H εποχή της αντίδρασης

Δεκάδες πολίτες μιας χώρας, μεταξύ των οποίων η πολιτική και στρατιωτική ηγεσία, διαπιστώνουν έκπληκτοι ότι τα τηλέφωνά τους παρακολουθούνται. Ένα στέλεχος της αντιπολίτευσης της ίδιας χώρας κατηγορείται για «αντεθνική προπαγάνδα» επειδή συναντήθηκε με έναν ξένο αξιωματούχο. Την ίδια ώρα, χιλιάδες άνθρωποι διαδηλώνουν στον μουσουλμανικό κόσμο επειδή μια μικρή εφημερίδα της Σκανδιναβίας δημοσίευσε σκίτσα που κατά την άποψή τους είναι προσβλητικά. Καλά, σε ποιον αιώνα ζούμε; Μήπως αντί να προοδεύουμε, μιμούμαστε τον βηματισμό του κάβουρα;

Ο Ουμπέρτο Έκο δεν γνώριζε ασφαλώς τα παραπάνω γεγονότα όταν έγραφε το τελευταίο του βιβλίο (Εκδ. Bompiani). Όταν εκείνος έδινε τον τίτλο «Στα βήματα του κάβουρα», εννοούσε την αμφισβήτηση της θεωρίας της εξέλιξης όχι πλέον από μερικούς φανατικούς των μεσοδυτικών αμερικανικών πολιτειών, αλλά από τον ίδιο τον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών και το ίδιο το εκπαιδευτικό σύστημα της Ιταλίας. Ο διάσημος σημειολόγος είχε στο μυαλό του την επαναφορά της άμβλωσης ως σημείου αντιπαράθεσης μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων της χώρας του. Την ψήφιση του νόμου που επιτρέπει στους πολίτες να πυροβολούν εναντίον των διαρρηκτών. Την επιστροφή της Ιταλίας στην προπολεμική περίοδο, με την Εκκλησία να αμφισβητεί τους νόμους του Κράτους. Όλον αυτόν τον αφόρητο και γενικευμένο λαϊκισμό, χειρότερο κι από τους χειρότερους λαϊκισμούς της Λατινικής Αμερικής.

Γιατί όμως η Ιστορία πηγαίνει προς τα πίσω; Γιατί επιστρέφουμε σε φαινόμενα που νομίζαμε πως τα έχουμε ξεπεράσει; Σε όλες τις φάσεις της Ιστορίας που χαρακτηρίζονταν από βίαιες επιταχύνσεις - λέει ο Έκο σε συνέντευξή του στο Λ' Εσπρέσσο - παρατηρούνταν ένα φαινόμενο δράσης-αντίδρασης. Από εδώ άλλωστε προκύπτει ο όρος «αντιδραστικός». Μετά τη Γαλλική Επανάσταση, είχαμε μερικές δεκαετίες παλινόρθωσης. Ο εικοστός αιώνας ήταν ο κατ' εξοχήν αιώνας της ταχύτητας και των επιταχύνσεων. Ορισμένες τάσεις που σιγόβραζαν για αιώνες, ήλθαν ξαφνικά με εκρηκτικό τρόπο στην επιφάνεια: αρκεί να σκεφτεί κανείς την απελευθέρωση καταπιεσμένων λαών, το φεμινιστικό κίνημα, τις διεκδικήσεις του προλεταριάτου, την αποτίναξη της κυριαρχίας των γονιών από τα παιδιά. Όλες αυτές οι «απελευθερώσεις» επήλθαν σχεδόν αστραπιαία - και σημαντικά στρώματα της κοινωνίας δεν τις αποδέχθηκαν στην πραγματικότητα ποτέ. Ήταν αρκετό λοιπόν κάποια δύναμη να δώσει φωνή σε αυτά τα σύνδρομα άρνησης (ο Μπους στην Αμερική, ο Χάιντερ στην Αυστρία, ο Μπερλουσκόνι και η Λέγκα στην Ιταλία) για να ξεκινήσει η επιστροφή στο παρελθόν.

Με τον θρίαμβο της νεοσυντηρητικής σκέψης, τονίζει ο Έκο, γυρίσαμε σ' ένα όραμα ιμπεριαλιστικό και αποικιοκρατικό. Με την ενίσχυση της διεθνούς τρομοκρατίας, γυρίσαμε στην παλιά αναρχική λογική της βόμβας στην πλατεία. Μόνο που αυτή η πλατεία είναι αχανής και δεν έχεις πουθενά να κρυφτείς.