Πρέπει να αρχίσουμε από το σεξ

Το τελευταίο τεύχος του ηλεκτρονικού περιοδικού Slate είναι εξ ολοκλήρου αφιερωμένο στο σεξ. Ανάμεσα στα άλλα ενδιαφέροντα (όπως μια εικονογραφημένη ιστορία των οπισθίων ή η διδασκαλία του σεξ στα παιδιά μέσω του ΥouΤube) υπάρχουν και οι απαντήσεις μερικών σεξολόγων στην εξής ερώτηση: τι είναι αυτό που δεν μπορέσατε ποτέ να καταλάβετε στον τομέα σας;

«Δεν καταλαβαίνω γιατί οι περισσότεροι άνδρες εξακολουθούν να γνωρίζουν περισσότερα γι΄ αυτό που βρίσκεται κάτω από το καπάκι της μηχανής ενός αυτοκινήτου απ΄ όσα γι΄ αυτό που βρίσκεται κάτω από το καπάκι της κλειτορίδας. Δεν καταλαβαίνω γιατί στην εποχή μας οι γυναίκες προσποιούνται ότι έχουν οργασμό περισσότερο από ποτέ» (Ίαν Κέρνερ, συγγραφέας του βιβλίου «Εκείνη τελειώνει πρώτη, εκείνος τελειώνει μετά»).

«Δεν έχουμε κατορθώσει να καταλάβουμε γιατί η παρθενία εξακολουθεί να προσδιορίζεται αποκλειστικά σε συνάρτηση με τη διείσδυση του πέους. Να σημαίνει αυτό άραγε ότι όλες οι λεσβίες είναι ισόβιες παρθένες; Τι γίνεται με τους ομοφυλόφιλους άνδρες που δεν τους αρέσει το πρωκτικό σεξ; Πώς είναι δυνατόν στρέιτ ζευγάρια να επιδίδονται σε στοματικό έρωτα ή αμοιβαίο αυνανισμό και παρά ταύτα να ισχυρίζονται ότι διατηρούν την παρθενία μέχρι τον γάμο; Είναι αλήθεια ότι ο ρόλος της συνουσίας στην τεκνοποιία προσδίδει στην πράξη αυτή μεγαλύτερο κύρος. Στις μέρες μας όμως ο έλεγχος των γεννήσεων, ο οικογενειακός σχεδιασμός και οι τεχνολογίες αναπαραγωγής οδηγούν στη διαπίστωση ότι η συνουσία αποτελεί λιγότερο ένα μέσο για την επίτευξη ενός συγκεκριμένου σκοπού και περισσότερο έναν απολαυστικό σκοπό από μόνη της» (Εμ & Λο, συγγραφείς του βιβλίου «Οδηγός για όσους παρατούν τον σύντροφό τους ή τους παρατά αυτός»).

«Κάθε χρόνο μελετώ τις έρευνες για το σεξ για να δω τι πρόοδοι έχουν γίνει. Ο πιο καταθλιπτικός τομέας είναι αυτός που αφορά τις παθολογικές σεξουαλικές επιθυμίες: παιδοφιλία, ζωοφιλία, επιδειξιομανία, κανιβαλισμός. Καθώς δεν υπάρχει καμιά πρόοδος ως προς την κατανόηση και τη θεραπεία αυτών των καταστάσεων, οι δράστες- σχεδόν πάντα άνδρες- κλείνονται σε νοσοκομεία ή εκτίθενται στον χλευασμό της κοινωνίας» (Σάιμον ΛιΒέι, συγγραφέας του βιβλίου «Ο σεξουαλικός εγκέφαλος και η ανθρώπινη σεξουαλικότητα»).

«Αυτό που δεν καταλαβαίνω είναι πώς οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν το σεξ με τόσο βλακώδη τρόπο. Το σεξ υπήρχε πριν από τον γάμο. Το σεξ υπήρχε πριν από τη θρησκεία. Όλοι οι ανθρώπινοι πολιτισμοί και όλες οι ιδιόρρυθμες θρησκείες μας οικοδομήθηκαν γύρω από το σεξ, ο στόχος τους ήταν να το ελέγξουν ή να το εξευγενίσουν. Κι όμως πολλοί θέλουν να αρχίσουν από τον πολιτισμό ή τη θρησκεία προτού προσεγγίσουν το σεξ, λες και τα πρώτα μπορούν να μας διδάξουν όλα όσα πρέπει να ξέρουμε για το δεύτερο. Λάθος. Πρέπει να αρχίσουμε από το σεξ» (Νταν Σάβατζ, συντάκτης θεμάτων γύρω από το σεξ σε εναλλακτικά περιοδικά).

Η νονά της περεστρόικα

Τον Αύγουστο του 1983, μια Ρωσίδα κοινωνιολόγος που την έλεγαν Τατιάνα Ζασλάφσκαγια πρότεινε ένα πρόγραμμα ριζικών κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών μεταρρυθμίσεων. Το πρόγραμμα αυτό το ονόμασε «περεστρόικα».

Η ομιλία εκείνη εκφωνήθηκε στην έδρα του Σιβηρικού Κέντρου της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών στο Ακαντεμγκοροντόκ, όπου εργαζόταν η Ζασλάφσκαγια, και έγινε γνωστή ως «μανιφέστο του Νοβοσιμπίρσκ» (από το όνομα της γειτονικής μεγαλύτερης πόλης). Πρόεδρος της Σοβιετικής Ένωσης ήταν ο Γιούρι Αντρόποφ και ένας άνεμος αλλαγής ήταν ήδη αισθητός. Παρά ταύτα, όταν η ομιλία διέρρευσε στη Φωνή της Αμερικής, πράκτορες της ΚGΒ ανέκριναν επί μήνες τη Ρωσίδα κοινωνιολόγο και πολλούς συναδέλφους της. Αυτό που την έσωσε ήταν η ανάληψη της εξουσίας από έναν ένθερμο οπαδό και αναγνώστη της, που άρχισε αμέσως να εκθειάζει τις αρετές της γκλάσνοστ και της περεστρόικα. Τον έλεγαν Μιχαήλ Γκορμπατσώφ. Η Ζασλάφσκαγια εξελέγη βουλευτής και σύντομα ανέλαβε την προεδρία της Σοβιετικής Ένωσης Κοινωνιολόγων και του Κέντρου για τη Μελέτη της Κοινής Γνώμης (VΤsΙΟΜ).

Αυτόν το μήνα, η «νονά» της περεστρόικα έγινε ογδόντα ετών. Όταν ο Σίγκμουντ Τζετσολόφσκι από το ΟpenDemocracy την επισκέπτεται στο διαμέρισμά της, σε ένα νότιο προάστιο της Μόσχας, δύσκολα αναγνωρίζει τη γειτονιά. Τα μπακάλικα, τα φαστφουντάδικα και τα περίπτερα έχουν δώσει τη θέση τους σε δύο πολυτελή εμπορικά κέντρα. Το πάρκινγκ του νέου εστιατορίου Ρlanet Sushi είναι γεμάτο με ακριβά Subaru, Lexus και ΒΜW. «Τη σοβιετική εποχή, επικρίναμε την κομματική ελίτ επειδή ζούσε απομονωμένη από τις μάζες, πίσω από φράχτες ύψους τριών μέτρων», λέει η Ζασλάφσκαγια. «Σήμερα, οι φράχτες αυτοί είναι ακόμα ψηλότεροι». Όταν πηγαίνει στην ντάτσα της, δεν μπορεί να δει ούτε τις σκεπές από τις βίλες όπου κατοικούν οι νεόπλουτοι της Μόσχας, κρυμμένοι πίσω από δέντρα, ηλεκτρονικές πύλες και συστήματα ασφαλείας. Στη Ρωσία του Πούτιν, οι κοινωνικές ανισότητες έχουν αυξηθεί δραματικά. Και αποτελούν μια επικίνδυνη πηγή εντάσεων.

«Ο Πούτιν είναι ένας μυστικοπαθής Τσεκίστας», τονίζει η Ζασλάφσκαγια, αναφερόμενη στην πρώτη οργάνωση κρατικής ασφαλείας (Cheka) που ίδρυσε ο Λένιν το 1917. Το σίριαλ της διαδοχής του την εξοργίζει. «Η Ρωσία δεν είναι βασίλειο. Δεν χρειαζόμαστε πρίγκιπες που μπορούν να κερδίσουν την εξουσία μόνο με την ευλογία του προκατόχου τους. Δεν χρειαζόμαστε βουλευτές που ψηφίζουν αποκλειστικά βάσει εντολών που έρχονται από ψηλά». Περισσότερο απ΄ όλα, όμως, την αναστατώνουν οι πρόσφατες απόπειρες των αρχών να επιβάλουν πειθαρχία στους συναδέλφους της. Μετά τους ολιγάρχες, τους δημοσιογράφους και τους κυβερνήτες, ήλθε η ώρα των κοινωνιολόγων. Η εκστρατεία ξεκίνησε με την εκδίωξη του διαδόχου της Ζασλάφσκαγια (του μακαρίτη πια Γιούρι Λεβάντα) και της ομάδας του από τη διεύθυνση του VΤsΙΟΜ και την αντικατάστασή τους από υπάκουους ερευνητές. Η Ένωση Κοινωνιολόγων διαλύθηκε και ξαναφτιάχτηκε από την αρχή. Και όλοι υποκλίνονται στον Τσάρο.

Για όλα φταίνε οι Ρότσιλντ

Αυτή δεν είναι μια απλή θεωρία συνωμοσίας. Εδώ μιλάμε για την Κίνα, για 200.000 νόμιμα αντίτυπα του συγκεκριμένου βιβλίου που έχουν ήδη πουληθεί και για άλλα 400.000 πειρατικά. Με τέτοια νούμερα, ακόμα και η υπερδύναμη αρχίζει να ανησυχεί.

Ποιος έστησε τη Μάχη του Βατερλώ; Ποιος ευθύνεται για τον θάνατο έξι Αμερικανών προέδρων; Ποιος βρίσκεται πίσω από την άνοδο του Χίτλερ; Ποιος προκάλεσε την ασιατική χρηματιστηριακή κρίση του 1997-98; Ποιος ευθύνεται για την οικολογική καταστροφή στον αναπτυσσόμενο κόσμο; Τα γεγονότα αυτά μπορεί να καλύπτουν μια περίοδο δύο αιώνων, αλλά έχουν ένα κοινό αίτιο: τον έλεγχο που ασκεί στην έκδοση του χρήματος η τραπεζική δυναστεία των Ρότσιλντ. Ακόμα και σήμερα, λέει ο Σονγκ Χονγκμπίνγκ, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των Ηνωμένων Πολιτειών (Fed) παραμένει ένα πιόνι των ιδιωτικών τραπεζών, που με τη σειρά τους εξαρτώνται πλήρως από τους πανταχού παρόντες Ρότσιλντ.

Ο Σονγκ είναι ένας ερασιτέχνης ιστορικός που ζει στις Ηνωμένες Πολιτείες από το 1994 και σήμερα εδρεύει στην Ουάσιγκτον. Την ιδέα να γράψει το βιβλίο του «Νομισματικοί Πόλεμοι», που περιλαμβάνει όλους τους προαναφερόμενους ισχυρισμούς, την είχε ενώ ερευνούσε τα αίτια της ασιατικής χρηματιστηριακής κρίσης του 1997. Όποια πέτρα κι αν σήκωνε, έβρισκε από κάτω τους Ρότσιλντ. Αυτό που τον εντυπωσίασε περισσότερο ήταν η «ανακάλυψη» ότι η Fed ανήκει και διοικείται από ιδιώτες. Μπορεί ο διοικητής της να διορίζεται από τον Αμερικανό πρόεδρο, αλλά οι βασικές λειτουργίες της ελέγχονται από πέντε τράπεζες: τη Citibank, την Chase Μanhattan, τη Μorgan Τrust, την Ηanover και την Chemical. Και οι τράπεζες αυτές έχουν, όλες, στενές σχέσεις με τους Ρότσλιντ. Που, φυσικά, είναι Εβραίοι. Όχι πως ο Σονγκ έχει κάτι με τους Εβραίους. «Είναι έξυπνοι και πλούσιοι, ίσως ο πιο έξυπνος λαός του κόσμου», λέει στους Φαϊνάνσιαλ Τάιμς. Γι΄ αυτό και ελέγχουν τα πάντα.

Τέτοιοι ισχυρισμοί έχουν διατυπωθεί βέβαια πολλές φορές, από διάφορους συνωμοσιολόγους, σε διάφορες χώρες του κόσμου. Η διαφορά είναι ότι το βιβλίο του Σονγκ το διαβάζουν ανώτατα στελέχη της κυβέρνησης και των επιχειρήσεων. «Πολλοί πρόεδροι επιχειρήσεων με ρωτούν αν αυτά που γράφει το βιβλίο είναι αλήθεια», λέει ο Χα Τζιμίνγκ, επικεφαλής οικονομολόγος της μεγαλύτερης τράπεζας επενδύσεων της Κίνας. Ο ίδιος ο συγγραφέας εκφράζει την έκπληξή του για την επιτυχία του βιβλίου του. «Οι Κινέζοι παρακολουθούν με νευρικότητα τις εξελίξεις στις χρηματιστηριακές αγορές, αλλά δεν ξέρουν πώς να χειριστούν τους πραγματικούς κινδύνους. Το βιβλίο τούς δίνει μερικές ιδέες». Όπως και προσφέρει επιχειρήματα σε όσους υποστηρίζουν ότι το Πεκίνο πρέπει να αντισταθεί στις πιέσεις των Ηνωμένων Πολιτειών και άλλων χωρών να ανοίξει το νομισματικό του σύστημα.

Ο Σονγκ έχει άποψη και για τον Σόρος. Και αυτός, στις μυστικές του σχέσεις με τον κύκλο των Ρότσιλντ οφείλει την αναρρίχησή του. Εύκολο, εύπεπτο, προσοδοφόρο.

Το κλειδί στο Πεκίνο

Υπάρχουν δύο λόγοι για τους οποίους οι διαδηλώσεις στη Βιρμανία δεν συγκινούν ιδιαίτερα το ελληνικό κοινό. Ο ένας είναι ότι πρόκειται για μια εξωτική χώρα. Ο δεύτερος, ότι για μια φορά η Αμερική δεν είναι στο πλευρό της χούντας, αλλά των διαδηλωτών.

Τον Αύγουστο του 1988, όταν η βιρμανική κυβέρνηση υποτίμησε τόσο πολύ το νόμισμα ώστε ο μισός πληθυσμός έχασε τις αποταμιεύσεις μιας ζωής, ξέσπασαν διαδηλώσεις στη Ρανγκούν που επεκτάθηκαν σε όλη τη χώρα. Οι δυνάμεις ασφαλείας αντέδρασαν με αγριότητα και στο κύμα καταστολής που ακολούθησε έχασαν τη ζωή τους 15.000 άνθρωποι. Πρωταγωνιστές των διαδηλώσεων ήταν οι φοιτητές και μια χαρισματική γυναίκα, η Αούνγκ Σαν Σούου Κίι, που τελεί από τότε σε κατ΄ οίκον περιορισμό. Σύμφωνα με χθεσινές πληροφορίες, από την περασμένη Κυριακή βρίσκεται και πάλι στη φυλακή.

Οι τελευταίες διαδηλώσεις ξεκίνησαν όταν η κυβέρνηση αύξησε τις τιμές των καυσίμων κατά 500%. Ο λόγος που έφτασαν μέσα από τις τηλεοράσεις στα σαλόνια της Δύσης είναι το εξωτικό τους χρώμα: οι μοναχοί και οι καλόγριες στους δρόμους δεν είναι ασφαλώς συνηθισμένο θέαμα. Ο πρόεδρος Μπους ανακοίνωσε χθες νέες κυρώσεις εναντίον της χούντας. Ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών εξέφρασε την ευχή να αναλάβει η Αούνγκ τις τύχες της χώρας. Αλλά το κλειδί για το μέλλον της Βιρμανίας δεν βρίσκεται στις δυτικές πρωτεύουσες. Οι βασικοί υποστηρικτές των στρατηγών είναι η Κίνα και η Ινδία. Οι δύο αυτές χώρες έχουν σημαντικές επενδύσεις στη Βιρμανία και, μαζί με τη Ρωσία, πουλάνε στην κυβέρνησή της όπλα, παραβιάζοντας το εμπάργκο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Όπως εξηγεί στην Γκάρντιαν ο Μαρκ Φάρμανερ, από τη βρετανική οργάνωση Βurma Campaign, η Κίνα δεν είναι ευχαριστημένη από το καθεστώς της Ρανγκούν, αφού αποτελεί έναν πόλο περιφερειακής αστάθειας. Εξακολουθεί όμως να το στηρίζει, καθώς έχει ανάγκη τους πλούσιους ενεργειακούς πόρους της χώρας: στις αρχές του χρόνου κέρδισε ένα συμβόλαιο για αγορά φυσικού αερίου, παρ΄ όλο που πρόσφερε 2,5 δισεκατομμύρια δολάρια λιγότερα από την Ινδία. Η τελευταία βάζει επίσης τα οικονομικά της συμφέροντα πάνω από τα ανθρώπινα δικαιώματα. «Η μεγαλύτερη δημοκρατία του κόσμου εγκατέλειψε τους δημοκράτες της Βιρμανίας», διαμαρτύρεται ο Φάρμανερ. Τόσο η Κίνα όσο και η Ινδία, όμως, δεν θέλουν να απομονωθούν διεθνώς ούτε να αναγκαστούν να δικαιολογήσουν αύριο μια νέα, αιματηρή καταστολή. Με τα κατάλληλα ανταλλάγματα από τη Δύση θα αλλάξουν στάση, όπως έκανε η Κίνα στις περιπτώσεις του Νταρφούρ και της Ζιμπάμπουε.

Οι επόμενες ημέρες είναι κρίσιμες. Οι «μοναχοί με τα κινητά» δεν δείχνουν διατεθειμένοι να υποχωρήσουν, εκτός από την ηθική τους υποχρέωση να προστατεύσουν τον πληθυσμό έχουν και πρόβλημα επιβίωσης, ζουν βασικά από τις δωρεές και ο πληθυσμός είναι πια πολύ φτωχός για να τους στηρίξει. Η χούντα διστάζει να τους κτυπήσει, αναζητεί άλλα μέσα, αλλά ο χρόνος δουλεύει εναντίον της.

Η επιλογή της σιωπής

Ο Μαρσέλ Μαρσώ ήταν ένας αισιόδοξος άνθρωπος. «Το μαχητικό πνεύμα του ανθρώπου είναι ατελεύτητο», έλεγε. «Ο θάνατος είναι παράλογος, αλλά η ανθρωπιά δεν μπορεί παρά να είναι αιώνια».

ΤΑ ΠΑΙΔΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ. «Γεννήθηκα στο Στρασβούργο, αλλά πρωτοείδα μια ταινία του Τσάρλι Τσάπλιν στη Λίλλη, όπου είχαμε μετακομίσει για ένα διάστημα. Ούτε γέλασα ούτε έκλαψα. Πρέπει να ήταν ο Χρυσοθήρας. Ύστερα γυρίσαμε στο Στρασβούργο. Ο πατέρας μου εξέτρεφε περιστέρια στις σκεπές, και οι νύχτες μου ήταν γεμάτες με κελαηδίσματα. Ήταν κρεοπώλης, είχαμε απλή και λαϊκή καταγωγή, αλλά υπήρχε μια ισχυρή θέληση για εκπαίδευση. Με πήγαινε στο μποξ και την όπερα, είχε ωραία φωνή, στο σόι του είχε αρκετούς μουσικούς. Το σόι της μητέρας μου, πάλι, είχε περισσότερους φιλοσόφους».

Η ΕΜΠΝΕΥΣΗ. «Το 1942-43, ο πόλεμος έγινε πραγματικά τραγικός. Μπήκα νωρίς στην Αντίσταση, είκοσι ετών. Ο πατέρας μου εκτοπίστηκε τον Φεβρουάριο του 1944.
Ένας ξάδελφός μου με έκρυψε σ΄ ένα οικοτροφείο στη Σεβρ. Ήμασταν ενενήντα παιδιά, χριστιανοί και εβραίοι, και στο σπίτι υπήρχε μια επιγραφή που έλεγε “Κοινωνική υπηρεσία του στρατάρχη Πεταίν”. Επρόκειτο για σοσιαλιστές που έσωζαν παιδιά και κρύβονταν πίσω από αυτή την ταυτότητα. Στο σπίτι εκείνο δίδαξα δραματική τέχνη. Αργότερα συνάντησα τον μίμο Ντεκρού. Με ρώτησε πώς με λένε. Του είπα “Μαρσώ”. Του εξήγησα ότι είχα πάρει το όνομά μου από ένα στίχο του Ουγκώ, κι ότι ήθελα να διώξω τους Γερμανούς από τη Γαλλία. Του έπαιξα την παντομίμα του δολοφόνου, που την είχα εμπνευστεί από το Έγκλημα και Τιμωρία. Μου είπε τότε ότι είμαι γεννημένος μίμος».

ΤΟ ΚΟΙΝΟ. «Μετά την Άνοιξη της Πράγας, έπαιξα στην πόλη αυτή το Κλουβί, μια ιδέα του Αλεχάντρο Χοντορόφσκι. Είναι η ιστορία ενός ανθρώπου που είναι κλεισμένος σ΄ ένα κλουβί, κι όταν δραπετεύει βρίσκεται σ΄ ένα μεγαλύτερο κλουβί. Το κοινό ήταν ενθουσιασμένο. Όταν πήγα στην Αργεντινή, μετά τη δικτατορία, έπαιξα το “Ο Μπιπ θυμάται”. Κάθε βράδυ, οι θεατές σηκώνονταν όρθιοι και τραγουδούσαν».

Ο ΣΑΡΛΩ. «Συνάντησα τον Τσάρλι Τσάπλιν μία και μοναδική φορά το 1967 στο Ορλύ, ενώ περίμενα το αεροπλάνο για τη Ρώμη. Με κοίταξε. Τον πλησίασα, και του είπα: “Είστε ένας θεός για μένα”. Του έσφιξα το χέρι. Είχε δάκρυα στα μάτια. Κανείς δεν αναγνώριζε πια τον Τσάπλιν το 1967. Ο Ροζέ Βαντίμ, που ήταν παρών, μου είπε ότι την ίδια αντίδραση είχε στα 77 του ο Μιχαήλ Άγγελος, όταν κάποιος ονόματι Ραφαήλ έσκυψε και φίλησε το παπούτσι του. Είναι ένας φόρος τιμής, είναι και η αναγγελία του θανάτου».

Η ΣΙΩΠΗ. «Οι άνθρωποι που επέστρεφαν από τα στρατόπεδα δεν μπορούσαν να μιλήσουν γι΄ αυτά, δεν ήξεραν πώς να διηγηθούν αυτά που είχαν ζήσει. Ονομάζομαι Μανζέλ, έχω εβραϊκές ρίζες. Ίσως αυτό, υποσυνείδητα, να μέτρησε στην επιλογή της σιωπής».

(Απόσπασμα συνέντευξης που έδωσε ο Μαρσέλ Μαρσώ στη Μοντ την 1η Δεκεμβρίου του 1997.)

Επάγγελμα δολοφόνος

«Μassaker»: η ψυχο-πολιτική μελέτη έξι Χριστιανών Φαλαγγιτών του Λιβάνου που έλαβαν μέρος στη σφαγή χιλιάδων Παλαιστινίων αμάχων στη Σάμπρα και τη Σατίλα, το 1982. Τα περισσότερα από τα θύματα ήταν γέροι, γυναίκες και παιδιά.

Μόλις αναφέρουμε στη Νίνα Μένκες αυτή την ταινία, που πρωτοπαρουσιάστηκε το 2005 και προβλήθηκε την περασμένη εβδομάδα στην Αθήνα από τις Νύχτες Πρεμιέρας, σπεύδει να πάρει τις αποστάσεις της από τον τρόπο που μονταρίστηκε. Εκείνη πήρε τις συνεντεύξεις από τους δολοφόνους, πάνω από 70 ώρες κουβέντα, καμιά σχέση δεν έχει με το τελικό αποτέλεσμα. Μα εμάς άλλο πράγμα μας ενδιαφέρει. Της δείχνουμε ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε εκείνη την ημέρα στη Χέραλντ Τρίμπιουν, στηρίζεται σε ανέκδοτες φωτογραφίες από το Άουσβιτς και περιγράφει πώς οι SS διασκέδαζαν και τραγουδούσαν δίπλα στους θαλάμους αερίων. Τι είναι τελικά η βία, μια επαγγελματική δραστηριότητα στην οποία μπορεί καθένας από εμάς να επιδίδεται για οκτώ ώρες την ημέρα, κι ύστερα να πηγαίνει να τραγουδήσει και να χορέψει; Τι συμπέρανε από τις συνεντεύξεις της με τους Λιβανέζους δολοφόνους;

Η Μένκες συγκινείται πολύ με τις φωτογραφίες από το Άουσβιτς. Και οι δύο γονείς της ήταν Εβραίοι της Κεντρικής Ευρώπης που πέρασαν από τα ναζιστικά στρατόπεδα, ο πατέρας της ήταν ο μόνος από την οικογένειά του που επέζησε. «Από τους έξι δολοφόνους με τους οποίους μίλησα», θυμάται, «μόνο ένας έδειξε να βασανίζεται από τύψεις. Οι υπόλοιποι περιέγραφαν ψυχρά πώς έσφαζαν τους Παλαιστινίους, πότε πότε ενθουσιάζονταν, έτσι μαχαίρωσα εκείνο το παιδί, έτσι έκοψα τον λαιμό εκείνης της γυναίκας, ήταν φανερό πως ήταν υπερήφανοι για τις πράξεις τους. Φυσικά δεν μιλάμε για ανθρώπους υψηλής ευφυΐας. Και βρίσκονταν υπό την επήρεια ναρκωτικών». Αναζητούσαν δικαιολογίες γι΄ αυτό που έκαναν; «Μόνο ένας είπε ότι απάντησαν σε εχθρικά πυρά, φυσικά έλεγε ψέματα και το ήξερε, οι υπόλοιποι δεν αισθάνονταν την ανάγκη να δικαιολογηθούν». Λίγο το μίσος, λίγο η προπαγάνδα, λίγο τα ναρκωτικά, μπορεί λοιπόν ο καθένας μας να γίνει βασανιστής και δολοφόνος; «Έχω διαβάσει ένα βιβλίο και μ΄ έχει επηρεάσει πολύ, το έγραψε ένας επιζήσας με ψευδώνυμο, τον βασάνισαν άγρια οι ναζί, δεν μπορούσε να το ξεπεράσει, ώσπου επισκέφθηκε στην Ολλανδία έναν γιατρό που πειραματίζεται με LSD. Μια μέρα, υπό την επήρεια του φαρμάκου, είχε μια παραίσθηση. Είδε τον εαυτό του να γίνεται βασανιστής και κατάλαβε ότι ο καθένας θα μπορούσε να βρεθεί σε αυτή τη θέση. Και επιτέλους απελευθερώθηκε».

Η Νίνα Μένκες ζει στην Αμερική. Με τις ταινίες της μάχεται με τον δικό της τρόπο κατά της βαρβαρότητας. Είναι απαισιόδοξη για τις εκλογές, «ποτέ δεν θα αφήσουν να κερδίσει μια γυναίκα ή ένας μαύρος», η συζήτηση πηγαίνει μοιραία στην 11η Σεπτεμβρίου, «δεν φαντάζομαι να πιστεύετε αυτή την προπαγάνδα περί Αράβων τρομοκρατών». Την κοιτάμε έκπληκτοι, «ελάτε τώρα, το λιγότερο που μπορούμε να πούμε είναι ότι η αμερικανική κυβέρνηση συνεργάστηκε σ΄αυτές τις επιθέσεις», κάπου εδώ η συζήτηση τελειώνει, δεν θέλουμε να τα χαλάσουμε.

Το έσχατο στίγμα

Στις μαύρες μας, κατά καιρούς βρισκόμαστε όλοι. Άλλοτε φταίει η αλλαγή του καιρού, άλλοτε κάποιο απροσδόκητο γεγονός, μερικές φορές απλώς δεν αντέχουμε να σηκωθούμε από το κρεβάτι. Ακόμη κι αν είναι μια αίσθηση που επαναλαμβάνεται κάθε τόσο, δεν είναι κάτι ανησυχητικό, αντίθετα, είναι μια ένδειξη σοβαρότητας και ωριμότητας. Στον «Ξένο» του Καμύ, ο αφηγητής περιπλανιέται κάθε τόσο κάνοντας ένα τσιγάρο. «Πενθώ για τη ζωή μου», απαντά η Μάσα στις πρώτες σκηνές του «Γλάρου» του Τσέχωφ, όταν τη ρωτούν γιατί φορά πάντα μαύρα. Υπερβολικό, έτσι κι αλλιώς συμβολικό, σε κάθε περίπτωση απολύτως ελεγχόμενο. Σχεδόν σικ.

Η κατάθλιψη, αντίθετα, δεν είναι καθόλου σικ. Είναι μια σοβαρή κλινική ασθένεια, που χρειάζεται επειγόντως θεραπεία και χορήγηση φαρμάκων, τα οποία μπορεί να έχουν αποτελέσματα, μπορεί και όχι. Είναι κάτι αφόρητα μοναχικό, δεν «πουλάει» και μερικές φορές οδηγεί στην αυτοκτονία. Ένα από τα πιο πρόσφατα παραδείγματα είναι ο 38χρονος Όουεν Ουίλσον, ένας επιτυχημένος ηθοποιός και σεναριογράφος, για τον οποίο το τελευταίο πράγμα που θα υποπτευόταν κανείς είναι ότι πάσχει από κατάθλιψη. Όταν είδε την παλιά του φίλη να αγκαλιάζει έναν άγνωστο άνδρα σε ένα παντοπωλείο της Σάντα Μόνικα, έκοψε τον αριστερό του καρπό και κατάπιε έναν απροσδιόριστο αριθμό χαπιών. Σώθηκε. Αλλά μετά την πράξη του αυτή, κόπηκε από μια κωμωδία στην οποία επρόκειτο να πρωταγωνιστήσει.

Στην ελευθεριακή κουλτούρα μας που αρέσκεται να αποκαλύπτει τα πάνταδιερωτάται η Ντέιφνι Μέρκιν στους Νιου Γιορκ Τάιμς- μήπως η κατάθλιψη αποτελεί το έσχατο στίγμα, το μόνο εναπομείναν θέμα που δεν τολμάμε να πούμε με το όνομά του; Μήπως η αποκάλυψη ότι πάσχει από κατάθλιψη κάποιος που επιφανειακά τα έχει όλα, παραβιάζει κάποιον μυστικό κώδικα σιωπής; Στην «Οικογένεια Τένενμπαουμ», το σενάριο της οποίας συνυπογράφει ο Όουεν, ένα ερωτοχτυπημένο πρώην παιδί- θαύμα (που υποδύεται ο αδελφός του) αποπειράται να δώσει τέλος στη ζωή του. Η σκηνή, όπως και ολόκληρη η ταινία, κυριαρχείται από ένα διαβρωτικό μαύρο χιούμορ. Η απόπειρα αυτοκτονίας του Όουεν, αντίθετα, δεν έχει καθόλου χιούμορ. Οι άνθρωποι που θέλουν να δώσουν τέλος στη ζωή τους έχουν χάσει τις αναγκαίες ψευδαισθήσεις που καθιστούν τη ζωή ανεκτή. Οι πηγές του άγχους τους είναι συχνά αδύνατον να εντοπιστούν. Το τραγικό με την κατάθλιψη είναι ότι εμφανίζεται χωρίς κάποιο συγκεκριμένο λόγο. Γι΄ αυτόν ακριβώς τον λόγο μπερδεύουμε συχνά αυτούς που πάσχουν από την αρρώστια μ΄ εκείνους που με λίγη βοήθεια- μια έξοδο, ένα καλό φαΐ, μια ταινία όπως οι «Γαμομπελάδες», όπου πρωταγωνιστεί κάποιος Όουεν Ουίλσον- μπορούν να ξυπνήσουν την επομένη σε άριστη φόρμα.

Χρειάζεται σοβαρότητα και ωριμότητα η αντιμετώπιση της κατάθλιψης. Χρειάζεται, πάνω απ΄ όλα, να ξεφύγουμε από τις προκαταλήψεις μας και να δούμε τη ζωή ωμά, όπως ακριβώς είναι.

Εικονικός δημοσιογραφικός κόσμος

Τις τελευταίες μέρες δεν έχουμε διαβάσει τίποτα στην ΑvaStar για τις εσωτερικές έριδες του ΠΑΣΟΚ. Είναι λογικό: οι Έλληνες σοσιαλιστές, αντίθετα με τους Γάλλους συναδέλφους τους, δεν έχουν ανοίξει ακόμη γραφεία στο Second Life.

Η εφημερίδα είναι εβδομαδιαία, έχει 39 σελίδες και διανέμεται δωρεάν: free press, ή μάλλον free virtual press. Τo ετήσιο κόστος της είναι μηδαμινό, κάπου 100.000 ευρώ, και καλύπτεται κατά μεγάλο μέρος από διαφημίσεις πραγματικών εταιρειών όπως η Sony Εricsson και η Galeries Lafayette (οι διαφημίσεις αυτές κοστίζουν από 1.700
ώς 3.000 ευρώ την εβδομάδα, ενώ οι διαφημίσεις εταιρειών που υπάρχουν μόνο στο Second Life κοστίζουν γύρω στα 20 ευρώ). Η μισή της ύλη γράφεται από μια οκταμελή ομάδα, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι δημοσιογράφοι που εργάζονται στα γραφεία του Αξελ Σπρίνγκερ, στο Βερολίνο: ο όμιλος αυτός, που εκδίδει και την Μπιλντ, είναι ο κύριος μέτοχος της Βild.Τ-Οnline, που εκδίδει την ΑvaStar. Η άλλη μισή ύλη συντάσσεται από κατοίκους του Second Life, που κατά κανόνα δεν είναι επαγγελματίες δημοσιογράφοι.

Σύμφωνα με τον διευθυντή της εφημερίδας Ρόουαν Μπάρνετ, η ΑvaStar είναι ένα σημαντικό πεδίο πειραματισμού για την Μπιλντ, το ταμπλόιντ με τις μεγαλύτερες πωλήσεις στην Ευρώπη. Ο στόχος είναι να προετοιμαστούν οι εφημερίδες και οι εκδοτικοί όμιλοι για τη μετάβαση όχι μόνο στον ψηφιακό κόσμο, αλλά και στο Ιnternet του μέλλοντος. Τα δημοσιογραφικά κριτήρια και ο τρόπος που γίνονται τα ρεπορτάζ είναι εδώ τα ίδια με τις κανονικές εφημερίδες. «Όταν έχεις καλές επαφές, συλλέγεις ενδιαφέρουσες πληροφορίες», λέει στη Χέραλντ Τρίμπιουν ο διευθυντής σύνταξης Ντέηβιντ Νάιτ, που έχει εργαστεί σε πολλές εβδομαδιαίες εφημερίδες της Βρετανίας. Αλλά η ειδησεογραφία έχει ένα εικονικό χρώμα: οι φετινές γαλλικές εκλογές, για παράδειγμα, καλύφθηκαν με βάση τα προγράμματα που παρουσίασαν τα κόμματα στο Second Life (όλα έχουν γραφεία εδώ) και τον τρόπο που συζητήθηκαν αυτά τα προγράμματα από τους κατοίκους αυτού του εικονικού κόσμου. Μεγάλες αντιδράσεις προκάλεσε η απόφαση της Linden Lab, που δημιούργησε το Second Life, να απαγορεύσει τον τζόγο, οι «πολίτες-δημοσιογράφοι» έγραψαν πύρινα άρθρα, προετοιμάζονται και διαδηλώσεις.

Η κυκλοφορία της ΑvaStar είναι 100.000 φύλλα, σχετικά μικρή αν ληφθεί υπόψη ότι οι κάτοικοι του Second Life υπερβαίνουν τα εννιά εκατομμύρια. Υπάρχουν όμως και ανταγωνιστές. «Πρέπει να προετοιμαστούμε για την ημέρα που αυτοί οι online κόσμοι θα γίνουν πραγματικά βιώσιμοι», λέει ο Πήτερ Λούντλοβ, ένας καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν που διευθύνει τη Second Life Ηerald. Είναι αλήθεια ότι αυτό δεν μας λέει και πολλά. Τα ρεπορτάζ των avatars, όμως, θα τα παρακολουθήσουμε, είναι δημοσιογραφικό μας χρέος, ο κοσμοπολιτισμός μας πρέπει να επεκταθεί και στους εικονικούς κόσμους.

Κρατική ξενοφοβία

Ο υπουργός Εξωτερικών δηλώνει ενοχλημένος. Η υπουργός που είναι αρμόδια για τις Πόλεις δηλώνει προσβεβλημένη. Ο επίσημος διανοούμενος μιλά για παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το κακό είναι ότι όλους αυτούς δεν τους ρώτησε κανείς.

Αυτή τη φορά, ο Σαρκοζί το παράκανε. Αν οι «ποσοστώσεις» του για τους μετανάστες πέρασαν στα ψιλά (έχει ζητήσει την απέλαση 25.000 ανθρώπων μέχρι το τέλος του χρόνου, και ο απερίγραπτος υπουργός Εθνικής Ταυτότητας μάλωσε πρόσφατα τους νομάρχες που δεν δείχνουν ιδιαίτερο ζήλο σ΄ αυτή την κατεύθυνση), η πρόταση να κάνουν τεστ DΝΑ όσοι ξένοι θέλουν να σμίγουν με τους συγγενείς τους στη Γαλλία έχει προκαλέσει κατακραυγή. Η πρόταση αυτή υιοθετήθηκε στις 12 Σεπτεμβρίου από την Επιτροπή Νόμων του Κοινοβουλίου και κατατέθηκε προχθές στο Κοινοβούλιο από τον βουλευτή και γνωστό μεταναστοφάγο Τιερύ Μαριανί. «Πρόκειται για σκάνδαλο, αύριο θα ζητήσουν τεστ DΝΑ από όποιον ζητά τη γαλλική υπηκοότητα», δήλωσε ο γενετιστής Αξέλ Καν. Η Διεθνής Αμνηστία εξέφρασε ισχυρές επιφυλάξεις, η Διεθνής Ένωση ανθρωπίνων δικαιωμάτων μίλησε για «κρατική ξενοφοβία» και ο πρόεδρος του Ινστιτούτου Κιουρί τόνισε ότι παραβιάζεται με κατάφωρο τρόπο ο νόμος περί βιοηθικής.

Τα τεστ DΝΑ χρησιμοποιούνταν ως τώρα κυρίως για περιπτώσεις εξιχνίασης εγκλημάτων. Έχουν βοηθήσει στην αθώωση ανθρώπων που είχαν καταδικαστεί σε θάνατο στην Αμερική και χρησιμοποιήθηκαν (με εγκληματικά αδέξιο τρόπο) στην προσπάθεια ενοχοποίησης του ζεύγους Μακάν για την εξαφάνιση της μικρής Μάντλιν. Αλλά οι μετανάστες, ακόμη και οι λαθρομετανάστες, δεν είναι εγκληματίες. Τι πολιτισμός είναι αυτός- διερωτάται ο διευθυντής της Λιμπερασιόν Λωράν Ζοφρέν- που επιχειρεί να θέσει την επιστήμη στην υπηρεσία όχι της προόδου, αλλά της καταστολής; Ένα εργαλείο εντοπισμού των κατά συρροή δολοφόνων θα χρησιμοποιηθεί τώρα εναντίον των μωρών από την Αφρική;

Το πιο ανησυχητικό για τον Σαρκοζί είναι οι αντιδράσεις που προέρχονται από την ίδια την κυβέρνησή του, υπουργούς όπως ο Μπερνάρ Κουσνέρ και η Φαντέλα Αμαρά. Αλλά οι αντιδράσεις αυτές είναι χλιαρές. «Κουσνέρ, ξύπνα, η κυβέρνησή σου παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα!», φωνάζει από τις στήλες της Κοριέρε ντέλα Σέρα ο Μπερνάρ-Ανρί Λεβί. Κανείς δεν αρνείται ότι στη Γαλλία (όπως και σε άλλες χώρες) υπάρχει ένα πρόβλημα λαθρομετανάστευσης. Καμιά χώρα δεν είναι διατεθειμένη να δεχθεί στο έδαφός της όλους τους φτωχούς του κόσμου, όλοι οι Ευρωπαίοι ηγέτες υποστηρίζουν πως πρέπει να υπάρχει ένας μηχανισμός υποδοχής, ελέγχου και επαλήθευσης. Από το σημείο αυτό, όμως, μέχρι να αντιμετωπίζονται οι μετανάστες ως εμπορεύματα, αριθμοί, «άνθρωποι χωρίς ποιότητα» όπως έγραψε ένας συγγραφέας, υπάρχει μια τεράστια απόσταση. Ο υπουργός Εθνικής Ταυτότητας, που δεν ανήκει στο Εθνικό Μέτωπο, θα πρέπει να βρει επειγόντως ένα αντίδοτο σε αυτή τη δόση λεπενικού δηλητηρίου που διοχετεύτηκε στο Κοινοβούλιο. Όσο για τον πρόεδρο Σαρκοζί, επιβεβαιώνει πολύ γρήγορα τον χαρακτηρισμό που είχαν χρησιμοποιήσει προεκλογικά γι΄ αυτόν πολλοί αντίπαλοί του: επικίνδυνος.

Με μια φωνή

Εντάξει, οι Δημοκρατικοί ενδιαφέρονται περισσότερο για το φαινόμενο του θερμοκηπίου από τους Ρεπουμπλικανούς. Αισθάνονται λιγότερη απέχθεια για τα Ηνωμένα Έθνη. Αλλά στα βασικά ζητήματα της εξωτερικής πολιτικής λένε ακριβώς τα ίδια πράγματα.

«Αγαπητοί συμπατριώτες, οι στρατιώτες μας στο Ιράκ έχουν συμπεριφερθεί με ηρωισμό και έχουν κάνει ό,τι τους έχει ζητηθεί. Αν εκλεγώ πρόεδρος, θα επιδιώξω την επιστροφή των γενναίων αυτών ανδρών και γυναικών στην πατρίδα. Αλλά δεν θα υπάρξει βεβιασμένη αποχώρηση από το Ιράκ. Θα διαφυλάξουμε τα ζωτικά εθνικά μας συμφέροντα. Μερικοί λένε ότι πρέπει να διαλέξουμε ανάμεσα στα συμφέροντά μας και τις αξίες μας. Είναι λάθος. Επί προεδρίας μου, θα συνεχίσουμε να υποστηρίζουμε τη δημοκρατία και τους λαούς που αγαπούν την ελευθερία. Δεν θα επιτρέψουμε στο Ιράν, που διοικείται από έναν επικίνδυνο αρνητή του Ολοκαυτώματος, να αποκτήσει πυρηνικά όπλα. Στη Μέση Ανατολή, ο πιο αληθινός μας φίλος είναι το Ισραήλ, η μόνη πραγματική δημοκρατία στην περιοχή. Θα συνεργαστώ με τα Ηνωμένα Έθνη όπου είναι αναγκαίο, αλλά δεν θα τους επιτρέψω να εμποδίσουν την Αμερική να κάνει αυτό που πιστεύει ότι βοηθά την ασφάλειά της. Πάνω απ΄ όλα, πιστεύω στην καλοσύνη και τη δύναμη του αμερικανικού λαού. Οι λαμπρότερες ημέρες μας βρίσκονται μπροστά μας».

Το κείμενο αυτό το συνέταξε ένας αρθρογράφος των «Φαϊνάνσιαλ Τάιμς», ο Γκίντεον Ράσμαν, ύστερα από επτά ημέρες παραμονής στην Ουάσιγκτον. Όπως γράφει, είναι ένα κείμενο που θα μπορούσε να εκφωνήσει οποιοσδήποτε υποψήφιος για τις προεδρικές εκλογές, είτε ανήκει στο Δημοκρατικό είτε στο Ρεπουμπλικανικό κόμμα. Από τη Χίλαρυ και τον Ομπάμα μέχρι τον Τζουλιάνι και τον ΜακΚέιν, όλοι θέλουν να ενισχύσουν, όχι να συρρικνώσουν, τον αμερικανικό στρατό (η πρώτη θέλει να αυξήσει τη δύναμή του κατά 80.000 στρατιώτες). Όλοι συμφωνούν ότι η χώρα τους έχει δικαίωμα να πραγματοποιεί προληπτικές επιθέσεις στο πλαίσιο του «αγώνα κατά του τρόμου». Όλοι πιστεύουν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να προωθούν τη δημοκρατία στον πλανήτη. Όλοι υποστηρίζουν το Ισραήλ. Όλοι μιλούν με σκληρά λόγια για το Ιράν. Κανείς δεν πιστεύει ότι μπορεί να υπάρξει άμεση και πλήρης αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων από το Ιράκ. Κανείς δεν δέχεται ότι τα Ηνωμένα Έθνη δικαιούνται να περιορίσουν τη δράση της Αμερικής όταν πρόκειται για την εθνική της ασφάλεια.

Αυτό δεν σημαίνει ότι όλοι αυτοί οι πολιτικοί θα κυβερνούσαν με τον ίδιο τρόπο, επισημαίνει ο αρθρογράφος. Οι απόψεις τους για το αν πρέπει να βομβαρδιστεί το Ιράν διαφέρουν. Μετά την καταστροφή του Ιράκ, όμως, θα περίμενε κανείς από ορισμένους υποψηφίους να αμφισβητήσουν με πιο κατηγορηματικό τρόπο τις βασικές αρχές της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Ματαίως θα το περίμενε. Σε μια προεκλογική περίοδο, κάτι τέτοιο είναι αδύνατον.

Ο μύθος των τραπεζών

Οι Βρετανοί δεν έχουν σοβαρά προβλήματα, όπως ένα βιβλίο Ιστορίας που δεν ικανοποιεί ορισμένες πολιτικές δυνάμεις ή μια γειτονική χώρα που απειλεί να σφετεριστεί το όνομά τους. Ασχολούνται έτσι με δευτερεύοντα πράγματα: αν, για παράδειγμα, είναι ασφαλείς οι τραπεζικές καταθέσεις τους.

O λαός αυτός ήταν πάντα υπερήφανος για τις τράπεζές του. Η Τράπεζα της Αγγλίας ήταν η πρώτη εθνική τράπεζα του κόσμου και, μαζί με τις εμπορικές τράπεζες που ιδρύθηκαν κατά τον 18ο και 19ο αιώνα, αποτελούσε έναν από τους παράγοντες που προσδιόριζαν την ταυτότητα του έθνους. Οι τραπεζίτες μπορεί να μην είχαν καλή φήμη στη λογοτεχνία- ο Ντίκενς έκανε τον τραπεζίτη Μπάλστροουντ υποκριτή και άπληστο - αλλά στην πραγματική ζωή έχαιραν του γενικού σεβασμού. Και ξαφνικά, βλέπουμε τις τελευταίες ημέρες να σχηματίζονται ουρές μπροστά σε καταστήματα της όγδοης σε μέγεθος τράπεζας της Αγγλίας, της Νorthern Rock, και οργισμένους καταθέτες να αποσύρουν μαζικά τις αποταμιεύσεις τους. Οι αρχές βεβαιώνουν ότι δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας, απλώς μια συγκεκριμένη τράπεζα έχει προβλήματα και η Τράπεζα της Αγγλίας έσπευσε να τη βοηθήσει. Κι αν ο κόσμος δεν τους πιστέψει; Κι αν αρχίσουν να γίνονται ουρές μπροστά και σε άλλες τράπεζες; Μπορεί λοιπόν να επιστρέψουμε στο 1929;

Κάποτε, οι Βρετανοί ήταν φρόνιμοι και μετρημένοι. Σήμερα, ενθαρρυμένοι από τη μεγάλη οικονομική ανάπτυξη και την παρουσία χιλιάδων πλουσίων στη χώρα, τείνουν να ξοδεύουν όλο και περισσότερο και να χρεώνονται όλο και περισσότερο (επίσης μεθούν όλο και περισσότερο και χωρίζουν όλο και περισσότερο, αλλά αυτό είναι μια άλλη συζήτηση). Υπάρχει όμως ένα πρόβλημα. Όπως επισημαίνει ο Τζων Λόυντ στη «Ρεπούμπλικα», τα σπίτια κοστίζουν εδώ περισσότερο απ΄ ό,τι σε οποιαδήποτε άλλη ευρωπαϊκή χώρα. Κι επειδή οι Βρετανοί τείνουν να αγοράζουν το σπίτι στο οποίο μένουν, καταφεύγουν στον δανεισμό. Οι τράπεζες, όπως συμβαίνει και στην Αμερική, ζητούν όλο και λιγότερες εγγυήσεις. Κι όταν κάποια στιγμή ένας αγοραστής δεν μπορεί να ξεπληρώσει το δάνειό του, ανακαλύπτει ότι δεν βρίσκεται κανείς να τον βοηθήσει.

Το πρόβλημα δεν θα φύγει από το προσκήνιο, προειδοποιεί ο Λόυντ. Αν οι γνωστοί ποδοσφαιριστές είναι εκατομμυριούχοι, οι νέοι που τους θαυμάζουν και θέλουν να γίνουν σαν κι αυτούς βλέπουν τα εισοδήματά τους να μειώνονται, είτε λόγω του ανταγωνισμού από τους ανατολικοευρωπαίους μετανάστες είτε επειδή η τεχνολογία καταργεί συνεχώς τις χαμηλά αμειβόμενες θέσεις. Αυτή η κατηγορία των φτωχών μπορεί να επωφελήθηκε από την εφαρμογή του ελάχιστου μισθού, αλλά είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί, καθώς αποτελεί τον αδύνατο κρίκο του συστήματος, τη βασική πηγή αναταραχής στις αγορές, ένα από τα σημαντικότερα κοινωνικά προβλήματα που αντιμετωπίζει ο βιομηχανικός κόσμος. Τα δικά τους αδιέξοδα μπορεί εύκολα να γενικευτούν, και να δώσουν τροφή σε έναν γενικευμένο πανικό. Ο μύθος των τραπεζών καταρρέει, χρειάζεται μια απάντηση επειγόντως, μια απάντηση που δεν μπορεί παρά να είναι πολιτική.

Ένας σύγχρονος Τειρεσίας

Δεν τον αποκαλούν τυχαία «φέιμους Σέιμους»: οι ποιητικές συλλογές του αντιστοιχούν στα δύο τρίτα των πωλήσεων όλων των έργων που υπογράφουν εν ζωή ποιητές στη Βρετανία. Σπάνιο προνόμιο, στ΄ αλήθεια.

Στις 5 Ιανουαρίου 1976, μια ομάδα μασκοφόρων σταμάτησε στο Κίνγκσμιλ της Βόρειας Ιρλανδίας ένα λεωφορείο με εργαζομένους που πήγαιναν στο σπίτι τους. Τους έβγαλαν έξω, τους έβαλαν σε μια σειρά και τους διέταξαν να πει ο καθένας τη θρησκεία του. Μεταξύ των εργαζομένων υπήρχε μόνο ένας καθολικός και όλοι ήταν σίγουροι ότι οι μασκοφόροι ήταν προτεστάντες. Όταν ήρθε η σειρά του προτεστάντη που στεκόταν δίπλα στον καθολικό, εκείνος του έσφιξε το χέρι και του είπε: «Φίλε, δεν θα σε προδώσουμε». Ύστερα δήλωσε και αυτός το θρήσκευμά του. Οι μασκοφόροι ξεχώρισαν τότε τους έντεκα προτεστάντες και τους πυροβόλησαν εν ψυχρώ (ως εκ θαύματος, ο ένας επέζησε). Ανήκαν στον ΙRΑ και αυτή η μαζική δολοφονία ήταν αντίποινα για τη δολοφονία έξι καθολικών την προηγουμένη.

Την ιστορία αυτή αφηγήθηκε ο Σέιμους Χήνυ κατά τη βράβευσή του με το Νόμπελ Λογοτεχνίας, το 1995. Σε εκείνο το σφίξιμο του χεριού, είπε, βρισκόταν το μέλλον της Ιρλανδίας. Δώδεκα χρόνια μετά, με τον (προτεστάντη) Ίαν Πέισλι και τον (ηγέτη του Σιν Φέιν) Μάρτιν ΜακΓκίνες να συμμετέχουν στην ίδια κυβέρνηση, ο ποιητής αισθάνεται δικαιωμένος. «Κανείς δεν πρόκειται να ερωτευτεί τον άλλο», λέει σε συνέντευξή του στη Σάντεϊ Τέλεγκραφ. «Αλλά οι θεσμοί, η πόλις, ίσως να έχουν μια ευκαιρία να λειτουργήσουν». Και όχι μόνο αυτό. Το πείραμα της Βόρειας Ιρλανδίας χρησιμεύει σήμερα ως πρότυπο για το Ιράκ, στελέχη των δύο πλευρών επισκέφθηκαν πρόσφατα την αιματοκυλισμένη χώρα σε μια προσπάθεια να πείσουν τους σιίτες και τους σουνίτες ότι δεν υπάρχει άλλη λύση από το να ζήσουν μαζί, να κυβερνήσουν μαζί, να διαχειριστούν μαζί το μέλλον τους και το μέλλον των παιδιών τους.

Ίσως πρέπει να πάει και ο Χήνυ μια βόλτα από εκεί. Ίσως ο Θεατρικός Όμιλος Νottingham Ρlayhouse, μετά το τέλος των παραστάσεων που δίνει αυτόν τον καιρό στο Λονδίνο, πρέπει να παρουσιάσει και στη Βαγδάτη τον «Ενταφιασμό στη Θήβα», τη μετάφραση της Αντιγόνης από τον Ιρλανδό ποιητή. Όταν ο τελευταίος μετέφραζε το έργο του Σοφοκλή, ο Μπους ετοίμαζε την εισβολή στο Ιράκ: οι παραλληλισμοί ανάμεσα στον Κρέοντα και στον Αμερικανό πρόεδρο είναι εμφανείς στη μετάφραση. Μήπως λοιπόν ο ρόλος των ποιητών είναι σήμερα αντίστοιχος με τον ρόλο του Τειρεσία, του τυφλού μάντη που επισημαίνει στον βασιλιά τα λάθη του; «Δεν θα διεκδικούσα ποτέ την εξουσία του Τειρεσία», σπεύδει να απαντήσει ο 68χρονος Χήνυ. «Είναι αλήθεια όμως ότι ο άνθρωπος αυτός αποτελεί εκείνη την έκτη αίσθηση που υπάρχει σε όλους μας. Πάντα μας καταδιώκει η διαίσθηση, έτσι δεν είναι;».

Πιο έξυπνος από τον μέσο πρόεδρο

«O Άλεξ μας δίδαξε πολλά, πολλά πράγματα για το πώς λειτουργεί ο εγκέφαλος των πτηνών. Με τον τρόπο αυτόν μας βοήθησε να προσδιορίσουμε τους δεσμούς ανάμεσα στον άνθρωπο και τα υπόλοιπα δημιουργήματα. Άνοιξε την πόρτα που οδηγεί στο μυαλό του- ένα μυαλό που ήταν τόσο παρόμοιο με το δικό μας, ώστε ήταν σαν να πρόκειται για μας, και ταυτόχρονα τόσο διαφορετικό ώστε άνοιξε χίλιες διαφορετικές πόρτες προς το Σύμπαν».

Αυτός ο φόρος τιμής είναι ένας από τους χιλιάδες που έχουν κατατεθεί στο Ιnternet από τότε που πέθανε ο Άλεξ, ένας Αφρικανικός Γκρίζος παπαγάλος για τον οποίον είπαν ότι ήταν εξυπνότερος από τον μέσο πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών. Μπορούσε να μετρήσει μέχρι το έξι, αναγνώριζε τα χρώματα, αντιλαμβανόταν έννοιες όπως το μεγαλύτερο και το μικρότερο και διέθετε ένα λεξιλόγιο 150 λέξεων. Σύμφωνα με την εκπαιδεύτριά του, τη δρα Αϊρήν Πέπερμπεργκ από το Πανεπιστήμιο της Βοστώνης, ο Άλεξ είχε την ευφυΐα ενός πεντάχρονου παιδιού και τις επικοινωνιακές ικανότητες ενός δίχρονου. Όταν τον έπιαναν τα διαόλια του, συμπεριφερόταν σαν μικρό παιδί: κτυπούσε με το ράμφος του οτιδήποτε βρισκόταν στο πάτωμα. Κι όταν συμμετείχε σε μια συζήτηση, δεν μιμείτο απλώς αυτά που άκουγε: καταλάβαινε για τι μιλούσε. Όταν έλεγε «θέλω αυτό», εννοούσε ένα συγκεκριμένο αντικείμενο. Όταν έλεγε «θέλω να πάω εκεί», αναφερόταν σ΄ έναν συγκεκριμένο τόπο. Την παραμονή του θανάτου του, έδωσε στην εκπαιδεύτρια ραντεβού για την επομένη. Αλλά ακόμη κι ένας πανέξυπνος παπαγάλος μπορεί να κάνει μια λάθος εκτίμηση.

Υπάρχουν βέβαια κι εκείνοι που διαφωνούν με όλα αυτά. Σύμφωνα με τον δρα Χέρμπερτ Τέρεϊς, έναν καθηγητή Ψυχολογίας στο Κολούμπια που έγινε διάσημος από τα γλωσσικά πειράματά του τη δεκαετία του ΄70 με ένα χιμπαντζή ονόματι Νιμ Τσίμπσκι, ο Άλεξ δεν έκανε τίποτα άλλο από τα να...παπαγαλίζει αυτά που άκουγε. Όπως υποστηρίζει, «οι λέξεις αποτελούν απαντήσεις, όχι γλώσσα». Πέρα απ΄ αυτό όμως- επισημαίνει η Γκάρντιανη ζωή και ο πρόωρος θάνατος του Άλεξ (οι Αφρικανικοί Γκρίζοι ζουν κατά μέσον όρο 50 χρόνια, κι εκείνος πέθανε στα 31) θέτουν ορισμένα ερωτήματα. Έχει ακόμη νόημα ο καρτεσιανός χωρισμός του κόσμου σε σκεπτόμενους ανθρώπους και χαζά ζώα; Πού σταματά η μίμηση και ξεκινά η ανεξάρτητη σκέψη; Αν τα πουλιά είναι πιο έξυπνα απ΄ ό,τι νομίζουμε, είναι θεμιτός ο εγκλεισμός τους σε κλουβιά για τη χρησιμοποίησή τους σε πειράματα; Μήπως η διδασκαλία της γλώσσας στα ζώα είναι όχι μόνο περιττή, αλλά και ταπεινωτική;

Η κ. Πέπερμπεργκ, πάντως, είναι απτόητη. Ήδη εκπαιδεύει δύο άλλους Αφρικανικούς Γκρίζους, τον Γκρίφιν και τον Άρθουρ. Είναι βέβαια κι ένας τρόπος να ξεπεράσει το πένθος της.

Προθάλαμος δικτατορίας

Από μια πρώτη ματιά, μπορεί να έχει πλάκα. Ο Μπέπε Γκρίλο είναι δυναμικός, πεισματάρης και, το κυριότερο, έχει χιούμορ. Αλλά το σύνθημα «ούτε Δεξιά ούτε Αριστερά, κάτω όλα τα κόμματα» είναι πολύ, πολύ επικίνδυνο.

Η Δεξιά; «Ένα συνονθύλευμα απατεώνων». Η Αριστερά; «Ακόμη χειρότερη». Τα κόμματα είναι ο καρκίνος της δημοκρατίας. Οι μεγάλες επιχειρήσεις διευθύνονται από κλέφτες και αλήτες. Οι διανοούμενοι έχουν την καρδιά αριστερά και το πορτοφόλι δεξιά. Τα μέσα ενημέρωσης ανεβάζουν με χαρά το θεατράκι της πολιτικής. Κανείς δεν γλιτώνει από το δηλητήριο του 59χρονου Ιταλού κωμικού. Και το κοινό του είναι ενθουσιασμένο. «Εγώ δεν θέλω να ιδρύσω κόμμα, αλλά να κλείσω όλα τα κόμματα». Μπράβοοο! «Να φύγουν από το Κοινοβούλιο όσοι έχουν καταδικαστεί για οποιοδήποτε αδίκημα». Ναιιιι! «Να φύγουν κι όσοι έχουν ολοκληρώσει δύο θητείες». Εύγεεεε! Ά-ντε γα-μη-θεί-τε! Ά-ντε γα-μη-θεί-τε!

Τριακόσιες χιλιάδες υπογραφές μέσα σε μία μέρα συγκέντρωσε ο Γκρίλο για τα επαναστατικά αιτήματά του. Εκατόν εξήντα χιλιάδες επισκέψεις δέχεται καθημερινά το μπλογκ του, όπου τα βάζει με όλους και με όλα. Ποια θα είναι άραγε η επόμενη κίνησή του; Να ηγηθεί μιας επίθεσης εναντίον των χειμερινών ανακτόρων; Να απαιτήσει, καταχειροκροτούμενος, την κατάργηση της Βουλής και τη θέσπιση των νόμων από τον λαό; Να προτείνει τον εθελοντικό απαγχονισμό των θυμάτων του προτού τα διασύρει με την ψήφο του ο λαός, όπως έγραφε πριν από λίγες μέρες ο εξ αριστερών συγκάτοικος; Είναι βέβαιο ότι η πολιτική γνωρίζει κρίση, το είδαμε στην Αμερική, το βλέπουμε στην Ιταλία, θα το δούμε ενδεχομένως μεθαύριο και στην Ελλάδα. Η λύση να είναι άραγε η κατάργησή της;

Ο αναρχο-συνδικαλισμός, γράφει ο Εουτζένιο Σκάλφαρι στη Ρεπούμπλικα, είναι εξ ορισμού ο εχθρός της εξουσίας. Οι αντίπαλοί του είναι πάντα οι ίδιοι: η συγκροτημένη εξουσία και η φανταστική εξουσία, εκείνοι που φτιάχνουν τους νόμους κι εκείνοι που τους προτείνουν και τους εφαρμόζουν. Σε δικτατορικά και αυταρχικά καθεστώτα, λειτουργεί συχνά ως μια αναγκαία βαλβίδα υπερπίεσης. Είναι όμως ένα μέσο αναχρονιστικό στις δημοκρατίες, όπου υπάρχουν μορφές έκφρασης, αντίδρασης και καταγγελίας πιο αποτελεσματικές και πιο πολιτισμένες από τα πανό που γράφουν «Vaffanculo». Κινήματα απολίτικου χαρακτήρα όπως αυτό του Μπέπε Γκρίλο θέλουν να καταργήσουν τη διάκριση ανάμεσα στους κυβερνώντες και τους κυβερνώμενους, εγκαθιστώντας τη «συνέλευση των πολιτών». Την «αγορά». Την πλατεία. Το ισοδύναμο του μπλογκ στη διακυβέρνηση της χώρας. Μα πίσω απ΄ όλα αυτά διαφαίνεται η σκιά του «law & order», του νόμου και της τάξης, στις πιο ακραίες του εκδοχές. Η «αγορά» είναι ο προθάλαμος της δικτατορίας.

Σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση του ινστιτούτου Εuromedia, το 63% των Ιταλών εμπιστεύεται σήμερα τον Μπερλουσκόνι (!) έναντι 23% που προτιμά τον Ρομάνο Πρόντι. Να αποτελεί άραγε αυτό το στοιχείο αντίφαση με όλα τα παραπάνω; Όχι: ταιριάζει απόλυτα.

Αθώοι, μέχρις αποδείξεως του εναντίου

Έκπληξη. Σύγχυση. Πάθη. Η υπόθεση Μάντλιν έχει πάρει συνταρακτικές διαστάσεις. Μα στοιχειώδες ηθικό μας χρέος είναι να θεωρούμε τους γονείς αθώους μέχρις αποδείξεως του εναντίου. Αν τελικά κριθούν ένοχοι, θα έχουμε όλο τον χρόνο να τους καταδικάσουμε.

Στην ιστοσελίδα του βρετανικού καναλιού Sky Νews, η «Μάντλιν» αποτελεί ξεχωριστή κατηγορία, όπως οι εσωτερικές και οι διεθνείς ειδήσεις. Δεν χρειάζεται το επώνυμο ούτε άλλες διευκρινίσεις: η υπόθεση είναι πασίγνωστη, όλος ο κόσμος τη γνωρίζει, σ΄ όποια χώρα κι αν ζει, σ΄ όποια κοινωνική τάξη κι αν ανήκει. Όσο κι αν τους αναγνωρίστηκε εξαρχής κάποια ευθύνη για το ότι άφησαν μόνα τα παιδιά τους, οι συντετριμμένοι γονείς κέρδισαν τη συμπάθεια και την εμπιστοσύνη όλων των Μέσων Ενημέρωσης, του πρωθυπουργού της Βρετανίας, της συζύγου του Αμερικανού προέδρου και του Πάπα. Και, ξαφνικά, όλα άλλαξαν. Η ανακοίνωση των πορτογαλικών αρχών ότι τους θεωρεί πλέον υπόπτους για την εξαφάνιση του παιδιού τους, μαζί με κάποια ευρήματα στο αυτοκίνητο που νοίκιασαν ύστερα από 25 ημέρες, έφεραν στην επιφάνεια ένα ανατριχιαστικό ερώτημα: κι αν η απαγωγή είναι στην πραγματικότητα παιδοκτονία; Κι αν οι γονείς έπαιζαν θέατρο όλους αυτούς τους μήνες για να συγκαλύψουν τις ευθύνες τους για τον θάνατο του παιδιού τους; Όπως έγραφε χθες η Γκάρντιαν, οι Βρετανοί δημοσιογράφοι έχουν χωριστεί σε δύο στρατόπεδα, υπέρ και εναντίον του ζεύγους, με μερικούς να αρνούνται ακόμη και να μιλήσουν σε συναδέλφους τους από το άλλο στρατόπεδο. Ο διευθυντής ενός ταμπλόιντ, λέει, αλλάζει γνώμη κάθε μία ώρα!

Αν το ζευγάρι ανήκε σε κατώτερη κοινωνική τάξη, όπως συμβαίνει συνήθως με τους παιδοκτόνους, η τυχόν ενοχή τους θα γινόταν ευκολότερα πιστευτή. Όμως, οι Μακάν αποτελούν ένα πρότυπο ζεύγους της μεσαίας τάξης. Επιπλέον, είναι γιατροί, ανήκουν δηλαδή στην επαγγελματική κατηγορία που εμπιστεύεται η κοινή γνώμη περισσότερο από κάθε άλλη. Είναι δυνατόν να έκαναν λάθος στις ποσότητες υπνωτικού που έδωσαν στα παιδιά τους; Είναι δυνατόν να έκρυψαν επί 25 ημέρες το πτώμα (πού;) και στη συνέχεια να το μετέφεραν με το αυτοκίνητο (κάτω από τη μύτη των δημοσιογράφων) και να το έθαψαν (έξω από την εκκλησία όπου προσεύχονταν συχνά, υποστηρίζουν κάποιες πορτογαλικές εφημερίδες); Έχει αποδειχθεί επανειλημμένως ότι ο άνθρωπος, αντίθετα με τα ζώα, είναι ικανός για τα πάντα, για την πιο ακραία και ανήκουστη πράξη. Οι Μακάν μπορεί να είναι ένοχοι. Μπορεί όμως και να αποτελούν θύματα μιας σκευωρίας που έστησε η πορτογαλική αστυνομία για να μην πληγεί ο τουρισμός στο Αλγκάρβε. Το γεγονός ότι οι αστυνομικοί (ο επικεφαλής των οποίων διώκεται για βασανισμό υπόπτου σε ανάλογη υπόθεση!) προσέφεραν «κίνητρα» στο ζευγάρι προκειμένου να ομολογήσει, ασφαλώς δεν τους τιμά.

Ας διατηρήσουμε λοιπόν την αξιοπρέπεια και την ευαισθησία μας. Όσο κι αν το θέλουν ο Μπους ή οι Πορτογάλοι αστυνομικοί, δεν είμαστε όλοι ένοχοι μέχρι να αποδειχθεί η αθωότητά μας, αλλά ακριβώς το αντίθετο.

Το δικαίωμα στη σιωπή

Το τελευταίο όπλο που απέκτησε ο αμερικανικός στρατός λέγεται «ηχητικές σφαίρες». Και συνίσταται στην αντίστροφη αναπαραγωγή του ήχου ενός μωρού που κλαίει στα 140 ντεσιμπέλ, πολύ πάνω από το όριο του ανθρώπινου πόνου.

Η Σούζαν Σόνταγκ έλεγε ότι «η σιωπή είναι μια μορφή ομιλίας». Ο συνθέτης Τζων Κέιτζ βεβαίωνε ότι «δεν υπάρχει σιωπή που να μην εγκυμονεί ήχους». Και ο Γάλλος μίμος Μαρσέλ Μαρσώ, που εκτιμούσε ιδιαίτερα τη σιωπή, αναρωτιόταν: «Μα δεν είναι αλήθεια ότι οι πιο όμορφες στιγμές μάς αφήνουν άφωνους;». Σ΄ έναν κόσμο όπου κυριαρχεί ο θόρυβος από τα αυτοκίνητα, τα αεροπλάνα, τις τηλεοράσεις, τα κινητά τηλέφωνα και τις μπουλντόζες, η σιωπή αποτελεί ένα είδος πολυτελείας, μια απόλαυση που κινδυνεύει να εκλείψει. Μήπως λοιπόν πρέπει να κηρυχθεί κι αυτή ανθρώπινο δικαίωμα και να τύχει προστασίας μαζί με το δικαίωμα της έκφρασης, της διατροφής, της κυκλοφορίας;

Στο καινούργιο του βιβλίο με τίτλο «Το Μανιφέστο της Σιωπής» (Εdinburgh University Ρress), o Βρετανός καθηγητής Στιούαρτ Σιμ υποστηρίζει πως, ακόμη κι όταν είναι τυχαίος, ο θόρυβος εντάσσεται στον πόλεμο που διεξάγουν οι δυνάμεις της οικονομικής προόδου εναντίον του ατόμου. Η θρησκεία, η φιλοσοφία, η τέχνη, η λογοτεχνία, η μουσική, αποδεικνύουν ότι η σιωπή αποτελεί ένα αγαθό ζωτικής σημασίας για τον πολιτισμό μας. Είναι ο ποταμός στον οποίο ταξιδεύει η ανθρώπινη σκέψη. Κι αυτός ο ποταμός κινδυνεύει να στερέψει. Ένα παράδειγμα: το δημοτικό συμβούλιο της Σαγκάης αποφάσισε να επιτρέψει την κατασκευή οικοδομών όλο το 24ωρο. Αυτό σημαίνει μια ηχητική μόλυνση χωρίς διακοπή. Αλλά και οι πόλεις που κοιμούνται δεν ησυχάζουν ποτέ. Οι ουρανοξύστες δημιουργούν γύρω τους στροβίλους και δίνες που γεννούν στριγκούς ήχους και σφυρίγματα. Τις ημέρες που έχει πολύ αέρα, το «πτερύγιο» από γυαλί και ατσάλι στην οροφή του πύργου Μπήτχαμ, στο Μάντσεστερ, δημιουργεί έναν ήχο ανάλογο με το ντο στο πιάνο. Κάποιοι είπαν ότι τους θυμίζει τον ήχο από την προσγείωση UFΟ σε ταινία επιστημονικής φαντασίας.

Ίσως στην πραγματικότητα η σιωπή να μην υπάρχει. Στην ταινία «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος», ο αστροναύτης που είναι κλεισμένος σε ένα διαστημόπλοιο στα βάθη του Διαστήματος κινδυνεύει να κουφαθεί από την ίδια του την αναπνοή. Ο Κέιτζ είχε ανακαλύψει ότι σ΄ ένα ηχομονωμένο δωμάτιο εξακολουθούσε να ακούει ήχους: το νευρικό του σύστημα που βρισκόταν σε λειτουργία και το αίμα που κυκλοφορούσε στις φλέβες του. Ούτε σημαίνει ότι η σιωπή είναι πάντα καλύτερη από τον θόρυβο: σε ένα νεκροταφείο, ένας ήχος είναι σημάδι ζωής. Ο Σιμ ζητάει απλώς να υπάρχει χώρος στη σύγχρονη ζωή για τη σιωπή, να μην εκλείψει εντελώς αυτό το αγαθό, να το γνωρίσουν και τα παιδιά των παιδιών μας, κι αν το επιθυμούν ας το απορρίψουν εκείνα.

Ήταν καταπληκτικός μάγειρας

Ο Έντουαρντ Ράιαν, όπως και άλλοι 2.748 συμπολίτες του, δεν επέστρεψε εκείνο το βράδυ στο σπίτι του. Πέρασε ένας μήνας για να αποφασίσει η οικογένειά του να τον αποχαιρετήσει. Κι άλλα έξι χρόνια για να αποκτήσει ένα κομματάκι, ένα πολύ μικρό κομματάκι, του κορμιού του.

Η Νταϊάν Κιτνάκερ δεν είχε ψευδαισθήσεις: ο σύζυγός της εργαζόταν στον 92ο όροφο του Βόρειου Πύργου, το Μπόινγκ 767 που κατηύθυνε ο Μοχάμεντ Άττα προσέκρουσε ανάμεσα στον 94ο και τον 98ο, κανείς από τους εξήντα οκτώ συναδέλφους του στην Carr Futures δεν επέζησε, εκείνος δεν ήταν απ΄ αυτούς που πήδηξαν από τα παράθυρα, οπότε είτε πέθανε από τους καπνούς είτε παγιδεύτηκε στις σκάλες. Όλο τον Σεπτέμβριο περίμενε κάποια είδηση, ένα τηλεφώνημα, ήλπιζε ότι οι διασώστες κάτι θα έβρισκαν και θα της έδιναν για να το θάψει. Ώσπου αποφάσισε ότι δεν είχε νόημα να περιμένει άλλο, και στις 6 Οκτωβρίου του 2001, στις 11 παρά τέταρτο το πρωί, αποχαιρέτισε τον άνδρα της με μια δέηση στην εκκλησία του Σκάρσντεϊλ, 42 λεπτά με το τρένο βορείως του Μανχάταν. Αντί για λουλούδια ζήτησε χρήματα για να σπουδάσουν τα τέσσερα παιδιά της. Ο πατέρας του Έντουαρντ είπε ότι ο γιος του ήταν ο πιο συμπαθητικός άνθρωπος που έχει γνωρίσει. Οι φίλοι θυμήθηκαν πόσο ωραία περνούσαν όταν πήγαιναν παρέα για ψάρεμα, για μπέιζμπολ, για μπίρες. Και όλοι συμφώνησαν ότι ήταν ένας καταπληκτικός μάγειρας.

Αλλά η Νταϊάν και τα τέσσερα παιδιά της συνέχισαν να θέλουν έναν τόπο όπου να μπορούν να μιλούν με τον Έντουαρντ, να αφήσουν ένα λουλούδι, να χύσουν ένα δάκρυ. Στις 5 Μαΐου του 2002 επισκέφθηκαν για πρώτη φορά το Μemorial Garden του Σκάρσντεϊλ, όπου το όνομα του αγαπημένου τους είχε χαραχθεί σε μια επιτύμβια στήλη μαζί με τα ονόματα των άλλων θυμάτων της περιοχής. Εκεί θα περνούσαν στο εξής κάθε χρόνο τη νύχτα της 11ης Σεπτεμβρίου, περιμένοντας κάποια είδηση από το Ground Ζero. Πριν από έναν χρόνο, η Νταϊάν έλαβε μια επιστολή από τον επικεφαλής των ιατροδικαστών που την ενημέρωνε ότι είχε βρεθεί μια καινούργια τεχνική εξέτασης του DΝΑ με τη βοήθεια της οποίας θα ταυτοποιούνταν 20.000 ανθρώπινα θραύσματα χωρίς ιδιοκτήτη. Ύστερα από αρκετούς μήνες, είχαν ταυτοποιηθεί 12 άνθρωποι. Αλλά ο Έντουαρντ δεν ήταν ανάμεσά τους.

Η Νταϊάν είχε απελπιστεί. Ώσπου στις 24 του περασμένου Ιουλίου δέχθηκε το μοιραίο τηλεφώνημα: η εκπρόσωπος των ιατροδικαστών την ενημέρωνε ότι ο Έντουαρντ είχε βρεθεί. Ή, εν πάση περιπτώσει, ένα κομματάκι του. Της το παρέδωσαν κλεισμένο σε έναν δοκιμαστικό σωλήνα. Ήταν ο τελευταίος νεκρός των Δίδυμων Πύργων που αναγνωρίστηκε. Αλλά ο πατέρας του πέθανε τον περασμένο Απρίλιο, την είδηση, παραλίγο να πούμε τη χαρμόσυνη είδηση, δεν πρόλαβε να τη μάθει.

Ο Γούντυ Άλλεν και οι μετανάστες

Σύμφωνα με μια τελευταία έρευνα, η μετανάστευση υπονομεύει την κοινωνική αλληλεγγύη. Αλλά ας μη βιαστεί να χαμογελάσει ο κ. Καρατζαφέρης: η λύση δεν είναι να διώξουμε τους μετανάστες, αλλά να τους υποδεχόμαστε με μεγαλύτερη θέρμη.

Πριν από δύο χρόνια, στη διάρκεια μιας επίσκεψής του στο Λονδίνο, ο Ρόμπερτ Πάτναμ δέχθηκε πρόσκληση από τη βασίλισσα. Οι σύμβουλοι του Παλατιού είχαν ακούσει τις θεωρίες του Αμερικανού κοινωνιολόγου για το «κοινωνικό κεφάλαιο», το δίκτυο σχέσεων που συνιστά τον πλούτο της κοινωνίας των πολιτών και στηρίζει την οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας, και ήθελαν να τον ρωτήσουν ποια πρέπει να είναι η στρατηγική της βασιλικής οικογένειας στον τομέα αυτόν. «Γνωρίζω ότι το πρόβλημα της Βρετανίας είναι η οικοδόμηση μιας ολοκληρωμένης κοινωνίας, και ότι οι βασιλικές οικογένειες χρησιμοποιούν ιστορικά τον γάμο ως μέσο για τη σύναψη συμμαχιών», απάντησε εκείνος. «Πιστεύω λοιπόν πως πρέπει να βρείτε για έναν από τους πρίγκιπες μια χαριτωμένη κοπέλα από το Μπανγκλαντές».

Στην αίθουσα έπεσε παγερή σιωπή. Αλλά ο Πάτναμ είχε εκθέσει με παραστατικό τρόπο το επιχείρημά του: η λύση για τη μετανάστευση, που είναι ένα φαινόμενο αναπόφευκτο, δεν είναι να διατηρούνται οι διάφορες εθνότητες χωριστές, αλλά να δημιουργούνται γέφυρες ανάμεσα στα «κοινωνικά κεφάλαια». Ακόμα και σήμερα- λέει στο Λ΄Εσπρέσσο ο συγγραφέας του Βowling Αlone - οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις πιστεύουν πως οι μετανάστες πρέπει να γίνουν σαν κι εμάς. Είναι λάθος. Η αμερικανική εμπειρία δείχνει πως πρέπει να δημιουργηθεί ένα καινούργιο «εμείς». Το χιούμορ του Γούντυ Άλλεν παραπέμπει στις παραδόσεις του εβραϊκού θεάτρου, που φτάνουν στον 19ο αιώνα. Πριν από έναν αιώνα μιλούσαν για εβραϊκό χιούμορ. Αν σήμερα το χιούμορ αυτό είναι καθαρά αμερικανικό, ο λόγος είναι η επιτυχημένη ενσωμάτωση μέρους της εβραϊκής κουλτούρας στην αμερικανική κοινωνία.

Τα πρώτα χρόνια είναι δύσκολα. Ο Πάτναμ έδωσε πρόσφατα στη δημοσιότητα μια μελέτη βασισμένη σε 30.000 συνεντεύξεις που έγιναν σε δεκάδες αμερικανικές πόλεις, από την οποία προκύπτει ότι στους φυλετικά ομοιογενείς τόπους η κοινωνική αλληλεγγύη είναι υψηλότερη. Η άφιξη ανθρώπων από διαφορετική εθνότητα έχει ως αποτέλεσμα να μεγαλώνει η δυσπιστία όχι μόνο ανάμεσα στους λευκούς και τους μαύρους ή τους Λατίνους, αλλά και στους κόλπους των ίδιων των λευκών. Το ίδιο έχει παρατηρηθεί και σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Μακροπρόθεσμα, όμως, τα οφέλη από τη μετανάστευση είναι μεγαλύτερα από το βραχυπρόθεσμο κόστος τους. Για τον λόγο αυτό, η μεταβατική περίοδος πρέπει να επισπεύδεται, οι μετανάστες πρέπει να ενθαρρύνονται να μαθαίνουν τη γλώσσα της χώρας υποδοχής τους ώστε να ενσωματωθούν πιο γρήγορα και πιο αρμονικά σ΄ αυτήν. Ακόμη και ο όρκος στη σημαία βοηθάει, κι ας προκαλεί αλλεργία το θέμα αυτό σε μέρος της Αριστεράς.

Πάντως με το χιούμορ θα τα πηγαίναμε καλύτερα. Κρίμα που δεν υπάρχει ισχυρή παράδοση αλβανικού θεάτρου.

Ο άνθρωπος που ξέρει πολλά

Έντεκα χρόνια μετά την παραπομπή του στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την Πρώην Γιουγκοσλαβία με την κατηγορία της γενοκτονίας, ο Ράντοβαν Κάρατζιτς εξακολουθεί να διαφεύγει τη σύλληψη. Είναι άραγε τόσο ικανός; Είναι τυχερός; Έχει γερές «πλάτες»; Ή είναι ανίκανοι οι διώκτες του; Στο βιβλίο της «Ειρήνη και Τιμωρία», που θα κυκλοφορήσει μεθαύριο στη Γαλλία από τις Εκδόσεις Flammarion, η πρώην εκπρόσωπος τής γενικής εισαγγελέως Κάρλα ντελ Πόντε κάνει πολύ ενδιαφέρουσες αποκαλύψεις.

Μία ημέρα του Μαΐου του 1997- γράφει η Φλοράντς Αρτμάν- ο Ζακ Σιράκ δέχθηκε στο προεδρικό μέγαρο τον Αμερικανό ομόλογό του, Μπιλ Κλίντον τον Γερμανό καγκελάριο Χέλμουτ Κολ και τον Βρετανό πρωθυπουργό Τόνι Μπλερ. Είχαν περάσει 17 μήνες από την υπογραφή της συνθήκης του Ντέιτον, αλλά ο Σιράκ δεν μπορούσε ακόμη να χωνέψει την απαγωγή δύο Γάλλων πιλότων από τους Σέρβους λίγο πριν από το τέλος του πολέμου. Ζήτησε λοιπόν το κεφάλι του Κάρατζιτς. Ο Κλίντον απάντησε ότι δεν μπορούσε να αρχίσει μια επιχείρηση χωρίς τη συγκατάθεση των Ρώσων. Ο Σιράκ αντέτεινε ότι αν ενημερώνονταν οι Ρώσοι θα ειδοποιούσαν αμέσως τον Κάρατζιτς, αλλά μπροστά στην επιμονή των συνομιλητών του αναγκάστηκε να υποχωρήσει. Αργότερα θα μετέφερε στην Κάρλα ντελ Πόντε μια συνομιλία του με τον Μπόρις Γιέλτσιν, στη διάρκεια της οποίας ο Ρώσος ηγέτης τον είχε προειδοποιήσει ότι δεν θα επέτρεπε ποτέ τη σύλληψη του Κάρατζιτς επειδή ήξερε πολλά για τον Μιλόσεβιτς. Πράγματι: την παραμονή των εκλογών στη Βοσνία, ο Κάρατζιτς μεταφέρθηκε για λίγους μήνες στη Λευκορωσία με ένα αεροπλάνο που ναύλωσε ο Γιέλτσιν.

Στις αρχές του 2000 εντοπίστηκε εκ νέου στη Βοσνία. Η Κάρλα ντελ Πόντε ζήτησε από τον Σιράκ να παρέμβει, αλλά εκείνος απάντησε ότι οι Αμερικανοί τού είχαν δέσει τα χέρια, προφανώς επειδή έγινε κάποιο deal στο Ντέιτον. Όταν η γενική εισαγγελέας απευθύνθηκε στον Αμερικανό στρατηγό Ουέσλεϊ Κλαρκ, διοικητή των δυνάμεων του ΝΑΤΟ, εκείνος κατηγόρησε με τη σειρά του τον Σιράκ ότι έκανε μια μυστική συμφωνία με τον Κάρατζιτς και τον Μλάντιτς προκειμένου να αποσπάσει την απελευθέρωση των δύο πιλότων. «Κάθε μεγάλη δύναμη έχει τα δικά της χρέη, χώρια τα χρέη που μοιράζονται όλες μαζί», σημειώνει η συγγραφέας. Στη διάρκεια των 11 τελευταίων ετών, έγιναν όλες κι όλες τρεις πραγματικές επιχειρήσεις. Καμιά δεν είχε στόχο τη σύλληψη του φυγάδα, αλλά τον τερματισμό των πολιτικών δραστηριοτήτων του.

Το 2004 οι Σέρβοι συμφώνησαν με τους Γάλλους να παραδώσουν τον άλλοτε ισχυρό άνδρα των Σερβοβοσνίων στη Χάγη. Όταν το έμαθαν οι Αμερικανοί, έστειλαν αμέσως ένα ελικόπτερο να πετάξει πάνω από το κρησφύγετό του. Ο Κάρατζιτς κατάλαβε ότι του είχαν στήσει παγίδα και διέφυγε ξανά. Η ντελ Πόντε απείλησε να τα πει όλα στο Συμβούλιο Ασφαλείας, αλλά το ΝΑΤΟ βρήκε τον τρόπο να τη μεταπείσει...

Να γελοιοποιήσουμε τον τρόμο

Τράπεζες- τοκογλύφοι, επίδοξοι τρομοκράτες και σπάνιοι διανοούμενοι που φεύγουν: μερικές σκέψεις του διευθυντή του «Νουβέλ Ομπζερβατέρ», όπως τις κατέθεσε στη «Λιμπερασιόν».

Ένας νεαρός αναγνώστης ρώτησε τον Ζαν Ντανιέλ αν μπορεί κάποιος να προσδιορίσει τη νεωτερικότητα χωρίς να προσφύγει στη διαχρονικότητα των γενοκτονιών και την αναγκαιότητα μιας ηθικής που να τις καταδικάζει. Κι εκείνος, με τη συμβολή φίλων ειδικών, έδωσε μια μακροσκελή απάντηση. Νεωτερικότητα είναι να αναρωτιέσαι αν ο Μπιλ Γκέιτς με τους υπολογιστές του θα αποδειχθεί τόσο σημαντικός όσο ο Γουτεμβέργιος με την τυπογραφία. Να προσαρμόζεις στη σημερινή πραγματικότητα την περίφημη φράση του Πωλ Βαλερύ: «Εμείς οι άλλοι, οι πολιτισμοί, γνωρίζουμε τώρα ότι είμαστε θνητοί». Να διαπιστώνεις ότι κανείς δεν είχε προβλέψει τη θεμελιώδη διάκριση ανάμεσα στην οικονομία και τη δημοσιονομία, με τη δεύτερη να μην έχει πλέον καμιά σχέση ούτε με τη δημιουργία ούτε με την κατανομή του πλούτου. Να συμπεραίνεις ότι η αποτροπή δεν είναι μονάχα πυρηνική. Χωρίς τις πιστώσεις της Κίνας οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα υπήρχαν πλέον, αλλά χωρίς τη δυνατότητα να επενδύουν στην Αμερική οι Κινέζοι θα εξαφανίζονταν. Κανείς δεν είχε λοιπόν προβλέψει αυτό που αποκαλείται «δημοσιονομοποίηση» της οικονομίας, ένα σύστημα όπου οι τράπεζες δανείζουν με τοκογλυφικούς όρους, και ολόκληρο το σύστημα καταρρέει. Ούτε ο Άνταμ Σμιθ ούτε ο Μαρξ ούτε ο Κέυνς ούτε ο Μίλτον Φρίντμαν ούτε ο Γκαλμπρέιθ είχε προβλέψει ένα τέτοιο σενάριο.

Διαβάζουμε αυτή την εβδομάδα για συλλήψεις επίδοξων τρομοκρατών στη Δανία και τη Γερμανία. Τρομάζουμε και θυμώνουμε. Ίσως θα έπρεπε να γελάσουμε. Ο Ντανιέλ έπεσε πρόσφατα στο κλασικό δοκίμιο του Τόμας ντε Κουίνσεϋ με τίτλο «Η δολοφονία ως μία εκ των καλών τεχνών» (1827). Και συνειδητοποίησε- το είχε σχεδόν ξεχάσειότι μπορεί κανείς να γελοιοποιήσει με πολύ ήρεμο τρόπο τον τρόμο, την ελεγχόμενη βία, την αισθητική του φόνου.

Τον περασμένο μήνα πέθανε στη Μαγιόρκα ο Ντίκος Βυζάντιος, ένας ζωγράφος που ο Γάλλος δημοσιογράφος τον ήξερε καλά, το έργο του του θύμιζε στην αρχή τον Πιερ Σουλάζ, και στη συνέχεια τον Ντε Κίρικο (έκθεση αφιερωμένη στο έργο του εγκαινιάζεται σήμερα στο Μουσείο Μπενάκη). Ύστερα από λίγες μέρες εγκατέλειψε αυτόν τον κόσμο (μα πώς δεν το πήραμε χαμπάρι;) κι ο Μπρούνο Τρεντίν, που έθεσε στην Ιταλία τις βάσεις μιας συνδικαλιστικής επανάστασης. Σ΄ ένα βιβλιαράκι του με τίτλο «Περί φιλίας», ο Μωρίς Μπλανσό γράφει: «Οι χαμένοι δεν μπορούν να μας απαντήσουν παρά με τον χαμό τους. Οι νεκροί που τους επιτρέψαμε να είναι απόντες και που αποκαλύπτουν το λάθος μας, γιατί δεν είμαστε ποτέ αθώοι για τον θάνατό τους. Είναι πάνω μας αισθητή η βεβαιότητα πως είμαστε ένοχοι επειδή δεν τους συγκρατήσαμε και δεν τους συνοδεύσαμε μέχρι το τέλος». Για τον Παβαρότι, πάλι, δεν μπορούμε να πούμε το ίδιο.

Η ανία κάνει καλό στην υγεία

Ο πρόεδρος Μπους δήλωσε πρόσφατα πως η μεγαλύτερη φιλοδοξία του μετά το τέλος της θητείας του είναι η απεριόριστη ανία. Γελάσαμε. Τον χλευάσαμε. Ίσως όμως να πρέπει να το ξανασκεφτούμε.

O Γάλλος ψυχίατρος Πατρίκ Λεμουάν, που ειδικεύεται στην κατάθλιψη και στις διαταραχές του ύπνου, διακρίνει δύο είδη ανίας. Η μία είναι η παθολογική, που αποτελεί ένα οδυνηρό σύμπτωμα πολλών ψυχιατρικών ασθενειών και είναι σαφώς αντιπαραγωγική. Η άλλη είναι η φυσιολογική, που είναι ευπρόσδεκτη και απαραίτητη. Για να αναπτύξουμε την προσωπικότητά μας, για να δούμε κατά πρόσωπο τον εαυτό μας και να τον γνωρίσουμε καλύτερα, έχουμε ανάγκη από περιόδους απραξίας. Χωρίς ανία δεν υπάρχει δημιουργία, ούτε σε πολιτικό ούτε σε καλλιτεχνικό ή επιστημονικό επίπεδο. Χωρίς ανία, δεν καλλιεργείται ούτε η φαντασία ούτε η ανεξαρτησία. Να ένας λόγος για τον οποίο η Εκκλησία πάντα την πολέμησε. Και φτάσαμε σήμερα στον Ηomo freneticus, που τρώει φαστ-φουντ και αναζητεί ταίρι στο speed dating.

Δεν ήταν πάντα έτσι. Τον 4ο αιώνα, ο Ψευδοαριστοτέλης έλεγε ότι «περιττοί μεν εισί πάντες οι μελαγχολικοί, ου δια νόσον, αλλά δια φύσιν» (Όλοι οι μελαγχολικοί είναι πλάσματα ξεχωριστά, κι αυτό όχι από αρρώστια αλλά από τη φύση τους). Κατά την Αναγέννηση, οι μελαγχολικοί ταυτίζονταν με τους πνευματικά ανώτερους ανθρώπους: ένας υπερδραστήριος άνθρωπος σπανίως ήταν διάνοια. Ο Λουδοβίκος ΙΑ΄, που έπληττε πολύ, κατάφερε να νικήσει τον Κάρολο τον Ισχυρό, έναν άνθρωπο που έβρισκε ικανοποίηση μονάχα στη δράση και στον πόλεμο. Η δυσφήμηση της ανίας άρχισε όταν ο προτεσταντισμός και το αγγλοσαξονικό μοντέλο απέκτησαν τον έλεγχο του κόσμου. Ο Λεμουάν πιστεύει ότι έπαιξε ρόλο και η σύνδεση της ανίας με τον αυνανισμό. Όταν βαριέσαι, έχεις μεγαλύτερες πιθανότητες να αρχίσεις να χαϊδεύεσαι. Αλλά ούτε το ένα ούτε το άλλο έκαναν ποτέ κακό. Αντιθέτως: λέγεται ότι ο Αϊνστάιν βαριόταν πολύ όταν ήταν μικρός. Δεν ξέρουμε πόσο συχνά αυνανιζόταν.

Η ανία υπάρχει από τότε που υπάρχει πολιτισμός, λέει ο Γάλλος ψυχίατρος σε συνέντευξή του στη Λιμπερασιόν με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου του «Ανία, τι ευτυχία!» (εκδ. Αrmand Colin). Σε λαούς κτηνοτρόφων, όπως οι Μασάι στην Αφρική, δεν συναντάται η ανία. Τα τελευταία χρόνια πάντως, με την άνοδο και του ανατολίτικου μοντέλου, παρακολουθούμε μια σταδιακή αποκατάσταση της ανίας. Ας χαλαρώσουν λοιπόν οι γονείς, που τραβάνε τα παιδιά τους από το ποδόσφαιρο στο χορό κι από τα αγγλικά στην πισίνα! Ας μην ανησυχούν όταν τα ακούνε να παραπονούνται ότι βαριούνται και δεν έχουν τι να κάνουν. Όπως έλεγε κι ο συγγραφέας Πωλ Μπουρζέ, «ο μοντέρνος άνθρωπος είναι ένα ζώο που πλήττει». Αν του στερήσουμε αυτό το δικαίωμα, παρεμβαίνουμε αρνητικά στην ανάπτυξή του.

Σκοτώνοντας εφημερίδες

Ένα άρθρο με τίτλο «Σκοτώνω εφημερίδες» δεν μπορεί παρά να έχει ενδιαφέρον. Πόσο μάλλον όταν το υπογράφει ένας άνθρωπος που αγαπά τις εφημερίδες και έχει μακρά εμπειρία σε αυτές.

Στις αρχές αυτού του καλοκαιριού, ο Λου Γιούρνεκ πραγματοποίησε ένα ταξίδι στην Ελλάδα με αφορμή ένα βιβλίο που ετοιμάζει. Μια μέρα πήγε να ψαρέψει πέστροφες στην Ήπειρο. Του άρεσαν πολλά πράγματα: το τοπίο, οι πόλεις, η απουσία Αμερικανών τουριστών (προφανώς δεν επισκέφθηκε τη Δωδώνη). Μάλλον έπιασε κι αρκετές πέστροφες. Υπήρξε όμως και κάτι που τον εντυπωσίασε: η έλλειψη πληροφοριών για την περιοχή. Όταν γύρισε λοιπόν στη Βοστώνη, έκατσε κι έφτιαξε μια ιστοσελίδα που δίνει πληροφορίες για το πού μπορεί κανείς να μείνει, να φάει και να ψαρέψει στην Ήπειρο. Την ονόμασε Εpirusfishing. com, την εμπλούτισε με κείμενα, φωτογραφίες και links με άλλες ιστοσελίδες, περνούσε καλά. Ώσπου μια μέρα ένας φίλος του του μίλησε για το διαφημιστικό πρόγραμμα του Google.

Ο Γιούρνεκ έχει δουλέψει σε αρκετές αμερικανικές εφημερίδες, ενώ έχει εκπονήσει και μια πολύ ενδιαφέρουσα μελέτη όπου συγκρίνει τις μεθόδους των ιστορικών με την πρακτική των δημοσιογράφων. Σήμερα είναι διευθυντής του Τμήματος Δημοσιογραφίας στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης. Η επαφή του με το πρόγραμμα του Google τον έκανε να καταλάβει την τεράστια αλλαγή που έχει επιφέρει το Ιnternet στα «συμβατικά» μέσα ενημέρωσης όλου του κόσμου. Όπως γράφει σε ένα άρθρο του που δημοσιεύτηκε στην Μπόστον Γκλόουμπ (και αναδημοσιεύτηκε χθες από τη Χέραλντ Τρίμπιουν), οι μεγάλες εταιρείες χάνουν τον έλεγχο επειδή δεν μπορούν να ελέγξουν πλέον τα μέσα παραγωγής. Οποιοσδήποτε θέλει μπορεί να κερδίσει χρήματα εντάσσοντας, με τη βοήθεια του Google, διαφημίσεις στην προσωπική του ιστοσελίδα- τις οποίες διαφημίσεις «κλέβει» από τις εφημερίδες. Το έκανε ο ίδιος, και μέσα σε μια εβδομάδα κέρδισε 1,05 δολάρια. Την επόμενη εβδομάδα το κέρδος του μπορεί να διπλασιαστεί. Κι αν ο αριθμός είναι σχετικά μικρός σε σχέση με τα 46 δισεκατομμύρια δολάρια που εισέπραξαν πέρυσι οι αμερικανικές εφημερίδες από τις διαφημίσεις, θα πρέπει να σκεφτεί κανείς ότι ιστοσελίδες έχουν εκατομμύρια άνθρωποι, που συνεχώς αυξάνονται.

Υπάρχουν βέβαια ορισμένα ηθικά διλήμματα. Πώς ένας άνθρωπος που πιστεύει ότι η συγκέντρωση και ανάλυση των ειδήσεων αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο μιας υγιούς δημοκρατίας, δέχεται να στερεί από τις εφημερίδες ένα βασικό τους έσοδο; Τι προηγείται στην κατασκευή μιας ιστοσελίδας, το ενδιαφέρον για τον χρήστη ή η αξιοποίηση των αλγορίθμων του Google για την προσέλκυση όσο το δυνατόν μεγαλύτερης διαφήμισης; Είναι δίκαιο να αποκομίζει τόσα κέρδη από τις ειδήσεις μια εταιρεία που δεν ξοδεύει ούτε ένα ευρώ για τη συγκέντρωσή τους; Βασανιστικά ερωτήματα, στα οποία μπορεί κανείς να αναζητήσει διάφορες απαντήσεις - την ώρα που σκοτώνει εφημερίδες.

Οι «συνήθεις ύποπτοι» ετοιμάζονται

Αυτές οι μέρες είναι κρίσιμες. Αν ο Μπους και ο Τσέινι ετοιμάζουν πράγματι κάτι στο Ιράν, θα αρχίσουν να εμφανίζονται κατευθυνόμενα ρεπορτάζ στη Γουόλ Στριτ Τζέρναλ και το Fox. Όπως ακριβώς πριν από πέντε χρόνια, για το Ιράκ.

«Το ιρακινό καθεστώς βελτιώνει με ταχείς ρυθμούς τις δυνατότητές του στους τομείς των χημικών και βιολογικών ουσιών, ενώ συνεχίζει και το πυρηνικό πρόγραμμα που ξεκίνησε πριν από πολλά χρόνια. Αυτά τα όπλα δεν αποσκοπούν στην υπεράσπιση του Ιράκ, αλλά στην πρόκληση θανάτων σε μαζική κλίμακα». Αυτά δήλωνε ο αντιπρόεδρος Τσέινι στις 26 Αυγούστου 2002, μιλώντας σε μια οργάνωση Βετεράνων. Λίγες ημέρες αργότερα, ξεκινούσε ο πόλεμος προπαγάνδας που θα οδηγούσε στον πόλεμο κατά του Ιράκ.

Πέντε ακριβώς χρόνια αργότερα, στις 28 Αυγούστου 2007, ο πρόεδρος Μπους μίλησε σε μια άλλη οργάνωση Βετεράνων και χαρακτήρισε το Ιράν «τον μεγαλύτερο υποστηρικτή της τρομοκρατίας στον κόσμο». Η τεχνολογία που αναπτύσσει η χώρα αυτή- συνέχισε- μπορεί να οδηγήσει σε πυρηνικά όπλα και να απειλήσει μια περιοχή που υποφέρει ήδη από αστάθεια και βία. «Αλλά οι Ηνωμένες Πολιτείες θα αντιμετωπίσουν αυτόν τον κίνδυνο πριν να είναι πολύ αργά». Την ίδια ώρα, άρχισαν να ανεβάζουν τους τόνους και οι Ιρανοί. Και την περασμένη Κυριακή δημοσιεύτηκε ένα άρθρο στους Σάντεϊ Τάιμς, σύμφωνα με το οποίο το Πεντάγωνο έχει εκπονήσει σχέδιο εξουδετέρωσης των ιρανικών ενόπλων δυνάμεων μέσα σε τρεις μόλις ημέρες.

Και μετά; Έχει σκεφτεί η αμερικανική ηγεσία τις επιπτώσεις μιας τέτοιας επιχείρησης, την επόμενη μέρα- ή θα τα αφήσει όλα στην τύχη όπως έγινε με το Ιράκ; Οι ομοιότητες με το φθινόπωρο του 2002 είναι εξόχως ανησυχητικές. Ο Μπάρνετ Ρούμπιν, ένας ειδικός για το Αφγανιστάν που διδάσκει στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, δημοσίευσε πριν από λίγες μέρες στο μπλογκ του (icga. blogspot. com) το περιεχόμενο της συνομιλίας μ΄ ένα φίλο του που έχει σχέσεις με ένα νεοσυντηρητικό ίδρυμα στην Ουάσιγκτον. Σύμφωνα με αυτόν, το συγκεκριμένο ίδρυμα έχει «οδηγίες» από το Γραφείο του αντιπροέδρου να ξεκινήσει μια εκστρατεία προπαγάνδισης του πολέμου κατά του Ιράν από την επομένη της Ημέρας των Εργαζομένων (δηλαδή από σήμερα). Η εκστρατεία αυτή θα γίνει σε συντονισμό με το Αmerican Εnterprise Ιnstitute, τη Γουόλ Στριτ Τζέρναλ, το κανάλι Fox, τη Γουίκλι Στάνταρντ και τους άλλους «συνήθεις υπόπτους». Ο στόχος είναι να πειστεί η κοινή γνώμη ότι ένας τέτοιος πόλεμος είναι αναγκαίος. Όπως είναι φυσικό, ο αντιπρόεδρος και οι νεοσυντηρητικοί δεν περιμένουν να υποστηριχθεί ο πόλεμος από την πλειοψηφία των Αμερικανών- ένα ποσοστό 35% με 40% τούς είναι αρκετό.

Έχουν κάποια βάση αυτές οι πληροφορίες; Είναι δυνατόν η αμερικανική κυβέρνηση να μη διδάχθηκε τίποτα από την τραγωδία του Ιράκ; Ίσως να λάβουμε απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα τις επόμενες ημέρες. Αφού κλάψει ο Μπους στον ώμο του Θεού.

Επειδή τους πλήρωσε η Gazprom

Είκοσι ένας δημοσιογράφοι νεκροί. Πάνω από 300 αγωγές εναντίον όσων τολμούν να επικρίνουν το καθεστώς. Και ένα σχέδιο νόμου που θα περιορίσει ακόμη περισσότερο τα δικαιώματα των δημοσιογράφων. Ο απολογισμός μιας τραγικής πουτινικής εξαετίας.

Το 1997, όταν εργαζόταν ως στρατιωτικός ανταποκριτής, κινηματογράφησε ένα ρωσικό πολεμικό πλοίο να ρίχνει πυρηνικά απόβλητα στη Θάλασσα της Ιαπωνίας. Για την αποκάλυψη αυτή κρίθηκε ένοχος προδοσίας και καταδικάστηκε σε τρία χρόνια φυλάκιση, συμπεριλαμβανομένου ενός εξαμήνου σε στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας. Εκείνος όμως δεν το έβαλε κάτω. Όταν αποφυλακίστηκε, βάλθηκε να ψάχνει την ιστορία των αγωγών. Τον ενοχλούσε η σκέψη ότι ο αγωγός Νorth Stream, για παράδειγμα, μπορεί να ανακουφίσει τους Γερμανούς αλλά δεν θα κάνει καμιά διαφορά στην καθημερινή ζωή των Ρώσων. Τον ενοχλούσε και το τεράστιο κόστος αυτών των προγραμμάτων: η κατασκευή του συγκεκριμένου αγωγού, που θα περάσει από τη Βαλτική, επρόκειτο να κοστίσει δύο δισεκατομμύρια και τελικά θα κοστίσει έξι. Πήγε και βρήκε λοιπόν συναδέλφους του από τις πόλεις από τις οποίες θα περάσει ο αγωγός. «Γιατί δεν γράφετε αυτά που είδα;» τους ρώτησε. Η απάντηση ήταν αφοπλιστική: «Επειδή μας πλήρωσε η Gazprom».

Ο Γκριγκόρι Πάσκο είναι άνθρωπος με πείσμα. Ξέρει ότι με αυτά που κάνει κινδυνεύει ανά πάσα στιγμή να έχει την τύχη της Άνα Πολιτκόφσκαγια και των άλλων δημοσιογράφων που έπεσαν θύματα του καθήκοντος στην πουτινική «δημοκρατία», αλλά επιμένει. Χάρις στον θόρυβο που προκάλεσαν οι δικές του αποκαλύψεις, άλλωστε, η Ρωσία σταμάτησε ύστερα από τριάντα χρόνια να ρίχνει πυρηνικά απόβλητα στον ωκεανό. Έχει επίγνωση ότι στη χώρα του δεν μένουν παρά ελάχιστα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης: ο ραδιοφωνικός σταθμός Εcho Μoskwy, η εφημερίδα Νowaja Gazeta. Γνωρίζει τις δημοσκοπήσεις που δίνουν στον πρόεδρο δημοτικότητα της τάξεως του 80%, αλλά δεν τις πιστεύει. Ούτε συμφωνεί με την άποψη ότι οι Ρώσοι δεν ενδιαφέρονται για τη δημοκρατία. Όταν δεν ξέρεις τι είναι δημοκρατία- λέει σε συνέντευξή του στην εφημερίδα Μπερλίνερ Τσάιτουνγκ - δεν μπορείς να αποφασίσεις αν τη θέλεις ή όχι. Πρώτα πρέπει να σου δοθεί η ευκαιρία να τη δοκιμάσεις. Σήμερα, οι Ρώσοι ενημερώνονται αποκλειστικά από κρατικά δίκτυα όπως το Κανάλι Ένα ή το ΝΤW. Ο Πούτιν είναι ένα προϊόν της τηλεόρασης, όλη μέρα τον δείχνουν να κάνει σκι ή πολεμικές τέχνες. Γι΄ αυτό είναι τόσο δημοφιλής. Όσο για το Ιnternet, οι χρήστες στη Ρωσία είναι λιγότεροι από 25 εκατομμύρια. Και η κυβέρνηση ετοιμάζεται να το περιορίσει κι αυτό.

Αν ο Στάλιν και ο Μπρέζνιεφ είχαν μια ιδεολογία, λέει ο Πάσκο, η σημερινή κυβέρνηση θέλει μόνο να βγάλει χρήματα. Μα εδώ ο ρώσος συνάδελφος αδικεί τον εαυτό του, ο Πούτιν δεν είναι Γιέλτσιν, οι φιλοδοξίες του είναι πολύ μεγαλύτερες.