«Eίμαι μόνος, ακούει κανείς;»

Αν και ξεχείλιζε από απελπισία, το μήνυμα ήταν σαφές: «Είμαι μόνος, θα μου μιλήσει κανείς για οτιδήποτε;». H ανταπόκριση ήταν άμεση, ενθουσιώδης, σχεδόν συγκινητική. Μέχρι που έγινε εκρηκτική.

Ο δικτυακός τόπος Moviecodec. com απευθύνεται σε ανθρώπους που είναι «κολλημένοι» με τα ηλεκτρονικά και αναζητούν λύσεις σε προβλήματα που έχουν σχέση με την επεξεργασία οπτικών ή ακουστικών αρχείων. H ανταλλαγή απόψεων που γίνεται εκεί είναι σχεδόν ακατανόητη. Στις 14 Ιουλίου 2004 όμως, στις 9.49 το πρωί, κάποιος δημοσιοποίησε ένα πρόβλημα διαφορετικού χαρακτήρα: τη μοναξιά του. H πρώτη απάντηση ήρθε 33 λεπτά αργότερα και, εκτός του ότι ήταν ανορθόγραφη, δεν ήταν και πολύ ενθαρρυντική: «Ωραία, τι κάνεις, μήπως είσαι ένα ευνουχισμένο γουρούνι;». Ύστερα από 24 ώρες (ακριβώς) έφτασε άλλο ένα μήνυμα. Και μετά τα μηνύματα άρχισαν να πέφτουν βροχή. Μια εβδομάδα αργότερα, όποιος έγραφε στη μηχανή αναζήτησης Google τη φράση «Είμαι μόνος» έπεφτε πρώτα - πρώτα πάνω στη συγκεκριμένη συζήτηση.

«Κάθε μέρα με περιβάλλουν πολλοί άνθρωποι, αλλά εγώ αισθάνομαι να μην έχω καμιά σχέση μαζί τους» έγραφε κάποιος. «Είχα μια μεγάλη οικογένεια και τώρα δεν μου έχουν μείνει παρά μερικοί θείοι και θείες», παραπονιόταν ένας άλλος. «Όλοι οι φίλοι μου μετακόμισαν και παντρεύτηκαν. Κάτι πρέπει να έχω κάνει για να αξίζω αυτή την τύχη» φιλοσοφούσε ένας τρίτος. Ότι υπάρχει πολλή μοναξιά γύρω μας, το ξέραμε. Αυτό που δεν είχαμε ίσως συνειδητοποιήσει είναι ότι το Διαδίκτυο δίνει λύσεις KAI σ' αυτό το πρόβλημα (ή μήπως κατ' εξοχήν σ' αυτό το πρόβλημα;) Έναν χρόνο αργότερα, η συζήτηση που προκλήθηκε από εκείνο το μήνυμα της 14ης Ιουλίου συνεχιζόταν ακόμη. Αλλά το κλίμα είχε αλλάξει. «Νιώθω τόσο καλύτερα που δεν είμαι ο μόνος που έγραψε "Είμαι μόνος" στο Internet», εξομολογιόταν κάποιος, ενώ ένας άλλος εξέφραζε την κατάπληξή του που τόσο πολλοί άνθρωποι αισθάνονται σαν κι αυτόν. Κάποια στιγμή παρενέβη στη συζήτηση και ο 27χρονος Μπγιάρνε Λούντγκρεν, που διευθύνει την ιστοσελίδα από τη Δανία: «Είμαι ο ιδιοκτήτης του Moviecodec. com και είμαι κι εγώ μοναχικός τύπος».

Κι όλα θα συνέχιζαν να κυλούν σε αυτό το πνεύμα, λίγο ρομαντικά, λίγο περιθωριακά, αρκετά τρυφερά, λίγο οργισμένα και πολύ μοναχικά, αν δεν αποφάσιζε να ασχοληθεί με το ζήτημα το περιοδικό Νιου Γιόρκερ. Ξαφνικά, η ομάδα συζητήσεων με τίτλο «Είμαι μόνος» απέκτησε ένα καινούργιο κοινό. Με τους μοναχικούς ανακατεύτηκαν οι περίεργοι. Μια άναρχη και άτακτη επικοινωνία απέκτησε κανόνες και δομή, έχασε τον αυθορμητισμό της, έγινε mainstream. Δεν άργησαν να πλακώσουν κι οι διανοούμενοι με τις βαρύγδουπες αναλύσεις τους για το φαινόμενο της μοναξιάς. Ως και «κατάλογος μοναχικών ανθρώπων» συντάχθηκε, με πρωταγωνιστές τον Σάλινγκερ, τον Στάινμπεκ, τη Σουζάνα Ταμάρο. Αν παλιότερα λέγαμε ότι εκτός από τον ιμπεριαλισμό υπάρχει και η μοναξιά, τώρα αποδείχθηκε ότι εκτός από τη μοναξιά υπάρχει και η πολυκοσμία.

Οι πολυτέλειες της δημοκρατίας

Όταν οι Ιρακινοί συζητούν για το Σύνταγμά τους, σαρκάζουμε. Όταν πέφτουν θύματα τρομοκρατικών επιθέσεων, κουνάμε το κεφάλι μας με νόημα, αν δεν επιχαίρουμε. Μήπως η στάση μας απέναντι σ’αυτή τη χώρα είναι, πώς να το πούμε, ελαφρώς κακόπιστη;
1) Τους τελευταίους μήνες, εκπρόσωποι των κυριοτέρων εθνοτήτων του Ιράκ επεξεργάζονται τις διατάξεις ενός πρωτοφανούς για αραβική χώρα δημοκρατικού Συντάγματος. Στη συνέχεια, οι πολίτες θα κληθούν να εγκρίνουν ή να απορρίψουν αυτό το Σύνταγμα σε ένα δημοψήφισμα όπου είναι πιθανό να λάβουν μέρος με τον ίδιο ενθουσιασμό που είχαν λάβει μέρος και στις εκλογές. Για να αποκτήσει μάλιστα ισχύ το αποτέλεσμα, υπάρχει μια ασφαλιστική δικλείδα που προβλέπει ακύρωση της διαδικασίας αν το «ΟΧΙ» λάβει πάνω από τα δύο τρία των ψήφων σε τρεις ή περισσότερες από τις 18 επαρχίες της χώρας. Μας ενδιαφέρουν όλα αυτά ή θεωρούμε πως οι Μουσουλμάνοι δεν αξίζουν τέτοιες «πολυτέλειες»;
2) Ο βασικότερος λόγος που οι Σουνίτες διαφωνούν με το Σύνταγμα είναι η πρόσβαση στο πετρέλαιο. Οι φόβοι τους είναι βάσιμοι και κατανοητοί. Γνωρίζουν όμως καλά ότι επιστροφή στο παλαιό καθεστώς, όπου ο Σαντάμ και η κλίκα του ήλεγχαν μέσω του πετρελαίου τη χώρα, αποκλείεται. Δύο είναι οι εναλλακτικές λύσεις για το μέλλον του Ιράκ: ή δίκαιη και ισότιμη αξιοποίηση των ενεργειακών του πόρων για τη διασφάλιση της οικονομικής του ανάπτυξης ή εμφύλιος πόλεμος. Πέρα από τους τρομοκράτες της αλ-Κάιντα, υπάρχει άραγε κανείς που να εύχεται τη δεύτερη λύση;
3) Ενας άλλος πολυσυζητημένος κίνδυνος για το Ιράκ είναι η ίδια η διάλυσή του, ως αποτέλεσμα της επικύρωσης του ομοσπονδιακού του χαρακτήρα. Στο σημείο αυτό, οι Κούρδοι έχουν κάνει υποχωρήσεις προκειμένου να διασκεδάσουν τους φόβους τόσο των Σουνιτών όσο και της Τουρκίας. Δεν μπορούν όμως και να απαρνηθούν μια 15ετία αυτόνομης διακυβέρνησης των περιοχών τους. Εχουν άδικο; Γιατί άραγε διαρρηγνύουμε με πάθος τα ιμάτιά μας για τα δικαιώματα των Κούρδων της Τουρκίας και δεν κάνουμε το ίδιο για τους αδελφούς τους στο Ιράκ;
4) Υπαρκτός είναι και ο κίνδυνος να εφαρμοστεί στο προσεχές μέλλον ο ισλαμικός νόμος (σαρία) σε ορισμένες σιιτικές περιοχές του Ιράκ, με δραματικές επιπτώσεις για τη ζωή των γυναικών. Αυτό ακριβώς προσπαθούν να αλλάξουν σε όλο τον αραβικό κόσμο οι μεταρρυθμιστές του ισλάμ. Θα τους υποστηρίξουμε;
5) Οι παραπάνω παρατηρήσεις και απορίες δεν «δικαιώνουν» την εισβολή στο Ιράκ και την εγκληματική διαχείριση της μεταπολεμικής κατάστασης από την κυβέρνηση Μπους. Αν όμως ο στόχος όλων (και των Αμερικανών!) είναι ο τερματισμός της κατοχής, δεν πρέπει να ευχόμαστε την εκπλήρωση των προϋποθέσεων εκείνων που θα την καταστήσουν εφικτή; Τι προτιμάμε, να γίνει το Ιράκ «ένα νέο Βιετνάμ» ή να βρει επιτέλους την ειρήνη και την ευημερία που του αξίζει;

Ο Kανόνας του Pανίτσκι

Στα 85 του χρόνια, εξακολουθεί να έχει το γραφείο του στη Φρανκφούρτερ Αλγκεμάινε Τσάιτουνγκ και να γράφει βιβλιοκριτικές που επηρεάζουν ευθέως τις πωλήσεις των βιβλίων. Τον αποκαλούν γκουρού της γερμανικής λογοτεχνίας, αλλά ο ίδιος αισθάνεται πάντα ένας «αουτσάιντερ».

Όλη μου τη ζωή ήμουν ανυπόμονος. Όλη μου τη ζωή τελούσα υπό πίεση. Είμαι όμως ευχαριστημένος, επειδή επιτέλους γίνεται αληθινό ένα όνειρο που είχα από μικρός: να εκδοθεί ένας Κανόνας της γερμανικής λογοτεχνίας, ώστε να ξέρουμε τι αξίζει πραγματικά να διαβάζουμε. Σε λίγες μέρες βγαίνει ο κατάλογος με τα 1.450 ποιήματα που διάλεξα ύστερα από πολύ κόπο. Κι ακολουθούν τα δοκίμια. Υπάρχει όμως ήδη ένα λάθος σ' αυτόν τον Κανόνα, ένα θεμελιώδες λάθος. Παρ' όλο που έχουν εκδοθεί τριάντα, ίσως και σαράντα αξιόλογα γερμανικά μυθιστορήματα, αναγκάστηκα να συμπεριλάβω στη συλλογή μόνο είκοσι. Αυτά ζυγίζουν ήδη οκτώ κιλά, κι αν έβαζα περισσότερα θα έπρεπε ο αναγνώστης να πηγαίνει στο βιβλιοπωλείο με βαλίτσα. Με κατηγόρησαν επίσης ότι στο κομμάτι με τα θεατρικά έργα δεν συμπεριέλαβα αρκετά έργα γυναικών. Μα οι γερμανόφωνες γυναίκες δεν ξέρουν να γράψουν θεατρικά έργα! Ξέρω, ξέρω, θα μου πείτε για τη Μαριλουίζ Φλάισερ, όμως κι εκείνη έζησε σαράντα χρόνια μετά τη σχέση της με τον Μπρεχτ και δεν μπόρεσε να γράψει ούτε ένα έργο!

Έχουν πει ακόμα για μένα ότι δείχνω ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις ερωτικές σκηνές των βιβλίων. Είναι αλήθεια. Πιστεύω ότι ένας κριτικός λογοτεχνίας που δεν ενδιαφέρεται για τον ερωτισμό πρέπει να αλλάξει δουλειά. Πιστεύω όμως και στον γάμο, είμαι άλλωστε παντρεμένος με την ίδια γυναίκα τα τελευταία 63 χρόνια. Για να παραφράσω τον Τσώρτσιλ, ο γάμος είναι η χειρότερη μορφή συμβίωσης αν εξαιρέσει κανείς όλες τις άλλες μορφές που έχουν κατά καιρούς δοκιμαστεί. Τούτου λεχθέντος, πρέπει να σημειώσω ότι τα σημαντικά μυθιστορήματα που περιστρέφονται γύρω από γάμους - «Μαντάμ Μποβαρύ», «Άννα Καρένινα», «Έφι Μπριστ» - αφορούν πάντα αποτυχημένες σχέσεις.

H τέχνη είναι γεμάτη αντιφάσεις. Γίνεται, ας πούμε, πολύς λόγος τελευταία για τον αντισημιτισμό. Πώς μπορείς, μου λένε, να θεωρείς ότι ο Τόμας Μαν είναι ο σημαντικότερος Γερμανός συγγραφέας μετά τον Γκαίτε όταν τα έργα του βρίθουν αντισημιτικών κλισέ; Ένα θα σας πω: σε ολόκληρη τη γερμανική λογοτεχνία, οι ωραιότερες γραμμές για τους Εβραίους έχουν γραφεί από τον Τόμας Μαν. Ο μεγαλύτερος αντισημίτης στην ιστορία του γερμανικού πολιτισμού ήταν ο Ρίχαρντ Βάγκνερ. Και η σημαντικότερη όπερα που γνωρίζω είναι δική του: η «Τριστάνος και Ιζόλδη».

Αν σκέπτομαι τον θάνατο; Κάθε μέρα. Από τότε που ήρθα αντιμέτωπος μαζί του στο γκέτο της Βαρσοβίας, η απειλή του θανάτου δεν έχει πάψει να μεγαλώνει. Δεν νιώθω όμως να μισώ τον θάνατο, όπως ο Κανέτι. Μονάχα τον φοβάμαι.

(Από συνέντευξη του Μαρσέλ Ράιχ - Ρανίτσκι στην ελβετική εφημερίδα Die Weltwoche).

Στη φυλακή για έλλειψη αφοσίωσης

Πολλοί Ισραηλινοί έχουν εκφράσει τελευταία τις απόψεις τους για την εκκένωση της Γάζας από τους Εβραίους εποίκους. Αν οι περισσότεροι επαινούν τον Σαρόν για τη γενναιότητά του, κάποιοι αριστεροί ακτιβιστές είναι καχύποπτοι, επισημαίνοντας ότι ο πρωθυπουργός τους κατασκευάζει ένα εγκληματικό τείχος στη Δυτική Όχθη. Στην ισραηλινή δημοκρατία, όλες οι απόψεις είναι θεμιτές, αρκεί να βρίσκονται κάτω από μία «στέγη». Οι μοναχικοί διαφωνούντες, αντίθετα, δεν γίνονται ανεκτοί. Το είχε αποδείξει η περίπτωση του Μορντεχάι Βανούνου, το αποδεικνύει τώρα η περίπτωση της Τάλι Φαχίμα. H 29χρονη Ισραηλινή δεν έχει πει τη γνώμη της για τη Γάζα, γιατί την τελευταία φορά που τόλμησε να πει τη γνώμη της για την ισραηλινή κατοχή την έκλεισαν στη φυλακή με την κατηγορία της προδοσίας.

Κόρη Εβραίων μεταναστών από την Αλγερία, η Φαχίμα υπηρέτησε στον ισραηλινό στρατό, δούλεψε ως γραμματέας στην πόλη Κιριάτ Γκατ του Νότιου Ισραήλ και στις τελευταίες εκλογές ψήφισε το κόμμα του Αριέλ Σαρόν. Στην αρχή της δεύτερης ιντιφάντα, όμως, άρχισε να αναρωτιέται γιατί μπορεί κάποιος να γίνει καμικάζι. Έψαξε στο Internet, έπιασε επαφές με ανθρώπους από αραβικές χώρες και μια μέρα επισκέφθηκε στην Τζενίν τον Ζακαρία Ζουμπέιντι, επικεφαλής της τοπικής Ταξιαρχίας των Μαρτύρων του αλ-Ακσά και έναν από τους πιο καταζητούμενους ανθρώπους στο Ισραήλ. Μίλησε μαζί του, περπάτησε στον καταυλισμό κι όταν επέστρεψε είπε ότι αν ήταν αναγκασμένη να ζει σε παρόμοιες συνθήκες, θα έπαιρνε κι εκείνη τα όπλα (αν και δεν θα γινόταν καμικάζι). Λίγες ημέρες μετά τις δηλώσεις εκείνες συνελήφθη και τέθηκε σε περιορισμό με την κατηγορία ότι βοήθησε τον εχθρό σε περίοδο πολέμου. Έμεινε επτά μήνες στην απομόνωση. Όλες οι προσπάθειες να αφεθεί ελεύθερη μέχρι τη δίκη της απέτυχαν. «H γυναίκα αυτή δεν είναι αφοσιωμένη στο κράτος του Ισραήλ, και αυτό την καθιστά πηγή κινδύνου», δήλωσε τον περασμένο μήνα η δικαστής Ντέμπορα Μπερλίνερ.

Αυτό που ανησυχεί περισσότερο τις ισραηλινές αρχές είναι ότι η Φαχίμα έδρασε μόνη της. «H κυβέρνηση θέλει να εμποδίσει τους απλούς Ισραηλινούς να επισκεφθούν προσφυγικούς καταυλισμούς, να μιλήσουν με τους λεγόμενους τρομοκράτες και να καταλάβουν ότι είναι κι αυτοί ανθρώπινα όντα», λέει ο Γκιντεόν Λεβί, δημοσιογράφος της εφημερίδας Χααρέτζ, που φοβάται ότι η τιμωρία της κοπέλας θα είναι παραδειγματική. Ήδη, τα δεξιά μέσα ενημέρωσης προετοιμάζουν το έδαφος, αποκαλώντας την «πουτάνα». Είναι πάντα πιο εύκολο να αποδίδεις σε μια γυναίκα ταπεινά κίνητρα από το να αναγνωρίζεις ότι μπορεί να έχει τις δικές της πολιτικές ιδέες, επισημαίνει η Γιόνα Κνόποβα, από το διεθνές ειρηνευτικό δίκτυο «Γυναίκες στα Μαύρα». Τον άλλο μήνα, όμως, αρχίζει επιτέλους η δίκη. Και εκεί, οι ιδέες αυτές μοιραία θα ακουστούν.

H Aνίκο, η Mαρία και η Kίκι

Τι κοινό έχουν ένας ιμάμης, μια λεσβία, μια μουσουλμάνα, ένας τυφλός, μια Δανέζα, μια Τσιγγάνα και μια δημοσιογράφος; Ανήκουν σε κατηγορίες ανθρώπων τις οποίες ο υπόλοιπος πληθυσμός αντιμετωπίζει με προκατάληψη. Τουλάχιστον στη Σουηδία.

Έξω από τη δημοτική βιβλιοθήκη του Μάλμε, στη Νότια Σουηδία, η βιβλιοθηκάριος Ούλα Μπρόχεντ κάνει τις τελευταίες μέρες μια ανήθικη πρόταση στους περαστικούς: «Αυτή τη στιγμή έχουμε μια λεσβία κι έναν ιμάμη, ποιος τους θέλει;». Ο ιμάμης αποδεικνύεται ιδιαίτερα δημοφιλής. Ο Αγιούντ Τσιμπλί, από το τοπικό τζαμί, εξηγούσε έτσι τις προάλλες σε μια γυναίκα ότι έχει το δικαίωμα να επισκεφθεί το τζαμί, πως στις μουσουλμάνες δεν απαγορεύεται να δουλεύουν και ότι η αυστηρή εκπαίδευση των κοριτσιών δεν αποτελεί απαίτηση του ισλάμ. Πολλοί ζητούν όμως να «δανειστούν» και την Ανίκο, την Τσιγγάνα. «Οι Ρομ της Σουηδίας είναι μια ενιαία ομάδα ή όχι;» τη ρώτησε μια νεαρή επιχειρηματίας, η Ελένα Λέβγκρεν, στο 45λεπτό τετ-α-τετ που είχε μαζί της. «Είμαστε πάνω από 70 ομάδες, με ισάριθμες διαλέκτους, πολλές από τις οποίες δεν τις καταλαβαίνω» απάντησε εκείνη. «Έχουμε όμως όλοι δύο κοινά σημεία: τον σεβασμό της ψυχής των νεκρών και την καθαριότητα, τόσο της ψυχής όσο και του σώματος».

Στόχος των συναντήσεων αυτών είναι να απαλλαγεί ο πληθυσμός από τα κλισέ και τις προκαταλήψεις για ορισμένες κατηγορίες ανθρώπων. «Δανείσου μια προκατάληψη και απαλλάξου απ' αυτήν», γράφει ένα μεγάλο πανό που έχει αναρτηθεί έξω από τη βιβλιοθήκη. Ποιες είναι αυτές οι προκαταλήψεις; Όπως αναφέρεται σε σχετικό κατάλογο, ένας ιμάμης είναι κατά τους Σουηδούς «δογματικός και μισογύνης». Οι άνθρωποι που ταξιδεύουν συχνά είναι «τεμπέληδες και αναξιόπιστοι». Οι Δανοί, και κυρίως οι Δανέζες, «διακρίνονται για τον ρατσισμό τους και τον εθισμό τους στο τσιγάρο». Για τους συναδέλφους δεν μαθαίνουμε τι άποψη έχουν οι Σουηδοί. Να υπάρχει άραγε τοπική εκδοχή του «αλήτες, ρουφιάνοι, δημοσιογράφοι;»

Αρχικά, εξηγεί η βιβλιοθηκάριος στη Λιμπερασιόν, ο κόσμος είναι επιφυλακτικός. Σιγά σιγά, όμως, οι γλώσσες λύνονται. Και, ω του θαύματος, τα κλισέ καταρρέουν. «Πίστευα ότι οι Ρομ είναι κλέφτες, που ζουν απομονωμένοι, με τους δικούς τους κανόνες. Τώρα καταλαβαίνω ότι για να επιβιώσουν ως ομάδα, χρειάζονται πολύ αυστηροί εσωτερικοί κανόνες» τονίζει η Ελένα Λέβγκρεν. Δεν λείπουν και τα παράπονα. «Πολιτικό γιατί δεν έχετε;» ρωτάει ένας περαστικός, ενώ ένας άλλος προτείνει να λάβει μέρος στο πείραμα κι ένας Σουηδός: «Στη δουλειά μου μιλάω συχνά με μετανάστες που δεν έχουν ποτέ την ευκαιρία να γνωρίσουν Σουηδούς».

H Μαρία, η δημοσιογράφος, ίδρωσε μέχρι να πείσει τον συνομιλητή της ότι δεν παίρνει πριμ όταν δίνει μια καλή είδηση. H Κίκι, η λεσβία, κρυβόταν επί 25 χρόνια και δεν ξέρει αν η απόφασή της να αποκαλυφθεί θα της κάνει καλό. H βιβλιοθήκη αναζητεί τώρα τους επόμενους «παίκτες»: έναν ναζί, έναν εγκληματία, έναν σατανιστή, μια ακραία φεμινίστρια...

H επιστροφή του Mιλόσεβιτς

Ο Βλένταν Μπάτιτς είναι πρώην υπουργός Δικαιοσύνης της Σερβίας. Αν αυτά που λέει σε συνέντευξή του στο «Σπίγκελ» είναι αλήθεια, θα πρέπει να ανησυχήσουμε πολύ, πάρα πολύ, για το μέλλον της γειτονικής μας χώρας.

Πρώτα αποσύρθηκε η κατηγορία εναντίον του γιου (Μάρκο Μιλόσεβιτς) για τρομοκράτηση των πολιτικών αντιπάλων του πατέρα του. Ύστερα αποσύρθηκε η κατηγορία εναντίον της συζύγου (Μίρα Μάρκοβιτς) για συμμετοχή σε οικονομικά σκάνδαλα. Στη συνέχεια, ένα σερβικό δικαστήριο απέρριψε διεθνές ένταλμα σύλληψης για τα δύο μέλη της μοιραίας οικογένειας. Και πριν από λίγες μέρες, ένας Σέρβος υπουργός απείλησε δύο δημοσιογράφους της τηλεόρασης που διατύπωσαν ερωτήματα για την υπόθεση, χαρακτηρίζοντάς τους «ψυχασθενείς». Μήπως ο πατέρας (Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς) κυβερνά και πάλι αυτή τη χώρα, αυτή τη φορά από το κελλί του στη Χάγη;

Ο Μπάτιτς δεν έχει καμιά αμφιβολία. Για όποιον ζει στη Σερβία - λέει στο γερμανικό περιοδικό - ένα πράγμα είναι σαφές: η περίοδος Μιλόσεβιτς έχει επιστρέψει. Όλα τα σημαντικά αξιώματα καλύπτονται και πάλι από δικούς του ανθρώπους. Στην περίπτωση της συζύγου του, ο ανακριτής εξέδωσε «υποχρεωτική εντολή» προς τον βοηθό του να ακυρώσει το ένταλμα σύλληψης. H δίωξη του γιου του, που συνελήφθη επειδή απείλησε ένα μέλος της αντιπολίτευσης με αλυσοπρίονο, σταμάτησε όταν το θύμα ανακάλεσε την καταγγελία. Πίσω απ' όλα αυτά κρύβεται μια συμφωνία ανάμεσα στον Μιλόσεβιτς και τον πρωθυπουργό Βόισλαβ Κοστούνιτσα. Ο τελευταίος παραμένει στην εξουσία χάρις στις ψήφους των βουλευτών τού Σοσιαλιστικού κόμματος, που παίρνουν γραμμή από ένα κελλί της Χάγης.

Σε ένα τέτοιο κλίμα, δεν είναι δυνατόν βέβαια να λαμβάνονται στα σοβαρά οι υποσχέσεις του Βελιγραδίου ότι θα εντοπίσει και θα συλλάβει τους δύο σημαντικότερους καταζητούμενους για εγκλήματα πολέμου, τους αξιότιμους Κάρατζιτς και Μλάντιτς. Για τον πρώτο, έχουμε μείνει στις σπαραξικάρδιες εκκλήσεις της γυναίκας του. Για τον δεύτερο, ο πρώην υπουργός Δικαιοσύνης γνωρίζει καλά ότι βρίσκεται συχνά στη Σερβία, κυρίως στο Βελιγράδι, προστατεύεται όμως από τον στρατό, την Εκκλησία και τον Κοστούνιτσα. Όλοι οι κατηγορούμενοι για εγκλήματα πολέμου που έχουν παραδοθεί στη Χάγη έχουν λάβει αποζημίωση έως και 500.000 ευρώ. Τα ποσά αυτά τα έχουν εξασφαλίσει τέσσερις Σέρβοι επιχειρηματίες, που ανταμείβονται από την κυβέρνηση με παχυλές συμβάσεις.

Και η υπόθεση Τζίντζιτς; Γιατί ο εισαγγελέας που ερευνούσε την υπόθεση της δολοφονίας του πρώην πρωθυπουργού αναγκάστηκε πρόσφατα να παραιτηθεί; «Επειδή δεν υπάκουσε στις κυβερνητικές εντολές να παραποιήσει τα στοιχεία», απαντά ο 56χρονος Μπάτιτς. «Μερικοί από τους ανθρώπους που κατέχουν σήμερα υπουργικές θέσεις είναι άμεσα αναμεμειγμένοι στη δολοφονία, η οποία οργανώθηκε από το κράτος και τις στρατιωτικές μυστικές υπηρεσίες. Στη συνέχεια ο πατριάρχης ευλόγησε τη δολοφονία, με τη λογική ότι ο Τζίντζιτς ήταν προδότης και δεν είναι αμαρτία να σκοτώνεις έναν προδότη».

Aιώνιοι έφηβοι

«Αποκαλείς τον εαυτό σου χριστιανό, αλλά εγώ σε αποκαλώ υποκριτή. Αποκαλείς τον εαυτό σου χριστιανό, αλλά εγώ πιστεύω ότι είσαι ένας παλιοψεύτης».

Οι 36.000 baby-boomers (μέση ηλικία γύρω στα 40) που γέμισαν την Κυριακή το βράδυ το στάδιο του Φένγουεϊ Παρκ, στην καρδιά της Βοστώνης, δεν πήγαν βέβαια ειδικά για να ακούσουν τους παραπάνω στίχους από το καινούργιο τραγούδι των Ρόλινγκ Στόουνς με τίτλο «Sweet Neocon». Τους ήταν αρκετό ότι απόλαυσαν τον Μικ Τζάγκερ να χοροπηδάει και να τρέχει επί δύο ώρες, ακούραστος, αγέραστος, αιώνιος έφηβος. Σύμφωνα με τον ανταποκριτή της Λιμπερασιόν Πασκάλ Ρισέ, που ήταν παρών, η φωνή του 62χρονου σταρ ακούστηκε μουδιασμένη για μερικά μόνο δευτερόλεπτα, κι ύστερα όλα ήταν ξανά όπως παλιά, όσοι διατηρούσαν κάποιες αμφιβολίες πείστηκαν γρήγορα ότι οι Ρόλινγκ Στόουνς παραμένουν το κορυφαίο ροκ συγκρότημα στον κόσμο, κι ας έχουν περάσει πάνω από σαράντα χρόνια από την ίδρυσή τους. «You make a grown man cryyyyy» φώναζε ο πιο σέξι εξηντάρης του πλανήτη παρασύροντας το πλήθος σε εκδηλώσεις ενθουσιασμού και λατρείας, που έδωσαν τη θέση τους στη συγκίνηση όταν αναφέρθηκε στον πρόσφατα χαμένο Ρέι Τσαρλς και ερμήνευσε το τραγούδι του «Night Time».

Σίγουρα όμως οι παρευρισκόμενοι ήθελαν να ακούσουν και το επίμαχο τραγούδι, που κατ' άλλους είναι αφιερωμένο στον Τζωρτζ Μπους και κατ' άλλους στην Κοντολίζα Ράις. Γιατί άραγε ο Τζάγκερ δεν τους έκανε τη χάρη; Στη σημερινή αντιπολεμική ατμόσφαιρα που επικρατεί στην Αμερική, είναι βέβαιο ότι θα ξεσήκωναν ακόμη περισσότερο τον κόσμο στίχοι όπως «H ελευθερία είναι για όλους/ H δημοκρατία είναι το στυλ μας/ Εκτός αν είσαι εναντίον μας/ Τότε σε στέλνουμε φυλακή χωρίς δίκη/ Ένα πράγμα είναι σίγουρο/ H ζωή είναι ωραία στη Χαλιμπάρτον». Μήπως αυτό ακριβώς είναι το μυστικό των Ρόλινγκ Στόουνς, ότι είναι απρόβλεπτοι; Μήπως φοβήθηκαν ότι το τραγούδι θα οδηγήσει τους συντηρητικούς ραδιοφωνικούς σταθμούς της χώρας να μποϊκοτάρουν ολόκληρο τον δίσκο; Τα μπλογκ της Δεξιάς μιλούν ήδη για ένα διαφημιστικό κόλπο α λα Μάικλ Μουρ. «Δεν έχουμε ανάγκη από τέτοια διαφήμιση» λέει στη USA Today μια άλλη θρυλική μορφή του συγκροτήματος, ο κιθαρίστας Κηθ Ρίτσαρντς, σπεύδοντας να προσθέσει πάντως ότι «αν επιμείνει ο Μικ, θα τον στηρίξω μέχρι τέλους».

Οι Στόουνς δεν απέφυγαν πάντως την πολιτική αντιπαράθεση σε ένα άλλο μέτωπο. Εκμεταλλευόμενη τη συνωνυμία της με την ηρωίδα ενός ερωτικού τραγουδιού, η υποψήφια για τη γερμανική καγκελαρία Άνγκελα Μέρκελ κρίνει σκόπιμο να εμφανίζεται τελευταία στις προεκλογικές της συγκεντρώσεις υπό τους ήχους του «Angie». «Είναι περίεργο ότι κανείς δεν μας ζήτησε την άδεια, η απάντησή μας θα ήταν πιθανότατα αρνητική» είπε εκπρόσωπος του συγκροτήματος. Αλλά η Μέρκελ δεν καταλαβαίνει τίποτα, εξακολουθεί να χαιρετά τους οπαδούς της με τα μεγάφωνα να παίζουν «Εϊντζι, είσαι όμορφη, αλλά δεν ήρθε η στιγμή να μας αποχαιρετήσεις;».

Ψηφιακή διαπόμπευση

H μηχανή αναζήτησης Google είναι πολύτιμη, οι τύποι που την έφτιαξαν είναι συμπαθείς και η τελευταία τους ιδέα που λέγεται Google Earth είναι καταπληκτική. Υπάρχουν όμως και μερικά ανησυχητικά «παραπροϊόντα».

H ταινία «Αμαρτωλή Πόλη», που μας άρεσε πολύ, ξεκινά με την απαγωγή ενός εντεκάχρονου κοριτσιού που βρίσκεται στο έλεος ενός διεστραμμένου. Δίκες που έγιναν τα τελευταία χρόνια στο Βέλγιο και στη Γαλλία έφεραν στην επιφάνεια απίστευτα εγκλήματα παιδεραστίας και ανέδειξαν την ανάγκη να ληφθούν νέα μέτρα για την προστασία της παιδικής ηλικίας. Ένα από αυτά τα μέτρα, ίσως το πιο ριζοσπαστικό και σίγουρα το πιο επίμαχο, εφαρμόζεται ήδη σε 37 αμερικανικές πολιτείες. Χάρη σε μια υπηρεσία που εγκαινίασε τον περασμένο μήνα μια εταιρεία της Γιούτα, η Orbizon, μπορεί ένας κάτοικος να πληκτρολογήσει τη διεύθυνσή του και σε μερικά δευτερόλεπτα να έχει στην οθόνη του τον κατάλογο όλων των γειτόνων του που έχουν καταδικαστεί για εγκλήματα σεξουαλικής φύσης (επιδειξιομανία, αιμομιξία, αποπλάνηση ανηλίκου). Οι άνθρωποι αυτοί έχουν εκτίσει την ποινή τους, όποτε μετακομίζουν όμως πρέπει να το δηλώνουν στις αρχές. Έσφαλαν, εγκλημάτησαν, πλήρωσαν, αλλά δεν δικαιούνται άφεση αμαρτιών.

Επειδή η ιστοσελίδα (www. mapsexoffenders. com) σχεδιάστηκε με τη βοήθεια της εταιρείας Google, έχει και μια δεδομένη αισθητική. Με ένα κλικ στην ένδειξη «Click to PinPoint the SexOffenders», εμφανίζονται στον χάρτη μικρά σημαιάκια. Με άλλο ένα κλικ σε κάθε σημαιάκι, εμφανίζεται ο πλήρης φάκελος του ατόμου που έχει καταδικαστεί για σεξουαλικά εγκλήματα, συνοδευόμενος από τη φωτογραφία του, την ηλικία του, τη διεύθυνσή του, το ύψος του, το βάρος του και το αδίκημα για το οποίο έχει καταδικαστεί. H Orbizon υπόσχεται να δώσει σύντομα στοιχεία για άλλες δέκα πολιτείες και δημοσιεύει σχόλια αναγνωστών που είναι ενθουσιασμένοι από την πρωτοβουλία της. Το επόμενο βήμα θα είναι άραγε ο ισόβιος κατ' οίκον περιορισμός των παιδεραστών ώστε να εξαλειφθεί κάθε κίνδυνος; Και τι θα συμβεί αν οι πολίτες αρχίσουν να παίρνουν το νόμο στα χέρια τους;

Ο ανταποκριτής της Λιμπερασιόν στις Ηνωμένες Πολιτείες επισημαίνει στο blog του ότι όλος ο κόσμος μοιάζει να χειροκροτεί αυτή την ιδέα και αναρωτιέται ποιες είναι οι επιπτώσεις αυτής της ψηφιακής διαπόμπευσης. H ιστορία φαίνεται όμως πως έχει ξεκινήσει από την προηγούμενη δεκαετία. Ύστερα από μια μακρά συζήτηση σε εθνικό επίπεδο, την περίοδο 1994-1998, σχεδόν όλες οι αμερικανικές πολιτείες δημιούργησαν βάσεις δεδομένων με τους sex offenders, τις οποίες μπορούν να συμβουλευθούν οι ενδιαφερόμενοι μέσω του Internet. Υπάρχουν μάλιστα ιστοσελίδες που βαθμολογούν αυτές τις βάσεις ανάλογα με το περιεχόμενο και την πληρότητά τους! H Orbizon εμπλούτισε απλώς τις βάσεις με τους χάρτες της Google. Έκανε έτσι την επίδειξη των επιδειξιομανών πιο εύχρηστη, πιο λειτουργική, πιο αποτελεσματική. Πιο επικίνδυνη.

Hθική κατάπτωση

Πριν από τρία χρόνια, οι Βραζιλιάνοι ψήφισαν τον Λούλα ελπίζοντας να τους φτιάξει καλύτερα σχολεία, καλύτερα νοσοκομεία, καλύτερη ζωή. Όχι μόνο οι ελπίδες τους διαψεύστηκαν, αλλά η χώρα γνωρίζει και ένα κύμα σκανδάλων. Τι έφταιξε και πήγαν όλα τόσο στραβά;

Όλα ξεκίνησαν από έναν βουλευτή που δεν διακρίνεται για την εντιμότητά του. Με μια μακρά συνέντευξή του προς τη μεγαλύτερη εφημερίδα της χώρας, τη Folha de Sao Paulo, ο Ρομπέρτο Τζέφερσον κατήγγειλε τον περασμένο Ιούνιο ότι το Κόμμα των Εργαζομένων (PT) πλήρωνε τα τελευταία χρόνια βουλευτές μικρότερων κομμάτων για να εξασφαλίζει την πολιτική τους υποστήριξη. Εγκέφαλος και συντονιστής αυτού του σχεδίου ήταν το δεξί χέρι του προέδρου Λούλα και επίδοξος διάδοχός του, ο Ζοζέ Ντιρσέου. H παραίτηση του τελευταίου, στις 16 Ιουνίου, δεν στάθηκε ικανή να ανακόψει τη συνέχιση των αποκαλύψεων, που έφερε στο φως ένα δίκτυο διαφθοράς με τη συμμετοχή κομμάτων, τραπεζών και κυκλωμάτων πορνείας. H επιτροπή ηθικής του Κοινοβουλίου διερευνά αυτή την περίοδο τις δραστηριότητες 14 βουλευτών, οι οποίοι ενδέχεται να παραπεμφθούν στη Δικαιοσύνη.

Στο διάγγελμα που απηύθυνε πριν από δέκα μέρες προς το έθνος, ο πρόεδρος της Βραζιλίας είχε χάσει την αυτοπεποίθηση που τον χαρακτηρίζει. «Αισθάνομαι προδομένος και οργισμένος», είπε. «Πρέπει να ζητήσουμε συγγνώμη». Ο άνθρωπος που είχε υποσχεθεί ότι θα κυβερνήσει για τον λαό και μαζί με τον λαό, ο πολιτικός που είχε δεσμευτεί να συγκρουστεί με τους ισχυρούς για χάρη των αδυνάτων, χάνει αυτό που είχε ανάγκη περισσότερο: το ηθικό του κύρος και την αξιοπιστία του. Έκπληκτοι, οι συμπατριώτες του ακούνε διάφορες καταγγελίες από διάφορες πλευρές χωρίς να ξέρουν αν πρέπει να τις πιστέψουν. Την περασμένη Πέμπτη, ένας κρατούμενος για φοροδιαφυγή και ξέπλυμα χρήματος, ο Αντόνιο Ολιβέιρα Κλαραμούντ, κατηγόρησε τον πρόεδρο της Κεντρικής Τράπεζας, τον υπουργό Δικαιοσύνης και άλλες προσωπικότητες για παράνομη μεταφορά χρήματος στο εξωτερικό. «H Δημοκρατία καταρρέει», σχολίασε ένα στέλεχος της αντιπολίτευσης, ενώ μια γερουσιαστής του κυβερνητικού συνασπισμού μίλησε για απόπειρα «εκβιασμού του κράτους».

Πολλοί λένε ότι για τη σημερινή κρίση ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό ο Ντιρσέου, ένας άνθρωπος που απέκτησε μια σταλινική ιδεολογία στην Κούβα και στη συνέχεια την επέβαλε στον πρόεδρο. Άλλοι ψάχνουν πιο βαθιά. H αδυναμία του PT να ανανεώσει την πολιτική πρακτική -γράφει στην Ελ Παΐς ο γερουσιαστής και καθηγητής Κριστοβάμ Μπουάρκε -οφείλεται στο γεγονός ότι δεν επεξεργάστηκε ποτέ μια ολοκληρωμένη πρόταση για ένα διαφορετικό μέλλον και μια νέα κοινωνία. Το κόμμα ήταν πάντα μια ομπρέλα συνδικαλιστικών διεκδικήσεων και ένα βήμα αντικαπιταλιστικών διατριβών. H έλλειψη ενός σαφούς ιδεολογικού στίγματος, μαζί με την αλαζονεία του πυρήνα που εγκαταστάθηκε στην εξουσία και την ατολμία του προέδρου, συνέβαλαν στο να χαθεί μια ιστορική ευκαιρία. Τόσο για τη Βραζιλία όσο και για την παγκόσμια Αριστερά.

Tο παιχνίδι με τη μάσκα

Δεν είναι δυνατόν, Αρίφ, να περπατάς έτσι μ' αυτή τη μάσκα! Είσαι οργισμένος, το ξέρεις. Κι αυτή η οργή πρέπει να περνά από το σώμα σου». H Αριάν Μνουσκίν χάνει πότε-πότε την υπομονή της, αλλά σύντομα γλυκαίνει και πάλι, στο κάτω-κάτω βρίσκεται σε μια χώρα κατεστραμμένη από τους εξτρεμιστές κι από τις βόμβες, χρειάζεται χρόνος για να συνέλθει. Απέναντί της έχει νέους ανθρώπους που αγαπούν και πιστεύουν σ' αυτό που κάνουν, άλλωστε το Αφγανιστάν έχει μεγάλη θεατρική παράδοση, δεν είναι σπάνιο να συναντήσει κανείς περιπλανώμενους θιάσους στις πιο απομακρυσμένες γωνιές της χώρας. Πριν από τις τελευταίες εκλογές, για παράδειγμα, οι θίασοι όργωναν τη χώρα για να εξηγήσουν στον κόσμο τη χρησιμότητα της ψήφου. Κι όπως λέει ένας ενθουσιώδης νεαρός ηθοποιός ονόματι Μασούντ Ταρζί, «έρχονται κι άλλες εκλογές, οι θίασοι θα ξαναφύγουν για τα χωριά, κι αυτή η εκπαίδευση είναι πολύτιμη».

Οι άνθρωποι του Θεάτρου του Ήλιου ανακάλυψαν το αφγανικό δράμα πριν από δύο χρόνια, με την παράσταση «Το Τελευταίο Καραβανσεράι» που παίχτηκε στην Καρτουσερί, ένα παλιό εργοστάσιο πυρομαχικών στο δάσος της Βενσέν. Οι επαφές τους με εξορίστους τούς κίνησαν το ενδιαφέρον να μάθουν περισσότερα, κι έτσι βρέθηκαν αυτό το καλοκαίρι στην Καμπούλ για να εκπαιδεύσουν εκατό Αφγανούς ηθοποιούς και να βοηθήσουν στην αναβίωση αυτής της τόσο βασανισμένης τέχνης. «Δεν ήθελα να δουλέψω με διαφορετικό τρόπο επειδή βρισκόμουν στο Αφγανιστάν», λέει στον απεσταλμένο της Λιμπερασιόν αυτή η χαρισματική φιγούρα του Θεάτρου, που λέγεται Αριάν Μνουσκίν. «Ανέβασα έτσι την ίδια παράσταση, με τη μόνη διαφορά ότι οι μάσκες είναι από την κομέντια ντελ' άρτε, μάσκες από το Μπαλί και την Ιαπωνία». Της αρέσουν οι μάσκες της Μνουσκίν, ξέρει ότι δεν μπορείς να τις ξεγελάσεις, γίνεσαι αναγκαστικά αυτός που παίζεις και κανένας άλλος. Ο Μασούντ Ταρζί συμφωνεί: «Το παιχνίδι με τη μάσκα δημιουργεί δυνατά συναισθήματα και σε αναγκάζει να παίζεις πολύ γρήγορα».

Ο θίασος εγκαταστάθηκε στον χώρο του Ιδρύματος για τον πολιτισμό και την κοινωνία των πολιτών, στην καρδιά της Καμπούλ, δίπλα σ' έναν προσφυγικό καταυλισμό. Επί τρεις εβδομάδες, πάνω από σαράντα μέλη του διάσημου θεάτρου δίδαξαν την τέχνη τους σε νεαρούς Αφγανούς, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν φοιτητές της Σχολής Καλών Τεχνών. «Τους προσφέραμε ένα μικρό παράθυρο, κάτι που δεν γνώριζαν», λέει η Γαλλίδα σκηνοθέτις. «Το θέατρο είναι σημαντικό σε μια χώρα που βγαίνει από τον πόλεμο, το να παίζεις σου επιτρέπει να ξαναβρείς μια ταυτότητα, μια αξιοπρέπεια, είναι μια ανατρεπτική πρακτική που περιβάλλεται από μια γλύκα». Το μόνο που τη στενοχώρησε ήταν ότι από τους εκατό ηθοποιούς μόνο οι τέσσερις ήταν γυναίκες. Μα η μία απ' αυτές ήταν συγκλονιστική, Μίριαμ την έλεγαν, είχε πάνω της κάτι το ακαθόριστο και τόσο, μα τόσο εύθραυστο...

Aλληλεγγύη, 25 χρόνια μετά

«H Αλληλεγγύη αποτελεί μια από τις πολύ σπάνιες, όμορφες, θετικές εμπειρίες της Πολωνίας κατά τον 20ό αιώνα. Έχω μελετήσει πολλά κοινωνικά κινήματα, αλλά δεν έχω εντυπωσιαστεί ποτέ τόσο πολύ όσο με την Αλληλεγγύη». Αλαίν Τουραίν

Στις 14 Αυγούστου του 1980, ένας απολυμένος ηλεκτρολόγος που λεγόταν Λεχ Βαλέσα ανέβηκε στην πύλη του ναυπηγείου του Γκντανσκ και κάλεσε τους εργάτες σε απεργία. Εκείνοι έμειναν μακριά από τη δουλειά τους για δύο εβδομάδες και στις 31 Αυγούστου μια επιτροπή υπό τον Βαλέσα έκλεισε με την κομμουνιστική κυβέρνηση μια συμφωνία που επέτρεψε τη δημιουργία του ανεξάρτητου συνδικάτου Αλληλεγγύη. Ήταν άραγε αυτή η κίνηση η αρχή του τέλους του «υπαρκτού σοσιαλισμού»; Είχαν ο Βαλέσα και οι σύντροφοί του επίγνωση του ιστορικού τους ρόλου; Μήπως ο στρατιωτικός νόμος που επέβαλε έναν χρόνο αργότερα ο στρατηγός Γιαρουζέλσκι έσωσε την Πολωνία από μια σοβιετική εισβολή;

Αυτό που προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη εκείνη την εποχή στην Αλληλεγγύη -λέει στο Σπήγκελ ο Γάλλος κοινωνιολόγος Αλαίν Τουραίν με αφορμή την 25η επέτειο από εκείνα τα γεγονότα -ήταν οι οικουμενικές της απαιτήσεις. Επρόκειτο για έναν αγώνα εναντίον μιας ξένης δύναμης, της Σοβιετικής Ένωσης, και εναντίον ενός μη δημοκρατικού και αναποτελεσματικού συστήματος. Αν και ο Βαλέσα δεν ήταν ένας ιδιαίτερα έξυπνος άνθρωπος, κατάφερε να ενσαρκώσει τον χαρακτήρα του κινήματος. Καταλυτικό ρόλο έπαιξε η υποστήριξη της Καθολικής Εκκλησίας, όπως και η συναισθηματική φόρτιση που κυριαρχούσε στη χώρα. Με τη βοήθεια της Αλληλεγγύης οι άνθρωποι έμαθαν να σκέπτονται και να μιλούν ελεύθερα. H ελεύθερη έκφραση πέρασε από τα υπόγεια κυκλώματα στην κοινωνία και δεν υποχώρησε ούτε με την καταστολή. Μια καταστολή που δεν μπορεί εκ των υστέρων να δικαιολογηθεί, έστω κι αν ήταν λιγότερο βίαιη από μια επέμβαση.

Το 1990 ο Λεχ Βαλέσα κέρδισε τις πρώτες ελεύθερες εκλογές που έγιναν στην Πολωνία και παρέμεινε στην προεδρία τα πέντε επόμενα χρόνια. Γιατί δεν έγινε κάθαρση όπως στη Γερμανία; Πώς εξηγείται ότι, παρά τα ιστορικά επιτεύγματα της Αλληλεγγύης, την οικονομία διαχειρίζονται και πάλι σήμερα παλιά στελέχη του κομμουνιστικού μηχανισμού; Για τον 80χρονο Τουραίν, που διετέλεσε για χρόνια σύμβουλος της πολωνικής αντιπολίτευσης, η απάντηση βρίσκεται στην ταχύτητα με την οποία ο καπιταλισμός άλωσε την Πολωνία. Στη Βαρσοβία -σημειώνει -βλέπει κανείς σήμερα να συνυπάρχουν οι χειρότερες πλευρές του κατεστραμμένου κομμουνισμού και του άκρατου καπιταλισμού. Υπήρξαν περιπτώσεις που ένας κομμουνιστής διευθυντής έγινε μέσα σε μια νύχτα καπιταλιστής μάνατζερ και δισεκατομμυριούχος. Ίσως όμως να μη γινόταν κι αλλιώς. H αλλαγή έπρεπε να γίνει χωρίς να χυθεί αίμα, κι αυτό ήταν δύσκολο και επικίνδυνο.

Αργά ή γρήγορα, πάντως, η Πολωνία θα γίνει μια πολιτισμένη χώρα. Ιδίως αν αρχίσουν να ρέουν οι επιδοτήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης...

Nαζί ή βλάκες;

«Μόνο και μόνο το ότι είσαι γυναίκα δεν θα μ' εμποδίσει να σε κτυπήσω μέχρι να μελανιάσεις». Από τον δίσκο με τίτλο «Gang Bang» του Γερμανού ράπερ Μπουσίντο.

Ώς τώρα, η γκάνγκστα ραπ ήταν αποκλειστικά αμερικανικό προϊόν. Καλλιτέχνες όπως ο Snoop Dogg, ο 50 Cent και ο Ja Rule τραγουδούσαν για τη ζωή στα γκέτο, όπου όλοι οι άνδρες είναι νταβατζήδες και όλες οι γυναίκες πουτάνες. Κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί ότι μια χώρα σαν τη Γερμανία, με μια σταθερή οικονομία και ένα γενναιόδωρο κοινωνικό κράτος, θα παρήγε κάποτε τους δικούς της ξενόφοβους και εθνικιστές ράπερ. Και, μάλιστα, ότι οι δίσκοι τους θα έσπαγαν ρεκόρ πωλήσεων, τα εισιτήρια των συναυλιών τους θα εξαντλούνταν γρήγορα και η ερωτική τους ζωή θα γινόταν σίριαλ στις εφημερίδες. Οι ειδικοί δεν ξέρουν αν πρέπει να ανησυχήσουν ή να το διασκεδάσουν. Το παρελθόν της χώρας είναι βαρύ, δεν επιτρέπει πειραματισμούς.

Οι στίχοι των τραγουδιών του Μπουσίντο φλερτάρουν ανοιχτά με τον φασισμό. «Χαιρετήστε, καθήστε προσοχή, είμαι ο ηγέτης όπως ο "A"», τραγουδά αυτός ο 26χρονος Γερμανοτυνήσιος, κάνοντας σαφή αναφορά στον Αδόλφο Χίτλερ. Ανάλογο περιεχόμενο έχουν τα τραγούδια και άλλων Γερμανών ράπερ, όπως ο Φλερ, ο Σίντο, ο Κουλ Σάβας, ο Έκο Φρες και ένα συγκρότημα που λέγεται Γυναικολόγος. Το βιντεοκλίπ που διαφημίζει τον δίσκο «Νέο Γερμανικό Κύμα» του Φλερ, και παίζεται συνεχώς στα μουσικά κανάλια της Γερμανίας, δείχνει ένα ράπερ μπροστά σε ένα πολυώροφο κτιριακό συγκρότημα της ανατολικής Γερμανίας να ανεμίζει μια γερμανική σημαία, ενώ προσγειώνεται στους ώμους του ένας αετός. Δεν είναι περίεργο λοιπόν που το ακροδεξιό κόμμα NPD συστήνει με ενθουσιασμό τον δίσκο στα μέλη του.

Όπως σημειώνει η Ιντιπέντεντ, οι περισσότεροι από αυτούς τους δίσκους έχουν ήδη περιληφθεί στον κατάλογο που συντάσσει το Ομοσπονδιακό Τμήμα για τα Μέσα που Βλάπτουν τους Νέους Ανθρώπους. Αυτό δεν εμποδίζει την πώλησή τους σε άτομα άνω των 18 ετών, απαγορεύει όμως τη διαφήμισή τους και αποθαρρύνει τη διάθεσή τους από μεγάλα δισκοπωλεία. Οι ίδιοι οι ράπερ αρνούνται ότι είναι ακροδεξιοί. «Δεν έχω καμιά σχέση μ' αυτές τις βλακείες», λέει ο Μπουσίντο. «Στα παιδιά που ακούνε τους δίσκους μου λέω πως όταν πατούν το play περνούν 70 λεπτά από τον χρόνο τους στη ζωή μου, και όταν πατούν το stop επιστρέφουν στη ζωή τους, στους γονείς τους, στους δασκάλους τους και στην αστυνομία που θα τους συλλάβει αν κάνουν φασαρίες». Όπως συνέλαβε εκείνον επειδή επιτέθηκε με τους μπράβους του και ξυλοκόπησε άγρια έναν 20χρονο Αυστριακό που έκανε το λάθος να πλησιάσει την αστραφτερή του BMW...

Για τον Ντένις Κράους, εκδότη του μουσικού περιοδικού Backspin, «αυτοί οι τύποι δεν είναι ναζί, αλλά απίστευτα βλάκες». Μήπως τότε η απήχησή τους πρέπει να μας ανησυχήσει ακόμα περισσότερο;

H αποβολή του Θεού

Κάτι έχει πάθει ο Σαρόν. Όλη μέρα, λέει ένας σύμβουλός του, παίζει βιολί και διαβάζει Τσώρτσιλ. Τα νέα ενδιαφέροντα όμως του Ισραηλινού πρωθυπουργού δεν είναι αρκετά για να φέρουν την ειρήνη.

«Εν τάξει, κύριοι, νικήσατε! Ρίχνοντας τους καμικάζι εναντίον μας, μας αναγκάσατε να φύγουμε από τη Γάζα. Τώρα όμως πρέπει να εκμεταλλευθείτε την ευκαιρία και να εργαστείτε για την ειρήνη. Πρέπει να ακολουθήσετε το παράδειγμα της Αιγύπτου μετά τον πόλεμο του 1973, που καλλιέργησε το έδαφος για τις ειρηνευτικές συμφωνίες του 1979». Ο Ισραηλινός συγγραφέας Αβραάμ Γεοσούα δεν μασάει τα λόγια του. Ένας από τους βασικούς λόγους που εξηγούν την ισραηλινή αποχώρηση από τη Γάζα -λέει σε συνέντευξή του στην Κοριέρε -είναι οι επιθέσεις αυτοκτονίας της Χαμάς και της ισλαμικής Τζιχάντ. Ένας άλλος είναι η συνειδητοποίηση του λεγόμενου δημογραφικού προβλήματος, ότι δηλαδή σε λίγα χρόνια οι Άραβες από τη θάλασσα μέχρι τον Ιορδάνη θα είναι περισσότεροι από τους Εβραίους. Όμως τώρα πρέπει να κοιτάξουμε μπροστά. Ο Μαχμούντ Αμπάς πρέπει να σταματήσει τους εξτρεμιστές, οι Παλαιστίνιοι διανοούμενοι πρέπει να πάψουν να δικαιολογούν τη βία και στη Γάζα πρέπει να θριαμβεύσει η λογική της ειρήνης.

Επί της αρχής έχει δίκιο βέβαια ο Γεοσούα. Μόνο που, εκτός από τους Παλαιστίνιους διανοούμενους, πρέπει να προσγειωθούν και ο ίδιος και οι συνάδελφοί του και να πάψουν να βλέπουν μονόπλευρα τα πράγματα. Δεν περιμένουν βέβαια να λυθεί το Παλαιστινιακό επειδή θα αποχωρήσει το 4% των εποίκων από το πιο άγονο κομμάτι των κατεχόμενων εδαφών. Δεν περιμένουν να αλλάξει το κλίμα στην περιοχή όταν ο Σαρόν εξακολουθεί να κτίζει ένα τείχος που αφήνει από την «καλή πλευρά», δηλαδή την πλευρά του Ισραήλ, τους μισούς από τους εβραϊκούς οικισμούς στη Δυτική Όχθη. Ο Γεοσούα είχε υποστηρίξει αρχικά το τείχος ως σύμβολο ενός αναγκαίου διαζυγίου, όταν είδε όμως το τέρας που κατασκευαζόταν, άλλαξε γνώμη και σήμερα μιλάει για «ανοιχτή αρπαγή».

Όχι, η ειρήνη δεν θα έρθει από μόνη της στην Παλαιστίνη. Θαύματα γίνονται μόνο στα παραμύθια. Απαιτούνται κατ' αρχάς χρήματα: ο Μπους υποσχέθηκε 50 εκατομμύρια δολάρια, αλλά αυτοί που ξέρουν υπολογίζουν ότι θα χρειαστούν εκατό φορές περισσότερα. Απαιτείται πολιτική βούληση απ' όλες τις πλευρές, και όχι βέβαια μόνο από τον Αμπάς: όπως γράφει χαρακτηριστικά ο Εκόνομιστ, τη στιγμή που θα απεμπλακεί από τη Γάζα ο Σαρόν, πρέπει να εμπλακεί ο Μπους. Απαιτείται και κάτι άλλο, πολύ σημαντικό: να αποβληθεί από το παιχνίδι ο Θεός. Πίσω από όλα τα δεινά του παρελθόντος -σημειώνει ο Μαρέκ Αλτέρ στη Λιμπερασιόν -βρίσκονται οι φανατικοί της θρησκείας. Στο όνομα του Θεού έδρασαν οι δολοφόνοι του Σαντάτ και του Ράμπιν, το ίδιο χέρι οδηγούσε και τους καμικάζι που ανατινάζονταν στα εστιατόρια και τα λεωφορεία. Ας αφυπνιστούν, επιτέλους, οι ειρηνιστές, οι λαϊκοί, δηλαδή οι ρεαλιστές. Απ' αυτούς εξαρτάται η ειρήνη.

Αντίσταση στο θάνατο

Δώδεκα δευτερόλεπτα: τόσος, σύμφωνα με τους ειδικούς, είναι ο χρόνος της «χρήσιμης συνειδητότητας» που αφήνει η απότομη πτώση της πίεσης σε ένα αεροσκάφος. Πώς να κατανείμεις τόσο γρήγορα τόσο πολλά συναισθήματα;
Με τη δολιοφθορά και την τρομοκρατία να αποκλείονται γρήγορα ως κίνητρα της τραγωδίας με το αεροπλάνο της Helios, κάθε σύγκριση με την 11η Σεπτεμβρίου μοιάζει άτοπη και επικίνδυνη. Κι όμως, υπάρχει ένα στοιχείο που συνδέει τα δύο γεγονότα: η επίγνωση του επικείμενου θανάτου. Κάποιοι από τους επιβάτες των αεροπλάνων που βρίσκονταν υπό τον έλεγχο των καμικάζι πρόλαβαν και τηλεφώνησαν στους συγγενείς τους για να τους μιλήσουν και να τους ακούσουν για τελευταία φορά. Το τέλος ήταν μπροστά τους, κι εκείνη την ώρα δεν είχαν πια χρόνο ούτε να αναρωτηθούν για τις αιτίες του παράλογου πράγματος που τους συνέβαινε ούτε βέβαια να κάνουν μια αναδρομή της διαδρομής που τέλειωνε τόσο ξαφνικά και πρόωρα. Το μόνο που μπορούσαν να αφήσουν πίσω τους ήταν ένας αποχαιρετισμός. Αντίο, να προσέχετε. Τον ίδιο αποχαιρετισμό θα ήθελαν να στείλουν και οι επιβάτες του κυπριακού αεροπλάνου, για μια στιγμή πιστέψαμε ότι κάποιος τα κατάφερε, αλλά δυστυχώς δεν ήταν παρά μια κακόγουστη φάρσα.
Ένα σενάριο που κυκλοφόρησε μετά την 11η Σεπτεμβρίου, αλλά δεν επιβεβαιώθηκε ποτέ, έκανε λόγο για συμπλοκή ορισμένων επιβατών του τέταρτου αεροπλάνου με τους αεροπειρατές, που είχε ως αποτέλεσμα να χαλάσουν τα σχέδια των τελευταίων και να πέσει σκάφος σε μια μη κατοικημένη περιοχή της Πενσυλβάνια. Οι πιλότοι των δύο ελληνικών F-16 που συνόδευσαν το ακυβέρνητο Μπόινγκ της Helios μίλησαν για δύο άτομα με μάσκες που είχαν μπει στο πιλοτήριο και προσπαθούσαν κάτι να κάνουν. Αυτή η ενεργή αντίσταση στο θάνατο είναι γνώρισμα των αθεράπευτα αισιόδοξων ή των ηρώων. Οι άλλοι έχουν άλλους τρόπους - ένα μήνυμα, μια ευχή, μια προσευχή - για να αντισταθούν στο μοιραίο, σ’αυτό που ήξεραν πάντα ότι μια μέρα θα συμβεί, και να που ήρθε, νωρίς βέβαια, υπερβολικά νωρίς, αλλά στο βασίλειο του θανάτου δεν υπάρχει η έννοια της δικαιοσύνης, όπως δεν υπάρχει σε μεγάλο βαθμό και στο βασίλειο της ζωής.
Κι εκείνοι που δεν έχουν ούτε τα μέσα ούτε τη δύναμη να αντισταθούν; Τι να σκέπτονταν άραγε αυτά τα 20 παιδιά καθώς έβλεπαν τις μάσκες να πέφτουν και ένοιωθαν το οξυγόνο να τελειώνει; Πώς να τακτοποίησαν τα δώδεκα «χρήσιμα» δευτερόλεπτα που τους απέμεναν; Η μήπως - ακόμη χειρότερο - έζησαν μέχρι την πτώση;
Υπάρχει κι άλλο ένα κοινό σημείο της προχθεσινής τραγωδίας με τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, το ξέρουν οι υπεύθυνοι, το ξέρουν οι συγγενείς των θυμάτων, το ξέρουμε όλοι: και τα δύο γεγονότα ήταν εγκλήματα. Ο τραγικός θάνατος των 121 ανθρώπων δεν ήταν θέλημα Θεού, αλλά αποτέλεσμα ανθρώπινης αμέλειας ή ανθρώπινης πρόθεσης. Η τρομοκρατία στην εποχή μας έχει πολλά πρόσωπα.

Οι μουλάδες και η βόμβα

Ιερή οργή και αγανάκτηση κατέλαβαν τις δυτικές πρωτεύουσες, όταν το Ιράν ανακοίνωσε ότι αφαιρεί τις σφραγίδες από το πυρηνικό εργοστάσιο του Ισφαχάν. Μέσα στη σύγχυση που επακολούθησε, ξεχάστηκαν μερικά βασικά πράγματα.

1) Το Ιράν δεν παραβίασε με την κίνηση αυτήν καμία διεθνή συμφωνία. Υπαναχώρησε απλώς από την απόφαση που είχε λάβει πριν από δέκα μήνες να σταματήσει την ανάπτυξη του πυρηνικού του προγράμματος. Επιπλέον, οι σφραγίδες αφαιρέθηκαν υπό την επίβλεψη της Διεθνούς Επιτροπής Ατομικής Ενεργείας, η οποία και θα παρακολουθήσει τα επόμενα βήματα της χώρας.

2) Αντίθετα με τη Βόρεια Κορέα, το Ιράν έχει υπογράψει τη Διεθνή Συνθήκη για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων. Και ενώ οι μεγάλες πυρηνικές δυνάμεις παραβιάζουν συστηματικά αυτήν τη Συνθήκη εκσυγχρονίζοντας τα όπλα τους, το Ιράν δεν έχει παρανομήσει παρά μία φορά, όταν απέκρυψε τον εμπλουτισμό ουρανίου που έκανε χωρίς διεθνή έλεγχο. Το επιχείρημά του τότε ήταν ότι δεν ήθελε να δώσει πρόσχημα για έναν αεροπορικό βομβαρδισμό.

3) Με πληθυσμό που αυξάνεται ταχύτατα και με υψηλή ανεργία, το Ιράν έχει κάθε λόγο να στρέφεται προς μια φθηνή ενεργειακή πηγή, όπως είναι η πυρηνική ενέργεια. Με ευάλωτα σύνορα, με επικίνδυνους γείτονες οι οποίοι διαθέτουν πυρηνικά όπλα (Ισραήλ, Ινδία, Πακιστάν) και με γεωγραφική θέση επιβαρυμένη από την αμερικανοβρετανική εισβολή στο Ιράκ, έχει κάθε λόγο να προσβλέπει και στην κατασκευή πυρηνικών όπλων. Το πρώτο μπορεί να γίνει χωρίς το δεύτερο. Σε κάθε περίπτωση, οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες πιστεύουν ότι για το δεύτερο θα χρειαστούν πάνω από δέκα χρόνια. Μέχρι τότε, απαιτούνται ψυχραιμία, εντιμότητα και διάλογος.

4) Πριν από 30 χρόνια, όταν ο Σάχης είχε ξεκινήσει ένα πυρηνικό πρόγραμμα με είκοσι εργοστάσια, οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν συναινέσει. Σήμερα το κλίμα έχει αλλάξει, όχι επειδή άλλαξαν τα βασικά δεδομένα στο Ιράν, αλλά επειδή την εξουσία στην Τεχεράνη την κατέχουν οι μουλάδες. H ένταση που έχει δημιουργηθεί όμως δεν εξυπηρετεί παρά τα συμφέροντα των «σκληρών», με επικεφαλής τον νέο πρόεδρο Αχμαντινεζάντ.

5) H στάση του «Ρομπέν των Δασών των πυρηνικών» που έχει υιοθετήσει η Τεχεράνη αναστατώνει την Ευρώπη, προβληματίζει την Ουάσινγκτον, αλλά ενθουσιάζει τις αδέσμευτες χώρες. «Οι χώρες που έχουν υπογράψει τη Συνθήκη Μη Διάδοσης των Πυρηνικών Όπλων δεν πρέπει να τιμωρούνται όταν υπαναχωρούν από μια εθελοντική τους δέσμευση», τόνισε η μαλαισιανή πρόεδρος του Κινήματος Ράζμα Χουσάιν.

6) Οι Ιρανοί κάνουν τους δύσκολους, αλλά δεν θέλουν να σπάσουν τις γέφυρες με την ευρωπαϊκή τρόικα. Όπως επισημαίνει άλλωστε στη «Μοντ» ο Τζαμσίντ Ασάντι, καθηγητής Οικονομίας στο αμερικανικό Πανεπιστήμιο του Παρισιού, οι προτάσεις της Ευρώπης είναι οι καλύτερες που έχουν γίνει ποτέ σε αναπτυσσόμενη χώρα

Οι προτάσεις ενός ηδονιστή

Είτε ανήκετε στους τυχερούς που κάνουν ή ετοιμάζονται να φύγουν για διακοπές είτε στους άτυχους που επέστρεψαν ή δεν θα φύγουν ποτέ, οι προτάσεις ενός ηδονιστή έχουν πάντα ενδιαφέρον. Το όνειρο, άλλωστε, δεν έχει τιμή.

Βάλτε σε μια τσάντα το κινητό, το λάπτοπ, τη βιντεοκάμερα και την ηλεκτρονική ατζέντα και χώστε την τσάντα βαθιά σ' ένα ντουλάπι: τίποτα απ' αυτά δεν το χρειάζεστε πραγματικά στις διακοπές σας. Κάντε το ίδιο με τα χάπια αδυνατίσματος: κανείς δεν έγινε παχύσαρκος επειδή ευχαριστήθηκε το φαγητό για μία ή δύο εβδομάδες. Εκεί που θα πάτε, φροντίστε να χαθείτε. Έτσι κι αλλιώς δεν πρόκειται να τα δείτε όλα και δεν υπάρχει κανένας λόγος να στέκεστε ατελείωτες ώρες σε ουρές μαζί με άλλους τουρίστες για να δείτε ακόμη μία εκκλησία ή ακόμη ένα μουσείο. Δεν έχετε ανάγκη ούτε το ρολόι σας, το οποίο απλώς σας αγχώνει. Μη διστάσετε να κάτσετε σε μια πλατεία ή σ' ένα καφέ χωρίς να διαβάζετε, ούτε καν να μιλάτε. Επιτρέψτε στον εαυτό σας μια πολυτέλεια, όπως ένα μασάζ στο ξενοδοχείο ή κάτι που δεν το συνηθίζετε συχνά, όπως το να κάνετε ηλιοθεραπεία γυμνοί. Αντισταθείτε στον πειρασμό να κρίνετε και να αξιολογείτε κάθε εμπειρία που έχετε. Αν είναι καλή, συνεχίστε την. Αν όχι, κάντε κάτι άλλο. Γενικά, μην το πολυψάχνετε.

Αυτές είναι μερικές από τις συμβουλές προς παραθεριστές που δίνει ο Μάικλ Φλόκερ στο βιβλίο του «Οδηγός του Ηδονισμού» (εκδ. Da Capo Press, αποσπάσματα δημοσίευσε η «Γκάρντιαν»). Και για όσους τις βρίσκουν αφηρημένες, προφανείς ή αφελείς, ο συγγραφέας προχωρεί σε συγκεκριμένες προτάσεις. Το καλύτερο μέρος για να χαρεί κανείς τον ήλιο - γράφει - είναι τα Μπαρμπέιντος, όχι όμως η δυτική ακτή που είναι ακριβή και πολυσύχναστη, αλλά η λιγότερο γνωστή ανατολική: η παραλία Μπαθσίμπα είναι από τις καλύτερες στον κόσμο. Όσοι εκτιμούν τη μοναξιά και την ιδιωτικότητα θα μαγευτούν από το Sleepy Cove, ένα μικρό νησί στην ανατολική ακτή της Μεγάλης Λίμνης Σουμπενακάντιε, στη Νέα Σκωτία του Καναδά. Για τους λάτρεις της σιέστας, ο ιδανικός τόπος παραμένει η Ισπανία, και δη η Βαρκελώνη. Όσοι αγαπούν τα μακρά γεύματα θα πρέπει να κατευθυνθούν στη Σουηδία, τη Χώρα του Ηλίου του Μεσονυκτίου: ο συγγραφέας προτείνει κι εδώ ένα μαγικό νησάκι, το Φλάτεν στο αρχιπέλαγος Μποχουσλέν (δεν είμαστε σίγουροι για την προφορά), όπου μπορεί κανείς να φάει υπέροχα θαλασσινά πίνοντας την τοπική μπίρα. Στη Σκωτία, τέλος, υπάρχει μια παραλία που λέγεται Τιρί - ή «Χαβάη του Βορρά» - και είναι ο παράδεισος των σέρφερ (οι εραστές του είδους δεν χρειάζεται να πάνε όμως και τόσο μακριά, αφού η Μικρή Βίγλα της Νάξου καλύπτει θαυμάσια όλες τις ανάγκες τους).

Σε τελευταία ανάλυση, βέβαια, όλα αυτά είναι περιττά. Το μόνο που χρειάζεται είναι μια αιώρα με θέα τη θάλασσα

Mήπως ο Σαρόν είναι αριστερός;

Παρά την επικίνδυνη ένταση που έχει δημιουργηθεί, παρά την παραίτηση του Νετανυάχου και την απειλή πρόωρων εκλογών, ο Σαρόν επιμένει: η αποχώρηση των ισραηλινών στρατευμάτων από τη Γάζα θα ολοκληρωθεί. Μήπως κατά βάθος είναι αριστερός;

Μια κοινωνική οργάνωση δεν την αλλάζεις προσπαθώντας να αλλάξεις τα μυαλά των ανθρώπων που την αποτελούν, αλλά ανανεώνοντας τον τρόπο λειτουργίας της και ελπίζοντας ότι τα υπόλοιπα θα έλθουν από μόνα τους: αυτή τη ρήση της Χάνα Άρεντ επικαλείται αρθρογράφος της Κοριέρε ντέλα Σέρα για να στηρίξει τον ισχυρισμό του ότι ο Αριέλ Σαρόν είναι ένας «άνθρωπος της Δεξιάς που κάνει αριστερά πράγματα». Αντί να προσπαθήσει να αλλάξει τα μυαλά των εποίκων, ο Ισραηλινός πρωθυπουργός έλαβε την απόφαση να σπάσει ένα ταμπού σχεδόν τεσσάρων δεκαετιών, που ήθελε τους εβραϊκούς οικισμούς υπεράνω οποιασδήποτε πολιτικής. Ούτε ο Ράμπιν δεν είχε τολμήσει να κάνει κάτι τέτοιο. Ο πρώην αρχηγός της τρομοκρατικής οργάνωσης Μονάδα 101, ο άνθρωπος που δεν δίστασε το 1973 να θυσιάσει πολλούς από τους άνδρες του για να μπορέσει να εισέλθει στην Ισμαηλία μετά τη θριαμβευτική προέλαση στο Σινά, ο υπουργός Αμύνης που δεν θέλησε το 1982 να αποτρέψει τη σφαγή της Σάμπρα και της Σατίλα, συνδέει στα 77 του χρόνια το όνομά του με μια από τις πιο θαρραλέες κινήσεις στην ιστορία του Ισραήλ.

Τα κίνητρά του δεν είναι βέβαια ηθικά. Αν και προϊόν της λαϊκιστικής σιωνιστικής Αριστεράς, ο Σαρόν δεν θα μπορούσε λοιπόν να χαρακτηριστεί αριστερός. Ο αρχηγός του Λικούντ ήταν και παραμένει οπαδός του Μεγάλου Ισραήλ. Πάνω απ' όλα όμως είναι ρεαλιστής. Οδηγός του είναι η ρήση του Ναπολέοντα, σύμφωνα με την οποία «τα κράτη ασκούν την πολιτική τής γεωγραφίας τους». Προτιμά λοιπόν να θυσιάσει τη Γάζα, που δεν έχει ούτε φυσικούς πόρους ούτε ουσιαστικό στρατηγικό ενδιαφέρον, για να προσαρτήσει μερικές ζώνες της Δυτικής Όχθης που μπορεί να μην είναι τεράστιες (500 τετραγωνικά χιλιόμετρα, λιγότερο από το 10% του συνόλου), έχουν όμως μεγάλη στρατηγική, δημογραφική και ιστορική σημασία. Το γεωπολιτικό του όραμα, σημειώνει ο Γάλλος καθηγητής Φρεντερίκ Ενσέλ στη Φιγκαρό, είναι έτσι πολύ διαφορετικό από εκείνο του φίλου και πολιτικού του αντιπάλου Σιμόν Πέρες. Αν ο ηγέτης των Εργατικών μιλά για μια κοινή αγορά της Μέσης Ανατολής, ο πρωθυπουργός προτιμά να κλείνει συμφωνίες με χώρες όπως η Ρωσία, η Κίνα και η Ινδία. Αν εκείνος ονειρεύεται μια ουτοπική Εδέμ, αυτός διαπραγματεύεται κάθε σπιθαμή γης έχοντας στο μυαλό του ότι θα φτάσουν στη χώρα του τουλάχιστον άλλο ένα εκατομμύριο Εβραίοι.

Ο Σαρόν δεν θα μπορούσε βέβαια να κάνει τίποτα αν δεν είχε απέναντί του τον επίσης ρεαλιστή και θαρραλέο Μαχμούντ Αμπάς. Όσο συμπαθής και χαρισματικός κι αν ήταν, ο Αραφάτ σίγουρα δεν έφυγε νωρίς.

Tο γέλιο είναι ανατρεπτικό

Το ότι το γέλιο κάνει καλό στην υγεία είναι γνωστό και επιστημονικά αποδεδειγμένο. Για ποιον ακριβώς λόγο όμως γελάμε; Και πόσο ειλικρινές, πόσο άδολο είναι το γέλιο μας;

Ο εραστής της γυναίκας σας την παίρνει τηλέφωνο και της παρουσιάζει ένα σχέδιο δολοφονίας σας. Εσείς με κάποιο τρόπο το μαθαίνετε και δεν βρίσκετε την ιδέα καθόλου, μα καθόλου διασκεδαστική. Πώς εξηγείται τότε ότι οι σύνεδροι του 5ου Διεθνούς Συνεδρίου για το Χιούμορ και το Γέλιο, που έγινε πρόσφατα στο Τύμπινγκεν της Γερμανίας, έσκασαν στα γέλια όταν ο Αμερικανός καθηγητής Τζων Μορίαλ διηγήθηκε μια ανάλογη προσωπική εμπειρία; Σύμφωνα με την εξήγηση που έδωσε ο ίδιος, το γέλιο αποτελεί μια πειστική ένδειξη ότι ο κίνδυνος έχει περάσει. H σύζυγος του καθηγητή έπεισε τον ερωτευμένο μαζί της νεαρό που της τηλεφώνησε ότι δεν θα μπορούσε να πληρώσει μόνη της το στεγαστικό δάνειο που έχουν πάρει. Έτσι, ο καθηγητής τη γλίτωσε και μπόρεσε να διηγηθεί με ιλαρά χρώματα την ιστορία.

Μια άλλη θεωρία που έχουν αναπτύξει οι Αμερικανοί ερευνητές Βίκτορ Ράσκιν και Σαλβατόρε Ατάρντο επισημαίνει ότι όλα τα ανέκδοτα και πολλές χιουμοριστικές καταστάσεις βασίζονται σε μια δυσαρμονία που εισάγεται είτε από την αρχή είτε στο τέλος. Για παράδειγμα, σημειώνει ο Εκόνομιστ, πολλοί θα έβρισκαν αστείο το γεγονός και μόνο ότι ένα συνέδριο για το χιούμορ πραγματοποιείται στη Γερμανία. Το γέλιο είναι μεταδοτικό, πράγμα που σημαίνει ότι ενισχύει τις κοινωνικές σχέσεις: όταν μια ομάδα ανθρώπων γελά, το μήνυμα είναι: «χαλάρωσε, είσαι μεταξύ φίλων». Το γέλιο αποτελεί όμως πολλές φορές και ένδειξη ανωτερότητας. Γελάς, για να δείξεις ότι είσαι ανώτερος από τους γύρω σου. Οι έρευνες έχουν δείξει ότι οι εργοδότες λένε περισσότερα ανέκδοτα από τους υπαλλήλους τους. Οι άνδρες λένε περισσότερα αστεία όταν είναι παρούσες γυναίκες και εκείνες έχουν την τάση να γελούν περισσότερο όταν είναι παρόντες άνδρες.

Σύμφωνα με τον Άπλτρη Ρόντεν, από το Πανεπιστήμιο του Τύμπινγκεν, το χιούμορ και η θρησκεία είναι δύο διαφορετικοί και ίσως ανταγωνιστικοί μεταξύ τους τρόποι να αντιμετωπίζει κάποιος τον θάνατο και τις αναποδιές της ζωής. Ίσως αυτός να είναι ο λόγος που το 95% των κειμένων τα οποία αλίευσε ο δρ. Μορίαλ από σημαντικούς χριστιανούς λογίους απορρίπτουν το χιούμορ, συνδέοντάς το με το ψέμα και την τεμπελιά. Εκτός από θεραπευτικό, το γέλιο είναι λοιπόν και ανατρεπτικό. Όχι όμως κατ' ανάγκη και ενωτικό. Υπάρχουν πολλοί ανάμεσά μας που υποφέρουν από έναν παθολογικό φόβο ότι οι άλλοι θα γελάσουν εις βάρος τους και κατά συνέπεια αποφεύγουν τους δημόσιους χώρους. Το ποσοστό αυτό, ούτε λίγο ούτε πολύ, υπολογίζεται σε 10%.

Το περίεργο είναι γιατί οι υπόλοιποι δεν γελούν συχνότερα και περισσότερο. Ίσως το ερώτημα αυτό να απαντηθεί σε επόμενο συνέδριο.

Fuck For Forest

Τα δάση εξαφανίζονται, το διαπίστωσαν ακόμη και οι αστροναύτες του Ντισκάβερυ. Δύο νεαροί Νορβηγοί οικολόγοι αποφάσισαν λοιπόν να χρησιμοποιήσουν το έσχατο και συνάμα το πιο ελκυστικό όπλο: την οικο-πορνεία.

Ο πρόεδρος του δικαστηρίου του Κρίστιανσαντ, στη Νότια Νορβηγία, ήταν άτεγκτος. Οι σεξουαλικές περιπτύξεις σε δημόσιο χώρο απαγορεύονται, έστω κι αν έχουν ευγενή σκοπό. Ιδίως μάλιστα όταν γίνονται μπροστά σε 50.000 ανθρώπους που παρακολουθούν μια συναυλία. Το δικαστήριο αποφάσισε έτσι να καταδικάσει τον 28χρονο Τόμυ Χολ Έλινγκσεν και την ηλικίας 21 ετών σύντροφό του Λεόνα Γιόχανσον σε πρόστιμο 1.400 δολαρίων τον καθένα. Ο πρώτος, εκφράζοντας προφανώς και τα συναισθήματα της δεύτερης, ευχαρίστησε το δικαστήριο κατεβάζοντας το παντελόνι του και εγκατέλειψε την αίθουσα. Την επομένη, το ζευγάρι έφυγε για τη Γερμανία.

Αυτά έγιναν τον περασμένο Νοέμβριο. Έκτοτε, ο Τόμυ και η Λεόνα έχουν συγκεντρώσει 120.000 δολάρια από συνδρομές στην ιστοσελίδα τους, που λέγεται Fuck For Forest και έχει τόσο σεξουαλικό όσο και οικολογικό περιεχόμενο. Δίπλα σε πληροφορίες του τύπου «Χάνουμε 135 εκατομμύρια στρέμματα τροπικού δάσους κάθε χρόνο» ή «Είκοσι με εκατό χιλιάδες είδη εκλείπουν κάθε χρόνο λόγω της αποψίλωσης των τροπικών δασών», το μαχητικό ζευγάρι προσφέρει στους συνδρομητές άφθονο ερωτικό υλικό. «Αυτό που παρουσιάζουμε έχει να κάνει με τη σεξουαλική απόλαυση, καθώς και με την ελευθερία της έκφρασης», λέει ο Έλινγκσεν στο Σπήγκελ. «Δεν πρόκειται για πορνεία, αλλά για σεξουαλική συνεύρεση. Αν οι άνθρωποι ήταν πιο ανοιχτοί απέναντι στη σεξουαλικότητα, δεν θα υπήρχαν τόσα προβλήματα στον κόσμο».

H ιστοσελίδα (fuckforforest.com) έχει ήδη 1.000 μέλη, οι συνδρομές των οποίων προσφέρονται σε οικολογικές οργανώσεις. Αλλά το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση αρνήθηκε την προσφορά. «Πολιτική της οργάνωσής μας είναι να μη συνδέουμε το όνομά μας με ορισμένους τομείς της βιομηχανίας. Ο τομέας σας είναι δυστυχώς ένας απ' αυτούς», τονίζεται σε επιστολή του WWF προς το ζευγάρι. Αλλά εκείνοι δεν κλονίζονται. Το μεγαλύτερό τους πρόβλημα είναι ότι η ημέρα δεν έχει αρκετές ώρες. Όταν δεν κάνουν έρωτα μπροστά στην κάμερα, απαντούν στα εκατοντάδες e-mails που δέχονται, ανανεώνουν την ιστοσελίδα τους και επικοινωνούν με οικολογικές οργανώσεις. Τον τελευταίο καιρό συζητούν με έναν Αμερικανό παραγωγό την ιδέα να γυριστεί ένα ντοκιμαντέρ γύρω από την επίσκεψή τους σε μια φυλή της Νότιας Αμερικής που κινδυνεύει να εξαφανιστεί. «Μερικές φορές η πίεση που δεχόμαστε είναι μεγάλη», λέει η Γιόχανσον. «H ανταμοιβή μας είναι ότι πολλοί άνθρωποι έρχονται σε επαφή μαζί μας και μας προσφέρουν δωρεάν βοήθεια, καθώς και τις σεξουαλικές τους ικανότητες».

Το ζευγάρι αισθάνεται πολύ πιο άνετα στη Γερμανία απ' ό,τι στην πατρίδα του. Το νοίκι είναι φτηνότερο, οι άνθρωποι μιλούν πιο ελεύθερα και τα δικαστήρια έχουν με άλλα πράγματα να ασχοληθούν. Τα δάση μπορεί να μη σωθούν, αλλά οι ίδιοι περνούν καλά.

H κουλτούρα της Σαμπίνα

H πολυ-πολιτισμική κοινωνία αποτέλεσε για χρόνια όραμα, σύνθημα και στόχο. Μα κινδυνεύει να μετατραπεί σε μία από τις μεγαλύτερες αποτυχίες της ευρωπαϊκής πολιτικής.

Με e-mail που έστειλε πριν από λίγες ημέρες στην Ιντιπέντεντ, μια μουσουλμάνα που ζει στο Λούτον της Νότιας Αγγλίας περιγράφει τις επιπτώσεις που είχε στη ζωή της η δικαίωση της Σαμπίνα, μιας συμμαθήτριας των μικρότερων αδελφών της που προσέφυγε στη Δικαιοσύνη διεκδικώντας το δικαίωμα να φορά το τζιλμπάμπ (ρούχο που καλύπτει όλο το σώμα). Μέχρι τότε, η ίδια και οι αδελφές της μπορούσαν να λένε στον πατέρα τους και στους θείους τους ότι το εξευτελιστικό αυτό ένδυμα απαγορεύεται. Μετά τη δικαστική απόφαση, το επιχείρημα κατέρρευσε. Και αν η ίδια έχει πια μεγαλώσει, οι αδελφές της είναι αναγκασμένες να φορούν το τζιλμπάμπ όλη την ημέρα. Το ίδιο κάνουν και τα περισσότερα κορίτσια στο σχολείο τους. Τι θα συμβεί αν αύριο μια άλλη μουσουλμάνα διεκδικήσει ­ και κερδίσει ­ το δικαίωμα να φοράει μπούρκα;

Στο όνομα της πολυ-πολιτισμικής κοινωνίας, έτσι, αντί να προωθηθεί η συνάντηση και η διασταύρωση των πολιτισμών, ενισχύθηκε η προστασία των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της καθεμιάς. Μετά τις ταραχές του 2001 στο Μπράντφορντ, το Μπέρνλεϋ και το Όλντχαμ, η βρετανική κυβέρνηση ανέθεσε σε έναν ακαδημαϊκό να διερευνήσει τα αίτια του συσσωρευμένου μίσους. Και εκείνος ανακάλυψε κοινότητες διαιρεμένες, που ζούσαν «παράλληλες» ζωές. Όπως διαπίστωσε, η χρηματοδότηση όλων των τοπικών προγραμμάτων στις μεγάλες πόλεις της Αγγλίας γίνεται με εθνοτικά κριτήρια: ένα «μουσουλμανικό» σχολείο εδώ, ένα «λευκό» κοινοτικό κέντρο εκεί. Τόποι όπου θα μπορούν να συναντιούνται μέλη διαφορετικών φυλών και εθνοτήτων, να συζητούν, να αναπτύσσουν σχέσεις ή να τσακώνονται, δεν υπάρχουν. Αν στην πολυκατοικία σου υπάρχει μια οικογένεια λευκών όπου οι γυναίκες δεν βγαίνουν από το σπίτι χωρίς την έγκριση του πατριάρχη, και όταν βγαίνουν είναι αναγκασμένες να καλύπτουν το πρόσωπό τους, το πιθανότερο είναι ότι θα αντιδράσεις, θα προσπαθήσεις να βοηθήσεις ή θα το καταγγείλεις στις αρχές. Αν όμως συμβαίνει το ίδιο σε μια οικογένεια Ασιατών, δεν θα κάνεις τίποτα στο όνομα του σεβασμού της «διαφορετικότητας».

Το ερώτημα που τίθεται σήμερα, γράφει ο Τζόχαν Χάρι στην Ιντιπέντεντ, είναι απλό: θέλουμε να προστατεύσουμε την κουλτούρα της Σαμπίνα και των μουλάδων ή να στρατευθούμε με τις εκατοντάδες μουσουλμάνες που αγωνίζονται για την υπέρβαση των αντιδραστικών παραδόσεων του Ισλάμ και την ελευθερία τους; Υποστηρίζουμε την ανάμειξη των φυλών ή τον διαχωρισμό και την γκετοποίησή τους; Αν και έχει το μεγαλύτερο ποσοστό μεικτών γάμων σε όλο τον κόσμο, η Βρετανία διαπιστώνει ότι η αρχή της πολυ-πολιτισμικότητας διευκολύνει την παραγωγή τρομοκρατών. Για τους συντηρητικούς, η λύση είναι να περιοριστεί η μετανάστευση. Οι φιλελεύθεροι πρέπει να βρουν άλλες λύσεις, σύγχρονες και ρεαλιστικές.

Aρνούνται να υποταχθούν

Όλα ξεκίνησαν όταν η 18χρονη Σοχάν Μπενζιάν, κόρη μεταναστών από την Αλγερία, κάηκε ζωντανή τον Οκτώβριο του 2002 σε ένα διαμέρισμα του Βιτρύ-συρ-Σεν, έξω από το Παρίσι. Δύο άνδρες της ηλικίας της από τη Βόρεια Αφρική την παρέσυραν σε ένα κελάρι. Ο ένας κρατούσε τσίλιες και ο άλλος την περιέλουσε με βενζίνη και της έβαλε φωτιά. Το έγκλημα της κοπέλας ήταν ότι αρνιόταν να υπακούσει στους «νόμους της γειτονιάς». Λίγες ημέρες αργότερα, 2.000 άνδρες και γυναίκες πραγματοποίησαν μια σιωπηλή πορεία διαμαρτυρίας, ενώ τον Φεβρουάριο του 2003 ξεκίνησε μια πορεία των Γυναικών από τα Προάστια που πέρασε από 23 πόλεις.

Εκείνη την εποχή ιδρύθηκε και η οργάνωση «Ούτε πουτάνες ούτε υποταγμένες» από μια άλλη κόρη Αλγερινών μεταναστών, τη Φαντέλα Αμάρα. Στο βιβλίο της με τον ίδιο τίτλο, που κυκλοφόρησε ένα χρόνο αργότερα και τιμήθηκε με το Βραβείο Πολιτικού Βιβλίου της γαλλικής Εθνοσυνέλευσης, η Αμάρα περιγράφει την πίεση που δέχονται τα κορίτσια στις οικογένειες των μεταναστών όταν οι πατεράδες χάνουν τη δουλειά τους, και μαζί μ' αυτήν την εξουσία τους στην οικογένεια. Τη θέση τους παίρνουν οι μεγάλοι τους γιοι, που μπορεί να μην έχουν μια κανονική δουλειά, τρέφουν όμως την οικογένεια χάρις στην ενασχόλησή τους με την «παράλληλη οικονομία»: κλοπές αυτοκινήτων και εμπόριο ναρκωτικών. Χάρις στο κύρος που αποκτούν, είναι σε θέση να επιβάλλουν τους δικούς τους κανόνες στο κοινωνικό τους περιβάλλον, και ιδίως στα κορίτσια, που πρέπει να ντύνονται ευπρεπώς, να μη βγαίνουν έξω και, το κυριότερο, να μένουν παρθένες μέχρι τον γάμο. Σε περίπτωση ανταρσίας, μια συνηθισμένη τιμωρία είναι η λεγόμενη «tournante», δηλαδή ο ομαδικός βιασμός. Τρεις φορές υπέστη αυτή την τιμωρία μια άλλη «ούτε πουτάνα ούτε υποταγμένη», η Σαμίρα Μπελίλ, προτού μαζέψει όλο της το θάρρος και διηγηθεί την εμπειρία της στο βιβλίο «Στην κόλαση των ομαδικών βιασμών». Πέθανε πέρυσι από καρκίνο του στομάχου, σε ηλικία 31 ετών.

«Στις οικογένειες των μουσουλμάνων μεταναστών, οι γιοι αντιμετωπίζονται σαν βασιλιάδες», λέει η Αμάρα στη γερμανική εφημερίδα Neue Ζόrcher Zeitung. «Δεν τους προτιμούν απλώς από τα κορίτσια, αλλά τους κακομαθαίνουν και τους προσέχουν υπερβολικά». Όταν η σεξουαλική εκπαίδευση στα προάστια γίνεται αποκλειστικά με πορνογραφικές βιντεοκασέτες, πώς να μην αποκτήσουν αυτοί οι άνδρες μια διαστρεβλωμένη εικόνα για τις γυναίκες; Για τον λόγο αυτό, η Αμάρα ζητά μια καλύτερη σεξουαλική εκπαίδευση στα σχολεία. Και έχει τυπώσει έναν οδηγό με τίτλο «Πώς να σέβεσαι», με στόχο την ενθάρρυνση συζητήσεων μεταξύ των μαθητών για τον γάμο, την παρθενία, τους αναγκαστικούς γάμους, την περιτομή, την τρυφερότητα και την αγάπη. Όπως είναι φυσικό, η μικρόσωμη αυτή γυναίκα υποστηρίζει με πάθος τον νόμο που απαγορεύει τις μαντίλες στα σχολεία. Γιατί, όπως λέει, «η μαντίλα συμβολίζει την υποταγή στην ανδρική κυριαρχία».

Σε ένα λεωφορείο της γραμμής 43

Την περασμένη Παρασκευή, ο 28χρονος Ρίτσαρντ Ουέλαν δέχθηκε επίθεση με μαχαίρι σε ένα λεωφορείο του Λονδίνου. Μόνο μία από τους επιβάτες προσπάθησε -μάταια -να τον βοηθήσει. Και διηγείται την ιστορία.

Όπως και οι περισσότεροι Λονδρέζοι, η Τάρα ΜακΚάρτνεϋ (ψευδώνυμο με το οποίο υπογράφει το άρθρο της στη χθεσινή Γκάρντιαν) φοβάται τις μετακινήσεις με τα μέσα μαζικής μεταφοράς μετά τις πρόσφατες τρομοκρατικές επιθέσεις. Δεν μπορεί όμως να κάνει αλλιώς. Κι αυτό που διαπιστώνει καθημερινά δεν συμφωνεί καθόλου με αυτά που διαβάζει στις εφημερίδες για τη «στωικότητα» και το «πνεύμα αλληλεγγύης» που επιδεικνύουν οι συμπολίτες της. Ανθρώπους νευρικούς και φοβισμένους συναντά, που τσακώνονται με το παραμικρό και παθαίνουν υστερία με την πρώτη «ύποπτη» τσάντα. Αλλά η εμπειρία της την περασμένη εβδομάδα ήταν κάτι διαφορετικό.

Βρισκόταν σε ένα διώροφο λεωφορείο της γραμμής 43 όταν άκουσε μια γυναίκα στον πάνω όροφο να φωνάζει: «Ω, Θεέ μου, τι κάνει; Σταματήστε τον, σταματήστε τον!» Εκείνη τη στιγμή το λεωφορείο έκανε στάση. Ένας μαύρος κατέβηκε νωχελικά τα σκαλιά, χαμογέλασε ειρωνικά στους επιβάτες, και βγήκε από το λεωφορείο. Λίγα δευτερόλεπτα αργότερα, πετάχτηκε έξω η γυναίκα που φώναζε κι άρχισε να τρέχει. Αργότερα θα γινόταν γνωστό ότι ήταν η φίλη του θύματος. Ο τελευταίος κατέβηκε παραπατώντας αμέσως μετά. Είχε αίμα στο πουκάμισό του, κι έλεγε: «Κοιτάξτε, με μαχαίρωσε, με μαχαίρωσε». H Τάρα έτρεξε να τον βοηθήσει. Περίμενε να κάνουν το ίδιο και άλλοι επιβάτες, ιδίως οι άνδρες που είχαν μεγαλύτερη δύναμη από εκείνη, αλλά δεν κινήθηκε κανείς. Μάταια ζητούσε βοήθεια για να τον ξαπλώσει, να του ανασηκώσει το κεφάλι, να δέσει την πληγή του μ' ένα ρούχο. Ο άνδρας πέθαινε μπροστά της, και οι άλλοι επιβάτες έσπευδαν να εξαφανιστούν.

Όταν ξαναγύρισε να κοιτάξει, από το γεμάτο λεωφορείο είχαν μείνει μόνο δύο κορίτσια και ο οδηγός, που είχε πάθει σοκ. Εκείνη την ώρα έφτασε η αστυνομία. H μηχανή ήταν ακόμη αναμμένη, και οι αστυνομικοί είπαν στον οδηγό να τη σβήσει, αλλά εκείνος έλεγε «όχι, όχι, πρέπει να πάω στο μηχανοστάσιο». Ένα ασθενοφόρο πήρε το θύμα. Αλλά η Τάρα δεν μπορούσε να πάψει να αναρωτιέται: γιατί έφυγαν όλοι, γιατί δεν βοήθησε κανείς; Είναι λογικό να φοβάται κανείς ένα δολοφόνο, αλλά στη συγκεκριμένη περίπτωση όλοι είχαν δει τον δολοφόνο να φεύγει, κίνδυνος γι' αυτούς δεν υπήρχε. Και τότε;

H Τάρα ήταν στο τμήμα όταν πληροφορήθηκε ότι ο άνδρας είχε πεθάνει και ότι το επεισόδιο προκλήθηκε όταν ο μαύρος άρχισε να πετάει πατατάκια στη φίλη του. Την πήραν τα κλάματα. Έκανε μέρες για να ξαναμπεί σε λεωφορείο της συγκεκριμένης γραμμής. Ύστερα κατάλαβε ότι η αποχή της δεν είχε νόημα. Το μετρό, άλλωστε, είναι αυτές τις μέρες ακόμη πιο επικίνδυνο.

Zαπατίστα μερικής απασχόλησης

Την αποστολή τού την είχε αναθέσει ο ίδιος ο Υποδιοικητής Μάρκος, άρα κατά κάποιο τρόπο ήταν ιερή: ο Ελίας Κοντράριος έπρεπε να βρει τη γυναίκα ενός στελέχους των Ζαπατίστας, η οποία είχε εξαφανιστεί.

«"Ο Υποδιοικητής σε περιμένει", μου είπε ο σύντροφος μαχητής που φύλαγε σκοπιά στην είσοδο της διοίκησης. Πράγματι, δίπλα στο μέρος όπου δένουν τα άλογα, ο Υποδιοικητής καθόταν και κάπνιζε την πίπα του. Μου έδωσε το χέρι, μου πρόσφερε καφέ και καθήσαμε πάνω σ' έναν κορμό. Παρών ήταν επίσης ο αντισυνταγματάρχης Χοσέ. Τους τα διηγήθηκα όλα. Ότι τη Μαρία, δηλαδή την Αβρίλ, την κακομεταχειριζόταν ο άντρας της, δηλαδή ο Χενάρο, ότι δεν την άφηνε να συμμετέχει και ότι ζήλευε πολύ. Ότι ο Χενάρο, δηλαδή ο άντρας, έμαθε ότι θα τη διόριζαν υπεύθυνη της κολεκτίβας των γυναικών, κι άρχισε να την κτυπά ακόμη περισσότερο. Ότι εκείνη έθεσε το πρόβλημα στη συνέλευση του χωριού, αλλά συμφωνία δεν υπήρξε και τίποτα δεν άλλαξε. Ότι τα παιδιά της είναι πια μεγάλα και δεν την έχουν ανάγκη. Ότι ο επαναστατικός νόμος για τις γυναίκες ορίζει πως έχει δικαίωμα στην πρόοδο. Ότι η δόνια Λούτσα, όταν την άκουγε, κουνούσε το κεφάλι της για να δείξει ότι συμφωνεί κι έσφιγγε τις γροθιές της σαν να ήταν θυμωμένη. Ότι η Αβρίλ, δηλαδή η Μαρία, είχε βαρεθεί να τη μεταχειρίζονται σαν σκυλί. Ότι πριν εξαφανιστεί άφησε ένα σωρό καυσόξυλα στον Χενάρο για να καταλάβει ότι το κίνητρό της δεν ήταν η τεμπελιά. Ότι αποφάσισε την εξαφάνισή της επειδή δεν άντεχε άλλο. Ότι ο επαναστατικός νόμος για τις γυναίκες ορίζει πως μπορεί να διαλέγει τον σύντροφό της ή να αποφασίσει αν θέλει ή δεν θέλει σύντροφο. Ότι πήγε στο Τρες Κρούσες επειδή είχε γνωρίσει τη δόνια Λούτσα σε μια συνάντηση γυναικών και ήξερε ότι θα τη βοηθούσε. Ότι είχε αλλάξει το όνομά της σε Αβρίλ επειδή αυτός ο μήνας ταιριάζει στις αγωνίστριες. Ότι αναγνώριζε πως είχε πει ψέματα, αλλά δεν θα επέστρεφε για να συνεχίσουν να την κακομεταχειρίζονται. Ότι ήταν Ζαπατίστα και συμπεριφερόταν ως Ζαπατίστα.

Ο Υποδιοικητής και ο αντισυνταγματάρχης με άκουσαν χωρίς να μιλούν. Ο Υποδιοικητής αρκούνταν να γεμίζει την πίπα του και κάθε τόσο να την ανάβει. Όταν τελείωσα, μου είπε: "Σου έχω μία έκπληξη. Τον σύντροφο Χενάρο τον γνώρισα σε μια συνάντηση στελεχών, μιλούσε πολύ όμορφα και έμοιαζε πολύ Ζαπατίστα". Εγώ τότε του απάντησα: "Κομαντάντε, δεν έχεις γνωρίσει ποτέ κάποιον που να μην είναι Ζαπατίστα πλήρους απασχόλησης;"».

(Απόσπασμα από το μυθιστόρημα με τίτλο «Νεκροί που ενοχλούν», που γράφτηκε από τον Μάρκος και τον Μεξικανό συγγραφέα Πάκο Ιγκνάσιο Τάιμπο II και δημοσιεύεται σε συνέχειες στη Λιμπερασιόν)

Ο Δαρβίνος σε νέες περιπέτειες

«Σας ευχαριστούμε για την αξιολόγηση του αιτήματός μας και σας ευχόμαστε δύναμη και σοφία στη διοίκηση της Καθολικής Εκκλησίας αυτούς τους δύσκολους καιρούς».

Έτσι τελείωνε η επιστολή που έστειλαν τον περασμένο μήνα στον Πάπα ο αστροφυσικός Λώρενς Κράους και οι βιολόγοι Φρανθίσκο Αγιάλα και Κένεθ Μίλερ. Είχε προηγηθεί άρθρο του πρώτου στους Νιου Γιορκ Τάιμς, όπου ο Αμερικανός φυσικός συνέκρινε την αδιαλλαξία των Αμερικανών χριστιανών με τη σύγχρονη και ανεκτική στάση της Καθολικής Εκκλησίας. Αν οι πρώτοι προωθούν την κατάργηση της διδασκαλίας του Δαρβινισμού στα σχολεία, η δεύτερη είναι απόλυτα συμφιλιωμένη με τη θεωρία της εξέλιξης. Ο σημερινός Πάπας, άλλωστε, είναι εκείνος που ως καρδινάλιος Τζόζεφ Ράτζινγκερ είχε προεδρεύσει μιας Διεθνούς Θεολογικής Επιτροπής που είχε καταλήξει στο εξής συμπέρασμα: «Δεδομένου ότι έχει αποδειχθεί πως όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί της Γης είναι γενετικά συσχετισμένοι μεταξύ τους, είναι ουσιαστικά βέβαιο ότι όλα τα όντα κατάγονται από έναν πρωτόγονο οργανισμό».

Δύο εβδομάδες αργότερα δημοσιεύθηκε στην ίδια εφημερίδα μία απάντηση με την υπογραφή του καρδιναλίου της Βιέννης. «Υπό την έννοια του κοινού προγόνου, η θεωρία της εξέλιξης είναι ορθή» τόνιζε ο Κρίστοφ Σένμπορν. «Δεν συμβαίνει το ίδιο όμως με τη νεοδαρβινική ερμηνεία της εξέλιξης, δηλαδή τη φυσική επιλογή χωρίς σχέδιο και κατεύθυνση». Όπως έγραφε σε μια επιστολή του το 1985 ο Πάπας Ιωάννης Παύλος B', «σε όλες τις ενδείξεις για την ύπαρξη του Θεού, ορισμένοι αντιτάσσουν τη δύναμη της τύχης. Το να μιλάς όμως για τύχη σε ένα σύμπαν με τόσο σύνθετη οργάνωση, ισοδυναμεί με το να εγκαταλείπεις την αναζήτηση μιας εξήγησης για τον κόσμο». Είναι λοιπόν καιρός - κατέληγε ο Σένμπορν - εκτός από τις αλήθειες της πίστης, η Εκκλησία να υπερασπιστεί και τα επιχειρήματα του ορθού λόγου.

Να λοιπόν που οι θεολόγοι εγκαλούν τους επιστήμονες για απουσία επιστημονικού ορθολογισμού. Πέρα όμως από τη συγκεκριμένη διαμάχη, επισημαίνει η Ελ Παΐς, προκύπτει ένα ζήτημα που ενδιαφέρει εκατομμύρια πιστούς σε όλο τον κόσμο. Ποια είναι εν τέλει η επίσημη θέση της Καθολικής Εκκλησίας για τον Δαρβίνο; Πενήντα χρόνια μετά την υιοθέτηση της θεωρίας του Μπιγκ Μπανγκ από τον Πάπα Πίο IB', μήπως τα πράγματα έχουν αλλάξει; Αυτό ήταν το πνεύμα της επιστολής που έστειλαν ο Κράους και οι δύο συνάδελφοί του προς τον Πάπα. Μήπως το Βατικανό θα μπορούσε να λύσει αυτό το θεολογικό μυστήριο; Αν ο Ποντίφηκας συμφωνεί με τη θέση του καρδιναλίου της Βιέννης, ίσως να πρέπει να επανεξεταστεί η διδασκαλία του Δαρβινισμού και στα ευρωπαϊκά σχολεία. Αν πάλι διαφωνεί, μήπως θα μπορούσε να το δηλώσει;

Ο Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ' δεν έχει απαντήσει ακόμη, ίσως επειδή βρίσκεται σε διακοπές στις Άλπεις. Κάποια στιγμή όμως θα μιλήσει, είναι σίγουρο. Ίσως μάλιστα να μπορέσει στη συνέχεια να διευκρινίσει αν το Βατικανό εξακολουθεί να αντιτίθεται στη χρήση των προφυλακτικών για την καταπολέμηση του AIDS.

Ένας κόσμος χωρίς μυρωδιές

H Δουλτσινέα είχε ένα πρόβλημα ή τουλάχιστον έτσι νόμιζε ο Σάντσο Πάντσα: μύριζαν οι μασχάλες της. Για τον Δον Κιχώτη, πάλι, όλα μοσχοβολούσαν. Αυτή την ουτοπία έβαλε στόχο και ο δυτικός πολιτισμός.

H επιχείρηση απαλλαγής του κόσμου από τις δυσάρεστες μυρωδιές ξεκίνησε γύρω στα μέσα του 18ου αιώνα και συνόδευσε την άνοδο της αστικής τάξης. Το σώμα έπρεπε να πετάξει τις μυρωδιές ή τουλάχιστον να τις συγκαλύψει. H κοινωνία δεν ανεχόταν άλλο την «ακολασία της μύτης». Οι μόνοι που εξακολουθούσαν να υμνούν τις οσμές ήταν οι ποιητές και οι συγγραφείς. Ο Μπωντλαίρ μιλούσε για την «οσμή της ανδρείας και της εφηβείας», ενώ ο Χένρυ Μίλερ ξεκινούσε τον Τροπικό του Αιγόκερω περιγράφοντας τα αρώματα του δρόμου όπου γεννήθηκε, μυρωδιές σίκαλης, ψόφιου αλόγου και κοριτσιών περασμένης ηλικίας: «Με την εκλέπτυνση της όσφρησης που χαρακτηρίζει την ωριμότητα, αυτές οι μυρωδιές εξαφανίστηκαν, για να δώσουν τη θέση τους στη μία και μοναδική, μια μυρωδιά χαρακτηριστική και ευχάριστη, τη μυρωδιά του αιδοίου. Τη μυρωδιά που μένει στα δάκτυλα αφού έχεις παίξει με μια γυναίκα».

Ναι, ο μόνος χώρος που αντιστάθηκε ανά τους αιώνες στην κοινωνική ευπρέπεια είναι το κρεβάτι. Ακόμη και στις μυρωδιές, έτσι, ο έρωτας αποδεικνύεται απελευθερωτική πράξη. Τι γίνεται όμως όταν χάσει κάποιος αυτή την αίσθηση; Πώς επηρεάζεται η σεξουαλική του ζωή; Τι μένει από τα σώματα όταν δεν νιώθουν πια τίποτα; Ο Μισέλ Ντοριέζ είναι 51 ετών, παίζει κιθάρα, ζει στην Ντωβίλ με μια έμπορο τυριών και στο βιβλίο του «Δεν μπορώ πια να αισθανθώ» (Εκδ. Flammarion) περιγράφει πώς άλλαξε η ζωή του μετά την 19η Δεκεμβρίου του 2001. Εκείνη την ημέρα έχασε την όσφρησή του. Όσο ζούσε με την ίδια γυναίκα, ήταν όλα καλά. Τα προβλήματα άρχισαν όταν χώρισε. «Για λίγο καιρό έμεινα μόνος», λέει στη Λιμπερασιόν. «Ύστερα πέρασα από το Internet, έναν κόσμο χωρίς μυρωδιές. Άρχισα να βλέπω γυναίκες με τις οποίες αλληλογραφούσα. Το πρόβλημα τέθηκε ήδη από την πρώτη, μια μελαχρινή με σώμα εξαιρετικά ποθητό, μια αραβική εκδοχή της Ιζαμπέλ Ατζανί. Δώσαμε ραντεβού σε ένα μπιστρό και περάσαμε τρεις ώρες μαζί. Στο τέλος με πήρε από το χέρι, με οδήγησε σε ένα δρομάκι και, χωρίς να με αγκαλιάσει, τύλιξε τα χέρια της γύρω μου, σαν να ήμουν δέντρο. Εκεί, για πρώτη φορά, συνειδητοποίησα ότι δεν γνώριζα τη μυρωδιά της. Από τη στιγμή εκείνη όλα γίνονται αόριστα, γιατί δεν αισθάνεσαι τίποτα».

Το καλό είναι ότι, με τη σημερινή του σύντροφο, ο Ντοριέζ δεν μυρίζει την τυρίλα. Το κακό είναι ότι δεν σχολιάζει ποτέ το άρωμα που φοράει. Εκείνη ενοχλείται, και του το λέει, αλλά εκείνος δεν μπορεί να κάνει τίποτα.

Tα μαθήματα της Iρλανδίας

Μια μακρά περίοδος ένοπλης δράσης έλαβε τέλος με την ανακοίνωση του Ιρλανδικού Δημοκρατικού Στρατού ότι καταθέτει τα όπλα. Μπορεί άραγε να εξαχθούν από αυτό το κεφάλαιο μαθήματα για τη μάχη κατά του ισλαμοφασισμού;

Στις αρχές της δεκαετίας του '90, ύστερα από άλλη μια αιματηρή επίθεση του IRA, ρώτησαν τον μετριοπαθή ηγέτη του καθολικού Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος Τζων Χιουμ αν την καταδικάζει. Εκείνος κούνησε το κεφάλι του και είπε: «Δεν έχει νόημα να σχολιάζεις την τελευταία ωμότητα». Αυτή η ψύχραιμη αντίδραση, η άρνηση της συναισθηματικής εμπλοκής στην κρίση, αποτελούσε ένα νέο τρόπο αντιμετώπισης ενός παλιού προβλήματος. Σιγά-σιγά, κι άλλοι πρωταγωνιστές του Βορειοϊρλανδικού προβλήματος, ακόμη και οι πιο ακραίοι, κατάλαβαν ότι ο Χιουμ είχε δίκιο. Το αίμα συνέχισε να ρέει στο όνομα της «ενωμένης Ιρλανδίας», αλλά δύο πράγματα αποδεικνύονταν πιο δυνατά από αυτό. Παρά τις επιθέσεις, η καθημερινή ζωή των κατοίκων συνεχίστηκε, τα καφέ δεν έκλεισαν, τα λεωφορεία δεν σταμάτησαν να κυκλοφορούν, οι μαθητές δεν σταμάτησαν να πηγαίνουν στο σχολείο, οι εργαζόμενοι δεν κλείστηκαν στα σπίτια τους. Κι όταν τους ρωτούσαν, οι περισσότεροι κάτοικοι του Βορρά απαντούσαν πάντα ότι θέλουν να παραμείνουν μέρος του Ηνωμένου Βασιλείου. Στο τέλος, η δημοκρατία νίκησε τα όπλα. Έχασαν τη ζωή τους 3.700 άνθρωποι, τραυματίστηκαν πολλές χιλιάδες ακόμη, έγιναν αυθαίρετες φυλακίσεις, βασανισμοί και δολοφονίες, αλλά αυτό που μέτρησε τελικά ήταν το πάθος για ζωή.

Στη μακρά εκείνη κρίση, παρατηρεί ο Μπράιαν Κάθκαρτ στον δικτυακό τόπο Open Democracy, έπαιξαν σημαντικό ρόλο η θρησκεία, ο εθνοτικός προσδιορισμός, ο εθνικισμός και ο ιμπεριαλισμός, ενώ αναφέρθηκαν συχνά η ιστορία, η γεωγραφία, η οικονομία και η δημογραφία. Πολλά από αυτά τα στοιχεία εμφανίζονται και στη σημερινή συζήτηση για τον ισλαμικό εξτρεμισμό. Οι δύο τρομοκρατίες είναι βέβαια πολύ διαφορετικές. Στη μία περίπτωση είχαμε συγκεκριμένα στρατόπεδα και διακηρυγμένους στόχους, στην άλλη έχουμε μονάχα υποψίες και θεωρίες. Εκεί, ο διάλογος ήταν ζήτημα πολιτικής επιλογής, εδώ είναι απολύτως αδύνατος. Το συνδετικό τους στοιχείο, όμως, είναι το αίμα. Και αυτό ακριβώς το στοιχείο έκανε για πολλές δεκαετίες τη Βόρεια Ιρλανδία ένα «εργαστήρι», από το οποίο αποκομίζονταν διδάγματα για την άσκηση πολιτικής χωρίς συναίνεση και για τη διαχείριση της πολιτικής βίας.

Το κυριότερο απ' αυτά τα διδάγματα είναι ότι οι δημοκρατικές κοινωνίες είναι ισχυρότερες απ' ό,τι συχνά νομίζουμε. Κι αν είναι αλήθεια ότι για την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας απαιτούνται συχνά έκτακτα μέτρα, όπως η άρση του απορρήτου των επικοινωνιών ενός υπόπτου, άλλο τόσο αλήθεια είναι ότι μια δημοκρατία που δέχεται επίθεση δεν μπορεί να εγκαταλείψει τις αξίες που την ορίζουν και την προσδιορίζουν. Οι καμικάζι μπορεί να συνιστούν ένα όπλο που ο IRA ποτέ δεν χρησιμοποίησε, ας μην ξεχνάμε όμως ότι οι δημοκρατίες έχουν περάσει από χειρότερες, πολύ χειρότερες καταστάσεις.