Ο Kανόνας του Pανίτσκι

Στα 85 του χρόνια, εξακολουθεί να έχει το γραφείο του στη Φρανκφούρτερ Αλγκεμάινε Τσάιτουνγκ και να γράφει βιβλιοκριτικές που επηρεάζουν ευθέως τις πωλήσεις των βιβλίων. Τον αποκαλούν γκουρού της γερμανικής λογοτεχνίας, αλλά ο ίδιος αισθάνεται πάντα ένας «αουτσάιντερ».

Όλη μου τη ζωή ήμουν ανυπόμονος. Όλη μου τη ζωή τελούσα υπό πίεση. Είμαι όμως ευχαριστημένος, επειδή επιτέλους γίνεται αληθινό ένα όνειρο που είχα από μικρός: να εκδοθεί ένας Κανόνας της γερμανικής λογοτεχνίας, ώστε να ξέρουμε τι αξίζει πραγματικά να διαβάζουμε. Σε λίγες μέρες βγαίνει ο κατάλογος με τα 1.450 ποιήματα που διάλεξα ύστερα από πολύ κόπο. Κι ακολουθούν τα δοκίμια. Υπάρχει όμως ήδη ένα λάθος σ' αυτόν τον Κανόνα, ένα θεμελιώδες λάθος. Παρ' όλο που έχουν εκδοθεί τριάντα, ίσως και σαράντα αξιόλογα γερμανικά μυθιστορήματα, αναγκάστηκα να συμπεριλάβω στη συλλογή μόνο είκοσι. Αυτά ζυγίζουν ήδη οκτώ κιλά, κι αν έβαζα περισσότερα θα έπρεπε ο αναγνώστης να πηγαίνει στο βιβλιοπωλείο με βαλίτσα. Με κατηγόρησαν επίσης ότι στο κομμάτι με τα θεατρικά έργα δεν συμπεριέλαβα αρκετά έργα γυναικών. Μα οι γερμανόφωνες γυναίκες δεν ξέρουν να γράψουν θεατρικά έργα! Ξέρω, ξέρω, θα μου πείτε για τη Μαριλουίζ Φλάισερ, όμως κι εκείνη έζησε σαράντα χρόνια μετά τη σχέση της με τον Μπρεχτ και δεν μπόρεσε να γράψει ούτε ένα έργο!

Έχουν πει ακόμα για μένα ότι δείχνω ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις ερωτικές σκηνές των βιβλίων. Είναι αλήθεια. Πιστεύω ότι ένας κριτικός λογοτεχνίας που δεν ενδιαφέρεται για τον ερωτισμό πρέπει να αλλάξει δουλειά. Πιστεύω όμως και στον γάμο, είμαι άλλωστε παντρεμένος με την ίδια γυναίκα τα τελευταία 63 χρόνια. Για να παραφράσω τον Τσώρτσιλ, ο γάμος είναι η χειρότερη μορφή συμβίωσης αν εξαιρέσει κανείς όλες τις άλλες μορφές που έχουν κατά καιρούς δοκιμαστεί. Τούτου λεχθέντος, πρέπει να σημειώσω ότι τα σημαντικά μυθιστορήματα που περιστρέφονται γύρω από γάμους - «Μαντάμ Μποβαρύ», «Άννα Καρένινα», «Έφι Μπριστ» - αφορούν πάντα αποτυχημένες σχέσεις.

H τέχνη είναι γεμάτη αντιφάσεις. Γίνεται, ας πούμε, πολύς λόγος τελευταία για τον αντισημιτισμό. Πώς μπορείς, μου λένε, να θεωρείς ότι ο Τόμας Μαν είναι ο σημαντικότερος Γερμανός συγγραφέας μετά τον Γκαίτε όταν τα έργα του βρίθουν αντισημιτικών κλισέ; Ένα θα σας πω: σε ολόκληρη τη γερμανική λογοτεχνία, οι ωραιότερες γραμμές για τους Εβραίους έχουν γραφεί από τον Τόμας Μαν. Ο μεγαλύτερος αντισημίτης στην ιστορία του γερμανικού πολιτισμού ήταν ο Ρίχαρντ Βάγκνερ. Και η σημαντικότερη όπερα που γνωρίζω είναι δική του: η «Τριστάνος και Ιζόλδη».

Αν σκέπτομαι τον θάνατο; Κάθε μέρα. Από τότε που ήρθα αντιμέτωπος μαζί του στο γκέτο της Βαρσοβίας, η απειλή του θανάτου δεν έχει πάψει να μεγαλώνει. Δεν νιώθω όμως να μισώ τον θάνατο, όπως ο Κανέτι. Μονάχα τον φοβάμαι.

(Από συνέντευξη του Μαρσέλ Ράιχ - Ρανίτσκι στην ελβετική εφημερίδα Die Weltwoche).