H ισορροπία των αναγκών

Στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα, η ειρήνη που επικράτησε στην Ευρώπη στηριζόταν στη λεγόμενη «ισορροπία του τρόμου»: η πυρηνική ισχύς των μεγάλων δυνάμεων λειτουργούσε αποτρεπτικά, αφού όλοι ήξεραν ότι τυχόν επίθεση του ενός θα οδηγούσε σε απάντηση του άλλου, με αποτέλεσμα την ολική καταστροφή. H πρόσφατη κρίση του φυσικού αερίου και ο «ειρηνικός» τρόπος με τον οποίο διευθετήθηκε αναδεικνύουν μια νέα ισορροπία, που στηρίζεται και αυτή στην αποτροπή: την «ισορροπία των αναγκών». H Ρωσία έχει ανάγκη τη Δύση, γιατί χωρίς αυτήν δεν θα μπορέσει να ενταχθεί πλήρως στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία. H Δύση έχει ανάγκη τη Ρωσία, γιατί χωρίς τα προϊόντα της θα βυθιστεί σε ενεργειακή κρίση. Κι έτσι, κανείς δεν πυροβολεί πρώτος.

H νέα αυτή ισορροπία συνοδεύεται από ένα φαινόμενο γνωστό από τα παλιά: τον ιμπεριαλισμό της ενέργειας. Αν τη δεκαετία του '70 ο OPEC είχε χρησιμοποιήσει το όπλο του πετρελαίου για να επηρεάσει την πολιτική της Δύσης στη Μέση Ανατολή, η Ρωσία χρησιμοποιεί σήμερα το όπλο του φυσικού αερίου σε μια προσπάθεια να ανασυγκροτήσει την παλιά της σφαίρα επιρροής. Την ίδια τακτική χρησιμοποιούν και δύο χώρες της Λατινικής Αμερικής: η Βενεζουέλα του Ούγκο Τσάβες και η Βολιβία του Έβο Μοράλες εκμεταλλεύονται τον ενεργειακό τους πλούτο για να συνάψουν περιφερειακές συμμαχίες και να απαλλαγούν από τη δυτική κηδεμονία.

Εκτός όμως από τον ιμπεριαλισμό των παραγωγών, υπάρχει και ο ιμπεριαλισμός των καταναλωτών. Όπως επισημαίνει στην Γκάρντιαν ο Ντέιβιντ Λίτβιν, συγγραφέας του βιβλίου «Αυτοκρατορίες του Κέρδους: Εμπόριο, Κατάκτηση και Συντεχνιακή Ευθύνη», δυτικές επιχειρήσεις και κυβερνήσεις συνεργάζονται για τον έλεγχο νέων εδαφών που θα τους επιτρέψουν να μειώσουν την εξάρτησή τους από τη Μέση Ανατολή. Γύρω από την Κασπία, τα πολιτικά συμφέροντα της Δύσης συγκρούονται και πάλι μ' εκείνα της Ρωσίας. H διαδρομή του νέου αγωγού της ΒΡ από το Αζερμπαϊτζάν προς την Τουρκία αποτέλεσε αντικείμενο σφοδρής γεωπολιτικής σύγκρουσης μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Στο παιχνίδι έχουν μπει δυναμικά η Ιαπωνία και η Κίνα, με τις πετρελαϊκές επιχειρήσεις της δεύτερης να αναζητούν συμμαχίες με κυβερνήσεις της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής.

H ενεργειακή ασφάλεια, τονίζει ο Λίτβιν, είναι τόσο σημαντική για τη λειτουργία των καπιταλιστικών οικονομιών ώστε κανείς δεν τολμά να την αφήσει στις δυνάμεις της αγοράς. H «ισορροπία των αναγκών» επιτάσσει τη συνεργασία καταναλωτών και παραγωγών. Οι πρώτοι πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τα μακροπρόθεσμα συμφέροντα των δεύτερων αντί να υποστηρίζουν διεφθαρμένα καθεστώτα ή να προβαίνουν σε κακοσχεδιασμένες στρατιωτικές επιχειρήσεις. Οι δεύτεροι πρέπει να κατανοήσουν ότι οι ωμοί εκβιασμοί και η νοσταλγία των αυτοκρατοριών πλήττουν την αξιοπιστία τους. Αργά ή γρήγορα, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο θα δώσουν τη θέση τους σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Μέχρι τότε, θα πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες ώστε ο ιμπεριαλισμός της ενέργειας να μην οδηγήσει σε νέο πόλεμο.