υπάρχουν δύο πηγές αντισημιτισμού στην ιστορία, ο Θεός και το χρήμα», λέει στη Λιμπερασιόν ο συγγραφέας του βιβλίου «Οι Εβραίοι, ο κόσμος και το χρήμα», που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Fayard. «Ο αντισημιτισμός κατηγορεί ανέκαθεν τους Εβραίους για θεοκτονία ή μονοπώληση του χρήματος. Μισούν τους Εβραίους επειδή εφηύραν τον μονοθεϊσμό και μισούν τους Εβραίους επειδή αναγκάστηκαν να κάνουν δουλειές που είχαν σχέση με το χρήμα. Οι χριστιανοί και οι μουσουλμάνοι δεν επέτρεπαν στους Εβραίους να εγκατασταθούν στην Ευρώπη ή στο Ισλάμ αν δεν τους δάνειζαν χρήματα. Και ύστερα τους έδιωχναν ή τους σκότωναν».

Το βέβαιον είναι ότι η δολοφονία του Ιλάν δεν έχει σχέση με την κατάσταση στην Παλαιστίνη ή με την υποστήριξη του Ισραήλ προς τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό. H «συμμορία των βαρβάρων» που υπέγραψε την πράξη δεν προσπάθησε καμιά στιγμή να της προσδώσει ιδεολογικό χαρακτήρα. Μήπως όμως αυτό είναι ακόμη πιο επικίνδυνο; Μήπως η αντισημιτική κουλτούρα έχει διαπεράσει πλέον τη γαλλική κοινωνία; «Όταν δείξαμε νέους έξω από ένα σχολείο να λένε ότι όλοι οι Εβραίοι είναι πλούσιοι, όλος ο κόσμος είπε ότι αυτά είναι εφηβικές ανοησίες», θυμάται ο Υβ Αζερουάλ, που είχε προκαλέσει συζητήσεις πριν από δύο χρόνια με το ρεπορτάζ του στη France 2 για τον αντισημιτισμό στα προάστια. «Όταν δείξαμε νεαρούς μαύρους και παιδιά μεταναστών να ενθαρρύνουν μπροστά στην κάμερα τις δολοφονίες Εβραίων, είπαν ότι πρόκειται για μερικούς αλήτες. Και σήμερα μας εκπλήσσει που μια συμμορία μαύρων μουσουλμάνων σκοτώνει έναν Εβραίο, λες και δεν υπάρχει στην ιστορία αυτή ούτε παρελθόν ούτε μέλλον».

Παρασκευή, Φεβρουαρίου 24, 2006

Mακριά από τις «μάζες»



Με πρόσχημα την πάταξη της τρομοκρατίας, το ταξικό σύστημα αναπαράγεται αυτές τις ημέρες στα αεροδρόμια. Πληρώνεις ακριβότερο εισιτήριο και γλιτώνεις τις ουρές.

H Μέρι Ντεγέφσκι είναι αρθρογράφος στην εφημερίδα «Ιντιπέντεντ». Ταξιδεύει πολύ για τη δουλειά της, συνήθως στην business class (χωρίς να γκρινιάζει, σαν τον Κάρολο, ότι τα καθίσματα είναι άβολα). Στο τελευταίο ταξίδι της, όμως, διέκρινε μια μεγάλη αλλαγή. Ήταν Κυριακή πρωί και στο «Χήθροου» υπήρχε πολύς κόσμος. Έκανε τσεκ-ιν, πήρε το διαβατήριό της και την κάρτα επιβίβασης και κατευθύνθηκε στον έλεγχο ασφαλείας. Ουρές υπήρχαν παντού, αλλά εδώ η κατάσταση ήταν αφόρητη. Τουλάχιστον 200 άνθρωποι, με τον αέρα τής παραίτησης στα πρόσωπά τους, περίμεναν να περάσουν από τον έλεγχο. H δημοσιογράφος υπολόγισε ότι η αναμονή θα κρατούσε πάνω από μία ώρα. Και τότε της πέρασε μια ιδέα από το μυαλό: μήπως στο σαλόνι της business class η διαδικασία θα τελείωνε ταχύτερα; Πράγματι. Έδειξε το εισιτήριό της και την πήγαν για έλεγχο από άλλους διαδρόμους, μακριά από τις «μάζες», χωρίς καθόλου κόσμο. Σε λίγα λεπτά είχε τελειώσει και απελάμβανε τον καφέ της.

Στο ταξίδι της επιστροφής, και ενώ το αεροπλάνο πλησίαζε στον προορισμό του, της έδωσαν μια κάρτα που της έδινε το προνόμιο να περάσει από έλεγχο εισιτηρίων «ταχείας κυκλοφορίας». Κατάλαβε τότε ότι έχουν δημιουργηθεί στα βρετανικά αεροδρόμια δύο κατηγορίες πολιτών. Αυτοί που περνούν γρήγορα απ' όλους τους ελέγχους κι εκείνοι που πρέπει να περιμένουν. Οι επιβάτες των οποίων ο χρόνος θεωρείται πολύτιμος, αφενός, κι εκείνοι που δεν έχουν τίποτα καλύτερο να κάνουν από το να κάθονται στις ουρές, αφετέρου. To πρόβλημα, γράφει στον δικτυακό τόπο «OpenDemocracy», δεν είναι ότι υπάρχουν πιο ακριβές θέσεις που επιτρέπουν ένα πιο άνετο ταξίδι. Ακόμη και η διάκριση που κάνει ένα κράτος στον έλεγχο διαβατηρίων ανάμεσα στους δικούς του υπηκόους και τους ξένους είναι κατανοητή. Δεν είναι δυνατόν όμως να υπάρχει διακριτική μεταχείριση στους ελέγχους, με βάση την τιμή του εισιτηρίου. Αρχή κάθε δημοκρατικού κράτους είναι ότι οι πολίτες είναι ίσοι ενώπιον του νόμου και ότι κάθε ψήφος είναι ίση με οποιαδήποτε άλλη.

H διακριτική αυτή μεταχείριση, σημειώνει η Ντεγέφσκι, έχει τρεις συνέπειες.

Πρώτον, η παροχή καλύτερων υπηρεσιών για τους λίγους σημαίνει αυτομάτως χειρότερες υπηρεσίες για τους πολλούς. Αν γινόταν καλύτερη κατανομή των υπαλλήλων στους ελέγχους, οι ουρές αυτομάτως θα μειώνονταν.

Δεύτερον, η μέριμνα τού να ικανοποιείται η μειοψηφία που πληρώνει καλά ευνοεί εκείνους που είναι πιθανότερο να διαμαρτυρηθούν εάν αφεθούν να περιμένουν. Όταν οι πιο ισχυροί και πιο γνωστοί είναι χαρούμενοι, τα παράπονα της «πλέμπας» μπορούν άνετα να αγνοηθούν. Και τότε το επίπεδο των υπηρεσιών προς την πλειοψηφία θα πέσει.

Τρίτον, η απαλλαγή των ταξιδιωτών της business class από την καθημερινή ταλαιπωρία που υφίστανται οι «μάζες» διευρύνει το χάσμα ανάμεσα στους δύο κόσμους. Το επόμενο βήμα είναι να ταξιδεύουν και χωριστά.

Πέμπτη, Φεβρουαρίου 23, 2006

Tο μεγαλύτερο ριάλιτι του κόσμου



«Έντεκα χρόνια αφότου γύρισα την Ξεχωριστή Μέρα, όπου καταγγέλλω ένα κράτος που χειραγωγεί τα μέσα ενημέρωσης, διαπιστώνω με θλίψη πως η Ιταλία έχει επιστρέψει στην αφετηρία. Όσο ο Μπερλουσκόνι είναι παντοδύναμος, δεν θα γυρίσω άλλες ταινίες». Έτορε Σκόλα

Ο μεγάλος Ιταλός σκηνοθέτης κινδυνεύει να μείνει άπραγος για καιρό. Χρησιμοποιώντας διάφορα κόλπα, ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι όχι μόνο καταφέρνει να μείνει στο πολιτικό παιχνίδι, αλλά απειλεί την κεντροαριστερή αντιπολίτευση με την πιο εξευτελιστική ήττα των τελευταίων δεκαετιών. Τη μια μέρα συγκρίνει τον εαυτό του με τον Ιησού, την άλλη με τον Ναπολέοντα. Καταγγέλλει τους δικαστές ότι κάνουν σεξουαλικό τουρισμό στην Κούβα, βεβαιώνοντας - για να το διαψεύσει στη συνέχεια - ότι ο ίδιος θα απόσχει από το σεξ μέχρι τις εκλογές. Στολίζει τους αντιπάλους του με όλων των ειδών τα επίθετα. Και πάνω απ' όλα, φροντίζει να βρίσκεται διαρκώς στην τηλεόραση.

Όπως γράφει στους Φαϊνάνσιαλ Τάιμς ο Αλεξάντερ Στίλλε, καθηγητής Διεθνούς Δημοσιογραφίας στο Κολούμπια και συγγραφέας πολλών βιβλίων για την Ιταλία, ο Μπερλουσκόνι έχει μετατρέψει την ιταλική ζωή στο μεγαλύτερο ριάλιτι του κόσμου. Ολόκληρη η χώρα θυμίζει το Τρούμαν Σώου, εκείνη την ταινία του 1998 όπου ένας τηλεοπτικός παραγωγός μεγαλώνει ένα παιδί σε μια τεχνητή πόλη που δεν είναι τίποτε άλλο από ένα τεράστιο σκηνικό. Το παιδί πιστεύει ότι το περιβάλλον του είναι πραγματικό και θεατές σε όλο τον κόσμο είναι σε θέση να παρακολουθούν ολόκληρη τη ζωή του, 24 ώρες το 24ωρο. Ως μεταμοντέρνος πολιτικός που είναι, ο Ιταλός πρωθυπουργός γνωρίζει ότι οι ψηφοφόροι του ούτε ενδιαφέρονται για την πολιτική ούτε διαβάζουν. Βλέπουν όμως πολλή τηλεόραση. Όσο περισσότερη τηλεόραση βλέπουν, τόσο πιθανότερο είναι να τον ψηφίσουν. Έρευνα που έγινε σε γυναίκες ψηφοφόρους του παλιού Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος έδειξε ότι το 75% όσων έβλεπαν πάνω από τέσσερις ώρες τηλεόραση την ημέρα ψήφισαν το 2001 τον Μπερλουσκόνι. Το ποσοστό αυτό μειωνόταν στο 40% στις γυναίκες που έβλεπαν τηλεόραση λιγότερο από δύο ώρες την ημέρα.

Έτσι κι αλλιώς δύσκολη, η αντιπολίτευση σ' έναν τέτοιο άνθρωπο που χρησιμοποιεί τέτοιες μεθόδους γίνεται ακόμη δυσκολότερη όταν την αναλαμβάνει ένας άχρωμος και άοσμος πολιτικός σαν τον Ρομάνο Πρόντι. Για να αντιμετωπιστούν ο κυνισμός και η χυδαιότητα του Μπερλουσκόνι, χρειάζεται αποφασιστικότητα, μαχητικότητα και, πάνω απ' όλα, χιούμορ. Ένα χιούμορ εκρηκτικό, σαν κι αυτό που κουβαλάει ο Ρομπέρτο Μπενίνι. Προχθές το βράδυ έδωσε ένα ακόμη σώου στο Κανάλι 5. Μπήκε στο στούντιο σαν σίφουνας κι άρχισε να ψάχνει παντού τον Μπερλουσκόνι. Ύστερα άρχισε τα καλαμπούρια. Κι όταν ο παρουσιαστής τού ζήτησε να αυτοσχεδιάσει ένα ποίημα για τον Μπερλουσκόνι, ο μεγάλος κωμικός δεν δίστασε: «Ο Πρόντι υπόσχεται μορταδέλλα/ και σας τη στέλνει με τη μανιβέλλα. / Ψηφίστε τον μικρό Ιησού Χριστό/ και θα φτιάξω κρασί απ' το νερό».

Τετάρτη, Φεβρουαρίου 22, 2006

H αστυνομία της σκέψης



Από τους Δανούς ιμάμηδες μέχρι τους Αυστριακούς δικαστές, κι από τον Ιταλό επίτροπο Δικαιοσύνης μέχρι το ίδιο το Ευρωκοινοβούλιο, όλοι βρίσκουν αυτές τις μέρες κάτι τρωτό στην ελευθερία της έκφρασης. Θα διαδηλώσουμε άραγε αύριο για το αυτονόητο;

«H υποστήριξη και η διάδοση θέσεων που αρνούνται το Ολοκαύτωμα ενέχει τον κίνδυνο ενίσχυσης της εθνικοσοσιαλιστικής προπαγάνδας»: αυτό αναφέρει, μεταξύ άλλων, ο αυστριακός νόμος με βάση τον οποίο καταδικάστηκε προχθές ο Βρετανός ιστορικός Ντέηβιντ Ίρβινγκ σε τριετή φυλάκιση. Ο κίνδυνος αυτός είναι πράγματι υπαρκτός. Στη Γερμανία έχουν αυξηθεί τελευταία οι ναζιστικές επιθέσεις εναντίον μεταναστών, ενώ ανησυχία προκαλεί η αυξανόμενη δημοτικότητα συγκροτημάτων της «ναζιρόκ», που υποστηρίζονται από την ακροδεξιά. Και στην Αυστρία δεν πάνε πολλά χρόνια από τότε που οι λαϊκιστές του Χάιντερ - επίσης αρνητές των ναζιστικών εγκλημάτων - μπήκαν στην κυβέρνηση. Θα ήταν όμως τουλάχιστον υποκριτικό να επιχειρηθεί η αντιμετώπιση αυτών των φαινομένων με τη φίμωση του Ίρβινγκ και των άλλων νυν ή πρώην αρνητών του Ολοκαυτώματος. H απάντηση στην ακροδεξιά είναι περισσότερη, όχι λιγότερη δημοκρατία.

Τα παραληρήματα των αντισημιτών δεν αντιμετωπίζονται με προσφυγές στα δικαστήρια, αλλά με την ενημέρωση και την εκπαίδευση, λέει στη Ρεπούμπλικα ο ιστορικός Μαρτσέλο Φλόρες, που έχει μελετήσει τις γενοκτονίες του 20ού αιώνα. Σε αντίθετη περίπτωση θα πρέπει να εκδοθεί αμέσως διεθνές ένταλμα σύλληψης εναντίον του Ιρανού προέδρου Αχμαντινεζάντ, της ηγεσίας της Χαμάς και πολλών ακόμη ισλαμιστών που αρνούνται την ύπαρξη του Ισραήλ και ζητούν την απάλειψή του από τον χάρτη. Όπως, βέβαια, θα πρέπει να συλληφθούν, να δικαστούν και να τιμωρηθούν παραδειγματικά οι «αντιισλαμιστές» σκιτσογράφοι της Δανίας που απεικόνισαν με προσβλητικό τρόπο τον Μωάμεθ...

H αυτολογοκρισία είναι μια πραγματικότητα και ο σεβασμός της ιστορικής πραγματικότητας ή των θρησκευτικών ευαισθησιών αποτελεί αρετή. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι οι αιρετικοί, οι ασεβείς ή απλώς οι ανόητοι αντιμετωπίζονται με δικαστικά μέτρα. Το Ευρωκοινοβούλιο ανοίγει επικίνδυνους δρόμους με το ψήφισμα που υιοθέτησε την περασμένη εβδομάδα, όπου αναφέρεται ότι «η ελευθερία της έκφρασης πρέπει να συνυπάρχει με την ατομική ευθύνη και να βασίζεται στον σεβασμό των δικαιωμάτων και των ευαισθησιών των άλλων». Ποιος ορίζει άραγε αυτές τις ευαισθησίες; Οδεύουμε άραγε προς τη συγκρότηση μιας αστυνομίας της σκέψης;

Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκε τις τελευταίες ημέρες και η συζήτηση στις Βρυξέλλες για την υιοθέτηση ενιαίων κανονισμών για τη δυσφήμηση από τα μέσα ενημέρωσης. Με βάση αυτούς τους κανονισμούς, που πρότεινε ο επίτροπος Φρατίνι, ένας πολίτης θα μπορεί να κάνει αγωγή εναντίον κάποιου μέσου ενημέρωσης από οποιαδήποτε χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης για συκοφαντία ή δυσφήμηση. Ύστερα από αντιδράσεις πολλών χωρών, η προσπάθεια εγκαταλείφθηκε. H αλήθεια είναι πολύτιμο αγαθό. Ακόμη πιο πολύτιμη όμως είναι η ατομική ελευθερία - στον βαθμό βέβαια που δεν προσκρούει στην ελευθερία των υπολοίπων.

Τρίτη, Φεβρουαρίου 21, 2006

Δεκαπέντε ευρώ τον μήνα



Σεξουαλικά κακοποιημένες, εξευτελισμένες, εγκαταλελειμμένες από τους συζύγους τους, ξεχασμένες από τον κόσμο, χιλιάδες Μουσουλμάνες της Βοσνίας βρίσκουν επιτέλους δικαίωση μέσα από τον κινηματογράφο. Μια δικαίωση που δεν θα τους αποδώσει βέβαια την κλεμμένη τους αξιοπρέπεια.

«Σε αυτόν τον πόλεμο, ο βιασμός είναι η τακτική των κατακτητών του γιουγκοσλαβικού στρατού, δηλαδή του στρατού της Σερβίας και του Μαυροβουνίου, κατά την εισβολή στις κατεχόμενες περιοχές. Στα στρατόπεδα, σε ιδιωτικά στρατόπεδα, σε στρατόπεδα προσφύγων, σε στρατόπεδα εργασίας, σε στρατόπεδα βιασμού/θανάτου, ο βιασμός πραγματοποιείται από ομάδες, από μεμονωμένα άτομα, διαρκώς, με όλους τους δυνατούς τρόπους, με όλα τα δυνατά μέσα, και διατεταγμένα - εναντίον όλων των γυναικών, κοριτσιών και ηλικιωμένων. (...) Ζητάμε την υποστήριξη, τη βοήθεια και τη δραστηριοποίησή σας. Θέλουμε να συνεργαστούμε μαζί σας, γνωρίζοντας ότι αυτό που συμβαίνει σε μας σήμερα, αυτό που συνέβη σε κάποιες χθες, μπορεί να συμβεί σε σας αύριο. Ζητάμε ο βιασμός να παραπεμφθεί στο Διεθνές Δικαστήριο. Είναι ευθύνη όλων».

Αυτό ανέφερε έκκληση που απηύθυναν γυναίκες από τη Βοσνία προς την πολιτισμένη ανθρωπότητα τον Οκτώβριο του 1992 (δημοσιεύεται στο βιβλίο «Βοσνία-Ερζεγοβίνη. H μάχη της πολυεθνικής κοινωνίας», εκδ. Δελτίο Θυέλλης). H έκκληση δεν εισακούστηκε. Μέχρι το τέλος του πολέμου, το 1995, είχαν βιαστεί δεκάδες χιλιάδες γυναίκες, στην πλειονότητά τους Μουσουλμάνες της Βοσνίας. Κανείς δεν ξέρει πόσες από αυτές γέννησαν τα παιδιά των βιαστών τους. Κανείς δεν ξέρει πόσες κράτησαν τα παιδιά και πόσες τα έδωσαν σε ορφανοτροφεία ή για υιοθεσία. Μετά τον πρώτο εξευτελισμό από τους βιαστές τους, οι γυναίκες εξευτελίστηκαν για δεύτερη φορά από τους δικούς τους ανθρώπους, συζύγους, συγγενείς, γείτονες. Κρύφτηκαν, σώπασαν, κλείστηκαν στη μοναξιά τους. Πέρυσι, δέκα χρόνια μετά το τέλος του πολέμου, χαρακτηρίστηκαν επιτέλους «άμαχα θύματα του πολέμου». Και τους επιδικάστηκε αποζημίωση ύψους 15 ευρώ τον μήνα...

H Τζασμίλα Ζμπάνιτς πέρασε τον πόλεμο στο Σαράγεβο. Κάθε μέρα άκουγε ιστορίες για σεξουαλικές κακοποιήσεις γυναικών από Σέρβους στρατιώτες. Ήταν 17 ετών και δεν μπορούσε να συλλάβει το μέγεθος της κτηνωδίας. Άρχισε να μαζεύει μαρτυρίες. Μα χρειάστηκε να περάσει καιρός, να έρθει το 2000 και να αποκτήσει η ίδια παιδί, για να δώσει στις μαρτυρίες τη μορφή μιας ταινίας με πρωταγωνιστές όχι μόνο τα θύματα των βιασμών, αλλά και τα παιδιά τους. H βράβευσή της στο Βερολίνο ίσως να οφείλεται πράγματι, όπως έγραψαν κάποιοι κινηματογραφικοί κριτικοί, σε «πολιτικές σκοπιμότητες» (δηλαδή στις τύψεις της Δύσης). Όμως, όχι, η σκηνοθέτις της Γκερμπάβιτσα δεν είναι «στρατευμένη» (και ο βιαστής της κεντρικής ηρωίδας δεν είναι βέβαια Τσετσένος!). Τα βιώματά της παρουσίασε. Με την ελπίδα να δουν την ταινία Σέρβοι και Μουσουλμάνοι, ώστε να αρχίσει επιτέλους η επούλωση των πληγών. Είναι ακόμη νέα, έχει δικαίωμα στις ψευδαισθήσεις.

Δευτέρα, Φεβρουαρίου 20, 2006

Aίμα και δάκρυα θα χύσει ο εχθρός!



Γεννήθηκε στην Αγία Πετρούπολη το 1917. Ο πατέρας της τουφεκίστηκε τις πρώτες ημέρες της Επανάστασης. Αργότερα εξορίστηκε στη Γαλλία, όπου συνέθεσε το 1944 το «Τραγούδι των Παρτιζάνων». Πέθανε την περασμένη εβδομάδα στην Αλάσκα, σε ηλικία 88 ετών.

Πριν από έξι χρόνια, με την ευκαιρία της έκδοσης των Απομνημονευμάτων της, ο Πιερ Ασουλίν είχε καλέσει την Άννα Μαρλύ στην εκπομπή του, στον ραδιοφωνικό σταθμό France-Culture. Κάθε Πέμπτη πρωί, από τις 7 ώς τις 9, ο Γάλλος δημοσιογράφος έγραφε την εκπομπή στο Select, ένα από τα ιστορικά καφέ του Μονπαρνάς. Του άρεσε το περιβάλλον, δεν είχε πολύ κόσμο, ηλικιωμένοι που διάβαζαν εφημερίδα, ξενύχτηδες που παρέτειναν τη νύχτα με το ένα after μετά το άλλο, βιαστικοί νεαροί που έπιναν όρθιοι έναν καφέ πριν να πάνε στη δουλειά τους. Εκεί κάλεσε αυτή τη γυναίκα, για να μιλήσουν για τα παλιά.

Επί μία ώρα, γράφει ο Ασουλίν στο blog του (http: //passouline. blog. lemonde. fr/livres/), η Μαρλύ διηγείτο ιστορίες κι έκανε την παρέα να γελά. Σιγά σιγά ο κύκλος μεγάλωσε, ήθελαν κι άλλοι να ακούσουν τις ιστορίες της, είτε από νοσταλγία είτε από απλή περιέργεια. Και τότε ο δημοσιογράφος ζήτησε από την καλεσμένη του να τραγουδήσει τη μεγάλη της επιτυχία, για την οποία έγινε γνωστή ως τροβαδούρος της Αντίστασης. «Σε όποια γλώσσα θέλω;», ρώτησε. «Φυσικά». Εκείνη ήπιε την τελευταία γουλιά από τον καφέ της, κι άρχισε να τραγουδά στα ρωσικά: «Φίλε, ακούς το μαύρο πέταγμα των γερακιών στις πεδιάδες μας; Φίλε, ακούς τις υπόκωφες κραυγές της χώρας που την αλυσοδένουν; Εμπρός παρτιζάνοι, εργάτες κι αγρότες, κτυπά συναγερμός! Απόψε, αίμα και δάκρυα θα χύσει ο εχθρός!».

Στις εκπομπές που έκανε ο Ασουλίν στο Select με καλεσμένους πολιτικούς, συγγραφείς ή καλλιτέχνες, ακούγονταν πάντα κουβέντες στο βάθος, καρέκλες που έτριζαν, η μηχανή του καφέ, ακόμη και κοροϊδευτικά σχόλια γι' αυτά που έλεγε ο καλεσμένος. Εκείνο το πρωί, όταν άρχισε να ακούγεται εκείνο το τραγούδι, επικράτησε απόλυτη σιωπή. H φωνή της γυναίκας κάλυπτε τα πάντα. Ακόμη κι οι μεθυσμένοι είχαν σωπάσει και την κοίταζαν κατάπληκτοι. «Φίλε, αν πέσεις, ένας άλλος βγαίνει από τη σκιά για να πάρει τη θέση σου! Μαύρο αίμα θα στεγνώσει αύριο στους ηλιόλουστους δρόμους. Τραγουδήστε σύντροφοι, τη νύχτα η Ελευθερία μας ακούει...»

Την ώρα του ρεφρέν, όταν η Μαρλύ άρχισε να κτυπά μαλακά το τραπέζι με τη γροθιά της, κάποιοι δακρυσμένοι πελάτες κοιτάχτηκαν κι άρχισαν να κάνουν το ίδιο, ύστερα κι άλλοι, κι άλλοι, ώσπου καμιά εξηνταριά άνθρωποι κτυπούσαν τα τραπέζια και ψιθύριζαν λόγια μιας άλλης εποχής. Όταν το τραγούδι τελείωσε, ακολούθησαν μερικά δευτερόλεπτα νεκρικής σιωπής. Κι ύστερα ολόκληρο το καφέ ξέσπασε σε χειροκροτήματα. H γυναίκα υπέγραψε μερικά αυτόγραφα, έγραψε αφιερώσεις σε μερικά αντίτυπα του βιβλίου της, έσφιξε μερικά χέρια και κατευθύνθηκε στον σταθμό του Μετρό.

Σάββατο, Φεβρουαρίου 18, 2006

Tο μέλλον του χριστιανισμού



H παραδοσιακή μεταφυσική που ίδρυσε ο Αριστοτέλης, και ενέπνευσε τη θεολογία για πολλούς αιώνες, είναι νεκρή. H ιδέα της οικουμενικής αλήθειας έχει δώσει τη θέση της σε μια ποικιλία αντιλήψεων για τον κόσμο που ανταγωνίζονται η μία την άλλη σε μια δημοκρατική κοινωνία. H αντικειμενικότητα αποδείχθηκε μύθος, τόσο στη φιλοσοφία όσο και στην ιστορία. H θρησκεία το κατάλαβε εγκαίρως: για την ακρίβεια, η δυσπιστία απέναντι στην αντικειμενικότητα αποτελεί έκφραση ενός ώριμου χριστιανισμού, ίσως και το ύστατο μάθημά του.

Αυτά γράφουν δύο γνωστοί φιλόσοφοι της εποχής μας, ο Ιταλός Τζιάνι Βάτιμο και ο Αμερικανός Ρίτσαρντ Ρόρτυ, στο βιβλίο τους «Το Μέλλον της Θρησκείας». Σύμφωνα με τους συγγραφείς, η Εκκλησία πρέπει να εγκαταλείψει πλέον τα δόγματα, και να συγκεντρώσει την προσοχή της σε αξίες: αλληλεγγύη, φιλανθρωπία, ευσπλαχνία. Ο χριστιανισμός πρέπει να αλλάξει, να αποκτήσει ένα «μεταθρησκευτικό» πρόσωπο. Αδύνατον, απαντά ο Μαρσέλ Γκωσέ, συγγραφέας βιβλίων όπως «H πολιτική Συνθήκη» και διευθυντής σύνταξης του περιοδικού «Debat». Μια θρησκεία που θα μετατρεπόταν σε μια συμπαθητική και καθαρά ηθική θεώρηση του κόσμου, λέει σε συνέντευξή του στη Φιγκαρό, θα έχανε κάθε νόημα. Βλέπουμε ήδη μια προοδευτική πολιτικοποίηση του χριστιανισμού, που τον εκφυλίζει σε μια από τις μορφές της ιδεολογίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Μα τότε γιατί να αποκαλείται κάποιος χριστιανός;

H έννοια της θρησκείας είναι ανυπέρβλητη, λέει ο Γκωσέ. Αυτό που είμαστε εξαρτάται από κάτι που είναι έξω από εμάς. Στη μεγαλύτερη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας, η εξάρτηση αυτή ήταν πολιτική και εκφραζόταν ως υποταγή σε μια εξουσία που προερχόταν από άλλους τόπους, άλλους πολιτισμούς, άλλες νοοτροπίες. Αυτό δεν συμβαίνει πλέον στις δυτικές δημοκρατίες. Αυτή όμως η εξάρτηση εξακολουθεί να έχει νόημα σε μεταφυσικό επίπεδο. Μπορείς να είσαι δημοκράτης και ταυτόχρονα να πιστεύεις ότι η ουσία του πεπρωμένου απορρέει από μια «δωρεά» που ξεπερνά τον άνθρωπο. Ο χριστιανισμός εμπεριέχει μια κοσμική αξία. Με αυτήν την έννοια, είναι «η θρησκεία της εξόδου από τη θρησκεία». Το Ισλάμ, αντίθετα, είναι πιο κλειστό στην εκκοσμίκευση. Λογικό: αναγκάσαμε τον υπόλοιπο κόσμο να πραγματοποιήσει μέσα σε λίγες δεκαετίες αλλαγές που για να γίνουν σ' εμάς χρειάστηκαν χρόνια. Αναμενόμενη λοιπόν η αντίσταση, αν και ο χαρακτήρας της είναι μάλλον πολιτικός παρά θρησκευτικός.

H συζήτηση συνεχίζεται, άλλωστε δεν σταμάτησε ποτέ, μόνο οι όροι της έχουν αλλάξει, οι άθεοι και οι πιστοί δεν συζητούν πλέον για το αν υπάρχει Θεός, αλλά για το αν ο άνθρωπος είναι δυνατόν ποτέ να συμφιλιωθεί με την ιδέα του πεπερασμένου της ύπαρξής του. Όπως έλεγε άλλωστε και ο Μπωντλαίρ, «ο Θεός είναι το μοναδικό ον που δεν χρειάζεται να υπάρχει για να Είναι».

Παρασκευή, Φεβρουαρίου 17, 2006

Ένα μηχάνημα πάνω από το Mαϊάμι



«H πολιτική μοιάζει με ένα κοπάδι από σκυλιά. Μόνο το πρώτο σκυλί ξέρει γιατί γαβγίζει, τα υπόλοιπα απλώς ακολουθούν».

Αυτή την εικόνα είχε στο μυαλό του ο Κάρλος Φουέντες όταν έγραφε το τελευταίο του βιβλίο, τον «Θρόνο του Αετού». Βρισκόμαστε στο 2020. Ο πρόεδρος του Μεξικού προκαλεί την οργή της Αμερικανίδας ομολόγου του, της Κοντολίζα Ράις, αποφασίζοντας αύξηση της τιμής του μεξικανικού πετρελαίου και απαιτώντας την αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων από την Κολομβία. Λίγες ημέρες μετά, διακόπτεται ολόκληρο το σύστημα επικοινωνιών του Μεξικού, που ελέγχεται από το Μαϊάμι. Ξαφνικά, το Μεξικό βρίσκεται χωρίς τηλέφωνο, φαξ και e-mail. Σε μια χώρα όπου οι πολιτικοί δεν έγραφαν ποτέ τίποτα, οι επιστολές γίνονται το μοναδικό μέσο επικοινωνίας. Ο πρόεδρος γράφει λοιπόν στον εξόριστο προκάτοχό του, ζητώντας συμβουλές. Κι εκείνος του απαντά: «Παρ' όλο που κέρδισες τις εκλογές, μην ξεχνάς ποτέ πως στο τέλος θα χάσεις την εξουσία. Ξέρω για τι πράγμα μιλάω. Να είσαι έτοιμος. Χρειάζεται πολύ μεγαλύτερη φαντασία όταν είσαι πρώην πρόεδρος, απ' όση όταν είσαι πρόεδρος. Κι αυτό, επειδή είναι αναπόφευκτο να αφήσεις ένα πρόβλημα πίσω σου, ένα πρόβλημα που έχει όνομα: το δικό σου».

Τα πρόσωπα είναι βέβαια φανταστικά, αλλά η χώρα είναι υπαρκτή, όπως υπαρκτό είναι και το μεγαλύτερο πρόβλημά της: ότι το σύστημα επικοινωνιών της εξαρτάται από ένα μηχάνημα που κρέμεται πάνω από το Μαϊάμι. Όποια στιγμή θέλουν, οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν να διακόψουν τις επικοινωνίες του Μεξικού. Δεν το κάνουν γιατί δεν τους συμφέρει. Και δεν τους συμφέρει - λέει ο Μεξικανός συγγραφέας σε συνέντευξή του στον ιστιακό τόπο Open Democracy - επειδή ξαφνικά υπάρχουν πολλοί πόλοι εξουσίας στον κόσμο. H Κίνα, η Ινδία, η Ινδονησία, η Ταϊβάν. H Χιλή, για παράδειγμα, κατάφερε να διαφοροποιήσει με ειρηνικό τρόπο το εμπόριο και τις επενδύσεις της και να πάψει να εξαρτάται από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Σ' έναν τέτοιο κόσμο, μια χώρα μπορεί να λειτουργήσει με μεγαλύτερη ανεξαρτησία και να μείνει όρθια ακόμη κι αν οι Αμερικανοί τα βάλουν ξαφνικά μαζί της.

Σ' έναν τέτοιο κόσμο, ο πολιτικός ρόλος ενός λογοτέχνη είναι περιορισμένος. Στην πραγματικότητα, λέει ο Φουέντες, πάντα έτσι ήταν τα πράγματα. Ένα μυθιστόρημα διεισδύει στην κοινωνία με βραδείς ρυθμούς, μόνο μακροπρόθεσμα επηρεάζει τις εξελίξεις. Ο Ονορέ ντε Μπαλζάκ δεν είχε άμεσα πολιτικά αποτελέσματα, μακροπρόθεσμα όμως μας βοήθησε να κατανοήσουμε την αστική τάξη του 19ου αιώνα. Το ίδιο συνέβη και με τον Μαρξ. Υπάρχουν φυσικά εξαιρέσεις. Με τα «Σταφύλια της Οργής», ο Τζων Στάινμπεκ έφερε αμέσως στην επιφάνεια τα προβλήματα των μεταναστών της Οκλαχόμα. Ο Ντίκενς ταρακούνησε την κοινωνία της εποχής του. Το ίδιο και ο Εμίλ Ζολά. Και ο Όργουελ. Στην περίπτωση του Προυστ, όμως, υπάρχουν αμφιβολίες.

Πέμπτη, Φεβρουαρίου 16, 2006

Σε αναζήτηση του ευρωπαϊκού ονείρου



Λαμβάνοντας υπόψη το «βαρύ» κλίμα που επικρατεί στην Ευρώπη, τα δύο μεγάλα κόμματα του Ευρωκοινοβουλίου συμφώνησαν να απαλείψουν από την οδηγία Μπόλκεσταϊν την πιο επίμαχη διάταξή της. Μήπως λοιπόν το ΟΧΙ στο Ευρωσύνταγμα έκανε καλό στην Ευρώπη;

Ο συλλογισμός είναι απλός. Αν είχε περάσει η Συνταγματική Συνθήκη στα περυσινά δημοψηφίσματα στη Γαλλία και την Ολλανδία, οι νεοφιλελεύθεροι των Βρυξελλών θα ψήφιζαν γρήγορα γρήγορα και την «κόρη» της Συνθήκης, δηλαδή την Οδηγία για την απελευθέρωση του τομέα των υπηρεσιών - και μάλιστα στην πρώτη, αποκρουστική εκδοχή της. Πολύ σύντομα, οι χώρες της Δυτικής Ευρώπης θα κατακλύζονταν από εργαζομένους του πρώην ανατολικού «μπλοκ» που θα πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους σε πολύ χαμηλές τιμές, με αποτέλεσμα την κατάρρευση του κοινωνικού κράτους. Ο εκτροχιασμός του Ευρωσυντάγματος απέτρεψε αυτόν τον κίνδυνο. Λίγη προσπάθεια ακόμη, και η «Οδηγία Φράνκενσταϊν» θα αποσυρθεί εντελώς.

Το σχήμα είναι ενδιαφέρον, αλλά παραπλανητικό. Πρώτα απ' όλα, η Οδηγία Μπόλκεσταϊν δεν συνδέεται με τη Συνταγματική Συνθήκη. Απόδειξη ότι υποβάλλεται σήμερα σε ψηφοφορία παρά το διπλό περυσινό ΟΧΙ των δημοψηφισμάτων. H Οδηγία δεν αποτελεί όμως ούτε τη «λογική ερμηνεία» των ευρωπαϊκών συνθηκών που ήδη ισχύουν. Όπως επισημαίνουν τρεις Πράσινοι ευρωβουλευτές στη Λιμπερασιόν, η περίφημη αρχή της «χώρας προέλευσης» δεν περιλαμβάνεται σε καμία συνθήκη. Αν οι Πράσινοι καταψηφίσουν σήμερα την Οδηγία (παρ' όλο που είχαν ταχθεί υπέρ του Ευρωσυντάγματος), θα είναι γιατί περιορίζει τη δυνατότητα των κρατικών εξουσιών στις χώρες υποδοχής να επιβάλουν τους κανόνες τους, ιδιαίτερα στους ανεξάρτητους εργαζομένους. Νομική σαφήνεια ζητούν οι Πράσινοι, και εξαίρεση από την Οδηγία των υπηρεσιών γενικού οικονομικού συμφέροντος. Λίγη προσπάθεια ακόμη, και το «ευρωπαϊκό όνειρο» - δηλαδή η συνεργασία και η αλληλεγγύη τόσο μεταξύ των ατόμων όσο και μεταξύ των κρατών - θα γίνει πραγματικότητα.

H Ευρώπη παρέλυσε μετά την απόρριψη του Ευρωσυντάγματος. Και δεν παρέλυσαν μονάχα οι κυβερνήσεις, αλλά και οι οργανώσεις που κινητοποιήθηκαν, και δεν μπορούσαν να καθορίσουν το επόμενο βήμα τους. H παράλυση αυτή πρέπει να ξεπεραστεί, η Ευρώπη πρέπει να αρχίσει πάλι να κινείται και οι κινήσεις της να είναι οργανωμένες, όχι σπασμωδικές. H Οδηγία Μπόλκεσταϊν συμπυκνώνει τα δύο σημεία που εξακολουθούν να προκαλούν τριγμούς. Το ένα αφορά την ισορροπία ανάμεσα στην οικονομική φιλελευθεροποίηση και την υπεράσπιση του κοινωνικού κράτους. Το άλλο έχει σχέση με τη διεύρυνση και τις επιπτώσεις της. H επίλυση αυτών των ζητημάτων είναι θέμα πολιτικών συσχετισμών. Αλλά ο στόχος της ελεύθερης κυκλοφορίας των εργαζομένων δεν μπορεί να εγκαταλειφθεί, γιατί τότε ανατρέπεται η λογική της ευρωπαϊκής οικοδόμησης. Όπως άλλωστε έδειξε πρόσφατη έκθεση της Επιτροπής, οι χώρες που άνοιξαν τα σύνορά τους μόνο κερδισμένες βγήκαν. Ο «Πολωνός υδραυλικός» δεν έφαγε τη δουλειά του Βρετανού συναδέλφου του. Στις περισσότερες περιπτώσεις μάλιστα, προτίμησε να μείνει στην πατρίδα του.

Τετάρτη, Φεβρουαρίου 15, 2006

H μάχη του καλαμποκιού



«Το μορατόριουμ της Ευρωπαϊκής Ενωσης στις εισαγωγές γενετικά τροποποιημένων τροφίμων από το 1999 μέχρι το 2003 παραβίασε τους κανόνες του Παγκοσμίου Οργανισμού Εμπορίου. Αυθαίρετη ήταν και η μονομερής απαγόρευση που επέβαλαν έξι ευρωπαϊκές χώρες».

Αυτή ήταν η ετυμηγορία του ΠΟΕ που δόθηκε στη δημοσιότητα την περασμένη εβδομάδα, προκαλώντας ενόχληση στην Ευρώπη και ενθουσιασμό στον αμερικανικό Τύπο. Οι παραπάνω φράσεις περιλαμβάνονται σε μια έκθεση 1.045 σελίδων (!), το περιεχόμενο της οποίας δεν γνωρίζουν παρά μερικοί γραφειοκράτες στις ΗΠΑ, την Ευρωπαϊκή Ένωση, την Αργεντινή και τον Καναδά. Σύμφωνα με ορισμένα αποσπάσματα που έχουν διαρρεύσει, η E.E. θα κληθεί να πληρώσει εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια ως αποζημίωση προς μερικούς από τους πλουσιότερα επιδοτούμενους αγρότες στον κόσμο και οι έξι «ένοχες» χώρες (Αυστρία, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Λουξεμβούργο και Ελλάδα) θα κληθούν να αλλάξουν τη νομοθεσία τους και να δώσουν πράσινο φως στα μεταλλαγμένα.

«Αυτά είναι υπέροχα νέα για την κυβέρνηση Μπους», έγραψε ένας αμερικανός μπλόγκερ. Όπως επισημαίνει όμως ο Τζων Βιντάλ στην Γκάρντιαν, ο Μπους δεν ενδιαφέρεται τόσο για την Ευρώπη. Ξέρει ότι η αντίθεση των Ευρωπαίων πολιτών στα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα όχι μόνο δεν μειώνεται με τα χρόνια, αλλά αντίθετα αυξάνεται. Ξέρει επίσης ότι κανένας διεθνής οργανισμός δεν μπορεί να επιβάλει στους κατοίκους μιας χώρας τι θα αγοράζουν και τι θα τρώνε. H απόφαση του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου θα επιτείνει απλώς τη δυσπιστία των Ευρωπαίων για τη μυστικοπάθεια και την αλαζονεία ορισμένων διεθνών οργανισμών. Αλλά ο στόχος της βιομηχανίας των μεταλλαγμένων είναι άλλος: όπως και στην περίπτωση της καπνοβιομηχανίας, πρόκειται για τις αναπτυσσόμενες χώρες. Ήδη, πάνω από τα 2/3 των αμερικανικών εξαγωγών καλαμποκιού προορίζονται για την Ασία και την Αφρική.

Με τέτοιες αποφάσεις, λοιπόν, ελπίζεται ότι θα καμφθεί η αντίσταση αυτών των χωρών, που είναι ισχυρή. H Βραζιλία του Λούλα υπέκυψε στις πιέσεις, αλλά η Βολιβία του Μοράλες ίσως να γίνει σύντομα η πρώτη χώρα της Λατινικής Αμερικής που θα απορρίψει ολοκληρωτικά τα μεταλλαγμένα. Την αντίθεσή τους έχουν εκφράσει πολλά κρατίδια της Ινδίας, ενώ μεγάλες διαδηλώσεις έχουν γίνει στις Φιλιππίνες, την Κορέα και την Ινδονησία. Διχασμένοι εμφανίζονται και οι παραγωγοί της Αφρικής: αν η Νότια Αφρική, η Αίγυπτος και η Μπουρκίνα Φάσο συνεργάζονται ήδη με την αμερικανική Monsanto και την ελβετική Syngenta για τη γενετική τροποποίηση τοπικών ποικιλιών βαμβακιού, το Μάλι απαγόρευσε πρόσφατα κάθε πείραμα σ' αυτή την κατεύθυνση. «Στη χώρα αυτή, οι αγρότες δεν έχουν πληρώσει ποτέ τους σπόρους», λέει ο πρόεδρος της Συνομοσπονδίας Αγροτικών Ενώσεων της χώρας. «Μετά την πτώση των τιμών των πρώτων υλών, η είσοδος των μεταλλαγμένων τροφίμων θα αποτελούσε νέο πλήγμα για τα εισοδήματά μας».

Το πρόβλημα είναι σύνθετο. Και σίγουρα δεν λύνεται με δικαστικές αποφάσεις.

Τρίτη, Φεβρουαρίου 14, 2006

Tο πορτοφόλι δεν είναι κάτω απ' το φανάρι



Risikogesellschaft σημαίνει «κοινωνία του ρίσκου». Αυτόν τον όρο χρησιμοποίησε το 1986 ο Γερμανός κοινωνιολόγος για να περιγράψει ένα φαινόμενο που ονόμασε «δεύτερη νεωτερικότητα». H πρώτη νεωτερικότητα ήταν η περίοδος κατά την οποία οι πολίτες, τουλάχιστον στη Δύση, μπορούσαν να βασίζονται στα εθνικά κράτη για να τους παρέχουν δημοκρατία, οικονομική ανάπτυξη και ασφάλεια. Ύστερα ξέσπασαν οι παγκόσμιες οικολογικές και οικονομικές κρίσεις, οι ανισότητες μεγάλωσαν, οι συνθήκες εργασίας υποβαθμίστηκαν. Τα εθνικά κράτη δεν μπορούσαν πλέον να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης. Ορισμένοι μίλησαν τότε για «μετα-νεωτερικότητα». Αλλά τον Μπεκ δεν τον ικανοποιούσε αυτός ο όρος. «Έτσι μιλούν οι τυφλοί που δεν ξέρουν τι τους γίνεται», λέει σε συνέντευξή του στην Γκάρντιαν με αφορμή ομιλία που θα εκφωνήσει αύριο στο London School of Economics. Έψαξε να βρει λοιπόν ποιο είναι το βασικό χαρακτηριστικό της καινούργιας εποχής. Και κατέληξε στο ρίσκο, όχι μόνο στην τεχνολογία και στην οικολογία, αλλά και στην απασχόληση και γενικότερα στη ζωή.

Σύμφωνα με τον Γερμανό κοινωνιολόγο, η Δύση είναι σαν τον μεθυσμένο που έχασε το πορτοφόλι του μια σκοτεινή νύχτα και ψάχνει να το βρει κάτω από ένα φανάρι. «Εδώ έχασες το πορτοφόλι σου;», τον ρωτά ένας περαστικός. «Όχι, αλλά τουλάχιστον εδώ βλέπω», απαντά εκείνος. Τα καινούργια προβλήματα δεν μπορούν να λυθούν με τα παλιά εργαλεία. Δεν μπορείς να αντιμετωπίσεις τον ανταγωνισμό των αναπτυσσόμενων χωρών με προστατευτικά μέτρα. Δεν μπορείς να λύσεις το πρόβλημα της μετανάστευσης απειλώντας να διώχνεις όσες οικογένειες αρνούνται να ενσωματωθούν, όπως έκανε την περασμένη εβδομάδα ο Νικολά Σαρκοζύ. Οι Δανοί δεν κατάλαβαν τίποτα από τη σύγκρουση για τα σκίτσα. Την εξήγηση την έχει δώσει εγκαίρως ο Χάμπερμας. Οι «κοσμικές» αυτές κοινωνίες είναι παγιδευμένες στο βασικό αξίωμα της κοινωνικής θεωρίας, ότι η νεωτερικότητα έχει νικήσει τη θρησκεία. Όσο περισσότερη νεωτερικότητα, τόσο λιγότερη θρησκεία. Οι «μετακοσμικές» κοινωνίες αντίθετα, όπως είναι η βρετανική και η αμερικανική, έχουν καταλάβει ότι ο αθεϊσμός δεν είναι παρά ένα από τα πολλά συστήματα σκέψης μιας κοινωνίας και ότι η θρησκεία εξακολουθεί να παίζει σημαντικό ρόλο.

Πώς μπορούμε να ζήσουμε όμως όταν οι παλιές βεβαιότητες διαψεύδονται ή καταρρέουν; Ο Ούλριχ Μπεκ έχει την απάντηση - και τ' όνομά της είναι «κοσμοπολιτισμός». Τα θεμέλιά του υπάρχουν ήδη, με τη μορφή του διεθνούς ποινικού δικαστηρίου, του πρωτοκόλλου του Κυότο ή των συνθηκών για τον έλεγχο των εξοπλισμών. Χρειάζονται όμως κι άλλα, νέοι θεσμοί, δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Παγκόσμιας Τράπεζας, χρειάζεται μια ολοκληρωμένη απάντηση στον ανεξέλεγκτο καπιταλισμό.

Δευτέρα, Φεβρουαρίου 13, 2006

Ο εξάλογος του Πούτιν



Στα χρόνια της Σοβιετικής Ένωσης, οι σοβιετολόγοι έψαχναν τις νεκρολογίες για να βλέπουν πού πήγαινε η χώρα. Σήμερα, οι διάδοχοί τους αναζητούν ανάλογες ενδείξεις στις συσπάσεις του προσώπου του Βλαντίμιρ Πούτιν.

Στην αρχή μίλησαν για το «κινεζικό μοντέλο», δικαιώθηκαν όμως μόνο ως προς τον κρατικό αυταρχισμό: τα φιλελεύθερα οικονομικά ανοίγματα δεν ήλθαν. Ύστερα διέκριναν ένα «μοντέλο Πινοσέτ», μα δεν κατάλαβαν ότι ο ηγέτης της Ρωσίας έχει πολύ μεγαλύτερες φιλοδοξίες από τον πρώην δικτάτορα της Χιλής, δεν του φτάνει να ελέγχει τη χώρα του ούτε την άμεση γειτονιά του. Ο βουλευτής Βλαντίμιρ Ριζκόφ συγκρίνει τον τρόπο διακυβέρνησης του Πούτιν μ' εκείνον του Μπρέζνιεφ - αλλά ο Ψυχρός Πόλεμος έχει τελειώσει, το Τείχος έπεσε, οι Ρώσοι είναι ελεύθεροι αν μη τι άλλο να ψηφίζουν. Πιο εύστοχη, και φυσικά πιο ανησυχητική, είναι η σύγκριση της σημερινής Ρωσίας με τη Γερμανία της Βαϊμάρης. Σύμφωνα με τον Γεγκόρ Γκαϊντάρ, τον αρχιτέκτονα των οικονομικών μεταρρυθμίσεων του Γιέλτσιν, η πορεία που έχει ακολουθήσει η Ρωσία την τελευταία δεκαετία θυμίζει πολύ τη Γερμανία της περιόδου 1918-33: αναταραχή, οικονομικό χάος, αυταρχισμός, νοσταλγία της αυτοκρατορίας. Δεκαπέντε χρόνια μετά τη στρατιωτική ήττα της Γερμανίας, σημειώνει ο Εκόνομιστ, εξελέγη καγκελάριος ο Χίτλερ. Δεκαπέντε χρόνια μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, θα υπάρξει άραγε - υπάρχει ήδη; - ένας Ρώσος «φύρερ» που θα αλλάξει τον ρου της Ιστορίας;

Ανάλογους φόβους είχε εκφράσει πριν από ενάμιση χρόνο ο Σεργκέι Αρουτιούνοφ, από το Ινστιτούτο Εθνολογίας και Ανθρωπολογίας της Ακαδημίας Επιστημών της Ρωσίας. Ο πρόεδρος Πούτιν - είχε πει τότε - μοιάζει με τον στρατάρχη φον Χίντενμπουργκ, τον πρόεδρο της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης που διόρισε καγκελάριο τον Χίτλερ. Προς το παρόν, τέτοιο ενδεχόμενο δεν διαφαίνεται στον ορίζοντα. Ο Αντρέι Ιλαριόνοβ, πρώην οικονομικός σύμβουλος του Πούτιν, βλέπει αντίθετα να αναπτύσσεται ένας «Νασισμός». Nash, στα ρώσικα, είναι «δικό μας». Και Nashi είναι το όνομα της νεολαίας που ίδρυσε το Κρεμλίνο για να αποτρέψει μια επανάσταση σαν κι εκείνη της Γεωργίας ή της Ουκρανίας.

Κατά σατανική σύμπτωση, τα κυριότερα χαρακτηριστικά αυτού του κινήματος (πίστη στο καθεστώς, ανισονομία, νέα κατανομή του πλούτου) παραπέμπουν στους έξι κανόνες που διδάχθηκαν ο Πούτιν και οι φίλοι του τα χρόνια που δούλευαν στις μυστικές υπηρεσίες (και σήμερα αποτελούν το 22% του ρωσικού πολιτικού κατεστημένου). Σύμφωνα με την κοινωνιολόγο Όλγα Κριστανόβσκαγια, οι κανόνες είναι οι εξής: 1) Καλό κράτος είναι το ισχυρό κράτος. 2) Ένα ισχυρό κράτος ελέγχει τα πάντα. 3) Φόρα μια μάσκα και κρύψε τις προθέσεις σου. 4) Ανακάλυψε από νωρίς τους εχθρούς σου. 5) Χρέος σου δεν είναι να υπερασπίζεσαι τον νόμο, αλλά το Κράτος. 6) Μεταξύ των πρακτόρων, κανείς δεν είναι «πρώην».

Σάββατο, Φεβρουαρίου 11, 2006

H εποχή της αντίδρασης



Δεκάδες πολίτες μιας χώρας, μεταξύ των οποίων η πολιτική και στρατιωτική ηγεσία, διαπιστώνουν έκπληκτοι ότι τα τηλέφωνά τους παρακολουθούνται. Ένα στέλεχος της αντιπολίτευσης της ίδιας χώρας κατηγορείται για «αντεθνική προπαγάνδα» επειδή συναντήθηκε με έναν ξένο αξιωματούχο. Την ίδια ώρα, χιλιάδες άνθρωποι διαδηλώνουν στον μουσουλμανικό κόσμο επειδή μια μικρή εφημερίδα της Σκανδιναβίας δημοσίευσε σκίτσα που κατά την άποψή τους είναι προσβλητικά. Καλά, σε ποιον αιώνα ζούμε; Μήπως αντί να προοδεύουμε, μιμούμαστε τον βηματισμό του κάβουρα;

Ο Ουμπέρτο Έκο δεν γνώριζε ασφαλώς τα παραπάνω γεγονότα όταν έγραφε το τελευταίο του βιβλίο (Εκδ. Bompiani). Όταν εκείνος έδινε τον τίτλο «Στα βήματα του κάβουρα», εννοούσε την αμφισβήτηση της θεωρίας της εξέλιξης όχι πλέον από μερικούς φανατικούς των μεσοδυτικών αμερικανικών πολιτειών, αλλά από τον ίδιο τον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών και το ίδιο το εκπαιδευτικό σύστημα της Ιταλίας. Ο διάσημος σημειολόγος είχε στο μυαλό του την επαναφορά της άμβλωσης ως σημείου αντιπαράθεσης μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων της χώρας του. Την ψήφιση του νόμου που επιτρέπει στους πολίτες να πυροβολούν εναντίον των διαρρηκτών. Την επιστροφή της Ιταλίας στην προπολεμική περίοδο, με την Εκκλησία να αμφισβητεί τους νόμους του Κράτους. Όλον αυτόν τον αφόρητο και γενικευμένο λαϊκισμό, χειρότερο κι από τους χειρότερους λαϊκισμούς της Λατινικής Αμερικής.

Γιατί όμως η Ιστορία πηγαίνει προς τα πίσω; Γιατί επιστρέφουμε σε φαινόμενα που νομίζαμε πως τα έχουμε ξεπεράσει; Σε όλες τις φάσεις της Ιστορίας που χαρακτηρίζονταν από βίαιες επιταχύνσεις - λέει ο Έκο σε συνέντευξή του στο Λ' Εσπρέσσο - παρατηρούνταν ένα φαινόμενο δράσης-αντίδρασης. Από εδώ άλλωστε προκύπτει ο όρος «αντιδραστικός». Μετά τη Γαλλική Επανάσταση, είχαμε μερικές δεκαετίες παλινόρθωσης. Ο εικοστός αιώνας ήταν ο κατ' εξοχήν αιώνας της ταχύτητας και των επιταχύνσεων. Ορισμένες τάσεις που σιγόβραζαν για αιώνες, ήλθαν ξαφνικά με εκρηκτικό τρόπο στην επιφάνεια: αρκεί να σκεφτεί κανείς την απελευθέρωση καταπιεσμένων λαών, το φεμινιστικό κίνημα, τις διεκδικήσεις του προλεταριάτου, την αποτίναξη της κυριαρχίας των γονιών από τα παιδιά. Όλες αυτές οι «απελευθερώσεις» επήλθαν σχεδόν αστραπιαία - και σημαντικά στρώματα της κοινωνίας δεν τις αποδέχθηκαν στην πραγματικότητα ποτέ. Ήταν αρκετό λοιπόν κάποια δύναμη να δώσει φωνή σε αυτά τα σύνδρομα άρνησης (ο Μπους στην Αμερική, ο Χάιντερ στην Αυστρία, ο Μπερλουσκόνι και η Λέγκα στην Ιταλία) για να ξεκινήσει η επιστροφή στο παρελθόν.

Με τον θρίαμβο της νεοσυντηρητικής σκέψης, τονίζει ο Έκο, γυρίσαμε σ' ένα όραμα ιμπεριαλιστικό και αποικιοκρατικό. Με την ενίσχυση της διεθνούς τρομοκρατίας, γυρίσαμε στην παλιά αναρχική λογική της βόμβας στην πλατεία. Μόνο που αυτή η πλατεία είναι αχανής και δεν έχεις πουθενά να κρυφτείς.

Παρασκευή, Φεβρουαρίου 10, 2006

Πόλεμος μη-πολιτισμών



Όπως κάθε κρίση που σέβεται τον εαυτό της, έτσι και η σύγκρουση για τα σκίτσα του Μωάμεθ έδωσε τροφή σε θεωρίες συνωμοσίας. Μερικές είναι διασκεδαστικές, άλλες διδακτικές, όλες είναι κατά κάποιον τρόπο πολιτικά ευπρεπείς.

# H κρίση ήταν μια συνειδητή και μελετημένη προβοκάτσια της ευρωπαϊκής Δεξιάς. Δεξιά ήταν η δανική εφημερίδα που πρωτοδημοσίευσε τα σκίτσα, δεξιά η γερμανική Ντι Βελτ που έσπευσε να τα αναδημοσιεύσει, δεξιά και η γαλλική Φρανς-Σουαρ που έριξε λάδι στη φωτιά. (H αλήθεια είναι ότι η σατιρική Charlie-Hebdo δεν είναι ακριβώς δεξιά, αλλά κάθε κανόνας έχει τις εξαιρέσεις του). Ο στόχος αυτής της συνωμοσίας είναι να καλλιεργηθεί το έδαφος για ένα αντιμουσουλμανικό πογκρόμ, ανάλογο με το αντιεβραϊκό πογκρόμ της δεκαετίας του '30. Όπως είπε άλλωστε ο Γκύντερ Γκρας στην Ελ Παΐς, τα σκίτσα του Μωάμεθ θυμίζουν κάτι αντισημιτικές καρικατούρες που δημοσιεύτηκαν τη ναζιστική περίοδο σε μια διάσημη γερμανική εφημερίδα, την Der Strϋmer. Όπερ έδει δείξαι.

# H ένταση των τελευταίων ημερών ήταν ένα κόλπο των Αμερικανών με πολλούς στόχους. Πρώτον ήθελαν να αποδείξουν τη θεωρία του Χάντινγκτον περί πολέμου πολιτισμών. Δεύτερον, ήθελαν να προετοιμάσουν την κοινή γνώμη για τον επικείμενο βομβαρδισμό του Ιράν και την απομόνωση της Συρίας. Δεν είναι τυχαίο ότι η Κοντολίζα επέρριψε προχθές την ευθύνη σε αυτές τις δύο χώρες για τις διαδηλώσεις και τους εμπρησμούς των πρεσβειών. (Πολύ άκομψο εκ μέρους της, είπε ένας καθηγητής σε μια ραδιοφωνική εκπομπή). Είναι αλήθεια, βέβαια, ότι ο Μπους κράτησε προσεκτική στάση και καταδίκασε τη δημοσίευση των σκίτσων. Αλλά μάλλον το έκανε για ξεκάρφωμα.

# Όλη αυτή η έκρηξη βίας που παρακολουθήσαμε ενορχηστρώθηκε και υποδαυλίστηκε από τα μέσα ενημέρωσης για να αυξήσουν την αναγνωσιμότητα ή τη θεαματικότητά τους. Βλέποντας την κυκλοφορία της να πέφτει, η Φρανς-Σουαρ πιάστηκε από το θέμα των ημερών για να πουλήσει μερικά φύλλα παραπάνω (Μόνο που ο διευθυντής ξέχασε να ενημερώσει τον εκδότη. Όταν λοιπόν ο τελευταίος είδε ξαφνικά το πρωί το επίμαχο φύλλο, έγινε έξαλλος και τον απέλυσε). Την ίδια οπορτουνιστική στρατηγική ακολούθησαν και τα άλλα δυτικά μέσα. Όσο για το Αλ-Τζαζίρα, που μεταδίδει μέρα-νύχτα ρεπορτάζ γύρω από τα σκίτσα ξεσηκώνοντας τους Μουσουλμάνους, το κάνει αποκλειστικά από αίσθηση υψηλού δημοσιογραφικού καθήκοντος.

# H ελευθερία της έκφρασης που διεκδικούν όσοι δημοσίευσαν τα σκίτσα είναι μύθος. Θα τολμούσαν οι ίδιοι αυτοί άνθρωποι να γράψουν κάτι εναντίον του διευθυντή τους; «Αυτό που βλέπουμε δεν είναι μια αντιπαράθεση μεταξύ δύο πολιτισμών, αλλά μεταξύ ενός μη-πολιτισμού και ενός άλλου μη-πολιτισμού», λέει ο Γκρας. H γενναία Αγιαάν Χίρσι Αλί, η σομαλικής καταγωγής ολλανδή βουλευτής που κάλεσε χθες από το Βερολίνο την Ευρώπη να μην υποταχθεί στους φανατικούς, θα πρέπει προφανώς να διαλέξει σε ποιον μη-πολιτισμό ανήκει.

Πέμπτη, Φεβρουαρίου 09, 2006

Ο κλώνος της σοσιαλδημοκρατίας



Πολλοί κατηγορούσαν μέχρι τώρα την Αριστερά ότι βάζει νερό στο κρασί της για να φτάσει στην εξουσία. Το ίδιο ακριβώς κάνει τώρα η Δεξιά. Και έχει ήδη τα πρώτα αποτελέσματα.

Μέχρι πριν από λίγα χρόνια, οι Καναδοί θεωρούσαν τον Στήβεν Χάρπερ υπερβολικά νεοφιλελεύθερο, υπερβολικά φιλοαμερικανό, υπερβολικά θρήσκο - άρα ακατάλληλο για την εξουσία. Όμως, ο ηγέτης των Συντηρητικών άλλαξε. Έγινε πιο μετριοπαθής, πιο προσηνής, ήρθε πιο κοντά στον κόσμο, στους «hockey dads» και στις «soccer moms». Έπαψε να τρομάζει. Και στις τελευταίες εκλογές κέρδισε την Κεντροαριστερά και έγινε πρωθυπουργός.

Το ίδιο ελπίζει να πετύχει σε μερικά χρόνια και ο νέος ηγέτης των Τόρυδων. Ο Ντέηβιντ Κάμερον δεν διστάζει να δηλώνει σύμφωνος με τον Μπλαιρ σε θέματα όπως η σχολική μεταρρύθμιση και να του «βγαίνει από τ' αριστερά» στα προβλήματα της φτώχειας και της αναπτυξιακής βοήθειας. Ήδη οι εφημερίδες άρχισαν τις συγκρίσεις: ο Τόρυ είναι 13 χρόνια νεώτερος από τον Τόνυ, οι γραβάτες του παρουσιάζουν μεγαλύτερη ποικιλία και δεν φοβάται να κυκλοφορεί με ποδήλατο. M' αυτά και μ' εκείνα, ο Κάμερον κατάφερε να τρυπώσει στον κατάλογο των 100 πιο σέξι ανδρών του κόσμου, όπως τον συνέταξαν οι αναγνώστριες του περιοδικού «New Woman»: είναι 92ος, μπροστά από τον Ράσελ Κρόου του «Μονομάχου».

Ακόμη πιο αποκαλυπτική είναι η περίπτωση της Σουηδίας. Εδώ, ο φορολογικός συντελεστής για τους πιο πλούσιους φτάνει το 65% και το επίδομα ανεργίας δεν είναι πολύ μικρότερο από έναν κανονικό μισθό. H οικονομία πηγαίνει καλά, αλλά το εκλογικό σώμα εμφανίζεται κουρασμένο ύστερα από 12 χρόνια σοσιαλδημοκρατικής διακυβέρνησης και το ερχόμενο φθινόπωρο ίσως να αποφασίσει να αλλάξει πρωθυπουργό. Όχι όμως και ρότα: ο ηγέτης της αντιπολίτευσης Σβεν Ότο Λιτόριν δεν υπόσχεται μείωση φόρων, παρά μόνο για τους χαμηλόμισθους. Δεν θα πειράξει το κοινωνικό κράτος. Δεν θα ιδιωτικοποιήσει τον βιομηχανικό τομέα, που είναι σε μεγάλο μέρος κρατικός. Και δεν θα ενθαρρύνει τη δημιουργία ιδιωτικών σχολείων. Το βασικό του σύνθημα είναι: «Οι Σοσιαλδημοκράτες έγιναν κατεστημένο, καιρός για αλλαγή». Με άλλα λόγια, συνταγή Καραμανλή.

Ένα φάντασμα πλανάται πάνω από τη σοσιαλδημοκρατία, σχολιάζει ο Τζων Λόυντ στους Φαϊνάνσιαλ Τάιμς: το φάντασμα του κλώνου της. Και το όνομα αυτού, συντηρητισμός. Μόνο η Σεγκολέν Ρουαγιάλ φαίνεται να έχει πιάσει το νόημα. Σοκάροντας τους συναδέλφους της στο Γαλλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα, δεν δίστασε πριν από λίγες ημέρες να εκφράσει τον θαυμασμό της προς τον Τόνυ Μπλαιρ για τις επιτυχίες του στους τομείς της εργασίας των νέων, της ασφάλειας και της ελαστικότητας της αγοράς εργασίας. Το κακό για τη Σεγκολέν είναι ότι η κυριότερη απειλή για την υποψηφιότητά της δεν προέρχεται από τη Δεξιά, αλλά από το ίδιο της το κόμμα. T' όνομά της δεν είναι Νικολά Σαρκοζί, αλλά Λιονέλ Ζοσπέν.

Τετάρτη, Φεβρουαρίου 08, 2006

Mαθηματικά, όπως λέμε έρωτας



Οι αριθμοί δημιουργούν την ομορφιά ενός ήχου, είπε προχθές ο Αυστριακός μαθηματικός Ρούντολφ Τάσνερ στη διάλεξή του στο Μέγαρο Μουσικής. Τα μαθηματικά είναι τέχνη, συμπληρώνει ο Αυστραλός φωτογράφος Τζάστιν Μάλινς. Και το αποδεικνύει με μια πρωτότυπη έκθεση.

«Εγώ δεν είμαι μαθηματικός» γράφει ο Μάλινς στην ιστοσελίδα του (www. justinmullins. com). «Για μένα, οι διανοητές που συνέταξαν τις εξισώσεις μοιάζουν με τους μεγάλους εξερευνητές που επιστρέφουν από μακρινές παραλίες και μιλούν για φανταστικούς τόπους και μαγικά πλάσματα». Ο Αυστραλός καλλιτέχνης ανέλαβε λοιπόν να «αφηγηθεί» αυτές τις εξισώσεις, να τις απομυθοποιήσει, να τις φωτογραφίσει, να τις χωρίσει σε κατηγορίες και να τις δείξει στο ευρύ κοινό. Οι «πίνακές» του θα εκτίθενται στο Lauderdale House του Λονδίνου μέχρι τις 12 Φεβρουαρίου.

Τον τίτλο της πιο όμορφης εξίσωσης κέρδισε το θεώρημα του Όιλερ. Για τον Μάλινς, το θεώρημα αυτό είναι σαν το Γκραν Κάνιον, το Έβερεστ και τους Καταρράκτες του Νιαγάρα μαζί: το τι βλέπεις εξαρτάται από τη γωνία υπό την οποία το κοιτάς. Δημιούργημα του Ελβετού μαθηματικού Λέοναρντ Όιλερ (1707-1783), η εξίσωση συνδέει τις πέντε σημαντικότερες έννοιες των μαθηματικών: το 1, το 0, το π, τον φανταστικό αριθμό i και την εκθετική συνάρτηση e. Με την έννοια αυτή, συνδέει μεταξύ τους τη γεωμετρία, τη μελέτη του Διαστήματος, την άλγεβρα, τη μελέτη της δομής και την ποσότητα.

H πιο ρομαντική εξίσωση είναι εκείνη που χρησίμευσε στον Αϊνστάιν για να περιγράψει το φαινόμενο της «εμπλοκής των κβάντων». Δύο υποατομικά σωματίδια μπορούν να παραμείνουν συνδεδεμένα μεταξύ τους ακόμη κι όταν αναλαμβάνει να τα χωρίσει η δύναμη ολόκληρου του Σύμπαντος: υπάρχει καλύτερος ορισμός για τον έρωτα; Ο Μάλινς φωτογράφισε την εξίσωση, την κορνιζάρισε και τη χάρισε στην αρραβωνιαστικά του, τη Σάντρα. Πέτυχε το εγχείρημά του; «Φυσικά» λέει στην Γκάρντιαν. «Λίγο καιρό μετά, παντρευτήκαμε».

Τα μαθηματικά - γράφει κάπου ο Μπέρτραντ Ράσελ - κατέχουν όχι μόνο αλήθεια, αλλά υπέρτατη ομορφιά, μια ομορφιά λιτή και ψυχρή, όπως εκείνη της γλυπτικής. Υπάρχει όμως και η άλλη πλευρά του νομίσματος. Το πιο άσχημο θεώρημα, κατά τον Μάλινς, είναι εκείνο των τεσσάρων χρωμάτων. Παίρνουμε έναν γεωγραφικό χάρτη του κόσμου και ζωγραφίζουμε κάθε χώρα με διαφορετικό χρώμα, προσέχοντας να μην υπάρχουν δύο γειτονικές χώρες με το ίδιο χρώμα. Ο ελάχιστος αριθμός χρωμάτων που θα χρειαστούμε είναι τέσσερα. Όμως κανείς δεν μπορούσε να το αποδείξει, αφού χρειάζονται πολλές ζωές για να δοκιμαστούν όλοι οι δυνατοί χρωματικοί συνδυασμοί. Ώσπου ένας μαθηματικός από την Ατλάντα, ο Ρόμπιν Τόμας, έβαλε όλα τα στοιχεία σ' έναν υπολογιστή και πρόσφερε την πολυπόθητη απόδειξη. Εντυπωσιακό, αλλά κάπως μπρούτο. Σαν να διασχίζει ένας εξερευνητής ένα δάσος του Αμαζονίου καβάλα σ' ένα τανκς.

Τρίτη, Φεβρουαρίου 07, 2006

Tο σκάνδαλο, η εξιλέωση και ο Mωάμεθ



«Ο Μωάμεθ ούτε θα θύμωνε ούτε θα προσβαλλόταν απ' αυτά τα σκίτσα: απλώς θα χαμογελούσε». Αλί Φαρζάτ, Σύρος σκιτσογράφος, επονομαζόμενος και «βασιλιάς της σάτιρας».

Η ΕΙΔΗΣΗ. Ο Παλαιστίνιος υπουργός Δικαιοσύνης ανακοίνωσε το Σαββατοκύριακο ότι ανακάλυψε την κλοπή ή κατάχρηση 700 εκατομμυρίων δολαρίων από αξιωματούχους της Παλαιστινιακής Αρχής και ότι μέχρι στιγμής έχει διατάξει 25 συλλήψεις και έχει εκδώσει 10 διεθνή εντάλματα. Το ύψος των καταχρήσεων μπορεί να φτάνει τα πολλά δισεκατομμύρια δολάρια, τόνισε ο Άχμεντ αλ-Μπεγκάμι. Το πρώτο στάδιο των ερευνών, που περιέλαβε το πετρέλαιο, τα τσιγάρα και τα μέσα ενημέρωσης, ολοκληρώθηκε τον περασμένο Δεκέμβριο. Αλλά ο Παλαιστίνιος πρόεδρος Μαχμούντ Αμπάς -που είναι υπεράνω υποψιών -του ζήτησε να μην ανακοινώσει το πόρισμά του πριν από τις εκλογές για να μην επηρεαστούν οι ψηφοφόροι. Σύμφωνα με τον αλ-Μπεγκάμι, 4 εκατομμύρια δολάρια από τους πόρους της Παλαιστινιακής Αρχής και 2 εκατομμύρια δολάρια από την ιταλική βοήθεια φαίνεται να δόθηκαν σε μια εταιρεία που υπήρχε μόνο στα χαρτιά. Ονόματα δεν αποκαλύφθηκαν. Όλοι γνωρίζουν όμως ότι στο σκάνδαλο εμπλέκονται ανώτατα στελέχη της Φατάχ.

H ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ. Εκατοντάδες Παλαιστίνιοι ξεχύθηκαν χθες στους δρόμους της Γάζας. H αιτία της οργής τους, όμως, δυστυχώς δεν ήταν το οικονομικό σκάνδαλο της απερχόμενης κυβέρνησής τους. Δεν ζήτησαν να δικαστούν εκείνοι που υπεξαιρούσαν τα χρήματά τους και κατηγορούσαν στη συνέχεια τον διεθνή σιωνισμό και ιμπεριαλισμό. Κυματίζοντας τις πράσινες σημαίες της Χαμάς και τις κίτρινες σημαίες της Φατάχ, οι διαδηλωτές συγκεντρώθηκαν έξω από το κτίριο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Πόλη της Γάζας. Δεν κατήγγειλαν τους Ευρωπαίους για την υποκριτική τους στάση απέναντι στους νικητές των εκλογών. Δεν τους ζήτησαν μεγαλύτερη συμμετοχή στην ειρηνευτική διαδικασία. Για τα «σατανικά σκίτσα» φώναζαν και πετούσαν πέτρες. «Ω, Προφήτη Μωάμεθ», τραγουδούσαν, «είμαστε έτοιμοι να σε εξιλεώσουμε με τις ψυχές μας και το αίμα μας». Ανάλογες διαδηλώσεις διαμαρτυρίας ήθελαν να κάνουν και οι μαθητές στη Ναμπλούς. Αλλά οι δάσκαλοι τους παρακάλεσαν να αρκεστούν στο μποϊκοτάζ των δανικών και νορβηγικών προϊόντων...

ΤΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ. Εύκολα θα υπέπιπτε κανείς στον πειρασμό να σκεφτεί πως όταν το πρώτο μέλημα εκατοντάδων, χιλιάδων, εκατομμυρίων ανθρώπων δεν είναι η διεκδίκηση της δικής τους ελευθερίας, αλλά ο περιορισμός της ελευθερίας των άλλων, ο διάλογος μαζί τους είναι αδύνατος. Στην πραγματικότητα, οι βίαιες διαδηλώσεις των τελευταίων ημερών στην Ασία και τη Μέση Ανατολή αποτελούν άλλο ένα σύμπτωμα όχι της σύγκρουσης ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση ή ανάμεσα στο ισλάμ και τον χριστιανισμό, αλλά μιας σύγκρουσης στο εσωτερικό του ίδιου του ισλάμ. Το πάνω χέρι το έχουν πάρει οι εξτρεμιστές και έχουμε όλοι ευθύνη γι' αυτό. Τα σκίτσα δεν αποτελούν παρά ένα πρόσχημα, ο Μωάμεθ είναι ένα κατά φαντασίαν ταμπού. Ας μην πατήσουμε την μπανανόφλουδα.

Δευτέρα, Φεβρουαρίου 06, 2006

H κρίση δεν λύνεται με χάπια



«Είναι περίεργο να δέχονται οι άνθρωποι την αξία των επιχειρημάτων υπέρ της ελεύθερης συζήτησης, αλλά να αντιδρούν όταν τα επιχειρήματα αυτά φτάνουν στα άκρα. Να μην καταλαβαίνουν, δηλαδή, ότι όταν ένα επιχείρημα δεν είναι καλό για μια ακραία περίπτωση, δεν είναι καλό για καμιά περίπτωση». Τζων Στιούαρτ Μιλ, Περί Ελευθερίας

Ανάγκη, απαίτηση, πρόφαση, σκοπιμότητα, δικαιολογία: παίρνοντας διάφορες μορφές και φορώντας διάφορα ρούχα, η συγγνώμη έρχεται και πάλι δυναμικά στο προσκήνιο. Εξαγριωμένα παιδιά και εγγόνια μεταναστών έκαιγαν πριν από λίγο καιρό αυτοκίνητα στη Γαλλία απαιτώντας από τον υπουργό Εσωτερικών Νικολά Σαρκοζί να ζητήσει συγγνώμη που τους αποκάλεσε «αποβράσματα» (οι ταραχές σταμάτησαν, οι κάμερες απομακρύνθηκαν, αλλά το πρόβλημα φυσικά δεν λύθηκε). Ως ημέρα συγγνώμης προς τα θύματα της δουλείας αποφάσισε να καθιερώσει ο Ζακ Σιράκ τη 10η Μαΐου, αναγνωρίζοντας ότι «αυτή η απεχθής πράξη, στην οποία επιδόθηκαν για αιώνες οι Ευρωπαίοι, τροφοδοτεί τον ρατσισμό». Αδυναμία να ζητήσει συγγνώμη για ένα παιδικό του έγκλημα δείχνει, αντίθετα, ο ήρωας της ταινίας «Κρυμμένος» του Μίκαελ Χάνεκε. Οι μνήμες όμως τον κυνηγούν, τις επιπτώσεις τους τις βρίσκει μπροστά του, στην καθημερινότητά του, στο σπίτι του, στη δουλειά του. Και αυτός καταπίνει δύο χάπια για να μπορέσει να κοιμηθεί.

H κρίση που ξέσπασε με αφορμή τα «σατανικά σκίτσα», δεν μπορεί να λυθεί με χάπια. Γιατί αν στην ταινία αυτός που «ενοχλεί» μια μέρα μες στην απελπισία του κόβει τον λαιμό του, στη σκληρή πραγματικότητα εκείνοι που ενοχλούν απειλούν να κόψουν τους λαιμούς των απίστων. Θα δούμε άραγε νέες επιθέσεις σε ευρωπαϊκό έδαφος, όπως εκείνη που στοίχισε τη ζωή του σκηνοθέτη Βαν Γκογκ στην Ολλανδία; Τι περιμένει τους Ιορδανούς δημοσιογράφους που συνελήφθησαν επειδή τόλμησαν να αναδημοσιεύσουν στις εφημερίδες τους τα σκίτσα, απευθύνοντας στους ομοθρήσκους τους την ιστορική έκκληση «Μουσουλμάνοι όλου του κόσμου, λογικευτείτε»; Τα σκίτσα μπορεί να είναι εύστοχα ή κακά, περισσότερο ή λιγότερο προσβλητικά προς τον Μωάμεθ, αλλά η συζήτηση έχει ξεφύγει πια από αυτό το πλαίσιο, αντικείμενό της είναι οι οικουμενικές - και όχι δυτικές - ανθρώπινες ελευθερίες.

«Μήπως πρέπει να απολογηθούμε για τον Δάντη και τον Σαίξπηρ, για τον Μότσαρτ και τον Μπετόβεν, για τον Γαλιλαίο και τον Νεύτωνα, για την πενικιλίνη και τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, για τους Ολυμπιακούς Αγώνες και το ποδόσφαιρο, για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την κοινοβουλευτική δημοκρατία;». Ο προβληματισμός αυτός δεν ανήκει σε κανένα βολεμένο μεγαλοδημοσιογράφο, όπως ο Ζωρζ του «Κρυμμένου», αλλά σε έναν άνθρωπο που γεννήθηκε στην Ινδία, μεγάλωσε στο Πακιστάν, σπούδασε σε κορανικά σχολεία και ζει στις Ηνωμένες Πολιτείες. H ελευθερία της έκφρασης, γράφει ο Ιμπν Ουαράκ στο Σπίγκελ, αποτελεί τη δυτική μας κληρονομιά. Και αν δεν την υπερασπιστούμε, για εμάς και για τους άλλους, θα πέσουμε όλοι θύματα του ολοκληρωτισμού.

Σάββατο, Φεβρουαρίου 04, 2006

«Nα γίνουμε όλοι υβρίδια!»



Είμαι ένα υβρίδιο. Κι ήμουν υβρίδιο από μικρό παιδί. Στην ανατροφή μου: γεννημένος στο Βελιγράδι από μάνα Τσέχα και πατέρα Βόσνιο, εξορίστηκα από τα δέκα μου χρόνια στη Γαλλία. Και στις ενασχολήσεις μου: παθιαζόμουν με τα κόμικς, το σινεμά, την επιστημονική φαντασία, που στην πορεία έγινε αυτό που αποκαλώ «πολιτική φαντασία». Πιστεύω ότι στον 21ο αιώνα πρέπει να είμαστε όλοι έτοιμοι να γίνουμε υβρίδια για να λύσουμε τα πολιτικά και οικονομικά μας προβλήματα. Πρέπει να καινοτομήσουμε προς όλες τις κατευθύνσεις, που μπορεί αρχικά να μοιάζουν άσχετες μεταξύ τους αλλά θα οδηγήσουν στο τέλος σε μια καινούργια συνοχή.

Δεν μου αρέσουν τα πρώτα μου κόμικς, ήταν πολύ σκοτεινά. Γι' αυτόν τον λόγο, άλλωστε, δεν περιέλαβα στην έκθεση του Creusot έργα όπως η «Πόλη που δεν υπήρχε» (1977). Σταθμός στη ζωή μου, όπως και στη ζωή πολλών άλλων, ήταν το 1989, όταν έπεσε το Τείχος. Όταν ξεκίνησε ο πόλεμος στη Γιουγκοσλαβία, από τον οποίο εμπνεύστηκα τον «Ύπνο του Τέρατος» (1998), βρισκόμασταν σε μια μεταβατική δεκαετία κατά την οποία οι ιδεολογίες έδωσαν τη θέση τους στην οικονομική δικτατορία. Νιώθω μια αληθινή νοσταλγία για τη Γιουγκοσλαβία, έπαθα μια έμμονη ιδέα μ' εκείνον τον πόλεμο, για τον οποίο μιλούσαν τόσο πολύ και δεν έκαναν τίποτα. Ήξερα ότι έπρεπε να μιλήσω γι' αυτόν με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο, αλλά δεν μπορούσα να περιγράψω την πραγματικότητα καλύτερα από την τηλεόραση. Αυτό που μου έκανε τρομερή εντύπωση ήταν πως η ιστορία ξανάρχιζε από την αρχή, πως η μνήμη δεν λειτουργούσε. Αποφάσισα λοιπόν να διηγηθώ την ιστορία ενός τύπου που θυμάται, το 2026, τη γέννησή του στο Σαράγεβο, το 1993. Αυτό που βλέπουμε στο βιβλίο είναι τι θα συμβεί αν η μνήμη εξακολουθεί να λειτουργεί τόσο άσχημα.

Μετά το άλμπουμ αυτό, άλλαξα μέθοδο δουλειάς: ζωγραφίζω κάθε καρέ χωριστά, σε μεγάλο σχήμα και χωρίς κείμενο. Είναι ένα κομμάτι της αφήγησης που μπορεί να μετατοπιστεί. Μπροστά σ' αυτές τις εικόνες, οι θεατές είναι ελεύθεροι, μπορούν να φανταστούν άλλες ιστορίες, είτε έχουν διαβάσει τα βιβλία μου είτε όχι. Είναι σαν ένας σκηνοθέτης να δείχνει επιλεγμένα πλάνα από τις ταινίες του. Βρισκόμαστε σ' έναν κόσμο όπου τα πράγματα εξελίσσονται τόσο γρήγορα ώστε δεν μπορούμε να σταματήσουμε στο παρόν, το οποίο θα έχει ήδη ξεπεραστεί όταν τελειώσει το βιβλίο. Ένας συγγραφέας πρέπει λοιπόν να αφήσει ελεύθερη τη φαντασία του και να μεταφερθεί στο μέλλον για να μπορέσει να περιγράψει τον σημερινό κόσμο. Το επόμενο άλμπουμ μου θα εκδοθεί τον Μάιο, και δεν ξέρω ακόμη το τέλος. Έχω ένα δίλημμα: οι δύο ερωτικές ιστορίες θα έχουν καλό ή κακό τέλος;

(Από συνέντευξη του Ανκί Μπιλάλ, που δημοσιεύτηκε στη Μοντ)

Παρασκευή, Φεβρουαρίου 03, 2006

Ο Πούτιν και οι φίλοι του



Σρέντερ, Μπερλουσκόνι, Μπους: όταν ο πρόεδρος Πούτιν έχει να βολέψει τόσους προσωπικούς του φίλους μετά την ολοκλήρωση του κυβερνητικού τους έργου, πού να χωρέσει κι ο έρμος ο Καραμανλής...

Την περίπτωση του Σρέντερ την ξέρουμε. Δέκα μέρες πριν από τις εκλογές του περασμένου Σεπτεμβρίου, που ήταν σίγουρο ότι θα τις έχανε, υπέγραψε με την Gazprom και δύο γερμανικές κοινοπραξίες την κατασκευή του αγωγού της Βόρειας Ευρώπης. Μετά την ήττα του, κι όταν κατέστη σαφές ότι δεν θα έπαιζε πλέον κανέναν ρόλο στα πολιτικά πράγματα της Γερμανίας, διορίστηκε επικεφαλής της επιτροπής μετόχων της North European Gas Pipeline Company (NEGPC), που έχει την ευθύνη της κατασκευής και διαχείρισης αυτού του αγωγού. Με τον τρόπο αυτό οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις (υποτίθεται πως) έχουν μια εγγύηση ότι δεν θα «καπελωθούν» από τη Μόσχα.

H περίπτωση Μπερλουσκόνι είναι λιγότερο γνωστή κι έχει να κάνει με το δεύτερο ευρωπαϊκό σχέδιο του Ρώσου προέδρου. Πρόκειται για τον αγωγό Blue Stream που συνδέει τη Ρωσία, την Ιταλία και την Τουρκία και εγκαινιάστηκε τον περασμένο Νοέμβριο στη Σαμψούντα παρουσία των τριων ηγετών (την προέκταση αυτού του αγωγού, που θα διέρχεται από την Ελλάδα, συζήτησε αυτές τις ημέρες στην Αθήνα ο πρόεδρος της Gazprom Αλεξέι Μίλερ). Τη μεταφορά του ρωσικού αερίου στην Ιταλία έχει αναλάβει η εταιρεία Central Energy Italian Gas Holding AG (CEIGH), το 33% των μετοχών της οποίας ανήκει στην ιταλική εταιρεία Mentasti-Granelli και το υπόλοιπο σε θυγατρικές της Gazprom. Κατά σατανική σύμπτωση, πρόεδρος της Mentasti-Granelli είναι ο Μπρούνο Μεντάστι -Γκρανέλλι, παλιός φίλος και μυστικοσύμβουλος του Ιταλού πρωθυπουργού. Τα ιταλικά μέσα ενημέρωσης υποθέτουν λοιπόν ότι μετά την αναμενόμενη ήττα του στις εκλογές του Απριλίου, ο Μπερλουσκόνι θα «βολευτεί» σε κάποια καλή θέση - όπως εκείνη του γενικού διευθυντή της CEIGH. Έτσι, ο Πούτιν θα ελέγχει μέσω δύο καλών του φίλων ολόκληρη την Ευρώπη. Κι όπως έγραψε το μοσχοβίτικο περιοδικό Kommersant-Vlast, θα μπορεί να μεταχειρίζεται τη γηραιά ήπειρο όπως μεταχειρίζεται σήμερα την Κοινοπολιτεία Ανεξαρτήτων Κρατών.

Στην ομάδα «ο Πούτιν και οι φίλοι του» θα κληθεί ασφαλώς να ενταχθεί μετά το 2008 και ο Τζωρτζ Μπους, που διατηρούσε πάντα πολύ θερμές σχέσεις με τον Ρώσο πρόεδρο. Στα μέσα του περασμένου Δεκεμβρίου, άλλωστε, παραλίγο να διοριστεί πρόεδρος της Rosneft (της μεγαλύτερης ρωσικής πετρελαϊκής εταιρείας) ένας παιδικός φίλος του Μπους, ο πρώην υπουργός Εμπορίου Ντόναλντ Έβανς. Οι εξελίξεις αυτές υπόσχονται στον ηγέτη του Κρεμλίνου ένα λαμπρό μέλλον. Όπως και να λέγεται ο μελλοντικός ευρωπαϊκός ενεργειακός γίγαντας, Gazprom, Megagazpromneft ή Διεθνής Κοινοπραξία των Πρώην Αρχηγών Κρατών, η διοίκησή του είναι ενδεχομένως πιο ενδιαφέρουσα, και ασφαλώς πιο προσοδοφόρα, από την προεδρία της Ρωσίας.

Πέμπτη, Φεβρουαρίου 02, 2006

H αυτοκτονία της πολιτικής



Τι είδους δημοκρατία είναι αυτή που φέρνει στην εξουσία τρομοκράτες χωρίς να παραβιάζονται οι κανόνες που τη στηρίζουν; Για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα, που ήλθε στο προσκήνιο μετά τη νίκη της Χαμάς, πρέπει να επανεξεταστούν τρεις λέξεις.

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ. Στη συνέντευξή του στα NEA, ο Άμος Οζ υποστήριξε ότι η Παλαιστινιακή Αρχή θα έπρεπε να έχει απαγορεύσει τη συμμετοχή της Χαμάς στις εκλογές. Θα έπρεπε δηλαδή να μιμηθεί τον στρατηγό Ζερουάλ της Αλγερίας, που κατήργησε το 1991 τον δεύτερο γύρο των εκλογών στη χώρα του για να μην έλθουν στην εξουσία οι ισλαμιστές. Όμως στην Παλαιστίνη δεν υπάρχει ένα κράτος που θα μπορούσε να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις μιας τέτοιας επιλογής. H δημοκρατία - γράφει η Μπάρμπαρα Σπινέλλι στη Στάμπα - δεν συνιστά μόνο νίκη των ισχυρότερων ομάδων σε μια τίμια και διαφανή αναμέτρηση. Προϋποθέτει δύο ακόμη κρίσιμους παράγοντες, που στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη απουσιάζουν: ένα αναγνωρισμένο και ισχυρό κράτος και μια εδαφική κυριαρχία. Προϋποθέτει, με άλλα λόγια, ένα καθαρό μονοπώλιο της θεμιτής βίας. Όμως ούτε οι ΗΠΑ ούτε το Ισραήλ, που κόπτονται για τη δημοκρατία, βοήθησαν τον Αμπού Μάζεν να αποκτήσει αυτό το μονοπώλιο. Αυτό ακριβώς μπορεί παραδόξως να πετύχει τώρα η Χαμάς: να θέσει όλες τις ένοπλες πολιτοφυλακές υπό τον έλεγχό της.

EIPHNH. H μονομερής απόσυρση των ισραηλινών στρατευμάτων από τη Γάζα ήταν μια επαναστατική πράξη, αλλά δεν ισοδυναμεί με ειρήνη, γιατί η ειρήνη προϋποθέτει έναν εταίρο του οποίου αναγνωρίζεις την ύπαρξη. Ειρήνη έκαναν οι Γάλλοι και οι Γερμανοί ύστερα από αιώνες πολέμων, παραιτούμενοι από ένα μέρος της εθνικής τους κυριαρχίας και δημιουργώντας την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα. Κάτι ανάλογο θα μπορούσε να γίνει μια μέρα στη Μέση Ανατολή. Προηγουμένως, όμως, θα πρέπει οι Παλαιστίνιοι να αναγνωρίσουν το δικαίωμα ύπαρξης ενός εβραϊκού κράτους που δεν θα κινδυνεύει να αποσταθεροποιηθεί από την επιστροφή των προσφύγων, και οι Ισραηλινοί να αναγνωρίσουν το δικαίωμα ύπαρξης ενός παλαιστινιακού κράτους που δεν θα απειλείται από μερικές χιλιάδες ανεξέλεγκτους εποίκους.

ΑΦΟΠΛΙΣΜΟΣ. Για οποιοδήποτε απελευθερωτικό κίνημα - τονίζει η Ιταλίδα αρθρογράφος - είναι αδιανόητο να καταθέσει τα όπλα αν δεν έχει προηγουμένως αναγνωριστεί ως ισότιμος εταίρος σε μια διαπραγμάτευση. Τα όπλα αποτελούν αυτή τη στιγμή ένα μέσον για τη Χαμάς, και η έμφαση δεν πρέπει να δοθεί στο μέσον, αλλά στον σκοπό (την καταστροφή του Ισραήλ). Ακόμη και ο Μαντέλα και το Αφρικανικό Εθνικό Κονγκρέσο εγκατέλειψαν την ένοπλη αντίσταση μόνο META την απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων, τη νομιμοποίηση του κινήματός τους και την έναρξη διαπραγματεύσεων με την κυβέρνηση της Πρετόρια. Ας αφήσουν λοιπόν το Ισραήλ, οι ΗΠΑ και η Ευρώπη τις κούφιες λέξεις. Δεν πρόκειται μόνο για το αποκορύφωμα της υποκρισίας, αλλά για την αυτοκτονία της πολιτικής.

Τετάρτη, Φεβρουαρίου 01, 2006

Ο τρόμος του σκιτσογράφου



«Θέλαμε μονάχα να κάνουμε σάτιρα. Στη Δανία είμαστε συνηθισμένοι να μιλάμε για τα πάντα, να κάνουμε επίθεση σε οποιονδήποτε. H οργή των μουσουλμάνων είναι βαθύτατα ανησυχητική».

Τα τηλέφωνα, ο ανταποκριτής της Κοριέρε ντέλα Σέρα τα βρήκε από το Internet. Αλλά ο πρώτος σκιτσογράφος τον οποίο αναζήτησε αρνήθηκε να του μιλήσει. «H αστυνομία μάς συμβούλευσε να μη μιλάμε στα μέσα ενημέρωσης» είπε, «είδατε τι έγινε στην Ολλανδία με τον Τέο βαν Γκογκ, είναι λυπηρό, αλλά θα επιλέξω τη σιωπή». Ο δεύτερος σκιτσογράφος δέχθηκε να μιλήσει, υπό τον όρο όμως να μη δημοσιευθεί το όνομά του. H φωνή του προδίδει τρόμο, αλλά κυρίως έκπληξη. «Θέλετε την αλήθεια; Είμαι τρομοκρατημένος. Το ζήτημα ξέφυγε από κάθε έλεγχο. Πίστευα πάντα ότι η σάτιρα μπορεί να έχει ως αντικείμενο οτιδήποτε, την πολιτική φυσικά, αλλά και τη θρησκεία. Γιατί οι μουσουλμάνοι, ή οι Εβραίοι, να έχουν διαφορετική μεταχείριση από τους χριστιανούς;».

Την ίδια άποψη είχε μέχρι χθες και ο Δανός πρωθυπουργός. Από τον περασμένο Σεπτέμβριο που πρωτοδημοσιεύθηκαν σε μια εφημερίδα τα σκίτσα που απεικόνιζαν τον Μωάμεθ, ο Αντερς Φογκ Ράσμουσεν επέμενε ότι αυτό που προέχει είναι η ελευθερία της έκφρασης. Μπροστά στις έντονες αντιδράσεις που σημειώθηκαν όμως τις τελευταίες ημέρες σε όλη τη Μέση Ανατολή, μπροστά στις απειλές προς τους Δανούς υπηκόους και τις εκκλήσεις για μποϊκοτάρισμα των δανέζικων προϊόντων, αναγκάστηκε να κάνει πίσω και να δηλώσει ότι δεν θα απεικόνιζε ποτέ «με προσβλητικό τρόπο» τον Μωάμεθ, τον Ιησού ή κάποιον άλλο θρησκευτικό χαρακτήρα. Συγγνώμη για τον θόρυβο που δημιουργήθηκε ζήτησε και ο διευθυντής της εφημερίδας που δημοσίευσε τα επίμαχα σκίτσα.

Αλλά το θέμα ούτε τώρα έληξε, οι διαδηλωτές στη Γάζα ζητούν παραδειγματική τιμωρία των υπευθύνων (δηλαδή;) και η δανοσουηδική εταιρεία Arla Foods - με ετήσιο τζίρο στη Μέση Ανατολή πάνω από 400 εκατομμύρια ευρώ - βλέπει με τρόμο τις πωλήσεις της να καταρρέουν. Και τα ερωτήματα είναι αμείλικτα. Ποιος θα προσδιορίζει στο εξής τον «προσβλητικό» χαρακτήρα ενός σκίτσου; Θα συγκροτηθεί άραγε κάποια επιτροπή που θα αποφασίζει κάθε φορά για τα όρια της σάτιρας και της κριτικής; Και γιατί να μην ισχύει το ίδιο για τα δημοσιογραφικά κείμενα, τις απόψεις, τα βιβλία; Τι θα απαντήσουμε αύριο στον Ισραηλινό πρεσβευτή που θα ζητήσει την απόσυρση ενός σκίτσου ή ενός έργου τέχνης λόγω του «αντισημιτικού» του χαρακτήρα;

Όταν η ιταλική εφημερίδα ρωτά τον (ανώνυμο) σκιτσογράφο αν θα ξανάκανε σήμερα το ίδιο σκίτσο, εκείνος δίνει μια διαφωτιστική απάντηση: «Αν όλα αυτά οδηγήσουν σε διάλογο με τον μουσουλμανικό κόσμο, η απάντηση είναι NAI. Αν όμως υπάρχει κίνδυνος να συμβεί κάτι σε μένα ή την οικογένειά μου, η απάντηση είναι ΟΧΙ». Εδώ βρίσκεται λοιπόν το πρόβλημα: όταν το δικαίωμα στην ελεύθερη έκφραση προσκρούει στη ζωή των παιδιών μας, η συζήτηση πρέπει να ξαναρχίσει από το μηδέν.