H κρίση δεν λύνεται με χάπια

«Είναι περίεργο να δέχονται οι άνθρωποι την αξία των επιχειρημάτων υπέρ της ελεύθερης συζήτησης, αλλά να αντιδρούν όταν τα επιχειρήματα αυτά φτάνουν στα άκρα. Να μην καταλαβαίνουν, δηλαδή, ότι όταν ένα επιχείρημα δεν είναι καλό για μια ακραία περίπτωση, δεν είναι καλό για καμιά περίπτωση». Τζων Στιούαρτ Μιλ, Περί Ελευθερίας

Ανάγκη, απαίτηση, πρόφαση, σκοπιμότητα, δικαιολογία: παίρνοντας διάφορες μορφές και φορώντας διάφορα ρούχα, η συγγνώμη έρχεται και πάλι δυναμικά στο προσκήνιο. Εξαγριωμένα παιδιά και εγγόνια μεταναστών έκαιγαν πριν από λίγο καιρό αυτοκίνητα στη Γαλλία απαιτώντας από τον υπουργό Εσωτερικών Νικολά Σαρκοζί να ζητήσει συγγνώμη που τους αποκάλεσε «αποβράσματα» (οι ταραχές σταμάτησαν, οι κάμερες απομακρύνθηκαν, αλλά το πρόβλημα φυσικά δεν λύθηκε). Ως ημέρα συγγνώμης προς τα θύματα της δουλείας αποφάσισε να καθιερώσει ο Ζακ Σιράκ τη 10η Μαΐου, αναγνωρίζοντας ότι «αυτή η απεχθής πράξη, στην οποία επιδόθηκαν για αιώνες οι Ευρωπαίοι, τροφοδοτεί τον ρατσισμό». Αδυναμία να ζητήσει συγγνώμη για ένα παιδικό του έγκλημα δείχνει, αντίθετα, ο ήρωας της ταινίας «Κρυμμένος» του Μίκαελ Χάνεκε. Οι μνήμες όμως τον κυνηγούν, τις επιπτώσεις τους τις βρίσκει μπροστά του, στην καθημερινότητά του, στο σπίτι του, στη δουλειά του. Και αυτός καταπίνει δύο χάπια για να μπορέσει να κοιμηθεί.

H κρίση που ξέσπασε με αφορμή τα «σατανικά σκίτσα», δεν μπορεί να λυθεί με χάπια. Γιατί αν στην ταινία αυτός που «ενοχλεί» μια μέρα μες στην απελπισία του κόβει τον λαιμό του, στη σκληρή πραγματικότητα εκείνοι που ενοχλούν απειλούν να κόψουν τους λαιμούς των απίστων. Θα δούμε άραγε νέες επιθέσεις σε ευρωπαϊκό έδαφος, όπως εκείνη που στοίχισε τη ζωή του σκηνοθέτη Βαν Γκογκ στην Ολλανδία; Τι περιμένει τους Ιορδανούς δημοσιογράφους που συνελήφθησαν επειδή τόλμησαν να αναδημοσιεύσουν στις εφημερίδες τους τα σκίτσα, απευθύνοντας στους ομοθρήσκους τους την ιστορική έκκληση «Μουσουλμάνοι όλου του κόσμου, λογικευτείτε»; Τα σκίτσα μπορεί να είναι εύστοχα ή κακά, περισσότερο ή λιγότερο προσβλητικά προς τον Μωάμεθ, αλλά η συζήτηση έχει ξεφύγει πια από αυτό το πλαίσιο, αντικείμενό της είναι οι οικουμενικές - και όχι δυτικές - ανθρώπινες ελευθερίες.

«Μήπως πρέπει να απολογηθούμε για τον Δάντη και τον Σαίξπηρ, για τον Μότσαρτ και τον Μπετόβεν, για τον Γαλιλαίο και τον Νεύτωνα, για την πενικιλίνη και τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, για τους Ολυμπιακούς Αγώνες και το ποδόσφαιρο, για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την κοινοβουλευτική δημοκρατία;». Ο προβληματισμός αυτός δεν ανήκει σε κανένα βολεμένο μεγαλοδημοσιογράφο, όπως ο Ζωρζ του «Κρυμμένου», αλλά σε έναν άνθρωπο που γεννήθηκε στην Ινδία, μεγάλωσε στο Πακιστάν, σπούδασε σε κορανικά σχολεία και ζει στις Ηνωμένες Πολιτείες. H ελευθερία της έκφρασης, γράφει ο Ιμπν Ουαράκ στο Σπίγκελ, αποτελεί τη δυτική μας κληρονομιά. Και αν δεν την υπερασπιστούμε, για εμάς και για τους άλλους, θα πέσουμε όλοι θύματα του ολοκληρωτισμού.