Tο μέλλον του χριστιανισμού

H παραδοσιακή μεταφυσική που ίδρυσε ο Αριστοτέλης, και ενέπνευσε τη θεολογία για πολλούς αιώνες, είναι νεκρή. H ιδέα της οικουμενικής αλήθειας έχει δώσει τη θέση της σε μια ποικιλία αντιλήψεων για τον κόσμο που ανταγωνίζονται η μία την άλλη σε μια δημοκρατική κοινωνία. H αντικειμενικότητα αποδείχθηκε μύθος, τόσο στη φιλοσοφία όσο και στην ιστορία. H θρησκεία το κατάλαβε εγκαίρως: για την ακρίβεια, η δυσπιστία απέναντι στην αντικειμενικότητα αποτελεί έκφραση ενός ώριμου χριστιανισμού, ίσως και το ύστατο μάθημά του.

Αυτά γράφουν δύο γνωστοί φιλόσοφοι της εποχής μας, ο Ιταλός Τζιάνι Βάτιμο και ο Αμερικανός Ρίτσαρντ Ρόρτυ, στο βιβλίο τους «Το Μέλλον της Θρησκείας». Σύμφωνα με τους συγγραφείς, η Εκκλησία πρέπει να εγκαταλείψει πλέον τα δόγματα, και να συγκεντρώσει την προσοχή της σε αξίες: αλληλεγγύη, φιλανθρωπία, ευσπλαχνία. Ο χριστιανισμός πρέπει να αλλάξει, να αποκτήσει ένα «μεταθρησκευτικό» πρόσωπο. Αδύνατον, απαντά ο Μαρσέλ Γκωσέ, συγγραφέας βιβλίων όπως «H πολιτική Συνθήκη» και διευθυντής σύνταξης του περιοδικού «Debat». Μια θρησκεία που θα μετατρεπόταν σε μια συμπαθητική και καθαρά ηθική θεώρηση του κόσμου, λέει σε συνέντευξή του στη Φιγκαρό, θα έχανε κάθε νόημα. Βλέπουμε ήδη μια προοδευτική πολιτικοποίηση του χριστιανισμού, που τον εκφυλίζει σε μια από τις μορφές της ιδεολογίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Μα τότε γιατί να αποκαλείται κάποιος χριστιανός;

H έννοια της θρησκείας είναι ανυπέρβλητη, λέει ο Γκωσέ. Αυτό που είμαστε εξαρτάται από κάτι που είναι έξω από εμάς. Στη μεγαλύτερη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας, η εξάρτηση αυτή ήταν πολιτική και εκφραζόταν ως υποταγή σε μια εξουσία που προερχόταν από άλλους τόπους, άλλους πολιτισμούς, άλλες νοοτροπίες. Αυτό δεν συμβαίνει πλέον στις δυτικές δημοκρατίες. Αυτή όμως η εξάρτηση εξακολουθεί να έχει νόημα σε μεταφυσικό επίπεδο. Μπορείς να είσαι δημοκράτης και ταυτόχρονα να πιστεύεις ότι η ουσία του πεπρωμένου απορρέει από μια «δωρεά» που ξεπερνά τον άνθρωπο. Ο χριστιανισμός εμπεριέχει μια κοσμική αξία. Με αυτήν την έννοια, είναι «η θρησκεία της εξόδου από τη θρησκεία». Το Ισλάμ, αντίθετα, είναι πιο κλειστό στην εκκοσμίκευση. Λογικό: αναγκάσαμε τον υπόλοιπο κόσμο να πραγματοποιήσει μέσα σε λίγες δεκαετίες αλλαγές που για να γίνουν σ' εμάς χρειάστηκαν χρόνια. Αναμενόμενη λοιπόν η αντίσταση, αν και ο χαρακτήρας της είναι μάλλον πολιτικός παρά θρησκευτικός.

H συζήτηση συνεχίζεται, άλλωστε δεν σταμάτησε ποτέ, μόνο οι όροι της έχουν αλλάξει, οι άθεοι και οι πιστοί δεν συζητούν πλέον για το αν υπάρχει Θεός, αλλά για το αν ο άνθρωπος είναι δυνατόν ποτέ να συμφιλιωθεί με την ιδέα του πεπερασμένου της ύπαρξής του. Όπως έλεγε άλλωστε και ο Μπωντλαίρ, «ο Θεός είναι το μοναδικό ον που δεν χρειάζεται να υπάρχει για να Είναι».