Ένα ψέμα που λέει την αλήθεια

Στις 27 του περασμένου Δεκεμβρίου, στις 11.31 το πρωί, δύο Αμερικανοί πράκτορες σταμάτησαν στο Διεθνές Αεροδρόμιο του Μαϊάμι τον Χιλιανό συγγραφέα Αριέλ Ντόρφμαν και κατέσχεσαν τις σημειώσεις ομιλίας που θα εκφωνούσε λίγες ημέρες αργότερα στην Ουάσιγκτον.

Οι πράκτορες ανήκαν σε μια μυστική μονάδα της εσωτερικής ασφαλείας (Homeland Security) που έχει στόχο την εξουδετέρωση «επικίνδυνων» ξένων πανεπιστημιακών. Ανέκριναν τον συγγραφέα, ξεφύλλισαν τις σημειώσεις του και στάθηκαν στη βασική του θέση ότι οι Αμερικανοί διανοούμενοι πρέπει να εμπνευστούν από τον αγώνα των Χιλιανών υπέρ της ελευθερίας και να αγωνιστούν κι εκείνοι κατά της παραβίασης των δημοκρατικών ελευθεριών στη χώρα τους. Τι σχέση έχει - τον ρώτησαν - η 11η Σεπτεμβρίου των Αμερικανών με την 11η Σεπτεμβρίου των Χιλιανών, δηλαδή την πτώση του Αλλιέντε; Μήπως υπάρχουν πυρήνες Χιλιανών τρομοκρατών «εν υπνώσει», έτοιμοι να τιμωρήσουν τη CIA για τον ρόλο της στο πραξικόπημα; Και τι ακριβώς γνωρίζει εκείνος γι'αυτούς;

Την περιπέτειά του αυτή, ο Ντόρφμαν τη διηγήθηκε σε 2.000 καθηγητές γλώσσας και λογοτεχνίας που συγκεντρώθηκαν στο Χίλτον για ένα συνέδριο με αντικείμενο τον ρόλο του διανοουμένου κατά τον 21ο αιώνα. Οι αντιδράσεις ήταν έντονες. Ένας καθηγητής τον ρώτησε αν οι πράκτορες κατέσχεσαν και το λάπτοπ του, ένας άλλος ήθελε να μάθει αν τον κακοποίησαν. Μια παλιά του φοιτήτρια δήλωσε ότι θα στείλει αμέσως γράμμα στην Ουάσιγκτον Ποστ. Μηνύματα συμπαράστασης άρχισαν να έρχονται βροχή. Στην απογευματινή συνεδρίαση, μια άλλη φοιτήτρια επισήμανε με τρόμο ότι αν η χώρα της επιφυλάσσει μια τέτοια μεταχείριση σε ένα γνωστό διανοούμενο, μπορεί κανείς να φανταστεί τι παθαίνουν οι ανώνυμοι.

H κινητοποίηση των πανεπιστημιακών ήταν συγκινητική. H αφορμή της, όμως, ήταν δυστυχώς φανταστική. Όπως γράφει ο Ντόρφμαν στη Μοντ, έπλασε αυτή την ιστορία για να δείξει τις αντιφάσεις των διανοουμένων στη σημερινή εποχή. Για να σιγουρευτεί ότι όλοι θα καταλάβαιναν το χιούμορ του, διάνθισε την αφήγησή του με αναφορές στους δύο δασκάλους της ψευδαίσθησης και των αποκρυφιστικών χειρογράφων, τον Μπόρχες και τον Ναμπόκοφ. Αιφνιδιάστηκε λοιπόν με το γεγονός ότι όλοι τον πίστεψαν. Μιλώντας τις επόμενες ημέρες με φίλους, εξέφρασε την έκπληξή του για την αφέλεια τόσο καλλιεργημένων ανθρώπων. «Εσύ είσαι ο αφελής», του είπαν. Και τότε άρχισε να καταλαβαίνει. Κατάλαβε ότι η φανταστική του περιπέτεια ήταν τρομακτικά αληθοφανής, απελπιστικά αντιπροσωπευτική μιας χώρας που κρατά επ' αόριστον φυλακισμένους δικούς της και ξένους υπηκόους χωρίς δίκη, όπου οι τηλεφωνικές υποκλοπές αποτελούν καθημερινή πρακτική, όπου ο αντιπρόεδρος δικαιολογεί τα βασανιστήρια και όπου ο πρόεδρος παραδέχεται ότι εισέβαλε σε μια άλλη χώρα με ψευδή στοιχεία, χωρίς να εξαναγκάζεται να παραιτηθεί.

H τέχνη, έλεγε ο Πικάσο, είναι ένα ψέμα που λέει πάντα την αλήθεια. Το μόνο αφύσικο σε αυτή την ιστορία είναι η έκπληξη του Ντόρφμαν για την αντίδραση των ακροατών του. Την επόμενη φορά θα είναι πιο προσεκτικός.