Ηotel La Louisiane, δωμάτιο 58

Τσουνάμι, σεισμοί, κυκλώνες, φωτιές, τρομοκρατία: ήταν μια σκληρή χρονιά. Σύμφωνα με τον διευθυντή του Νουβέλ Ομπζερβατέρ, τον Ζαν Ντανιέλ, το 2005 θα μπορούσε να χαρακτηριστεί έτος του ρατσισμού. Δεν είναι μόνο οι εικόνες των μαύρων που πνίγηκαν εγκαταλελειμμένοι στη Νέα Ορλεάνη, δεν είναι μόνο οι εκρήξεις βίας εναντίον των ξένων στο Σίδνεϋ ή οι επιθέσεις των σκίνχεντ στην Αγία Πετρούπολη: είναι κι εκείνη η δημοσκόπηση της Μοντ που δείχνει ότι ένας στους τέσσερις Γάλλους συμφωνεί με τις ιδέες του Λεπέν για την ασφάλεια, τη μετανάστευση και τις παραδοσιακές αξίες.

H χρονιά που φεύγει χαρακτηρίζεται ακόμη από την υποχώρηση των ελευθεριών στις ανεπτυγμένες χώρες: οι αποκαλύψεις για τις παρακολουθήσεις τηλεφώνων στις Ηνωμένες Πολιτείες, το ψήφισμα του Ευρωκοινοβουλίου για την αποθήκευση προσωπικών δεδομένων, οι όλο και πιο αυστηροί αντιτρομοκρατικοί νόμοι, οι παράνομες μεταφορές, φυλακίσεις και βασανισμοί υπόπτων, δείχνουν ότι ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας, εντός και εκτός εισαγωγικών, έχει πολύ μεγάλο κόστος, δυσβάσταχτο, σχεδόν αφόρητο.

Ίσως λοιπόν να είναι σκόπιμο να αποχαιρετήσουμε το 2005 με μια υπόκλιση σε έναν ελεύθερο άνθρωπο. Ο Αλμπέρ Κοσρύ γεννήθηκε το 1913 στο Κάιρο και από τα δέκα του χρόνια άρχισε να γράφει. Το πάθος του για τον Μπαλζάκ ήταν τόσο μεγάλο, ώστε όταν αποβιβάστηκε το 1930 στο Μονπαρνάς γνώριζε την περιοχή απ' έξω. Τον επόμενο χρόνο κυκλοφόρησε στα αραβικά και τα γαλλικά το βιβλίο του «Οι ξεχασμένοι του Θεού». Όπως είπε ο Χένρυ Μίλερ, που ανέλαβε την έκδοση του βιβλίου στην Αμερική, «κανείς εν ζωή συγγραφέας δεν έχει περιγράψει με πιο καυστικό και πιο αδυσώπητο τρόπο τη ζωή εκείνων που αποτελούν το τεράστιο καταποντισμένο πλήθος...».

Στη διάρκεια του πολέμου, ο Κοσρύ έκανε τον φροντιστή σε ένα πλοίο που πραγματοποιούσε δρομολόγια μεταξύ Πορτ Σάιντ και Νέας Υόρκης. Εκεί έγραψε και το πρώτο του μυθιστόρημα, το «Σπίτι του Βέβαιου Θανάτου». Επιστρέφοντας στο Παρίσι, εγκαταστάθηκε σ' ένα ξενοδοχείο του Σαιν-Ζερμαίν-ντε-Πρε. Εκεί μένει ακόμα, στο δωμάτιο 58 του ξενοδοχείου La Louisiane. «Αν είμαι ακόμα ζωντανός», είπε πρόσφατα στο περιοδικό Λ'Εξπρές, «είναι επειδή δεν παντρεύτηκα ποτέ, δεν απέκτησα ποτέ παιδιά, θυρωρό, αυτοκίνητο ή λογαριασμό του ηλεκτρικού. Το να ζω μου είναι αρκετό». Ο άνθρωπος αυτός, που έκανε παρέα με τον Αλμπέρ Καμύ και τον Λώρενς Ντάρελ και ζούσε από τις δωρεές των γκαλερίστ, είχε επιτέλους την τύχη να δει να εκδίδεται το σύνολο του έργου του («Άπαντα», εκδ. Joelle Losfeld). H ευχή που δίνει στα 92 του χρόνια είναι ανατρεπτική: «Αυτό που θα ήθελα είναι, όσοι με διαβάσουν, να μην πάνε την άλλη μέρα στη δουλειά».

H χαμένη αίγλη της Eυρώπης

Ο Κάρολος Δαρβίνος αντεπιτίθεται. Ο Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ θα βρίσκεται στο προσκήνιο όλο τον επόμενο χρόνο, 250ή επέτειο από τη γέννησή του. Ένας Βρετανός επιστήμονας και ένας Αυστριακός μουσικός ξαναδίνουν στην Ευρώπη τη χαμένη αίγλη της.

Από τα τρία μεγάλα κοσμικά δόγματα που γεννήθηκαν τον 19ο αιώνα, γράφει στο κύριο άρθρο του ο Εκόνομιστ, ο μαρξισμός έπεσε θύμα της καταστροφικής εφαρμογής του και πέθανε απότομα όσο και επώδυνα. Ο φροϋδισμός πνέει κι αυτός τα λοίσθια, αν και με πιο ειρηνικό τρόπο. Ο δαρβινισμός, αντίθετα, φαίνεται να δυναμώνει όλο και περισσότερο. Αφού οι «κοινωνικοί δαρβινιστές» τον καταδίκασαν σε μια εκατοντάχρονη στασιμότητα, ταυτίζοντάς τον με την επιβίωση των ισχυρών και την εγκατάλειψη των αδυνάτων, νέες θεωρίες τον τοποθετούν επιτέλους στο σωστό πλαίσιο. Το κοινό σημείο αυτών των θεωριών είναι ότι δεν βασίζονται στον ατομικό ανταγωνισμό, μία ιδέα που υποστήριξε μεταξύ των άλλων ο Χέρμπερτ Σπένσερ, αλλά στην κοινωνική αλληλεπίδραση. Είναι αλήθεια ότι οι άνθρωποι συχνά συγκρούονται, και οι συγκρούσεις αυτές καταλήγουν σε αιματοχυσία. Άλλο τόσο αλήθεια, όμως, είναι ότι συνεργάζονται. Το «φυσικό» περιβάλλον στο οποίο εξελίσσεται η ανθρωπότητα δεν είναι η ζούγκλα ή η σαβάνα, αλλά η κοινωνία.

«Θα ζητήσω από τον Μότσαρτ να με συγχωρήσει που η μουσική του δεν με οδήγησε σε λαμπρά κατορθώματα, αλλά με έκανε έναν γελωτοποιό που έχασε εξαιτίας του το λίγο μυαλό που είχε, που περνά τον πιο διαυγή χρόνο του μουρμουρώντας σε μια γαλήνια μελαγχολία πράγματα που δεν καταλαβαίνει, και που περιπλανιέται σαν φάντασμα, μέρα-νύχτα, γύρω από ένα μυστήριο στο οποίο δεν μπορεί να διεισδύσει». Αυτά έλεγε ο Κίρκεγκορ για τον συνθέτη στον οποίο είναι αφιερωμένο το έτος που ξημερώνει. Ο Νουβέλ Ομπζερβατέρ, το Λ'Εξπρές, το Σπήγκελ, άφησαν προς στιγμήν κατά μέρος τη μιζέρια, απέστρεψαν το βλέμμα από τους αποτυχημένους πολιτικούς και τους διεφθαρμένους επιχειρηματίες και αφιέρωσαν τα εξώφυλλά τους στον αθάνατο καλλιτέχνη. Στο Ιράν απαγόρευσαν τον Μότσαρτ, μαζί με όλα τα συναφή δυτικά προϊόντα. Καιρός να τιμήσουμε τη μνήμη του στην Ευρώπη.

Αυτή είναι η εκδίκηση της γηραιάς ηπείρου. Απέναντι στους αφελείς που πιστεύουν ότι ο κόσμος μας είναι φτιαγμένος από έναν έξυπνο νου και ένα επιδέξιο χέρι, αντιτάσσει τον επιστήμονα που παρουσίασε τη θεωρία της εξέλιξης και της φυσικής επιλογής. Απέναντι στους φανατικούς που θέλουν τους άνδρες ναρκωμένους και τις γυναίκες υποταγμένες, αντιπαραθέτει τον μουσικό που έγραφε το 1789 στη γυναίκα του: «Την 1η Ιουνίου θα κοιμηθώ στην Πράγα, όπως και την 3η. Την 4η; Δίπλα στην αγαπημένη μου γυναικούλα! Ετοίμασε καλά την αγαπημένη και πανέμορφη μικρή φωλιά, γιατί ο ανθρωπάκος μου την αξίζει πραγματικά, συμπεριφέρθηκε πολύ καλά και δεν επιθυμεί τίποτα άλλο παρά να κατακτήσει τον υπέροχο κώλο σου». Είμαστε Ευρωπαίοι, ναι, και είμαστε υπερήφανοι γι' αυτό.

Ούτε βάρβαρος ούτε τραπεζίτης

Απόφοιτος της ανώτατης σχολής τηλεπικοινωνιών, ο Μπενζαμέν Αμπτάν είναι σήμερα πρόεδρος της Ένωσης Εβραίων Φοιτητών της Γαλλίας. Όπως γράφει όμως στη Μοντ, κατά βάθος είναι ένας βρωμοεβραίος, ίδιος με τους βρωμοξένους που τα 'σπασαν τις προάλλες στα banlieues.

Άκουσα πολλά για σένα τις τελευταίες εβδομάδες. Είσαι ένας βάρβαρος που του αρέσει να καίει τα αυτοκίνητα των γειτόνων του. Περνάς την ημέρα σου καπνίζοντας, και κυρίως πουλώντας, σκατά. Είσαι ανίκανος να σπουδάσεις. Άλλοι λένε πως μισείς τη Γαλλία και πρέπει να σε αντιμετωπίσουν με τη βία, όπως τους αγρίους. Υπάρχουν βέβαια κι εκείνοι που λένε πως πρέπει να μοιραστούν μαζί σου τα προβλήματά σου. Άκουσα ακόμη πως δεν έχουμε κανένα κοινό σημείο. Δεν έχουμε την ίδια κουλτούρα, τις ίδιες ανησυχίες, ούτε τα ίδια όνειρα. Μου το είπαν τόσο πολλές φορές, που κόντεψα να το πιστέψω.

Αν όμως αρνηθώ προς στιγμήν αυτή την «έτοιμη σκέψη», συνειδητοποιώ ότι στην πραγματικότητα μας ενώνουν πολλά πράγματα. Μας χαρακτηρίζει η ίδια μανία για ζωή. Εσύ κι εγώ παθιαστήκαμε το 1998 με την Εθνική Γαλλίας. Εσύ κι εγώ πάθαμε σοκ βλέποντας το 2002 τον Λεπέν στο δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών. Εσύ κι εγώ δεν ξέρουμε τι μας ετοιμάζει το μέλλον. Και φοβόμαστε την ανεργία. Οι γονείς σου και οι γονείς μου δεν γεννήθηκαν στη Γαλλία. Βρήκαν όμως μια θέση σε μια καινούργια χώρα. Στο αξιοθρήνητο σενάριο που μας παρουσίασαν τις τελευταίες εβδομάδες τα μέσα ενημέρωσης, δεν μας επετράπη να διαλέξουμε τη δική μας θέση. Το μόνο που είδαμε ήταν ο πολλαπλασιασμός των προκαταλήψεων. Εσύ έπαιζες τον ρόλο του κακού, εγώ του πρώτου μαθητή. Εσύ φοράς μια φόρμα Λακόστ, εγώ ένα τζιν Ντήζελ. Εσύ ζεις στη βάση ενός άθλιου πύργου, εγώ στη βάση του πύργου του Άιφελ. Εσύ πουλάς ναρκωτικά, εγώ διευθύνω τράπεζες. Εσύ είσαι οπαδός της τζιχάντ, εγώ ελέγχω τον κόσμο. Κατά βάθος, εσύ πρέπει να γυρίσεις στη χώρα σου κι εγώ στο Ισραήλ. Ένα είναι βέβαιο: δεν είσαι παρά ένας βρωμοξένος, κι εγώ δεν είμαι παρά ένας βρωμοεβραίος.

Αν είναι προφανές πως δεν μπορείς να δεχθείς μια τέτοια κατανομή των ρόλων, μάθε πως ούτε κι εγώ είμαι διατεθειμένος να το κάνω. Οι τοίχοι αυτής της τάξης με τρομάζουν όσο κι εσένα, και δεν βλέπω γιατί να μην μπορώ να τους ξανασχεδιάσω μαζί σου. Αφού λοιπόν κι εσύ κι εγώ θέλουμε να πολεμήσουμε αυτούς που μας θέλουν αντιμέτωπους, ας ενώσουμε τις δυνάμεις μας για να δώσουμε το παράδειγμα. Εναπόκειται σ' εμάς να αγωνιστούμε κατά του ρατσισμού και του αντισημιτισμού, κατά των φυλετικών και κοινωνικών διακρίσεων. Σε στιγμές κρίσης, η νεολαία μπορεί να γίνει μια δύναμη πρότασης και φαντασίας, στην υπηρεσία ολόκληρης της κοινωνίας.

Καλύτερα από τους ανθρώπους

Η Ιαπωνία έχει μερικά από τα προβλήματα που έχει και η Ευρώπη: ο πληθυσμός της γερνάει, οι ηλικιωμένοι έχουν όλο και λιγότερους νέους για να τους στηρίζουν, κάποιος πρέπει επειγόντως να καλύψει το κενό. Μετανάστες; Οχι: ρομπότ!

Η Μαρί είναι μια από τις 350.000 ειδικευμένες νοσοκόμες των Φιλιππίνων. Είναι καλή, έξυπνη, ευγενική και, φυσικά, φτηνή. Επειδή όμως δεν μπορεί να βρει δουλειά στη χώρα της, κατέφυγε στην Ιαπωνία. Δεν μιλάει τη γλώσσα καλά, καθώς όμως είναι τόσο ικανή τα κουτσοκαταφέρνει. Ενα μεγάλο πρόβλημα έχει, το οποίο δεν θα μπορέσει να ξεπεράσει ποτέ: έχει σάρκα και οστά. Και οι Ιάπωνες πιστεύουν ότι τα προβλήματά τους δεν πρόκειται να τα λύσουν οι ξένοι, με τους οποίους έτσι κι αλλοιώς δεν τα πηγαίνουν πολύ καλά, αλλά τα ανθρωπόμορφα ρομπότ. Αυτά θα φροντίζουν τους αρρώστους, θα μαζεύουν τα σκουπίδια και θα δίνουν οδηγίες στους δρόμους.

Δύο είναι οι οι βασικότεροι λόγοι για τους οποίους οι Ιάπωνες αγαπούν τόσο τα ρομπότ, γράφει ο Εκόνομιστ. Ο ένας είναι θρησκευτικός. Ο σιντοϊσμός, εμπλουτισμένος με τον ανιμισμό, δεν κάνει διάκριση ανάμεσα στα άψυχα πράγματα και τα οργανικά όντα. Οταν η Honda άρχισε να σημειώνει προόδους με το ρομποτικό της πρόγραμμα, ζήτησε να μάθει από το Βατικανό κατά πόσον η Δύση θα είχε αντίρρηση να δημιουργηθούν ρομπότ με ανθρώπινο πρόσωπο. Ο δεύτερος λόγος έχει να κάνει με τη λαϊκή παράδοση. Το πρώτο ρομπότ που εμφανίστηκε σε ιαπωνικά καρτούν, το 1951, λεγόταν Τετσουάν Ατόμου, δηλαδή «ατομική καρδιά». Κι αυτό πριν καλά-καλά συμπληρωθούν δέκα χρόνια από τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι! Στις ταινίες που γυρίστηκαν τις επόμενες δεκαετίες, τα ρομπότ συνεργάζονταν πάντα αρμονικά με τους ανθρώπους. Σε μια από τις τελευταίες, τον «Χινόκιο», ένα μοναχικό παιδί στέλνει στη θέση του ένα ρομπότ στο σχολείο και χρησιμοποιεί τεχνολογία εικονικής πραγματικότητας για να επικοινωνεί με τους συμμαθητές του.

Να λοιπόν ένας ακόμη λόγος που οι Ιάπωνες βρίσκονται τόσο μπροστά σε αυτόν τον τομέα: η φυσική αναστολή τους με τους ανθρώπους. Οπως λέει ο Καλ ΜακΝτόρμαν, ένας ερευνητής από το Πανεπιστήμιο της Οζάκα, «οι Ιάπωνες σκέπτονται πάντα πώς αισθάνεται ο άλλος άνθρωπος και πώς θα τον επηρεάσουν αυτά που θα του πουν». Ενα πείραμα που έκανε ο ΜακΝτόρμαν έδειξε ότι δύο Ιάπωνες κοιτάζονται στα μάτια όταν μιλούν μόνο στο 30% των περιπτώσεων. Το ποσοστό αυτό αυξήθηκε εντυπωσιακά, όμως, όταν ο ένας από τους δύο «συνομιλητές» ήταν ο ReplieeQ1, ένα ρομπότ με το πρόσωπο ενός διάσημου τηλεπαρουσιαστή.

Ισως λοιπόν η Ιαπωνία δείξει το δρόμο και για την επίλυση της κρίσης που διέρχεται η οικογένεια: ένας σύντροφος-ρομπότ είναι βολικός, πρόθυμος, πρόσχαρος, εξυπηρετικός. Σύντομα θα μπορεί ασφαλώς να είναι και τρυφερός.

Aριστερά του κέντρου

H κάλυψη της προετοιμασίας του πολέμου στο Ιράκ αποτέλεσε για πολλούς την επιβεβαίωση ότι τα αμερικανικά μέσα ενημέρωσης είναι προκατειλημμένα, κατευθυνόμενα, ανέντιμα, με λίγα λόγια όργανα της κυβέρνησης και φορείς της προπαγάνδας της. Το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας (UCLA) αποφάσισε έτσι να ερευνήσει τον βαθμό προκατάληψης του κάθε μέσου και να τα βαθμολογήσει αναλόγως. Τα αποτελέσματα, που δημοσιεύονται στο τελευταίο τεύχος της Τριμηνιαίας Επιθεώρησης Οικονομικών, δείχνουν ότι η προκατάληψη είναι υπαρκτή - αλλά προς κατεύθυνση διαφορετική από αυτή που αναμενόταν.

Πρότυπο της έρευνας ήταν μια μέθοδος που χρησιμοποιεί η οργάνωση «Αμερικανοί για Δημοκρατική Δράση» για να βαθμολογεί τους βουλευτές και γερουσιαστές. Ζητήθηκε καταρχήν από 21 φοιτητές να μετρήσουν πόσες φορές αναφέρθηκαν την τελευταία δεκαετία τα μεγάλα μέσα ενημέρωσης σε ιδρύματα και οργανώσεις που πρόσκεινται είτε στην Αριστερά (όπως η Εθνική Ένωση για την Ενίσχυση των Εγχρώμων) είτε στη Δεξιά (όπως το Heritage Foundation). Στη συνέχεια έγινε η ίδια άσκηση με τις ομιλίες των βουλευτών, οι οποίοι έχουν ήδη βαθμολογηθεί σε μια κλίμακα από το 100 (πιο φιλελεύθερος) μέχρι το 0 (πιο συντηρητικός). Από τη σύγκριση αυτή προέκυψε ότι η πιο φιλελεύθερη «γωνιά» των αμερικανικών μέσων ενημέρωσης είναι οι ειδησεογραφικές σελίδες της αφόρητα συντηρητικής (σε ό,τι αφορά το κύριο άρθρο της) «Γουώλ Στρητ Τζέρναλ»! Στη δεύτερη θέση έρχονται οι βραδινές ειδήσεις του CBS, στην τρίτη οι «Νιου Γιορκ Τάιμς» και στην τέταρτη οι «Λος Άντζελες Τάιμς».

Από τα 20 μέσα ενημέρωσης που εξετάστηκαν, τα 18 βρέθηκαν να κινούνται αριστερά του Κέντρου. Στα δεξιά τοποθετούνται μόνο οι «Ουάσινγκτον Τάιμς» και η εκπομπή του Μπριτ Χιουμ στο κανάλι Fox. H πιο κεντρώα εκπομπή είναι αυτή που παρουσιάζει ο Τζιμ Λέρερ στο PBS, με την εκπομπή του Άαρον Μπράουν στο CNN και το Good Morning America στο ABC να έρχονται στη δεύτερη και τρίτη θέση. H αξιοπιστία της έρευνας του UCLA επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι οι συντονιστές των debates για τις περυσινές προεδρικές εκλογές προήλθαν από τις τρεις παραπάνω εκπομπές: αν οι συγκεκριμένοι δημοσιογράφοι δεν ήταν κεντρώοι, το ένα από τα δύο κόμματα θα αντιδρούσε ασφαλώς στην επιλογή τους και θα ζητούσε την αντικατάστασή τους.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η σύγκριση των μέσων με τους πολιτικούς. Οι ειδησεογραφικές σελίδες της «Γουώλ Στρητ Τζέρναλ» βαθμολογήθηκαν με 85, αφού βρέθηκαν λίγο αριστερότερα από τον μέσο Αμερικανό Δημοκρατικό βουλευτή (που έχει βαθμό 84). Οι «Νιου Γιορκ Τάιμς» και οι βραδινές ειδήσεις του CBS παίρνουν τον ίδιο βαθμό με τον γερουσιαστή Λίμπερμαν (74), ενώ πιο κοντά στο Κέντρο κινούνται έντυπα όπως το «Τάιμ», το «Νιούζουικ» και η «Ουάσινγκτον Ποστ».

Και μια λεπτομέρεια που έχει σημασία: αντίθετα με την κοινή πρακτική, οι συντάκτες της έρευνας δεν δέχθηκαν καμιά εξωτερική χρηματοδότηση. Ακόμη κι αν διαφωνούμε με τα πορίσματά τους, δεν μπορούμε τουλάχιστον να τους κατηγορήσουμε για προκατάληψη.

Iσλαμικός νόμος για όλους;

Συμπαθής καθ' όλα η Χάουβα Ιμπραήμ. Μια γενναία γυναίκα, χωρίς αμφιβολία, και πολλαπλώς χρήσιμη. Αλλά με τον κεντρικό της στόχο δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε.

Γεννήθηκε πριν από 38 χρόνια στη Βόρεια Νιγηρία, στα μέρη όπου ισχύει ο ισλαμικός νόμος (σαρία). Ήταν πεισματάρα από μικρή. Έβλεπε τη μητέρα της να βράζει που δεν την είχαν αφήσει να σπουδάσει, και ορκιζόταν ότι σ' εκείνη δεν θα συμβεί το ίδιο. Μια μέρα βρήκε πεταμένη στον δρόμο μια σελίδα από εφημερίδα. Στη σελίδα υπήρχε η φωτογραφία μιας φοιτήτριας την ημέρα της αποφοίτησής της. Φορούσε φόρεμα και το καπελάκι της αποφοίτησης. Αυτή η εικόνα τής έδωσε θάρρος. Θα γίνω σαν κι αυτήν, είπε, μια γυναίκα με αυτοπεποίθηση. Κι έτσι, η Χάουβα Ιμπραήμ, κόρη ενός ιμάμη και μιας αναλφάβητης, μαύρη, χωρική και μουσουλμάνα, έγινε μια από τις γνωστότερες δικηγόρους της χώρας της. Στην αρχή, οι δικαστές δεν την άφηναν να μιλήσει. «Κάτσε κάτω», της έλεγαν, «είσαι γυναίκα». Χρειάστηκε να περάσουν τρία χρόνια για να αποκτήσει αυτό το δικαίωμα.

Μέχρι σήμερα, η Χάουβα έχει αναλάβει πάνω από 90 υποθέσεις ακρωτηριασμού, λιθοβολισμού ή μαστίγωσης για παραβίαση του ισλαμικού νόμου. H πιο γνωστή της πελάτισσα είναι η Αμίνα Λαουάλ, που είχε καταδικαστεί σε θάνατο με λιθοβολισμό επειδή έμεινε έγκυος εκτός γάμου. Την έσωσε. Αλλά τώρα έχει να αντιμετωπίσει την οργή της οικογενείας της επειδή χάρη σ' αυτήν έγινε διάσημη και παίρνει βραβεία. Όπως το βραβείο Ζαχάρωφ που παρέλαβε την περασμένη εβδομάδα στο Στρασβούργο. Εκεί, έδωσε μια συνέντευξη στην Ελ Παΐς, όπου εξηγεί γιατί οι περισσότεροι συμπατριώτες της υποστηρίζουν ποινές όπως ο λιθοβολισμός. «Ο κόσμος νομίζει πως η σαρία είναι καλή επειδή ταυτίζεται με τη θρησκεία», λέει. «Πιστεύουν ότι χάρη σ' αυτούς τους νόμους, λιθοβολώντας ας πούμε τις γυναίκες, θα φτάσουν σε μια κοινωνία αγνή, απαλλαγμένη από αμαρτίες. Πιστεύουν πως όταν ένα παιδί κλέψει ένα ζώο, πρέπει να του κόψουν το χέρι, και με τον τρόπο αυτό η κοινωνία θα γίνει πιο καθαρή».

H Χάουβα δεν δέχεται πως μια γυναίκα μπορεί να αποκτήσει παιδί χωρίς να είναι παντρεμένη. Αναλαμβάνει όμως υποθέσεις τέτοιων γυναικών επειδή πιστεύει πως στη χώρα της δεν υπάρχει ισονομία. Αν υπήρχε, θα τιμωρούνταν και οι άνδρες, όλοι οι άνδρες, φτωχοί και πλούσιοι. «Δεν έχω συναντήσει ούτε έναν πλούσιο άνδρα που να έχει τιμωρηθεί για παραβίαση του ισλαμικού νόμου», τονίζει. «Ούτε μια πλούσια γυναίκα. Αν θέλουμε πραγματικά μια κοινωνία απαλλαγμένη από αμαρτίες, πρέπει η σαρία να ισχύει για όλα τα κοινωνικά στρώματα». Όχι, Χάουβα. Αν θέλεις, αν θέλουμε, μια κοινωνία δίκαιη και πολιτισμένη - σ' όποιον πολιτισμό κι αν ανήκουμε, σ' όποιες αξίες κι αν πιστεύουμε - πρέπει η σαρία να μην ισχύει για κανέναν.

H εκδίκηση των Πόνγκο

«Se siente, se siente, Evo presidente!» (Το βλέπεις, το νιώθεις, ο Έβο είναι πρόεδρος!) Οι πανηγυρισμοί για την εκλογή του Έβο Μοράλες στην προεδρία της Βολιβίας θυμίζουν παλιές, ξεχασμένες μέρες. Είναι αλήθεια ότι η ελπίδα πεθαίνει τελευταία, αλλά αυτή τη φορά μπορεί να αργήσει λίγο.

Κάτι γίνεται στη Λατινική Αμερική. Ο πρόεδρος της Βραζιλίας είναι ένας άνθρωπος που δεν είχε καταναλώσει ένα πραγματικό γεύμα μέχρι τα επτά του χρόνια. Ο πρόεδρος του Περού δούλευε στα παιδικά του χρόνια ως λούστρος. Τα ηνία της Αργεντινής, της Χιλής και της Ουρουγουάης τα κρατούν άνθρωποι που είχαν συλληφθεί, βασανιστεί ή εξοριστεί στα χρόνια των δικτατοριών: ο πρόεδρος της Αργεντινής Νέστορ Κίρτσνερ γνωρίστηκε με τη νέα υπουργό Οικονομικών, τη Φελίσα Μιτσέλι, όταν έμαθε ότι είχαν έναν κοινό φίλο που σκοτώθηκε από τα ακροδεξιά αποσπάσματα θανάτου στον «βρώμικο» πόλεμο της δεκαετίας του '70.

Και τώρα, εκλέγεται πρόεδρος της Βολιβίας ένας άνθρωπος που γεννήθηκε με τη βοήθεια ενός μάγου, φύλαγε λάμα στη μακρά του πορεία από το ορεινό Ορούρο μέχρι την ημιτροπική Κοτσαμπάμπα και για να ικανοποιήσει την πείνα του μάσαγε τις φλούδες από πορτοκάλια που πετούσαν οι επιβάτες από τα παράθυρα των λεωφορείων.

Ο Βολιβιανός συγγραφέας Εντμούντο Πας Σολντάν διηγείται στην Ελ Παΐς πως όταν η χώρα του εξέλεξε το 1993 τον πρώτο της αντιπρόεδρο από τη φυλή των Αϋμάρα, ο θείος του είχε τρομοκρατηθεί. «Φαντάζεσαι να πάθει κάτι ο πρόεδρος; Θα αναλάβει την εξουσία ένας Ινδιάνος!», του έλεγε με φρίκη. Σήμερα, ο ίδιος άνθρωπος αντιμετωπίζει με ψυχραιμία την εκλογή του Μοράλες. Μπορεί να μην τον ψήφισε, μπορεί να φοβάται την αντίδραση των Ηνωμένων Πολιτειών, είναι όμως σίγουρος ότι το μέλος μιας φυλής που οι αρχές της είναι «ου κλέψεις, ου φονεύσεις, ου ψευδομαρτυρήσεις» δεν θα είναι διεφθαρμένος σαν τους προηγούμενους. Να λοιπόν ο βασικός λόγος που εξηγεί αυτό το νέο ρεύμα στη Λατινική Αμερική: η επιθυμία για αλλαγή. Τα νεοφιλελεύθερα πειράματα το μόνο που έφεραν είναι φτώχεια, δυστυχία και όξυνση των ανισοτήτων. Ας αποτύχουν οι νέοι ηγέτες, αλλά τουλάχιστον ας αποδειχθούν τίμιοι.

Ο θρίαμβος του Μοράλες έχει μια ακόμη διάσταση, αρκετά συγκινητική. Τη δεκαετία του '40, τις πιο εξευτελιστικές δουλειές στη Βολιβία τις έκαναν οι Ινδιάνοι Πόνγκο. Οι οικογένειες της ελίτ συνήθιζαν να χαρίζουν Πόνγκο στα παιδιά τους: οι Ινδιάνοι κοιμόνταν στο πάτωμα, έτοιμοι να πεταχτούν πάνω όταν τα παιδιά, που ήταν εντεταλμένοι να υπηρετούν, ξυπνούσαν τη νύχτα και ζητούσαν ένα ποτήρι νερό. Αυτοί ήταν υπεύθυνοι και για να μεταφέρουν με τα χέρια τους τα περιττώματα των λάμα που έκαναν την καλύτερη φωτιά στην κουζίνα. Ύστερα από εξήντα χρόνια, οι Πόνγκο παίρνουν την εκδίκησή τους στέλνοντας έναν δικό τους στην ηγεσία της χώρας.

Eπάγγελμα ταξιτζής

Μια έρευνα για τους ταξιτζήδες είναι ασφαλώς ελλιπής αν δεν λαμβάνει υπόψη της τις ιδιαιτερότητες του επαγγέλματος στην Ελλάδα. Έτσι κι αλλιώς, πάντως, το θέμα των κριτηρίων με τα οποία επιλέγονται οι πελάτες παραμένει ενδιαφέρον.

Οι γυναίκες προτιμώνται από τους άνδρες. Ένα άτομο εμπνέει μεγαλύτερη ασφάλεια από μια παρέα. Ένας καλοντυμένος πελάτης είναι πάντα προτιμότερος από έναν που είναι ντυμένος ατημέλητα. Αν ο Ντιέγκο Γκαμπέτα και η Χέδερ Χάμιλ παρέμεναν σ' αυτά τα κριτήρια, το βιβλίο τους «Στον δρόμο: Πώς οι ταξιτζήδες προσδιορίζουν την αξιοπιστία των πελατών τους» (εκδ. Russell Sage Foundation) δεν θα είχε λόγο ύπαρξης. Οι δύο συγγραφείς προχωρούν όμως περισσότερο. Συγκρίνοντας τα κριτήρια με τα οποία οι ταξιτζήδες επιλέγουν τους πελάτες τους σε δύο πόλεις με υψηλή εγκληματικότητα, το Μπέλφαστ και τη Νέα Υόρκη, ανακαλύπτουν κάποια κοινά σημεία, αλλά και μεγάλες διαφορές.

Σύμφωνα με τις στατιστικές, ένας Αμερικανός ταξιτζής αντιμετωπίζει 60 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να δολοφονηθεί την ώρα της δουλειάς απ' ό,τι ο μέσος πολίτης και είναι ο πιο ευάλωτος σε επιθέσεις εργαζόμενος μετά τους αστυνομικούς και τους φρουρούς ασφαλείας. Για να περιορίσει τον κίνδυνο, προτιμά καταρχήν τους ηλικιωμένους πελάτες από τους νέους. Αποφεύγει τους μαύρους (κι ας είναι οι περισσότεροι ταξιτζήδες στην Αμερική μετανάστες) για λόγους μάλλον ψυχολογικούς: δεν υπάρχει καμιά ένδειξη ότι οι Αφροαμερικανοί ευθύνονται για περισσότερες επιθέσεις εναντίον των ταξιτζήδων από τους υπόλοιπους πελάτες. Σε κάθε περίπτωση, εάν ένας ταξιτζής στη χώρα αυτή δεχθεί επίθεση με σκοπό τη ληστεία, δεν προσπαθεί να αμυνθεί. Ούτε καταδιώκει στη συνέχεια τον δράστη. H ζωή του είναι πολυτιμότερη από το πορτοφόλι του.

Οι ταξιτζήδες του Μπέλφαστ κρατούν μια αρκετά διαφορετική στάση. Πρώτα απ'όλα, έχουν να αντιμετωπίσουν μια φορτισμένη Ιστορία. Για τον λόγο αυτόν, ένας καθολικός δύσκολα παίρνει ή αφήνει πελάτη σε προτεσταντική περιοχή, και αντιστρόφως. Από τα αυτοκίνητα έχει αφαιρεθεί κάθε διακριτικό στοιχείο που θα μπορούσε να αποκαλύψει την προέλευση από μια «λάθος» περιοχή. Οι περισσότεροι οδηγοί κουβαλούν μαζί τους όπλα και προτιμούν να έχουν τον πελάτη δίπλα τους, παρά πίσω τους. Αν τίποτα απ' όλα αυτά δεν πιάσει, φροντίζουν να «ρίξουν» στη συζήτηση τα ονόματα μερικών παραστρατιωτικών: πολλοί από τους επίδοξους ληστές φοβούνται τη βεντέτα.

Όπως επισημαίνουν οι Φαϊνάνσιαλ Τάιμς, πολλοί επιβάτες αρχίζουν να μαθαίνουν αυτά τα κόλπα και να προσαρμόζουν τη συμπεριφορά τους αναλόγως. Μια παρέα ανδρών που ψάχνουν για ταξί βάζουν μια γυναίκα να το σταματήσει. Κάποιος με κακούς σκοπούς φροντίζει να σταματήσει ταξί σε μια «ασφαλή» περιοχή, όπως ένας σιδηροδρομικός σταθμός. Άλλες φορές οι ταξιτζήδες ψυχολογούν τους πελάτες τους, άλλες όχι. H πιο ανατριχιαστική ιστορία που περιγράφεται στο βιβλίο είναι του Κονσταντίν Κοντρατένκο, ο οποίος δολοφονήθηκε τη δεύτερη εβδομάδα αφότου έπιασε δουλειά, στην πρώτη νυχτερινή του βάρδια, από τον μοναδικό πελάτη που πήρε εκείνο το βράδυ.

Ούτε μια ερωτική ματιά

H Ναόμι Γουότς δεν έχει ψηφίσει ποτέ. Δεν έχει φάει ποτέ στη ζωή της κρέας. Δεν έχει παντρευτεί ούτε έχει κάνει παιδιά. Και σε καμιά στιγμή δεν είδε με ερωτικό τρόπο τον Κινγκ Κονγκ.

Δύο ουσιαστικές αλλαγές ήθελε να κάνει ο Πήτερ Τζάκσον στην αρχική ιδέα του Κινγκ Κονγκ. H μία ήταν αδύνατη, και το ήξερε από την αρχή: ο γιγαντιαίος γορίλλας έπρεπε να πεθάνει, κι ας είχε σπαράξει στο κλάμα ο μικρός Πήτερ με αυτή τη σκηνή όταν στα εννιά του χρόνια είδε την ταινία του 1933 στην τηλεόραση. Χάπι εντ εδώ δεν χωρούν. Αυτό που έκανε όμως ο σκηνοθέτης είναι να επιτρέψει ένα εναλλακτικό, χαρούμενο τέλος στο βίντεο γκέιμ που κυκλοφόρησε στην αγορά ταυτόχρονα με την προβολή της ταινίας. «Είναι αντίθετο στην τραγική ιδέα του μύθου», λέει ο Μισέλ Ανσέλ, ένας από τους δέκα καλύτερους game designers στον κόσμο, που σχεδίασε το παιχνίδι. «Στο κάτω-κάτω, όμως, ένα παιχνίδι είναι».

H δεύτερη αλλαγή είχε να κάνει με τον χαρακτήρα της σχέσης των δύο πρωταγωνιστών. Στην πρώτη ταινία, που κυκλοφόρησε την εβδομάδα που ο Ρούσβελτ διέταξε το κλείσιμο των τραπεζών λόγω της οικονομικής κρίσης, το ερωτικό στοιχείο είναι έντονο, αναγκαίο, σχεδόν λυτρωτικό. Λένε μάλιστα πως οι λογοκριτές έκοψαν μια σκηνή όπου ο γορίλλας εξετάζει με το δάκτυλο το σώμα της αναίσθητης κοπέλλας (Φέι Ρέι) και στη συνέχεια μυρίζει το δάκτυλό του. Το στοιχείο αυτό κυριαρχεί και στο ριμέικ του 1976, με την Τζέσικα Λανγκ να χαίρεται ηδονικά τα νερά ενός καταρράκτη, καθισμένη πάνω στο μαύρο χέρι του Κονγκ. Ο σκηνοθέτης του Άρχοντα των Δακτυλιδιών, όμως, έκανε μια πιο αθώα, πιο ρομαντική ταινία. H Ωραία και το Κτήνος παρακολουθούν μαζί το ηλιοβασίλεμα, πολεμούν μαζί τους δεινόσαυρους και τα αεροπλάνα, αλλά στη σχέση τους δεν χωρά ούτε μια ερωτική ματιά, ούτε ένα σεξουαλικό υπονοούμενο.

«Το σημερινό κλίμα είναι τελείως διαφορετικό από το 1933» λέει ο Τζάκσον στη Λιμπερασιόν. «Γνωρίζουμε ότι οι γορίλλες είναι φυτοφάγοι, όχι ιδιαίτερα βίαιοι, ότι ζουν σε ένα ειρηνικό οικογενειακό περιβάλλον. Έπρεπε λοιπόν στην απεικόνιση του γορίλλα να λάβουμε υπόψη όλα αυτά τα στοιχεία». Ίσως βέβαια να υπάρχουν κι άλλοι λόγοι γι' αυτό το στρογγύλεμα. Λόγοι εμπορικοί: γιορτές έρχονται, καλό είναι να δουν την ταινία παιδιά όλων των ηλικιών. Λόγοι ιδεολογικοί: γεννημένη το 1968, η πανέμορφη πρωταγωνίστρια είναι συνεσταλμένη, θλιμμένη και ονειροπόλα, λες και η εποχή των υπερβολών και των παθών τελείωσε μαζί με τη γενιά των γονιών της. «Αισθάνομαι μεγαλύτερη συμπόνια για τα ζώα παρά για τους ανθρώπους» εξηγεί η Γουότς στη γαλλική εφημερίδα. Συμπόνια: αυτή η λέξη στοιχειώνει την εποχή μας.

Mειώνουν οι αμβλώσεις την εγκληματικότητα;

Σ' ένα από τα βιβλία που συζητήθηκαν πολύ φέτος, το «Freakonomics» (Εκδ. William Morrow), ο συγγραφέας Στήβεν Λέβιτ κάνει μια ενδιαφέρουσα σύνδεση ανάμεσα στις αμβλώσεις και την εγκληματικότητα. Ένα ανεπιθύμητο παιδί, γράφει, έχει περισσότερες πιθανότητες να διαπράξει ένα έγκλημα όταν μεγαλώσει από ένα παιδί που οι γονείς του έχουν αποφασίσει να το γεννήσουν και να του αφιερώσουν την αγάπη τους. H νομιμοποίηση των αμβλώσεων, που έγινε το 1973 στην Αμερική με την απόφαση Roe v Wade, εμπόδισε πολλές ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες να οδηγήσουν σε ανεπιθύμητα παιδιά. Δεν είναι λοιπόν περίεργο που δύο δεκαετίες αργότερα η εγκληματικότητα άρχισε να μειώνεται αισθητά.

Δύο οικονομολόγοι της Ομοσπονδιακής Τράπεζας της Βοστώνης, ο Κρίστοφερ Φούτι και ο Κρίστοφερ Γκετζ, έρχονται τώρα να αμφισβητήσουν αυτή τη θέση. Όπως σημειώνουν σε άρθρο τους που δημοσιεύτηκε τον περασμένο μήνα (www.bos.frb.org/economic/wp/wp2005/wp0515.pdf), ο συγγραφέας δεν έλαβε υπόψη στην έρευνά του σημαντικούς παράγοντες. Την επιδημία του κρακ, για παράδειγμα, που εμφανίζεται και υποχωρεί σε διάφορα χρονικά διαστήματα και διάφορες πολιτείες. Ή τον πληθυσμό κάθε πολιτείας. Αν υπεισέλθουν και τέτοια στοιχεία στις εξισώσεις, λένε, η σχέση ανάμεσα στις αμβλώσεις και την εγκληματικότητα αδυνατίζει πολύ, αν δεν εξαφανίζεται εντελώς.

Το ζήτημα είναι πολύπλοκο, και η μαθηματική του περιγραφή αμφιλεγόμενη. Όποιος ενδιαφέρεται περισσότερο για τις επιπτώσεις των αμβλώσεων απ' ό,τι για τα αίτια της εγκληματικότητας στην Αμερική, γράφει ο Εκόνομιστ, μπορεί να ανατρέξει στο παράδειγμα της Ρουμανίας. Το 1966, ο δικτάτορας Τσαουσέσκου απαγόρευσε τις αμβλώσεις, με αποτέλεσμα ο αριθμός των παιδιών ανά γυναίκα να αυξηθεί μέσα σε ένα χρόνο από 1,9 σε 3,7. Ήταν μια απόφαση Roe v Wade από την ανάποδη. Τι έκαναν άραγε αργότερα στη ζωή τους αυτά τα 1,8 ανά γυναίκα επιπλέον παιδιά; Σε μια μελέτη του που θα δημοσιευτεί σε λίγες ημέρες, ο Κρίστιαν Ποπ-Ελέτσις από το Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης επικαλείται κάποια «υποκειμενικά στοιχεία» σύμφωνα με τα οποία παιδιά ορισμένων κοινωνικών στρωμάτων που γεννήθηκαν μετά την απαγόρευση ίσως να διέπραξαν περισσότερα εγκλήματα από εκείνα που είχαν γεννηθεί νωρίτερα. Αυτό βέβαια μπορεί να έχει σχέση και με την αλλαγή των συνθηκών που επικρατούσαν στη χώρα.

Όποια και να είναι η αλήθεια, είτε η εγκληματικότητα συνδέεται ευθέως με τις αμβλώσεις είτε όχι, το ζήτημα έχει εγκυκλοπαιδικό χαρακτήρα. Το δικαίωμα στην άμβλωση αποτελεί κατάκτηση των γυναικών. Οι έφοδοι των φανατικών στις κλινικές όπου πραγματοποιούνται αμβλώσεις είναι εξίσου αποκρουστικές και απαράδεκτες με το δικαίωμα του Σβαρτσενέγκερ να αποφασίζει αν θα πεθάνει ή όχι ένας κρατούμενος. Το ερώτημα δεν είναι αν μετά την εκτέλεση του «Τούκι» Ουίλιαμς θα μειωθούν τα εγκλήματα στην Καλιφόρνια· αλλά πώς είναι δυνατόν, τον 21ο αιώνα, να εκτυλίσσονται τέτοιες σκηνές σε μια δημοκρατική χώρα του δυτικού κόσμου.

Ο Kαθένασμας, ο Θάνατος κι ο Pοθ

Είστε θρήσκος, Φίλιπ Ροθ; «Είμαι ακριβώς το αντίθετο. Είμαι αντι-θρήσκος. Θεωρώ τους θρήσκους αποκρουστικούς. Μισώ τα ψέματα της θρησκείας. Όλα είναι ένα μεγάλο ψέμα. Όταν γράφω, αισθάνομαι μοναξιά, φόβο, αγωνία. Και δεν χρειάστηκα ποτέ τη θρησκεία για να με σώσει».

Στα τέλη του 15ου αιώνα υπήρχε η συνήθεια να παίζουν στα αγγλικά νεκροταφεία κάποια αλληγορικά, ηθικοπλαστικά θεατρικά έργα. Το θέμα ήταν πάντα η σωτηρία. Και το ηθικό δίδαγμα ήταν του τύπου «Εργάσου σκληρά και θα πας στον Παράδεισο». Ή «Να είσαι καλός χριστιανός, αλλιώς θα πας στην Κόλαση». Ένα απ' αυτά τα έργα λεγόταν Ο Καθένασμας (Everyman) και γράφτηκε από έναν άγνωστο το 1485, ανάμεσα στον θάνατο του Τσώσερ και τη γέννηση του Σαίξπηρ. Ο Καθένασμας δέχεται επίσκεψη από τον Θάνατο. «Είμαι ο Θάνατος», του λέει. «Ω, Θάνατε», απαντά ο Καθένασμας, «ήλθες τη στιγμή που σε είχα λιγότερο στο μυαλό μου».

Αυτό είναι το θέμα του τελευταίου βιβλίου του Φίλιπ Ροθ, ενός βιβλίου με μαύρο, κατάμαυρο εξώφυλλο και μια μονάχα στενή κόκκινη γραμμή κάτω από τον τίτλο: Everyman. Μοιάζει με τη Βίβλο, λέει στον συγγραφέα ο Δανός δημοσιογράφος που του πήρε συνέντευξη για λογαριασμό της Γκάρντιαν. «Εγώ νομίζω πως μοιάζει με ταφόπλακα», απαντά εκείνος. Μα δεν θα αντιδράσει ο εκδότης, δεν θα ενοχληθούν οι βιβλιοκριτικοί, δεν θα ξενιστούν οι αναγνώστες; «Ελάχιστα μ'ενδιαφέρει. Πιστεύω πως πρέπει να επιβληθεί ένα μορατόριουμ 100 ετών σε οποιαδήποτε συζήτηση γύρω από τη λογοτεχνία. Να κλείσουν όλα τα τμήματα λογοτεχνίας, να καταργηθούν οι βιβλιοκριτικές, να απολυθούν οι κριτικοί. Οι αναγνώστες να αφεθούν μόνοι τους με τα βιβλία. Κι όποιος τολμά να εκφράζει οποιαδήποτε άποψη γι' αυτά, να φυλακίζεται ή να εκτελείται επιτόπου».

Για πολλά χρόνια, ο Ροθ είχε αποφασίσει να μη σκέπτεται τον θάνατο. Δεν άλλαξε την απόφασή του ακόμη κι όταν πέθαναν οι γονείς του. Όμως τον περασμένο Απρίλιο πέθανε ένας καλός του φίλος, συνομήλικος, κι όλα άλλαξαν. Ο θάνατος αυτός τον διέλυσε και τον τρομοκράτησε. Στα 72 του χρόνια, ο Ροθ φοβάται τον θάνατο, τη λήθη, το να μην είναι ζωντανός, να μην αισθάνεται τη ζωή, να μην τη μυρίζει. «Πριν από οκτώ χρόνια βρέθηκα στην κηδεία ενός συγγραφέα. Ήταν ένας άνθρωπος γεμάτος ζωή, χιούμορ, περιέργεια. Είχε φίλες, ερωμένες. Κι ήταν όλες εκεί. Γυναίκες όλων των ηλικιών. Κι όλες έκλαιγαν, και κάποια στιγμή εγκατέλειψαν την αίθουσα, γιατί δεν το άντεχαν». Στη δική του κηδεία τι θα κάνουν οι γυναίκες; «Αν κάνουν τον κόπο να περάσουν, μάλλον θα αποδοκιμάσουν το φέρετρο».

Το πάθος δεν αλλάζει με την ηλικία, λέει ο Ροθ. Εσύ αλλάζεις. Μεγαλώνεις. H δίψα για τις γυναίκες γίνεται πιο έντονη. Το πάθος για το σεξ αποκτά μια δύναμη που δεν την είχε νωρίτερα. Το πάθος για το γυναικείο σώμα γίνεται πιο επίμονο. Το σεξουαλικό πάθος είναι πάντα βαθύ, αλλά γίνεται βαθύτερο.

H χωρίστρα του προέδρου

Ούτε «ναι μεν, αλλά...» ούτε «καταδικάζουμε, αλλά και το Ισραήλ...». Οι δηλώσεις του Ιρανού προέδρου για το Ολοκαύτωμα, όπως και οι δηλώσεις του ημετέρου Αρχιεπισκόπου για το Ισραήλ και τον διάβολο, είναι απαράδεκτες, τελεία και παύλα.

«Ντρέπομαι. Ντρέπομαι για τον νέο πρόεδρο του Ιράν και ελπίζω οι τηλεοπτικοί παρουσιαστές να μην καταφέρουν να προφέρουν ποτέ σωστά το όνομά του. Ντρέπομαι όταν δηλώνει πως πρέπει να καταστραφεί το Ισραήλ. Ντρέπομαι για τα κακοραμμένα κοστούμια του που τον κάνουν να μοιάζει με κλόουν. Ντρέπομαι όταν βλέπω τα κακογυαλισμένα του παπούτσια. Αν μάλιστα πιστέψουμε μερικά ιρανικά μπλογκ, φαίνεται πως δεν πλένεται ποτέ. Προφανώς πιστεύει ότι το σαπούνι είναι συνήθεια των αστών. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι θέλει να μοιάζει με κάποιον που βγαίνει από τα οδοφράγματα ή, ακόμα καλύτερα, από την τελευταία κατάληψη της αμερικανικής πρεσβείας».

Αυτά γράφει στη γερμανική Ντι Τσάιτ ο 38χρονος συγγραφέας Ναβίντ Κερμανί, που γεννήθηκε στη Γερμανία από Ιρανούς γονείς και ζει στην Κολωνία. Είναι κι εκείνος προσβεβλημένος από το παραλήρημα του Μαχμούντ Αχμαντινεζάντ, από την ωμή αμφισβήτηση του Ολοκαυτώματος, από τις προτάσεις του για τη μεταφορά του Ισραήλ στην Ευρώπη, την Αμερική, τον Καναδά και την Αλάσκα. Δεν τα θεωρεί γραφικά όλα αυτά, αλλά επικίνδυνα: ο Ιρανός πρόεδρος έκανε χθες αυτές τις δηλώσεις μπροστά σε χιλιάδες ανθρώπους στην πόλη Ζαχεντάν, και οι άνθρωποι αυτοί δεν τον αποδοκίμασαν, αλλά τον αποθέωσαν. Πάνω απ'όλα, όμως, ο συγγραφέας ντρέπεται. «Πώς είναι δυνατόν», αναρωτιέται, «ο άνθρωπος αυτός να μιλά στο όνομα του Ιράν, στο όνομα της χώρας όπου γεννήθηκαν ποιητές και διανοητές όπως ο Χάφιζ και ο Αβισέν; Από τα 70 εκατομμύρια των Ιρανών, δεν υπάρχει κανείς για να μας εκπροσωπήσει καλύτερα στο εξωτερικό από αυτόν τον ματαιόδοξο φανατικό;».

Όχι, δεν είναι όλοι οι Ιρανοί σαν κι αυτόν τον άνθρωπο. Οι περισσότεροι Ιρανοί ΔΕΝ είναι σαν κι αυτόν τον άνθρωπο. Για όποιον δεν το πιστεύει, αρκεί να πάει στην Τεχεράνη και να κάνει ένα τεστ. Να φορέσει ένα κιπά, το σκουφάκι που φορούν οι πιστοί Εβραίοι, να σταθεί σε μια γωνία και να ψάξει για ταξί. Θα βρει αμέσως. Αν όμως έχει μούσι, φοράει τα ρούχα των μουλάδων κι έχει ένα τουρμπάνι στο κεφάλι, θα δυσκολευτεί πολύ. Κι αν τελικά βρει, το πιθανότερο είναι ότι ο ταξιτζής θα του διηγηθεί το τελευταίο ανέκδοτο για τον πρόεδρο. Γιατί κάνει τον τελευταίο καιρό χωρίστρα στη μέση; Για να χωρίζει τους αρσενικούς ψύλλους από τους θηλυκούς.

Λένε κι άλλα πράγματα στην Τεχεράνη. Βάζουν, ας πούμε, στοιχήματα για την ημέρα που κάποιος ένοπλος θα επιτρέψει στο καθεστώς να αναγορεύσει τον πρόεδρο σε μάρτυρα. H πολλή ιδεολογία βλάπτει σοβαρά την υγεία.

Όταν η Gazprom αγοράζει τη Δύση

Επιτέλους, ο Σρέντερ έλυσε τη σιωπή του και μάθαμε γιατί «αποδέχθηκε» μια επιτελική θέση στη ρωσική Gazprom: όπως είπε στη «Ζιντόιτσε Τσάιτουνγκ», είναι μόλις 61 ετών και δεν θέλει να μπλέκεται στα πόδια της γυναίκας του.

Μία εβδομάδα πριν από τις γερμανικές εκλογές, ο πρόεδρος Πούτιν μετέβη στο Βερολίνο και ανακοίνωσε μαζί με τον απερχόμενο καγκελάριο την απόφαση να κατασκευαστεί υποθαλάσσιος αγωγός μεταφοράς ρωσικού φυσικού αερίου στη Γερμανία. H επιλογή αυτή, που παρακάμπτει την Πολωνία, την Ουκρανία και τις χώρες της Βαλτικής, είχε προκαλέσει έκπληξη, καθώς ο αγωγός αυτός θα είναι κατά αρκετά δισεκατομμύρια ευρώ ακριβότερος από ό,τι αν ήταν επίγειος. H μόνη εξήγηση που δόθηκε ήταν ότι ο Πούτιν θέλει να τιμωρήσει τούς πρώην σοβιετικούς δορυφόρους, τριπλασιάζοντας για παράδειγμα την τιμή του πετρελαίου που θα λαμβάνει η Ουκρανία. Στην προσπάθειά του αυτή, βρήκε σύμμαχο τον Σρέντερ - ο οποίος ανταμείβεται τώρα με τη θέση του προέδρου της επιτροπής μετόχων της ρωσογερμανικής κοινοπραξίας που ανέλαβε την κατασκευή του αγωγού.

Πρόκειται για σκάνδαλο πρώτου μεγέθους, ανάλογο με τα σκάνδαλα στα οποία έχουν εμπλακεί στο παρελθόν ο Μπερλουσκόνι και ο Κολ, λέει στην Κοριέρε ντέλα Σέρα ο πρόεδρος των Ευρωπαίων Πρασίνων Ντανιέλ Κον-Μπεντίτ. Αλλά το Ευρωκοινοβούλιο δεν μπορεί να αναλάβει δράση, όπως έκανε με τον Ιταλό πρωθυπουργό. Πρώτον, επειδή τα σκάνδαλα του τελευταίου έχουν σχέση με τα μέσα ενημέρωσης, άρα εκεί τίθεται θέμα ελευθερίας της έκφρασης. Δεύτερον, επειδή ο Μπερλουσκόνι είναι εν ενεργεία πρωθυπουργός, ενώ ο Σρέντερ ένας απλός «πρώην». Πολιτικό και ηθικό είναι το ζήτημα, όχι ποινικό. Επιτρέπει όμως στους πολίτες να βγάλουν τα συμπεράσματά τους για το ποιόν των ανθρώπων που τους κυβερνούσαν ή τους κυβερνούν.

Σύμφωνα με ορισμένες πληροφορίες, ο ετήσιος μισθός του Σρέντερ θα φτάνει το ένα εκατομμύριο δολάρια. H συνεργασία του με τον Πούτιν, όμως, δεν έχει μόνο οικονομικό χαρακτήρα. Όπως επισημαίνει ο Γάλλος συγγραφέας Αντρέ Γκλυκσμάν στην Κοριέρε, στα οκτώ χρόνια της θητείας του καγκελάριου οι μυστικές υπηρεσίες των δύο χωρών συνεργάστηκαν στενά στην Τσετσενία. Ο άξονας Βερολίνο-Μόσχα, με την πρόθυμη συνεργασία και του Παρισιού, κάλυψε τη σταδιακή κατάργηση των ελευθεριών που είχαν κατακτηθεί στη Ρωσία τα προηγούμενα χρόνια, την άλωση των μέσων ενημέρωσης από το Κρεμλίνο, την απαγόρευση των διεθνών Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων, γενικότερα την επέλαση του αυταρχισμού. Για τον Σρέντερ, ο Πούτιν είναι ένας «αγνός δημοκράτης». Για τον Σιράκ, η Ρωσία καταλαμβάνει την πρώτη θέση μεταξύ των δημοκρατιών σε ό,τι αφορά τον σεβασμό του πολίτη και τον διάλογο των πολιτισμών. Κανείς δεν θα εκπλαγεί, λοιπόν, αν μετά την αποχώρησή του από την προεδρία τον περιμένει και αυτόν μια επίζηλη θέση στην Gazprom-France...

H αμερικανική ψυχή σε δέκα λέξεις

Όταν οι Αμερικανοί δεν καταλαβαίνουν μια λέξη, απευθύνονται στο ηλεκτρονικό λεξικό Merriam-Webster's. Από το είδος της έρευνας που έκαναν λοιπόν φέτος, μπορούμε να εισχωρήσουμε στην ψυχή τους.

Inept σημαίνει ανίκανος, ανεπαρκής, ανάρμοστος. H λέξη αυτή ήλθε στο προσκήνιο στις Ηνωμένες Πολιτείες πριν από μερικούς μήνες, όταν η ζωντανή μετάδοση μιας συνέντευξης Τύπου που έδινε ο πρόεδρος Μπους διακόπηκε ξαφνικά από μερικά κανάλια που ήθελαν να επιστρέψουν στο κανονικό τους πρόγραμμα. Ο χαρακτηρισμός έστειλε χιλιάδες Αμερικανούς στα λεξικά και ήλθε δέκατος σε επισκεψιμότητα στον σχετικό κατάλογο που συνέταξε η ιστοσελίδα του Merriam-Webster's.

Ένατη ήλθε η λέξη levee, που σημαίνει «τεχνητό ανάχωμα για την αποτροπή πλημμύρας». H λέξη ήλθε στην επικαιρότητα με αφορμή τον κυκλώνα Κατρίνα και τις επικρίσεις εναντίον των αρχών για εγκληματική έλλειψη προετοιμασίας απέναντι στην προαναγγελθείσα καταστροφή. Με το ίδιο θέμα σχετίζεται και η λέξη refugee (πρόσφυγας), που ήλθε δεύτερη σε επισκεψιμότητα, ίσως επειδή η χρήση της από τις εφημερίδες και τα ειδησεογραφικά πρακτορεία για να περιγράψει όσους εγκατέλειψαν τα σπίτια τους για να γλιτώσουν από τον κυκλώνα προκάλεσε αντιδράσεις: σύμφωνα με το λεξικό, το ουσιαστικό χρησιμοποιείται κυρίως για κάποιον που διαφεύγει σε μια ξένη χώρα για να αποφύγει τη δίωξη.

Όγδοη σε επισκεψιμότητα ήλθε η λέξη conclave (κονκλάβιο, δηλαδή σύσκεψη κεκλεισμένων των θυρών), λόγω του θανάτου του Πάπα και των διαδικασιών που κινήθηκαν για τη διαδοχή του. Στην έβδομη θέση βρίσκεται μια ελληνική λέξη, η πανδημία, αγγλιστί pandemic, που ήλθε στα χείλη όλων μας όταν φοβόμασταν ότι η γρίπη των πτηνών θα μεταλλαχθεί και θα αφανίσει τον μισό πλανήτη. Για την έκτη σε επισκεψιμότητα λέξη δεν χρειάζονται επεξηγήσεις: το τσουνάμι, ίδιο σε όλες τις γλώσσες, κατέκλυσε τις οθόνες μας όταν σάρωσε τον περασμένο Δεκέμβριο τον Ινδικό Ωκεανό. Ακόμη περισσότεροι Αμερικανοί, όμως, έψαξαν στο λεξικό για να μάθουν τι σημαίνει ένα επίθετο που χρησιμοποίησε ο Σάιμον Κάουελ, παρουσιαστής του δημοφιλούς τηλεοπτικού σώου American Idol, για να χαρακτηρίσει έναν τραγουδιστή: insipid σημαίνει άνοστος, ανούσιος, ατάλαντος.

H τέταρτη θέση καταλαμβάνεται από μια δύσκολη λέξη: filibuster σημαίνει κωλυσιεργία, μια τακτική που απείλησαν να χρησιμοποιήσουν οι Δημοκρατικοί για να μπλοκάρουν τους διορισμούς νέων δικαστών. Τρίτη σε επισκεψιμότητα ήλθε η λέξη contempt (περιφρόνηση), που συνδέθηκε με την άρνηση της δημοσιογράφου Τζούντιθ Μίλερ να αποκαλύψει την πηγή της στην υπόθεση «Πλέιμγκεϊτ». Και στην κορυφή του καταλόγου βρίσκεται μια λέξη που λέει πολλά για τις συλλογικές ανησυχίες των Αμερικανών. Διακόσιες χιλιάδες άνθρωποι αναζήτησαν στο Διαδίκτυο το νόημα της λέξης integrity, δηλαδή «ακεραιότητα». Όπως λέει ο Ραλφ Ουάιτχεντ, καθηγητής δημοσιογραφίας στο Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης, είναι τόσο λίγοι οι δημόσιοι άνδρες στην Αμερική που μπορούν να χαρακτηριστούν ακέραιοι, ώστε ο ίδιος ο ορισμός της λέξης είναι όλο και λιγότερο οικείος...

Ευελιξία και ασφάλεια

«Ο καπιταλισμός είναι ένα άγριο θηρίο, που αν το αφήσεις μόνο του δημιουργεί ανισότητες. Η δική μας αποστολή είναι να το δαμάσουμε!» Γιαν Κεράα Ράσμουσεν, επικεφαλής οικονομολόγος της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργαζομένων της Δανίας

Το δανικό μοντέλο είναι ομολογουμένως κάπως περίεργο. Οι εργοδότες μπορούν κατ’αρχήν να απολύουν όποιον θέλουν, χωρίς αποζημίωση, με μια προειδοποίηση μόλις πέντε ημερών για τους ανειδίκευτους εργάτες και τριων μηνών για τους υπαλλήλους. Το αποτέλεσμα είναι το 25% με 30% των 2,8 εκατομμυρίων εργαζομένων να αλλάζουν κάθε χρόνο εργοδότη. Ο μέσος χρόνος παραμονής ενός εργαζομένου σ’έναν εργοδότη είναι μόλις 7 χρόνια. Είναι η περίφημη «ευελιξία» της αγοράς εργασίας, για την έλλειψη της οποίας παραπονιούνται οι βιομήχανοι στη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ελλάδα. Αυτή η ευελιξία, όμως, συνδυάζεται στη Δανία, και γενικότερα στις σκανδιναβικές χώρες, με την ασφάλεια. Ο Δανός που απολύεται δικαιούται αποζημίωσης για τέσσερα χρόνια, με «πλαφόν» τα 2.000 ευρώ το μήνα. Αυτό σημαίνει ότι ο ανειδίκευτος που χάνει τη δουλειά του εισπράττει το 90% του μισθού του, ο μέσος μισθωτός το 60% και ο υψηλόμισθος το 30%. «Το σύστημα είναι δίκαιο», λέει ο Ράσμουσεν, «αφού πιο ευάλωτοι στην ανεργία είναι οι χαμηλόμισθοι και οι λιγότερο ειδικευμένοι».

Πράγματι, το μυστικό του δανικού μοντέλου είναι ότι ικανοποιεί όλες τις πλευρές - και, επιπλέον, λειτουργεί! Η ανεργία είναι μόλις 5,4% (έναντι 10% στη «φιλεργατική» Γαλλία), με τα ποσοστά απασχόλησης να φτάνουν το 64% στην ηλικιακή κατηγορία 15-24 (έναντι 30% στη Γαλλία) και το 60,7% στην κατηγορία 55-64 (έναντι 37%). Το άγριο θηρίο θα ήθελε φυσικά περισσότερα. «Το σύστημα δεν δημιουργεί αρκετή γεωγραφική κινητικότητα», παραπονείται ο Νιλς Εσπερσεν, διευθυντής ανθρωπίνων πόρων στην εταιρεία Velux. Σε μια χώρα όμως που η συμμετοχή στα συνδικάτα φτάνει το 80%, οι εργοδότες δεν μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν. Κι ας μην καθορίζονται με νόμο ούτε ο χαρακτήρας των συμβάσεων εργασίας ούτε ο ελάχιστος μισθός ούτε ο χρόνος εργασίας…

Αποτελεί λοιπόν η Δανία μια νησίδα συναίνεσης και ευημερίας στη φουρτουνιασμένη Ευρώπη; Ακριβής έως πρόσφατα, η εικόνα αυτή αρχίζει σιγά-σιγά να θολώνει. Κάτι η γήρανση του πληθυσμού, κάτι η αύξηση της μετανάστευσης, οι οικονομολόγοι προειδοποιούν ότι σε 30 χρόνια τα ελλείμματα θα εκτοξευτούν στα ύψη. Μια επιτροπή που συγκροτήθηκε με κυβερνητική πρωτοβουλία πρότεινε την περασμένη εβδομάδα να αυξηθεί η ηλικία συνταξιοδότησης και να περιοριστούν τα προγράμματα που επιτρέπουν σήμερα στους μισούς εργαζομένους να παίρνουν πρόωρη σύνταξη στα 60. Ανάμεσα στις 43 συνολικά προτάσεις της περιλαμβάνεται ακόμα η μείωση των φόρων και η χρέωση των πολιτών για ορισμένες υπηρεσίες της εκπαίδευσης και της υγείας. Αλλά οι αντιδράσεις είναι έντονες, ακόμη και ο κεντροδεξιός πρωθυπουργός δήλωσε πως δεν χρειάζονται βιαστικές κινήσεις. Οι αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται ψύχραιμα, συναινετικά και πολιτισμένα.

Πάνω απ' όλα η πειθαρχία

Έχει ακόμη νόημα η διάκριση Δεξιάς και Αριστεράς; Έχει, αν λάβουμε υπόψη τις απαντήσεις σε ορισμένα ερωτήματα της δημοσκόπησης που έκανε το γαλλικό ινστιτούτο Sofres για λογαριασμό του περιοδικού Νουβέλ Ομπζερβατέρ. Για παράδειγμα, στην ερώτηση αν πρέπει να νομιμοποιηθούν οι λαθρομετανάστες, θετικά απαντά το 52% των ψηφοφόρων της Αριστεράς, έναντι μόλις 26% των ψηφοφόρων της Δεξιάς (αρνητική απάντηση δίνουν το 38% και το 64% αντιστοίχως). H νομιμοποίηση των γάμων των ομοφυλοφίλων βρίσκει σύμφωνους το 51% των αριστερών (αλλά αντίθετους το 41%) και μόνο το 26% των δεξιών (έναντι 67% που διαφωνούν). Χρειάζεται μια δόση ανισότητας στην κοινωνία για να λειτουργεί ως ερέθισμα προς τα άτομα; Όχι βέβαια, απαντά το 60% των οπαδών της Αριστεράς. Φυσικά, απαντά το 58% των οπαδών της Δεξιάς.

Ο Μπόμπιο λοιπόν είχε δίκιο. Το χαρακτηριστικότερο στοιχείο που εξακολουθεί να χωρίζει τα δύο ιδεολογικά στρατόπεδα δεν είναι ούτε η ελευθερία ούτε η πρόοδος, αλλά η ισότητα. Ως προς την ελευθερία, κανείς δεν τη βλέπει πραγματικά να απειλείται, όσο κι αν οι κυβερνήσεις θέλουν να καταγράφουν τις επικοινωνίες μας στο όνομα του αγώνα κατά της τρομοκρατίας. Όσο για την πρόοδο, μια λέξη που συνόδευε άλλοτε απαραιτήτως την Αριστερά, σήμερα πια τρομάζει. H πρόοδος της τεχνολογίας δεν είναι πια συνώνυμη με την κοινωνική πρόοδο: αντίθετα, θεωρείται ύποπτη για περισσότερη ανεργία, περισσότερες ανισότητες, περισσότερη ρύπανση του περιβάλλοντος. Ακόμη και η «αλλαγή», το σύνθημα με το οποίο κέρδιζαν τις εκλογές τη δεκαετία του '80 ο Φρανσουά Μιτεράν και ο Ανδρέας Παπανδρέου, έχει πια αλλάξει περιεχόμενο. Οι οπαδοί της Αριστεράς δηλώνουν απλώς ότι θέλουν «να ζήσουν διαφορετικά». Κι ανάμεσα σ' εκείνους που θέλουν μια «άλλη» κοινωνία, οι οικολόγοι είναι πολύ περισσότεροι από τους κομμουνιστές και τους σοσιαλιστές.

Ακόμη πιο ενδεικτικές είναι οι απαντήσεις σε ερωτήματα που αφορούν την αυστηρότητα των δικαστών απέναντι στους μικροκακοποιούς ή τον ρόλο του σχολείου. Το 53% των αριστερών και το 70% των δεξιών στη Γαλλία θεωρούν τους δικαστές υπερβολικά επιεικείς (έναντι μόλις 7% και 3% αντιστοίχως που τους θεωρούν υπερβολικά αυστηρούς). Το 56% των αριστερών και το 71% των δεξιών πιστεύουν ότι το σχολείο πρέπει πάνω απ' όλα να δίνει την αίσθηση της πειθαρχίας και της προσπάθειας (έναντι 42% και 26% αντιστοίχως που θεωρούν ότι το σχολείο πρέπει πρωτίστως να διδάσκει το κριτικό πνεύμα). Εντάξει, οι δεξιοί εξακολουθούν να είναι πιο συντηρητικοί από τους αριστερούς, αλλά και οι τελευταίοι δεν διακρίνονται για την τολμηρότητα των ιδεών τους. Όταν μάλιστα ερωτώνται για τη νομιμοποίηση των μαλακών ναρκωτικών, το 74% απαντά αρνητικά - ένα ποσοστό που στις τάξεις των κομμουνιστών φτάνει το 83%...

Προσωπική αποστολή

Ο Πίντερ μπορεί να τον απειλεί με δίκη για εγκλήματα πολέμου, αλλά ο πρόεδρος Μπους δεν πρόκειται να αποσύρει σύντομα τις δυνάμεις του από το Ιράκ. Και ο λόγος δεν είναι το πετρέλαιο ή ο έλεγχος της Μέσης Ανατολής, αλλά κάτι πιο βαθύ, πιο ανησυχητικό.

Λίγες ημέρες μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, ο Αμερικανός πρόεδρος είχε μια ιδιαίτερη συνομιλία με τον Κύριο. Κι από τη συνομιλία εκείνη, κατάλαβε ότι ο Θεός τον είχε τοποθετήσει στη θέση αυτή για να ηγηθεί του πολέμου κατά της τρομοκρατίας. H πεποίθηση αυτή ενισχύθηκε από τον θρίαμβο του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος στις εκλογές του 2002 για το Κογκρέσο. Ο Μπους ερμήνευσε τη νίκη του ως σαφές μήνυμα από τον Θεό ότι είναι ο κατάλληλος άνθρωπος στην κατάλληλη θέση. H επανεκλογή του αποτέλεσε την οριστική επιβεβαίωση αυτής της ερμηνείας. Δημοσίως, ο πρόεδρος χαρακτήρισε το εκλογικό αποτέλεσμα δημοψήφισμα υπέρ του πολέμου. Σε ιδιωτικές του συζητήσεις, όμως, μιλούσε για μια νέα εκδήλωση της βούλησης του Θεού.

Οι παραπάνω εκτιμήσεις δεν ανήκουν σε κάποιον ορκισμένο αντιαμερικανό -ούτε βέβαια στη στήλη. Τις μετέφερε στον γνωστό δημοσιογράφο Σέιμουρ Χερς ένας πρώην ανώτατος αξιωματούχος που υπηρέτησε στην πρώτη κυβέρνηση του σημερινού προέδρου. Σύμφωνα με τον αξιωματούχο αυτόν, ο Μπους είναι πεπεισμένος ότι η επίτευξη της δημοκρατίας στο Ιράκ αποτελεί προσωπική του αποστολή και απορρίπτει οποιαδήποτε πληροφορία έρχεται σε σύγκρουση με τις δικές του εκτιμήσεις για την πορεία του πολέμου. Πριν από λίγο καιρό, ο αξιωματούχος επιχείρησε να ενημερώσει τον πρόεδρο για τα αποτελέσματα μιας μακράς επίσκεψής του στο Ιράκ. «Δεν κερδίζουμε τον πόλεμο», του είπε. «Δηλαδή χάνουμε;» ρώτησε εκείνος. «Όχι ακόμη», απάντησε ο αξιωματούχος. Και εκεί η συζήτηση έλαβε τέλος.

Θα παραμείνουν λοιπόν επ' αόριστον οι 150.000 Αμερικανοί στρατιώτες στο Ιράκ; Όχι, η αμερικανική κοινή γνώμη δεν είναι διατεθειμένη να ανεχθεί πολλούς ακόμη νεκρούς. Όπως γράφει λοιπόν ο Χερς στον Νιου Γιόρκερ, το Πεντάγωνο ετοιμάζει την επόμενη κίνησή του: να αντικαταστήσει ένα μέρος των στρατιωτών με αεροπλάνα και να παραχωρήσει βαθμιαία την πρωτοβουλία στον ιρακινό στρατό. Οι «χειρουργικές» επιδρομές των αμερικανικών αεροπλάνων ελπίζεται ότι θα βελτιώσουν τη μαχητικότητα και την αποτελεσματικότητα ακόμη και των πιο αδύνατων ιρακινών μονάδων. Υπάρχουν όμως δύο μεγάλα προβλήματα. Πρώτον, θα χυθεί ακόμη περισσότερο ιρακινό αίμα. Δεύτερον, οι Ιρακινοί μπορεί να χρησιμοποιήσουν το πανίσχυρο στήριγμά τους για να ξεκαθαρίσουν παλιούς λογαριασμούς. «Τον στόχο ενός βομβαρδισμού δεν τον επιλέγει ο πιλότος, αλλά ο τύπος με το λέιζερ που βρίσκεται στο έδαφος», λέει ένας πρώην αξιωματούχος της αμερικανικής αντικατασκοπείας. «Πολλές φορές, ο πιλότος δεν μπορεί καν να επαληθεύσει τον στόχο που του υποδεικνύεται. Και θα εμπιστευθούμε αυτό το έργο στους Ιρακινούς;».

Στην επόμενη επικοινωνία του με τον Μπους, ίσως να δώσει την απάντηση ο Θεός.

Πώς η κουβανή πόρνη αγόρασε βιβλία

Η Γιολάντα, η γυναίκα του Μανουέλ, έχει προτίμηση στους ανατολικοευρωπαίους συγγραφείς. Ετσι, για να κάνει το ταξίδι των 980 χιλιομέτρων από το σπίτι της στη φυλακή, πήρε μαζί της Καπουσίνσκι, Κούντερα και Σκβορέτσκι.

Το καθεστώς του Φιντέλ Κάστρο δεν μπορεί τελικά να είναι τόσο κακό: απόδειξη, ότι επιτρέπεται στους πολιτικούς κρατούμενους να διαβάζουν στα κελλιά τους. Δεν μπορούν βέβαια να διαβάζουν ό,τι θέλουν. Ο Αλφρέδο Φελίπε Φουέντες, ένας από τους 75 δημοσιογράφους, συνδικαλιστές, γιατρούς και βιβλιοθηκάριους που καταδικάστηκαν το 2003 σε ποινές κάθειρξης ως 28 ετών, απαγορεύεται να διαβάζει βιβλία για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Εχει όμως στο κελλί του μια βιογραφία του Γκάντι, τους Αθλίους του Βικτόρ Ουγκώ και τη «Δεύτερη Επανάσταση» του Ανταμ Μίχνικ. Ο Μανουέλ Βάσκες Πορτάλ, εκτός από τους ανατολικοευρωπαίους που αρέσουν στη γυναίκα του, απέκτησε πρόσφατα και το «Ταμπούρλο», του Γκύντερ Γκρας. Εν τάξει, ο Ρεϊνάλντο Αρένας απαγορεύεται αυστηρά, ήταν άλλωστε και διαφωνών και ομοφυλόφιλος. Στη μαύρη λίστα περιλαμβάνεται και ο μαρκήσιος ντε Σαντ, ως ιδιαιτέρως επικίνδυνος. Επιτρέπεται όμως ο Πρίμο Λέβι, που εδώ και δυόμιση χρόνια κυκλοφορεί από κελλί σε κελλί. Το πιο μεγάλο ταξίδι, πάντως, το έχει κάνει η υπό διαρκή περιορισμό βιρμανή Αούνγκ Σούου Κίι: ο Νορμάντο Ερνάντες, που φυλακίστηκε επειδή τόλμησε να κάνει απεργία πείνας υπέρ της δημοκρατίας, διέσχισε κατά τη μεταφορά του στη φυλακή όλο το νησί συντροφιά με τα βιβλία της.

Ισως λοιπόν τα δικαστήρια του Κάστρο να είχαν κατά βάθος ευγενείς σκοπούς επιβάλλοντας αυτές τις εξοντωτικές ποινές στους «75». Όπως γράφει στη Μοντ η συγγραφέας Τερέζα Μποντ, που έχει ζήσει στην Κούβα, το κέρδος είναι διπλό. Οι ίδιοι οι πολιτικοί κρατούμενοι έχουν το χρόνο να μελετήσουν ιστορία, ποίηση, πολιτικές επιστήμες, ξένες γλώσσες. Αλλά και οι γυναίκες τους ανακάλυψαν μέσα τους μια δύναμη που δεν τη φαντάζονταν, όπως οι μάνες της Αργεντινής όταν διαδήλωναν για τους εξαφανισμένους συγγενείς τους τη δεκαετία του ’70. Όταν ο Ανχελ Μόγια, ένας άλλος της ομάδας των «75», χρειάστηκε να εγχειριστεί στην πλάτη και οι αρχές τού το αρνήθηκαν, η γυναίκα του κατασκήνωσε σε ένδειξη διαμαρτυρίας στην πλατεία της Επανάστασης, έξω από το γραφείο του Κάστρο. Δύο ημέρες μετά, το αίτημα του κρατούμενου ικανοποιήθηκε. Η πράξη της προκάλεσε αίσθηση στο νησί. Αρκετές εβδομάδες αργότερα, μια πόρνη πλησίασε σ’ένα δρόμο της Αβάνα τη σύζυγο ενός άλλου κρατούμενου, της έδωσε ένα ουόκμαν και της είπε: «Δώστο στη μαύρη που διαδήλωσε σ’αυτή την πλατεία, είναι για τον άντρα της». Επειδή όμως τα ουόκμαν απαγορεύονται στη φυλακή, η γυναίκα πρότεινε στη πόρνη να προσφέρει βιβλία. «Αι, μαμίτα, δεν έχω, αλλά θα αγοράσω», απάντησε εκείνη. Και το έκανε: την επόμενη φορά εμφανίστηκε με έργα του Εντγκαρ Αλαν Πόε, έναν Αρσέν Λουπέν και μια βιογραφία του Βαν Γκογκ.

H επικαιρότητα του Aντόρνο

Τη χρονιά που τελείωσε ο B' Παγκόσμιος Πόλεμος, ο Αντόρνο ήταν 42 ετών και ο Τόμας Μαν 70. Πώς εξηγείται ότι η διάγνωσή τους για την κατάσταση της Ευρώπης είναι σήμερα τόσο επίκαιρη;

Στις 3 Ιουνίου του 1945, ένα μόλις μήνα μετά το τέλος του πολέμου, ο Αντόρνο έστειλε μια επιστολή στον Τόμας Μαν για να του ευχηθεί για τα εβδομηκοστά γενέθλιά του. Ο φιλόσοφος ζούσε εξόριστος στην Καλιφόρνια, όπως και ο συγγραφέας. Στην επιστολή του, ζητούσε από τον Μαν να μην αφήσει τη δημιουργικότητά του να επηρεαστεί από τις φρικτές εικόνες που έρχονταν από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Οι διανοούμενοι έπρεπε να αντισταθούν στη φρίκη, να αποκομίσουν τα απαραίτητα διδάγματα, να βοηθήσουν την ανθρωπότητα να προχωρήσει.

Πέντε χρόνια αργότερα, στις 3 Ιουνίου του 1950, ο Αντόρνο έστειλε από τη Φρανκφούρτη νέα επιστολή στον ηλικιωμένο συγγραφέα, ο οποίος είχε μετακομίσει στο Gran Hotel Dolder της Ζυρίχης. Αυτή τη φορά, ο φιλόσοφος τού ζητούσε να ανακαλέσει την απόφασή του να μείνει μακριά από τη χώρα του. Όπως έγραφε, περισσότερο κι από τον εθνικισμό, τον νεοφασισμό και τον αντισημιτισμό, τον ανησυχούσε ένα άλλο φαινόμενο: η πολιτισμική οπισθοδρόμηση. Αξίες και αρχές που αποτελούσαν τα θεμέλια της κοινωνίας γίνονταν παιχνίδια στα χέρια οποιουδήποτε ήθελε να τις αμφισβητήσει.

«Ούτε δέκα άλογα δεν θα μπορούσαν να με τραβήξουν πίσω στη Γερμανία», απάντησε ο Τόμας Μαν, απορρίπτοντας την παράκληση του φίλου του. Ο συγγραφέας ήταν απογοητευμένος γιατί η έκκληση που είχε απευθύνει στις αρχές του πολέμου στους συμπατριώτες του να δείξουν αξιοπρέπεια, γενναιότητα και κοινή λογική είχε πέσει στο κενό. Αυτό που προκαλεί όμως εντύπωση σε όποιον ξαναδιαβάζει εκείνες τις επιστολές, γράφει ο Χέρμαν Τερτς στην Ελ Παΐς, είναι η τραγική επικαιρότητα της διάγνωσης του Αντόρνο. H πολιτική στάση μιας κοινωνίας που έβγαινε από έναν καταστροφικό πόλεμο με εκατομμύρια νεκρούς, ευθυνόταν για ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα της ιστορίας και ζούσε ανάμεσα σε περιττώματα και ποντίκια, μοιάζει τόσο πολύ με τη σημερινή στάση πλούσιων κοινωνιών, που δεν έζησαν κανέναν πόλεμο και γνωρίζουν μια ευημερία προσβλητική για τον υπόλοιπο κόσμο. Εξήντα χρόνια ειρήνης, ελευθερίας και υλικής ευημερίας δεν στάθηκαν φαίνεται αρκετά για να αυξήσουν την αυτοεκτίμηση των Ευρωπαίων και να βελτιώσουν τη σχέση τους με την πνευματική τους κληρονομιά.

«H οπισθοδρόμηση αντανακλάται στην απουσία διατύπωσης μιας σαφούς πολιτικής θέσης, στην προθυμία υπεράσπισης οποιασδήποτε θέσης, ανεξαρτήτως των συνεπειών», τόνιζε το 1950 ο Αντόρνο στην επιστολή του. H οπισθοδρόμηση αυτή μάς επιτρέπει σήμερα να κλείνουμε τα μάτια στον αυταρχισμό του Πούτιν, να ανεχόμαστε τη συνεχιζόμενη καταπίεση των γυναικών στον αραβικό κόσμο, να δικαιολογούμε την τρομοκρατία στο όνομα της φτώχειας. Κάτι φταίει γι' αυτή τη γενικευμένη σύγχυση, παρατηρεί ο Τερτς. Και δυστυχώς ο Αντόρνο κι ο Τόμας Μαν δεν ζουν για να μας το αναλύσουν.

Hσυχία, τα κορίτσια σερφάρουν

Σ' αυτό το μέρος δεν ακούγονται ήχοι από πολεμικά ηλεκτρονικά παιχνίδια. Τις περισσότερες ώρες της ημέρας δεν ακούγονται καν ομιλίες. Εδώ συχνάζουν μονάχα γυναίκες. Κι όταν σερφάρουν οι γυναίκες, δεν τους αρέσει να μιλούν.

H Αμάλ Σακέρ γεννήθηκε στην Ιντιάνα και επισκέφθηκε για πρώτη φορά τα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη σε ηλικία 19 ετών. Φορά δυτικά ρούχα και μπαίνει σπανίως σε τζαμί. Αυτό δεν την εμποδίζει όμως να συνεργάζεται με μια πιστή μουσουλμάνα, την Αχλάμ Μουχλέχ, στη διεύθυνση ενός Ιντερνετ καφέ που άνοιξε πριν από ενάμιση χρόνο στη Ραμάλα και απευθύνεται αποκλειστικά σε γυναίκες. Στο Σαμπάγια Νετ Καφέ συναντιούνται η νέα τεχνολογία και οι συντηρητικές παραδόσεις -και η συνάντηση αυτή γίνεται σε απόλυτη γαλήνη. «Κανείς δεν μιλά δυνατά σ' αυτό το μέρος», λέει η Αμάλ στον δημοσιογράφο της Ελ Παΐς. Ησυχία, τα κορίτσια σερφάρουν.

H πρώτη εντύπωση είναι ευχάριστη: τα κορίτσια ετοιμάζουν τις εργασίες τους για το σχολείο ή το πανεπιστήμιο, κουβεντιάζουν ανέμελα μεταξύ τους ή τηλεφωνούν φτηνά στην Αμερική: μία ώρα κοστίζει μόλις πέντε σέκελ, κάτι λιγότερο από ένα ευρώ. Στην πραγματικότητα, όμως, αυτά τα καφέ διαιωνίζουν τις διακρίσεις μεταξύ των δύο φύλων. Οι περισσότερες κοπέλες που κάθονται μπροστά στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές φορούν μαντίλα ή χιτζάμπ (που αφήνει ακάλυπτα μόνο τα μάτια) και ομολογούν ότι οι γονείς τους τις στέλνουν εδώ επειδή είναι σίγουροι ότι δεν πρόκειται να ανταλλάξουν τηλέφωνα με αγόρια. «Δεν έχω φίλο, το απαγορεύει η κουλτούρα μας», τονίζει η 24χρονη Άσμα, κρύβοντας από τον δημοσιογράφο την ταυτότητά της μόλις συνειδητοποιεί ότι η φωτογραφία της δείχνει το πρόσωπό της ακάλυπτο. H μόνη της επαφή με αγόρια είναι τηλεφωνική, με Τυνήσιους δημοσιογράφους που είχαν επισκεφθεί παλιότερα την περιοχή. Και e-mail δεν στέλνει ποτέ σε μη μουσουλμάνους.

H κυριαρχία της θρησκείας δεν αποτελεί βέβαια γνώρισμα μόνο των Ίντερνετ καφέ, αφορά όλα τα εδάφη που κατέχει το Ισραήλ. Στους προσφυγικούς καταυλισμούς μπορεί να μην υπάρχουν χρήματα για να κτιστούν σχολεία, βρίσκονται όμως πάντα πόροι για να κατασκευαστούν δύο και τρία τζαμιά. Όσο για το παραδοσιακό ντύσιμο και τη μαντίλα, μπορεί οι γυναίκες να ισχυρίζονται ότι αποτελεί προσωπική τους επιλογή, συνήθως όμως αναγκάζονται να τα υιοθετήσουν κάτω από την κοινωνική πίεση. «Μέχρι πριν από λίγα χρόνια δεν φορούσε καμιά Παλαιστίνια το χιτζάμπ», λέει η Χάγια, μια 22χρονη κοπέλα από τη Ναμπλούς. «Τώρα το φοράμε όλες. Μας κάνει τη ζωή πιο εύκολη. Οι άλλοι μας σέβονται περισσότερο».

Αν πάντως κάποιος άνδρας θέλει να διαβεί το κατώφλι του Σαμπάγια Νετ Καφέ, η Αχλάμ και η Αμάλ δεν του το απαγορεύουν. Ό,τι έχει να κάνει όμως, πρέπει να το κάνει ήσυχα και γρήγορα. Και το κυριότερο, να μη λοξοκοιτάξει κανένα κορίτσι. Το απαγορεύει η κουλτούρα τους.

H ήπειρος της κοσμικότητας

Την ώρα που ελληνικά κόμματα και πολιτικοί καταθέτουν τις προτάσεις τους για τον διαχωρισμό Εκκλησίας και Κράτους, η Γαλλία γιορτάζει τα... εκατό χρόνια από την ψήφιση του σχετικού νόμου. H αποθέωση της ενωμένης Ευρώπης.

H αυτονόμηση μιας κοινωνίας απέναντι στη θρησκεία μπορεί να γίνει με δύο τρόπους. Από «πάνω», δηλαδή από το Κράτος, όπως έχει γίνει στις χώρες όπου κυριαρχεί ο καθολικισμός. Ή από «κάτω», από την κοινωνία των πολιτών, όπως έχει γίνει στις προτεσταντικές χώρες με μια εσωτερική μετάλλαξη των Εκκλησιών. Με αυτή την έννοια, ο διαχωρισμός Εκκλησίας και Κράτους δεν αποτελεί τη μοναδική απόδειξη της κοσμικότητας μιας κοινωνίας. Κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι η Γερμανία δεν είναι μια κοσμική χώρα και ας αναφέρει στο Σύνταγμά της ότι «ο γερμανικός λαός έχει επίγνωση της ευθύνης του απέναντι στον Θεό». H Ισπανία διακηρύσσει στο δικό της Σύνταγμα τη «συνεργασία με την καθολική εκκλησία», η Ιρλανδία, η Πολωνία και η Ελλάδα θέτουν τους νόμους τους υπό την εξουσία της Αγίας Τριάδας, «ομοούσιας και αδιαιρέτου» μάλιστα, αλλά όλες αυτές οι χώρες είναι - ή τουλάχιστον δηλώνουν - κοσμικές.

Τι συμβαίνει στην πράξη; Το παράδειγμα της Δανίας είναι αποκαλυπτικό. Όπως γράφει στη Μοντ ο Πιερ-Ανρί Ταβουαγιό, πρόεδρος του Κολεγίου Φιλοσοφίας και καθηγητής στη Σορβόνη, εδώ δεν υπάρχει διαχωρισμός Εκκλησίας και Κράτους, αλλά η Εκκλησία αποτελεί μια «δημόσια υπηρεσία» για την οποία ισχύουν τα ίδια κριτήρια και οι ίδιοι περιορισμοί με τις άλλες υπηρεσίες. Στη χώρα αυτή, λοιπόν, ένας πάστορας ονόματι Θόρκιλντ Γκρόσμπολ αποκάλυψε σε βιβλίο του, που εκδόθηκε το 2003, ότι δεν πιστεύει ούτε στον επουράνιο Θεό ούτε στην ανάσταση ή την αιώνια ζωή. Το υπουργείο Θρησκευτικών Υποθέσεων, που είχε επιτρέψει στο παρελθόν τον γάμο των ομοφυλοφίλων, αποφάσισε στην περίπτωση αυτή να κρατήσει αυστηρή στάση και να αποπέμψει από την εκκλησία τον Γκρόσμπολ. Ο τελευταίος, με τη στήριξη της ενορίας του, προσέφυγε στη Δικαιοσύνη στο όνομα της ελευθερίας της συνείδησης, χαρακτηρίζοντας την απόφαση παράνομη. Και το υπουργείο αναγκάστηκε να υποχωρήσει.

Χώρες που δεν είναι «επισήμως» κοσμικές επιδεικνύουν έτσι συχνά απέναντι στην Εκκλησία μια ζηλευτή ανεξαρτησία. Το πρόβλημα δημιουργείται όταν οι κοινωνίες και οι θεσμοί τους δεν μπορούν ή δεν θέλουν να παρέμβουν για να καθορίσουν με ακρίβεια και αυστηρότητα τους διακριτούς ρόλους του Κράτους και της Εκκλησίας. Τότε είναι που χρειάζονται οι νόμοι. Διότι αν στην Αμερική, όπως έχει γράψει ο Τοκβίλ, η πολιτική κοινωνία γεννιέται από τη θρησκεία, η ιστορία της Ευρώπης έχει σημαδευτεί από τη σύγκρουση της Εκκλησίας με τα κράτη. H Ευρώπη είναι η ήπειρος της κοσμικότητας και είναι υπερήφανη γι' αυτό.

Aναζητούνται Περέιρα

Ισχυρίζεται ο Περέιρα ότι είναι ένα μάτι που βλέπει αντικειμενικά τη χώρα του· και αυτό που βλέπει δεν είναι καθόλου ενθαρρυντικό. Βλέπει παρακμή, υποκρισία, ψέματα, ηθική κατάπτωση. Βλέπει μια κυβέρνηση διεφθαρμένη και μια αντιπολίτευση κατακερματισμένη. Βλέπει μια χώρα που έχει γλιστρήσει στην 37η θέση ως προς την ελευθερία της έκφρασης, μια οικονομία που ήταν 5η στον κόσμο και τώρα έχει παραλύσει. Βλέπει παντού μιζέρια και ακούει παντού γκρίνια, ανθρώπους που λένε ότι «δεν λειτουργεί πια τίποτα», ότι «η Ιταλία έχει γίνει αβίωτη». Τα βλέπει και τα ακούει όλα αυτά και συνειδητοποιεί ότι πρέπει να αντιδράσει, ότι μόνο εκείνος μπορεί να αντιδράσει, ότι αν δεν αντιδράσει ο δημοσιογράφος, ο διανοούμενος, ο απλός πολίτης, τη χώρα αυτή θα την πάρει ο διάβολος.

«Εγώ δεν πιστεύω στους ειδικούς ήρωες», λέει στη Στάμπα ο Αντόνιο Ταμπούκι, πνευματικός πατέρας του δημοσιογράφου Περέιρα. «Είμαι πεισμένος ότι η καθημερινή εκπλήρωση του καθήκοντός μας αποτελεί, από μόνη της, μία πράξη ηρωισμού». Ούτε σκέπτεται να αναμειχθεί στην πολιτική για να σώσει τη χώρα του, όπως είναι της μόδας τελευταία να κάνουν οι συγγραφείς (αυτή την εβδομάδα ακούσαμε για άλλον έναν). Το έχει κάνει μία φορά στη ζωή του, και αυτό στην αγαπημένη του Πορτογαλία, όταν έβαλε υποψηφιότητα στις ευρωεκλογές με ένα μικρό κόμμα της Αριστεράς. «Ο σκοπός του συγγραφέα», τονίζει, «είναι να παρατηρεί και να κρίνει την πολιτική, όχι να παρασύρεται από αυτήν. H δουλειά των πολιτικών, όπως και των θεολόγων, είναι να σπέρνουν βεβαιότητες. H δουλειά η δική μας είναι να καλλιεργούμε αμφιβολίες. Αν αρχίσουμε κι εμείς να στέλνουμε διάφορα μηνύματα για να πείσουμε ή να μεταπείσουμε τους πολίτες, δεν κάνουμε πια λογοτεχνία αλλά προπαγάνδα».

Τι είναι η ζωή; Μια αλληλουχία γεγονότων που συμβαίνουν μέσα στον χρόνο, πολλές φορές με εντελώς τυχαίο τρόπο, χωρίς να υπακούουν σε καμία λογική. Αυτά τα γεγονότα πρέπει λοιπόν κάποιος να τα συγκεντρώσει, να τα διηγηθεί και να τα ερμηνεύσει. H λογοτεχνία, λέει ο Ταμπούκι, θέλει να μας κάνει να καταλάβουμε ότι τα γεγονότα αυτά δεν είναι απομονωμένα, δεν είναι μπαλόνια που ξεφυτρώνουν από το πουθενά, μανιτάρια που βγαίνουν αυθορμήτως από τη γη. Ανήκουν, αντίθετα, σε ένα δίκτυο. Είναι το κάτω μέρος ενός χαλιού, από τους κόμπους του οποίου ο λογοτέχνης προσπαθεί να αναπαραστήσει τη φιγούρα που απεικονίζεται στην άλλη μεριά.

Ένα από τα βιβλία του, ο Ταμπούκι το έγραψε κατευθείαν στα πορτογαλικά. Ανήκει λοιπόν σε μια διπλή κουλτούρα; «H εμπειρία αυτή ήταν ένα είδος καθαρτήριου λουτρού, ένα νέο βάπτισμα, δεδομένου ότι η Πορτογαλία έχει μια κουλτούρα πολύ κοντά στην ψυχή μου. Μου έρχεται στον νου η saudade, η νοσταλγία: είναι κάτι που με κατέκτησε, ίσως επειδή κατά βάθος ήμουν ήδη ένας υγιής φορέας της».

Όποιος σκέφτεται δεν ζει

Μπορείτε να το δοκιμάσετε κι εσείς, σαν άσκηση ύφους: να περιορίσετε τον Οδυσσέα του Τζόυς σε 160 χαρακτήρες.Όσους χωρά ένα γραπτό μήνυμα κινητού τηλεφώνου.

Όταν ο Τζων Σάτερλαντ, ένας καθηγητής αγγλικής λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, έβαλε αυτή την άσκηση στους φοιτητές του, δεν μπορούσε να φανταστεί ότι θα έδινε λαβή για ένα περιπετειώδες παιχνίδι στο Internet: το παιχνίδι της «σύντομης σκέψης». Χρήστες απ' όλο τον κόσμο ανταποκρίθηκαν στην πρόκληση και άρχισαν να παίζουν με τους κλασικούς και τα έργα τους, από τον Κόνραντ μέχρι τον Δάντη, από τα Ανεμοδαρμένα Ύψη μέχρι τον Μόμπυ Ντικ. Για να συντομεύσουν τα κείμενα, κόβουν τις λέξεις, τρώνε τα φωνήεντα, χρησιμοποιούν διάφορα σύμβολα, όπως κάνουν με τα SMS. Θα παρατηρούσε κανείς ότι, και πάλι, δύσκολα χωράει ο Οδυσσέας σε 160 χαρακτήρες. Μα οι πιτσιρικάδες είναι πολυμήχανοι, βρίσκουν λύσεις, και είναι συνήθως πρωτότυπες.

Στη φιλοσοφία της σύντομης σκέψης, γράφει ο Φραντσέσκο Μέρλο στη Ρεπούμπλικα, η σκέψη καθυστερεί τη σχέση με τα πράγματα. Κατά συνέπεια, όποιος σκέφτεται δεν ζει. Όποιος αρθρώνει τη σκέψη εξαρθρώνει τη ζωή. Το φαινόμενο αυτό συνδέεται με τη διαπίστωση ότι δεν υπάρχει ένα Μέλλον αλλά πολλά, χιλιάδες διαφορετικά μέλλοντα, η πρόοδος είναι μύθος, ο κόσμος μας αρχίζει πάντα από την αρχή, χωρίς όμως να κουβαλά το βαρύ φορτίο του Σίσυφου. Οι ουτοπίες περνούν κρίση, τα προγράμματα και οι ιδεολογίες περνούν κρίση, τα μοντέλα περνούν κρίση, το μέλλον περνά κρίση, όπως και το παρελθόν. Το μόνο που μας έχει μείνει είναι το παρόν. Το μόνο που έχει νόημα είναι το στιγμιαίο. H μόνη σκέψη που αξίζει τον κόπο είναι η απλή και σύντομη. Και τα εργαλεία της σύντομης σκέψης είναι πολλά: το κινητό τηλέφωνο, τα μηνύματα, το Ipod, το βιντεοκλίπ, το e-mail, η ραπ, τα διαφημιστικά σλόγκαν, το ζάπινγκ, οι δημοσκοπήσεις, η ψηφιακή και διαδραστική τηλεόραση, το chat, η συνάντηση δύο βλεμμάτων σ' ένα αεροδρόμιο, οι πίσω αίθουσες, οι αφορισμοί, το καροτσάκι του σούπερ-μάρκετ, τα 15 λεπτά διασημότητας ενός ασήμου.

Στον κόσμο της σύντομης σκέψης, ακόμη και η Αποκάλυψη είναι σύντομη. Περνάμε αστραπιαία από την ασθένεια των τρελών αγελάδων στο τσουνάμι, από το AIDS στη γρίπη των πουλερικών, από την παχυσαρκία των παιδιών στην ισλαμική τρομοκρατία κι από το φαινόμενο του θερμοκηπίου στην ατομική βόμβα της Βόρειας Κορέας. Όλα μας προβληματίζουν, αλλά για λίγο. H κάθε καταστροφή μάς τρομάζει, αλλά πριν αρχίσουμε να την παίρνουμε εντελώς στα σοβαρά έρχεται η επόμενη. H σύντομη σκέψη είναι η διάλυση της συστηματικής σκέψης που είχε ήδη προβλέψει ο Νίτσε, είναι ένας κόσμος με χίλιες διαστάσεις, ο αντίθετος απ' αυτόν που περιέγραψε και περιέπαιξε ο Μαρκούζε. Αν ο Καρλ Κράους είχε γράψει το Κεφάλαιο, είπε κάποτε ένας Ιταλός φιλόσοφος, δεν θα του αφιέρωνε πάνω από τρεις αράδες. Κάπου 160 χαρακτήρες δηλαδή.

Eίδος υπό εξαφάνιση

Ακούμε συχνά ότι πρέπει να λάβουμε μέτρα κατά του φαινομένου του θερμοκηπίου διότι κινδυνεύουν τα εγγόνια μας. Λάθος: δύο τουλάχιστον ανθρώπινες κοινότητες κινδυνεύουν άμεσα. Οι περιβαλλοντικοί πρόσφυγες βρίσκονται δίπλα μας, λίγο πιο κάτω.

H Σέιλα Ουοτ-Κλούτιερ είναι εκπρόσωπος των Ινουίτ (Εσκιμώων) της Αρκτικής. Μεγάλωσε τη δεκαετία του '60 στο Νουναβίκ του βόρειου Κεμπέκ κυνηγώντας φώκιες και καριμπού, όπως έκαναν για χιλιάδες χρόνια οι πρόγονοί της. Και ξαφνικά η ζωή της άλλαξε. Για την ίδια και 150.000 ακόμη Ινουίτ της περιοχής, η γη άρχισε να λειώνει κάτω από τα πόδια τους. «Είχαμε οκτώ εποχές και ξαφνικά σταμάτησαν», λέει. «Όλες οι γνώσεις μας για την επιβίωσή μας αποδεικνύονται άχρηστες, αφού όλα γύρω μας αλλάζουν. Δεν μπορούμε να κυνηγήσουμε. Δεν μπορούμε να εξασφαλίσουμε τη διατροφή μας. Τα είδη με τα οποία τρεφόμασταν πεθαίνουν. Τα σπίτια μας καταρρέουν, αφού το μόνιμο στρώμα πάγου λειώνει. Όλοι λένε ότι οι πολικές αρκούδες αποτελούν είδος υπό εξαφάνιση αλλά ένα τέτοιο είδος είμαστε κι εμείς».

Τα νησιά Τουβαλού είναι εννιά κοραλλιογενείς ατόλες που βρίσκονται στον Ειρηνικό Ωκεανό, βορείως των νησιών Φίτζι. Τα τελευταία χρόνια οι 10.000 κάτοικοι των νησιών αυτών βλέπουν τη στάθμη της θάλασσας να ανεβαίνει και τη χώρα τους σιγά σιγά να εξαφανίζεται. «Καθώς βρισκόμαστε μόλις τρία μέτρα πάνω από τη στάθμη της θάλασσας, είμαστε ιδιαίτερα εκτεθειμένοι στο φαινόμενο του θερμοκηπίου», εξηγεί ο κυβερνήτης της χώρας Τομάζι Ποπούα. Οι κάτοικοι έχουν ήδη αρχίσει να μεταναστεύουν στη Νέα Ζηλανδία. H εξαφάνιση της πατρίδας τους δεν είναι ζήτημα δεκαετιών αλλά ετών. Το μοναδικό ερώτημα, γράφει ο Γιόχαν Χάρι στην Ιντιπέντεντ, είναι αν τα νησιά Τουβαλού θα πνιγούν από χίλια μικρά κύματα ή ένα από τα όλο και συχνότερα ακραία καιρικά φαινόμενα θα τα σβήσουν από τον χάρτη - μαζί με τους τελευταίους πεισματάρηδες που θα έχουν απομείνει να τα φυλάνε.

Ο θάνατος του πολιτισμού των Ινουίτ και η εξαφάνιση των Τουβαλού δεν θα προκληθούν από κάποιες αόριστες φυσικές καταστροφές, αλλά από συγκεκριμένες ανθρώπινες ενέργειες, τις δικές μας ενέργειες, τα αυτοκίνητα που οδηγούμε, το πετρέλαιο που καταναλώνουμε, τον άκρατο καταναλωτισμό μας. Διεθνείς σύνοδοι όπως αυτή που πραγματοποιείται αυτές τις ημέρες στο Μόντρεαλ έχουν περιορισμένες δυνατότητες, χρειάζονται πιο δραστικά μέτρα. Τα θύματα της υπερθέρμανσης του πλανήτη αποφάσισαν, έτσι, να πάρουν τα πράγματα στα χέρια τους. Οι Ινουίτ προσέφυγαν ήδη στη Διαμερικανική Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, κατηγορώντας τις Ηνωμένες Πολιτείες ότι καταστρέφουν το οικοσύστημά τους. Καθώς οι ΗΠΑ είναι μέλος αυτής της επιτροπής, μια καταδικαστική απόφαση θα ανοίξει τον δρόμο για τη μαζική υποβολή μηνύσεων εναντίον αμερικανικών πετρελαϊκών εταιρειών.

Ανάλογο δρόμο θα ακολουθήσουν και οι κάτοικοι των Τουβαλού. Χρειάζονται βέβαια και τη συμπαράστασή μας. H μεθαυριανή πορεία στο Λονδίνο θα αποτελέσει ένα πρώτο δείγμα.