H ήπειρος της κοσμικότητας

Την ώρα που ελληνικά κόμματα και πολιτικοί καταθέτουν τις προτάσεις τους για τον διαχωρισμό Εκκλησίας και Κράτους, η Γαλλία γιορτάζει τα... εκατό χρόνια από την ψήφιση του σχετικού νόμου. H αποθέωση της ενωμένης Ευρώπης.

H αυτονόμηση μιας κοινωνίας απέναντι στη θρησκεία μπορεί να γίνει με δύο τρόπους. Από «πάνω», δηλαδή από το Κράτος, όπως έχει γίνει στις χώρες όπου κυριαρχεί ο καθολικισμός. Ή από «κάτω», από την κοινωνία των πολιτών, όπως έχει γίνει στις προτεσταντικές χώρες με μια εσωτερική μετάλλαξη των Εκκλησιών. Με αυτή την έννοια, ο διαχωρισμός Εκκλησίας και Κράτους δεν αποτελεί τη μοναδική απόδειξη της κοσμικότητας μιας κοινωνίας. Κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι η Γερμανία δεν είναι μια κοσμική χώρα και ας αναφέρει στο Σύνταγμά της ότι «ο γερμανικός λαός έχει επίγνωση της ευθύνης του απέναντι στον Θεό». H Ισπανία διακηρύσσει στο δικό της Σύνταγμα τη «συνεργασία με την καθολική εκκλησία», η Ιρλανδία, η Πολωνία και η Ελλάδα θέτουν τους νόμους τους υπό την εξουσία της Αγίας Τριάδας, «ομοούσιας και αδιαιρέτου» μάλιστα, αλλά όλες αυτές οι χώρες είναι - ή τουλάχιστον δηλώνουν - κοσμικές.

Τι συμβαίνει στην πράξη; Το παράδειγμα της Δανίας είναι αποκαλυπτικό. Όπως γράφει στη Μοντ ο Πιερ-Ανρί Ταβουαγιό, πρόεδρος του Κολεγίου Φιλοσοφίας και καθηγητής στη Σορβόνη, εδώ δεν υπάρχει διαχωρισμός Εκκλησίας και Κράτους, αλλά η Εκκλησία αποτελεί μια «δημόσια υπηρεσία» για την οποία ισχύουν τα ίδια κριτήρια και οι ίδιοι περιορισμοί με τις άλλες υπηρεσίες. Στη χώρα αυτή, λοιπόν, ένας πάστορας ονόματι Θόρκιλντ Γκρόσμπολ αποκάλυψε σε βιβλίο του, που εκδόθηκε το 2003, ότι δεν πιστεύει ούτε στον επουράνιο Θεό ούτε στην ανάσταση ή την αιώνια ζωή. Το υπουργείο Θρησκευτικών Υποθέσεων, που είχε επιτρέψει στο παρελθόν τον γάμο των ομοφυλοφίλων, αποφάσισε στην περίπτωση αυτή να κρατήσει αυστηρή στάση και να αποπέμψει από την εκκλησία τον Γκρόσμπολ. Ο τελευταίος, με τη στήριξη της ενορίας του, προσέφυγε στη Δικαιοσύνη στο όνομα της ελευθερίας της συνείδησης, χαρακτηρίζοντας την απόφαση παράνομη. Και το υπουργείο αναγκάστηκε να υποχωρήσει.

Χώρες που δεν είναι «επισήμως» κοσμικές επιδεικνύουν έτσι συχνά απέναντι στην Εκκλησία μια ζηλευτή ανεξαρτησία. Το πρόβλημα δημιουργείται όταν οι κοινωνίες και οι θεσμοί τους δεν μπορούν ή δεν θέλουν να παρέμβουν για να καθορίσουν με ακρίβεια και αυστηρότητα τους διακριτούς ρόλους του Κράτους και της Εκκλησίας. Τότε είναι που χρειάζονται οι νόμοι. Διότι αν στην Αμερική, όπως έχει γράψει ο Τοκβίλ, η πολιτική κοινωνία γεννιέται από τη θρησκεία, η ιστορία της Ευρώπης έχει σημαδευτεί από τη σύγκρουση της Εκκλησίας με τα κράτη. H Ευρώπη είναι η ήπειρος της κοσμικότητας και είναι υπερήφανη γι' αυτό.