Σε θάνατο γιατί το παράκανε

Είναι ασφαλώς αυθαίρετο. Αλλά έχουμε την εντύπωση ότι η τιμωρία του Ζενγκ Σιαογιού κατέστη αναπόφευκτη όταν πέθαναν πολλά σκυλιά και γάτες στις Ηνωμένες Πολιτείες από ακατάλληλες τροφές κινεζικής προέλευσης.

Ένας Κινέζος επιχειρηματίας διηγιόταν πριν από μερικά χρόνια ότι γνώρισε τον ιδιοκτήτη ενός εργοστασίου στη Σιαν (πρωτεύουσα της επαρχίας Σαανσί) που παρασκεύαζε αντίγραφα του Βιάγκρα. Το σύστημα που ακολουθούσε ήταν το εξής: αγόραζε το αυθεντικό φάρμακο και ανακάτευε στα μπουκαλάκια ένα πραγματικό χάπι με τρία ψεύτικα. Όπως έλεγε, στο 25% των περιπτώσεων ο χρήστης είχε στύση. Κι όταν δεν τα κατάφερνε, θεωρούσε ότι το πρόβλημα ήταν δικό του.

Αγνοούμε αν ο συγκεκριμένος εργοστασιάρχης είχε την κάλυψη του κυρίου Ζενγκ Σιαογιού, του πρώην επικεφαλής της κινεζικής υπηρεσίας Τροφίμων και Φαρμάκων ο οποίος καταδικάστηκε αυτή την εβδομάδα σε θάνατο για διαφθορά. Η απάτη με τα Βιάγκρα ήταν άλλωστε σχετικά ακίνδυνη, σε αντίθεση με χιλιάδες άλλες απάτες που έχουν στοιχίσει τη ζωή πολλών ανθρώπων, τόσο στην Κίνα όσο (προφανώς) και στο εξωτερικό. Πολλά κινεζικά νοσοκομεία, για παράδειγμα, δίνουν εν γνώσει τους πλαστά φάρμακα στους ασθενείς επειδή τα φάρμακα αυτά επιτρέπουν μεγαλύτερο περιθώριο κέρδους ή επειδή οι υπεύθυνοι για την αγορά τους παίρνουν μίζα από τους προμηθευτές. Στη διάρκεια της επταετούς θητείας του, ο συγκεκριμένος πρώην αξιωματούχος έλαβε συνολικά 630.000 ευρώ με τη μορφή προμηθειών ή δώρων για να χορηγεί άδειες κυκλοφορίας φαρμάκων χωρίς προηγουμένως να έχει γίνει δοκιμή τους. Τουλάχιστον 13 μωρά έχασαν το 2004 τη ζωή τους στην επαρχία Ανχουί επειδή τρέφονταν με πλαστή σκόνη γάλακτος χωρίς καμιά θρεπτική αξία. Μόνο μία εταιρεία, η Κongliyuan, τον δωροδοκούσε συστηματικά εξασφαλίζοντας την έγκριση 277 φαρμάκων, στα οποία περιλαμβάνονται πολλά κερδοφόρα αντιβιοτικά. Ένα από αυτά τα αντιβιοτικά προκάλεσε πέρυσι τον θάνατο τουλάχιστον δέκα ανθρώπων, προτού αποσυρθεί.

Όλα αυτά ήταν λίγο-πολύ γνωστά. «Οι βαλίτσες με χρήματα ήταν κάτι καθημερινό», λέει μια πηγή της κινεζικής φαρμακευτικής βιομηχανίας. Αυτό που οδήγησε στην πτώση του Ζενγκ, και στην παραδειγματική τιμωρία του, ήταν η απληστία του (και η τεράστια προβολή που έλαβε ο θάνατος των σκύλων και των γάτων στην Αμερική). Κι επειδή η Κίνα οργανώνει τους επόμενους Ολυμπιακούς Αγώνες, πρέπει να δώσει την εικόνα μιας χώρας που προσέχει την ασφάλεια των προϊόντων της. Η ανακοίνωση της καταδίκης του Ζενγκ συνέπεσε άλλωστε με τη λήψη μέτρων για την απόσυρση ακατάλληλων τροφίμων, εν μέσω καταγγελιών για οδοντόπαστες με επικίνδυνα χημικά που εξήχθησαν στην Αυστραλία και τον Παναμά και για αυγά βαμμένα με τοξικές χρωστικές ουσίες. Όλα αυτά είναι βέβαια ευπρόσδεκτα- με εξαίρεση τη θανατική καταδίκη του πρώην κρατικού αξιωματούχου, που είναι καταδικαστέα όπως οποιαδήποτε θανατική καταδίκη σε οποιαδήποτε χώρα του κόσμου για οποιονδήποτε λόγο.

Η θάλασσα της αδιαφορίας

Η εκπρόσωπος της Αρμοστείας των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες στη Λαμπεντούζα ήταν σαφής: «Οι άνθρωποι αυτοί επέζησαν απλώς και μόνο επειδή είναι νέοι και δυνατοί».

Η φωτογραφία αυτή θα είναι ασφαλώς ανάμεσα στις φωτογραφίες της χρονιάς: είκοσι επτά Αφρικανοί λαθρομετανάστες γαντζωμένοι για τρία μερόνυχτα από τα δίχτυα ενός μαλτέζικου αλιευτικού επειδή καμιά χώρα δεν δέχεται να τους φιλοξενήσει. Την πρώτη μέρα τρώνε μήλα και πορτοκάλια που τους πετούν από το αλιευτικό, τις άλλες δύο τίποτα. Ο καπετάνιος δηλώνει ότι δεν μπορεί να τους επιβιβάσει στο αλιευτικό ούτε να τους μεταφέρει στη Μάλτα, επειδή υπάρχει κίνδυνος να καταστραφεί μια ψαριά αξίας ενός εκατομμυρίου δολαρίων. Επικοινωνεί με τη χώρα του, που ζητά από τη Λιβύη να τους πάρει πίσω αφού είναι πιο κοντά στις ακτές της. Η Λιβύη αδιαφορεί, η Μάλτα αδιαφορεί, ένα άλλο πλοίο που περνά από την περιοχή αδιαφορεί, όλοι πιστεύουν ότι αργά ή γρήγορα αυτοί οι δυστυχείς θα πεθάνουν, όπως έχουν πεθάνει χιλιάδες άνθρωποι σ ΄αυτά τα νερά. Οι λαθρομετανάστες, που βολόδερναν ήδη έξι μέρες στη θάλασσα όταν εντοπίστηκαν, θα διασωθούν τελικά από ένα σκάφος του ιταλικού ναυτικού, που θα τους μεταφέρει στη Λαμπεντούζα.

Γιατί αυτή η φωτογραφία με τους ανθρώπους-τόνους δεν ήταν χθες στις πρώτες σελίδες των εφημερίδων όλου του κόσμου; Γιατί η ανατριχιαστική δήλωση του καπετάνιου δεν μεταδόθηκε από όλες τις τηλεοράσεις και τα ραδιόφωνα; Με ποιο τρόπο, και μέσα από ποιες ακριβώς διαδικασίες, μετατράπηκε η Μεσόγειος από θάλασσα φιλίας σε στρατόπεδο συγκέντρωσης; Δεν είναι βέβαια η πρώτη φορά. Η Ρεπούμπλικα μας θυμίζει ότι στην ίδια αυτή θάλασσα περιπλανιόντουσαν επί οκτώ χρόνια, από το 1522 ώς το 1530, εφτά χιλιάδες Ιππότες της Ιερουσαλήμ, για να καταλήξουν τελικά- τι σύμπτωση!- στη Μάλτα. Στα ίδια νερά βρέθηκε το 1947 το πλοίο Έξοδος με 4.515 Εβραίους πρόσφυγες που είχαν γλιτώσει από τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης: το πλοίο είχε αναχωρήσει από τη Γαλλία με προορισμό την Παλαιστίνη, αλλά το βρετανικό ναυτικό διέταξε την επιστροφή του στην Ευρώπη. Μα από τα περιστατικά εκείνα έχουν περάσει δεκαετίες, αιώνες, ο ανθρώπινος πολιτισμός έχει προχωρήσει, στο όνομα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων γίνονται σήμερα στρατιωτικές επεμβάσεις, πώς είναι δυνατόν είκοσι επτά άνθρωποι να μένουν γαντζωμένοι για τρία μερόνυχτα από τα δίχτυα ενός αλιευτικού και όλοι οι υπόλοιποι να αποστρέφουμε το βλέμμα;

Δεν φταίνε μόνο η Μάλτα ή η Λιβύη, δεν φταίει μόνο αυτός ο απίστευτος καπετάνιος, στη χθεσινή Ελ Παΐς διαβάζουμε ότι ένα ισπανικό ρυμουλκό περίμενε επί τέσσερις μέρες εντολές από τη Μαδρίτη για το τι να κάνει 26 ναυαγούς από την Ακτή του Ελεφαντοστού που μάζεψε από τη θάλασσα. Τελικά η κυβέρνηση δέχθηκε να τους πάρει, ίσως επειδή ο καπετάνιος βεβαίωσε ότι είναι καλοί άνθρωποι, δεν παραπονέθηκαν λέει ούτε μια φορά, παρ΄ όλο που τους έβαλαν να κοιμηθούν στους διαδρόμους, δίπλα στις μηχανές...

Τι εννοούσε ο καλλιτέχνης;

«Θέλω να απευθύνω ένα μήνυμα στην Τουρκία», είπε ο Φατίχ Ακίν, παραλαμβάνοντας το βραβείο καλύτερου σεναρίου για την ταινία του «Κόψη του Παραδείσου». «Στις 22 Ιουλίου θα έχουμε εκλογές. Πρέπει να μείνουμε ενωμένοι. Αλλιώς θα πέσουμε!»

Πριν από λίγο καιρό έγινε στο Πανεπιστήμιο Μπογάζιτσι μια δεξίωση προς τιμήν του Ορχάν Παμούκ. Όλη η τουρκική ιντελιγκέντσια ήταν εκεί. Και η συζήτηση ήταν παθιασμένη. Θα γίνει πραξικόπημα, ιδίως αν σαρώσουν οι ισλαμιστές στις εκλογές. Δεν υπάρχει περίπτωση να γίνει πραξικόπημα. Το έθνος κινδυνεύει να οδηγηθεί προς τον ισλαμισμό. Ο ισλαμισμός δεν αποτελεί απειλή. Το δημοκρατικό μέλλον της Τουρκίας εξαρτάται από την πορεία των ενταξιακών διαπραγματεύσεων. Η Τουρκία θα ευημερήσει χωρίς τη βοήθεια της Ευρώπης. Μια από τις λίγες διαπιστώσεις στις οποίες συμφωνούσαν όλοι ήταν ότι οι πρόσφατες διαδηλώσεις υπέρ του κοσμικού κράτους ενορχηστρώθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν από τον στρατό. Όσο για τον ίδιο τον Παμούκ, ο δημοσιογράφος της Ομπζέρβερ που ήταν παρών γράφει ότι καθόταν παράμερα, φορώντας ένα χαμόγελο μισο-σαρκαστικό, μισο-αινιγματικό. Ένα ανάλογο χαμόγελο φορούσε ασφαλώς και προχθές στις Κάννες, ακούγοντας τον συμπατριώτη του να απευθύνει τη δραματική του έκκληση.

Τι να εννοούσε άραγε ο Ακίν; Να αναφερόταν στην απειλή του ισλαμισμού ή στον κίνδυνο πραξικοπήματος; Τόσο αυτός όσο και ο Παμούκ ζουν κυρίως έξω από την Τουρκία, ο πρώτος στη Γερμανία, ο δεύτερος στην Αμερική. Είναι δύσκολο να δουλέψουν στη χώρα της καταγωγής τους, είναι επικίνδυνο ακόμη και να μιλήσουν, το μαρτυρούσαν οι σωματοφύλακες με τα γκρίζα κοστούμια και τις ροζ γραβάτες που δεν έχαναν από τα μάτια τους τον Νομπελίστα στη διάρκεια της δεξίωσης. Μια άλλη ομάδα σωματοφυλάκων πρόσεχε τον Οράλ Τσαλισλάρ, ένα δημοσιογράφο της Τζουμχουριέτ που έχει δεχθεί κι αυτός απειλές για τη ζωή του επειδή μίλησε για την αρμενική γενοκτονία. Οι περισσότεροι διανοούμενοι χρειάζονται σωματοφύλακες σήμερα στην Τουρκία, τους απειλούν οι εθνικιστές, οι ισλαμιστές και οι λοιποί εξτρεμιστές, που το κράτος θέλει να τους εμφανίζει ως μοναχικούς τρελούς, αλλά μοναχικοί δεν είναι, εκείνες οι φωτογραφίες του δολοφόνου του Χραντ Ντινκ να κρατά την τουρκική σημαία και να ποζάρει παρέα με αστυνομικούς μπροστά σε ένα πορτρέτο του Κεμάλ ήταν αποκαλυπτικές.

Μάλλον δεν εννοούσε τίποτα ο Ακίν. Το σύνθημα «Λαός ενωμένος, ποτέ νικημένος» είναι οικουμενικό και διαχρονικό. Η Γερμανίδα μητέρα, την οποία υποδύεται η Χάνα Συγκούλα, λέει σε μια στιγμή πως όλα θα πάνε καλύτερα όταν η Τουρκία μπει στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά η ίδια η ηθοποιός σπεύδει να διαψεύσει αυτή την ελπίδα, «είναι λίγο σοσιαλδημοκρατικό, λίγο γελοίο», λέει στη Μοντ, «αυτή η τύπισσα είναι ένα απολίθωμα του ΄68 που συντάχθηκε με το κόμμα, δεν μπορούμε να σκεφτόμαστε πλέον με ευρωπαϊκούς όρους, η σκέψη μας πρέπει να είναι πλανητική». Κάτι θα ξέρει καλύτερα η Συγκούλα από τον σκηνοθέτη, έχει σχεδόν και τα διπλά του χρόνια.

Απόψε φοβάται πολύ

ΜΑΔΡΙΤΗ. Την περασμένη εβδομάδα, ο 34χρονος Μαροκινός συγγραφέας Αμπντέλα Ταΐα επισκέφθηκε πρώτη φορά την ισπανική πρωτεύουσα για να παρουσιάσει το βιβλίο του «Ο στρατός της σωτηρίας». Βρήκε την πόλη όπως ακριβώς την παρουσιάζει στις ταινίες του ο Αλμοδόβαρ: ζεστή, πληθωρική, μπαρόκ. Και συντηρητική. Στις αυριανές δημοτικές και περιφερειακές εκλογές, το Λαϊκό Κόμμα είναι το μεγάλο φαβορί. Φαβορί φέρεται η Δεξιά και στις βουλευτικές εκλογές του 2008, παρά τις μεγάλες αλλαγές που έχει πετύχει ο Θαπατέρο σε πολλούς τομείς. Ο λόγος; Η τρομοκρατία. Το Λαϊκό Κόμμα κατηγορεί τον πρωθυπουργό ότι συνεχίζει να συνομιλεί με τους αυτονομιστές της ΕΤΑ, κάτι για το οποίο η κοινή γνώμη φαίνεται να πείθεται ότι είναι κακό. Κρίμα.

ΠΑΡΙΣΙ. Το πρώτο πράγμα που έκανε ο Ταΐα όταν επέστρεψε στο Παρίσι, ήταν να επισκεφθεί το νεκροταφείο όπου είναι θαμμένος ο Μαρσέλ Προυστ. Το κάνει συχνά, και πάντα παίρνει θάρρος. Αλλά αυτή τη φορά το κόλπο δεν δούλεψε. Ο Προυστ έμεινε κλεισμένος στον εαυτό του. Και ο Ταΐα γύρισε στο σπίτι του έχοντας καταληφθεί από κρίση πανικού. Άδειασε τη βαλίτσα του από τα πράγματα που είχε αγοράσει στη Μαδρίτη, ανάμεσά τους πέντε ίδιες καρτ-ποστάλ με τον περίφημο σκύλο του Γκόγια. Ένα σκύλο θλιμμένο, που δεν ξέρει πού βρίσκεται και πού πάει. Αυτός ο σκύλος είναι εκείνος. Ζει στο Παρίσι εδώ και οκτώ χρόνια. Είναι μια πόλη βίαιη, περήφανη, αναξιόπιστη, που την αγαπά με όλη του την καρδιά. Αλλά απόψε φοβάται πολύ. Είναι τρεις το πρωί, κι εκείνος δεν ξέρει τι να κάνει με τη ζωή του.

ΡΑΜΠΑΤ. Την άλλη μέρα, νωρίς το πρωί, του τηλεφώνησε η μητέρα του. «Πάρε με το βράδυ, γιε μου». Υπάκουσε τρέμοντας. Αλλά είχε αποφασίσει να μην κλάψει. Ούτε εκείνη έκλαψε. Του είπε μόνο: «Κάθε μέρα προσεύχομαι για σένα, και παρακαλώ τον Θεό να σε καθοδηγήσει, να σε βοηθήσει να ξαναβρείς τον σωστό δρόμο». Εκείνος δεν είπε τίποτα. Ήξερε πολύ καλά περί τίνος επρόκειτο. Εδώ κι ένα χρόνο, ο ευγενικός Αμπντέλα έγινε ο καταραμένος Αμπντέλα. Η οικογένειά του πληροφορήθηκε από τον μαροκινό Τύπο ότι είναι ομοφυλόφιλος. Το γνώριζαν ήδη; Χωρίς αμφιβολία. Αλλά τώρα ήταν επίσημο. Η μητέρα του δεν μπορούσε να το καταλάβει. «Και τώρα τι θα κάνουμε εμείς με τη μαροκινή κοινωνία;» τον ρώτησε. «Φτωχοί άνθρωποι είμαστε, μακριά από την κοινωνία...». Δεν είχε τίποτα να της απαντήσει. Δεν έχει πια ανάγκη την ευλογία της οικογένειάς του για να υπάρξει. Εδώ και καιρό- γράφει στη Λιμπερασιόν - έχει καταλάβει ότι η ολοκλήρωσή του δεν μπορεί να γίνει παρά μακριά από τη μητέρα του, από το τρυφερό και ανελέητο βλέμμα της. Μα τι τρομερό συναίσθημα σπαραγμού συνοδεύει αυτή τη συσσωρευμένη ελευθερία!

Ένας ευγενικός Μπιγκ Μπράδερ

«Δεν μπορούμε να δώσουμε ακόμη απάντηση στα πιο βασικά ερωτήματα, γιατί δεν έχουμε αρκετές πληροφορίες για σας. Αυτή είναι η πιο σημαντική πλευρά της επέκτασης του Google».

Με τη δήλωση αυτή, που έκανε προχθές στους δημοσιογράφους στο Λονδίνο, ο εκτελεστικός διευθυντής της Google Έρικ Σμιτ χάραξε ουσιαστικά το μέλλον της εταιρείας. Η Google ξεκίνησε το καλοκαίρι του 1998 ως μία ακόμη μηχανή αναζήτησης πληροφοριών, για να μετατραπεί πολύ γρήγορα στο πιο δημοφιλές εργαλείο αναζήτησης στο Ιnternet. Κι αυτό, χάρις σε μια απλή ιδέα των ιδρυτών της, την οποία μιμούνται πλέον όλοι: αντί να οργανώσουν την αναζήτηση μόνο βάσει της συχνότητας με την οποία εμφανίζεται μια λέξη-κλειδί σε μια ιστοσελίδα, συμπεριέλαβαν στην εξίσωση και τη σχέση μεταξύ των ιστοσελίδων. Σήμερα, οι άνθρωποι της Google θέλουν να αξιοποιήσουν τις γνώσεις που έχουν αποκομίσει για να συγκροτήσουν μια τεράστια βάση προσωποποιημένων δεδομένων. Ο Σμιτ το είπε καθαρά: «Θέλουμε να επιτρέψουμε στους χρήστες να παίρνουν απαντήσεις σε ερωτήματα του τύπου: “Τι δουλειά να κάνω στη ζωή μου;” Η: “Τι να κάνω σήμερα το βράδυ;”».

Με άλλα λόγια, η Google θέλει να οργανώσει με κάθε λεπτομέρεια την καθημερινή μας ζωή, να γίνει ένα είδος ευγενικού Μπιγκ Μπράδερ. Και ο στόχος της δεν είναι ακριβώς φιλανθρωπικός: γνωρίζοντας το πρόγραμμα και τα γούστα του καθενός από μας, είναι σε θέση να μας προτείνει προσωποποιημένα διαφημιστικά προϊόντα. Σε αυτό το πνεύμα λειτουργούν ήδη διάφορες υπηρεσίες της, όπως η Google Recommendations, που προτείνει προϊόντα και υπηρεσίες με βάση τις δηλωμένες προτιμήσεις του χρήστη, και η iGoogle, που επιτρέπει την πλήρη προσωποποίηση της σελίδας αναζήτησης. Καταλυτικής σημασίας ήταν η εξαγορά το 2005 της εταιρείας DoubleClick, που παρακολουθεί τους χρήστες σε μια ευρεία γκάμα ιστοσελίδων και εγκαθιστά στους υπολογιστές τους «cookies» για την καλύτερη επεξεργασία των προτιμήσεών τους. Και αυτή την εβδομάδα ανακοινώθηκε η εξαγορά μιας ακόμη εταιρείας, της 23andΜe, που επιτρέπει στους χρήστες να ερευνούν online το γενετικό τους προφίλ, ελπίζοντας ότι με τον τρόπο αυτό θα συμβάλει στην ανάπτυξη προσωποποιημένων φαρμάκων.

Χρήσιμα πράγματα, πρακτικά, ενίοτε εφιαλτικά. Υπάρχουν τρόποι να αμυνθεί κανείς στην παντοδύναμη τεχνολογία ή το καλύτερο που έχει να κάνει είναι να την αξιοποιήσει όσο το δυνατόν πιο ανώδυνα για να βελτιώσει την καθημερινότητά του; Όπως επισημαίνει ο Στηβ Κόνορ στην Ιντιπέντεντ, η απλή χρησιμοποίηση της μηχανής Google δεν επιτρέπει τον εντοπισμό πληροφοριών προσωπικού χαρακτήρα. Όποιος θέλει να διαφυλάξει την ιδιωτικότητά του θα πρέπει να αποφεύγει υπηρεσίες όπως η G-mail ή η Frugal. Οι υπόλοιποι είναι αναγκασμένοι να αρκεστούν στη δέσμευση της Google ότι δεν θα χρησιμοποιεί πληροφορίες που αποκομίζει από τις αναζητήσεις για διάστημα μεγαλύτερο των δύο ετών. Διάολε: τον περασμένο μήνα χρησιμοποίησαν τη συγκεκριμένη μηχανή αναζήτησης κάπου 30 εκατομμύρια χρήστες, είναι τόσο δύσκολο να χαθεί κανείς μέσα σ΄ αυτό το πλήθος;

Γιατί η Μαριάν δεν έγινε τερματοφύλακας

Όταν τελείωσε χθες η προβολή της ταινίας στις Κάννες, ακούστηκαν μονάχα χειροκροτήματα. Είναι αλήθεια όμως ότι στο κοινό δεν υπήρχαν ούτε Φρουροί της Επανάστασης, ούτε αγιατολάδες. Μόνο άνθρωποι που ενδιαφέρονταν για την τέχνη.

Το 1979, οι ιρανικές αρχές αποφάσισαν να επιβάλουν τη μαντίλα στα νεαρά κορίτσια. Δέκα ετών τότε, η Μαριάν Σατράπι αναγκάστηκε να υπακούσει. Όταν την είδαν έτσι οι συμμαθητές της, με τους οποίους έπαιζε ποδόσφαιρο τα πέντε προηγούμενα χρόνια, αποφάσισαν να τη βγάλουν από τερματοφύλακα. «Δεν μπορούμε να παίζουμε μαζί σου μπάλα γιατί είσαι κορίτσι», της είπαν. Κι έτσι εκείνη πήγε κι έμαθε καράτε.

Τα χρόνια εκείνα, οι νέοι του Ιράν - όπως οι νέοι όλου του κόσμου- μεγάλωναν συντροφιά με την αμερικανική κουλτούρα, μουσική, χάμπουργκερ, τηλεόραση, μπόουλινγκ. «Κανείς δεν μπορεί να πιστέψει πόσοι παραλληλισμοί υπάρχουν ανάμεσα στη χώρα μου και την Αμερική», λέει σήμερα η Ιρανή συγγραφέας που ζει πλέον μόνιμα στο Παρίσι. Ύστερα ήρθε η αναταραχή, η επανάσταση, η λογοκρισία, ο φόβος- ή τουλάχιστον ο φόβος των γονιών της για κείνη. Ευτυχώς που είχε τη γιαγιά της και της έλεγε ιστορίες. «Λατρεύω τους μεγάλους ανθρώπους. Άκουσα απίστευτες ιστορίες στη ζωή μου και αγάπησα όλα εκείνα που άλλοι άνθρωποι αντιπαθούν στους ηλικιωμένους». Κάπως έτσι άρχισε να γράφει κι εκείνη ιστορίες. Πολλοί την κατηγορούν ότι οι ιστορίες της είναι ψεύτικες, αλλά εκείνη δεν μπόρεσε ποτέ να καταλάβει αυτό το επιχείρημα: «Ψέμα είναι να επωφελείσαι από κάτι. Όταν λες μια όμορφη ιστορία, είναι απλώς όμορφη».

Η ιστορία κινουμένων σχεδίων στην οποία βασίζεται η ταινία «Περσέπολις» είναι πάντως περισσότερο αληθινή από τις άλλες, αφού είναι σε μεγάλο βαθμό αυτοβιογραφική. Η μικρή Μαρία, κόρη αντιπάλων του Σάχη, αναγκάζεται να αυτοεξοριστεί πρώτα στην Αυστρία και στη συνέχεια στη Γαλλία, αφού είδε τη ζωή της να εξευτελίζεται από την ισλαμική επανάσταση, τον πόλεμο Ιράν-Ιράκ και την καταστολή των αγιατολάδων. «Δεν με μεγάλωσαν ως κορίτσι, μου έλεγαν πάντα ότι είμαι ένα ανθρώπινο πλάσμα· άλλωστε στα περσικά το αρσενικό και το θηλυκό άρθρο είναι η ίδια λέξη», είπε η Σατράπι στις Κάννες. «Από τη στιγμή που είπαν στις Ιρανές ότι αξίζουν το μισό από τους άνδρες, ο αριθμός των γυναικών στα πανεπιστήμια διπλασιάστηκε. Να γιατί ο πραγματικός εχθρός της δημοκρατίας δεν είναι ούτε ένα άτομο ούτε μια κυβέρνηση, αλλά η πατριαρχική κουλτούρα. Η δημοκρατία περνά από τη χειραφέτηση των γυναικών και η χειραφέτηση δεν είναι δυνατή παρά με την εκπαίδευση, την επιμόρφωση και την εργασία».

Η Μαριάν Σατράπι δεν επιδιώκει την τελειότητα. Άλλωστε, ούτε στην αρχαία Ελλάδα οι θεοί ήταν τέλειοι. «Έκαναν έρωτα και έπιναν και ρεύονταν. Κι ο κόσμος τους λάτρευε: αν οι θεοί δεν ήταν τέλειοι, μπορούσαν κι εκείνοι να μην είναι τέλειοι. Η αναζήτηση της τελειότητας θα μας κάνει να αισθανόμαστε πάντα ένοχοι».

Εκπαίδευση και αυταρχισμός

Επιτέλους! Την ώρα που η Ιταλία και οι Ηνωμένες Πολιτείες τιμούν τα 100 χρόνια από την ίδρυση του πρώτου σχολείου από κάποια Μαρία Μοντεσόρι, ο νέος υπουργός Παιδείας της Γαλλίας καταπιάνεται με τα πραγματικά προβλήματα της παιδείας.

Να σηκώνονται όρθιοι οι μαθητές όταν μπαίνει στην αίθουσα ο δάσκαλος ή η δασκάλα. Να γνωρίζουν απ΄ έξω τη Μασσαλιώτιδα. Να μιλούν πάντα στον πληθυντικό στους δασκάλους τους, ώστε να τους μιλούν κι εκείνοι με τον ίδιο τρόπο. Αυτές είναι μερικές από τις προτάσεις που εξετάζει ο Γάλλος υπουργός Παιδείας Ξαβιέ Νταρκό στο πλαίσιο της εκστρατείας του πολιτικού του προϊσταμένου να σβήσει οριστικά την κληρονομιά του ΄68 και να μεταμορφώσει το γαλλικό σχολείο. Είναι άγνωστο αν ο υπουργός θα επαναφέρει και τις προτάσεις που είχε διατυπώσει στη διάρκεια της πρώτης θητείας του, επί πρωθυπουργίας Ραφαρέν, όπως η εγκατάσταση συσκευών για την παρακολούθηση των μαθημάτων και ο ηλεκτρονικός έλεγχος των απουσιολογίων. Προς το παρόν, πάντως, του τρώει όλο το χρόνο το μείζον ζήτημα του πληθυντικού. Στη συζήτηση έχουν εμπλακεί οι ειδικοί, όπως ο γνωστός κοινωνιολόγος Πιερ Λε Γκοφ, που επισημαίνει ότι η υποχρεωτική χρήση του πληθυντικού θα ενισχύσει τον αυταρχικό χαρακτήρα του σχολείου. Τα πράγματα μπερδεύονται και από τη στάση του ίδιου του προέδρου, ο οποίος μιλά πάντα στον πληθυντικό όταν απευθύνεται στον Σιράκ, αλλά προτιμά τον ενικό όταν μιλά στη Μέρκελ και στον Μπλαιρ. Να σημαίνει άραγε αυτό ότι σέβεται περισσότερο τον πρώτο από τους δεύτερους; Δύσκολο. Άρα;

Όλα αυτά δείχνουν ότι ο Νικολά Σαρκοζί κάθε άλλο παρά τυφλός φιλοαμερικανός είναι, όπως τον έχουν κατηγορήσει. Διότι οι Αμερικανοί- που έχουν καταργήσει εκ των πραγμάτων στη γλώσσα τους τον ενικό και τον πληθυντικόέχουν τελείως διαφορετικές ανησυχίες στο ζήτημα της παιδείας. Διαβάζουμε, για παράδειγμα, στην Ουάσινγκτον Ποστ ότι έχουν ανοίξει τελευταία σε όλη τη χώρα περισσότερα από 300 μοντεσοριανά σχολεία. Η είδηση είναι εντυπωσιακή, αν μελετήσει κανείς τη σχέση της Μαρίας Μοντεσόρι με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Όταν η πρωτοποριακή παιδαγωγός, και πρώτη γυναίκα γιατρός της Ιταλίας, επισκέφθηκε για πρώτη φορά την Αμερική, το 1913, τα πλήθη υποδέχθηκαν με ενθουσιασμό το πλοίο που τη μετέφερε και η επίσκεψή της κατέλαβε τις πρώτες σελίδες των εφημερίδων. Όλοι πίστευαν ότι η αμερικανική εκπαίδευση θα άλλαζε ριζικά. Αλλά ο ενθουσιασμός υποχώρησε γρήγορα. Όταν η Μοντεσόρι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα της το 1934 επειδή ο Μουσολίνι ανακατευόταν συνεχώς στη δουλειά της, η χώρα στην οποία κατέφυγε ήταν η Ολλανδία. Χρειάστηκαν τα κινήματα της δεκαετίας του ΄60 για να αναβιώσει και πάλι στην Αμερική το ενδιαφέρον για την αντιαυταρχική εκπαίδευση.

Σήμερα υπάρχουν 5.000 μοντεσοριανά σχολεία στις Ηνωμένες Πολιτείες και άλλα 17.000 στον υπόλοιπο κόσμο. Δυστυχώς δεν έχουμε στοιχεία για το αν διδάσκοντες και διδασκόμενοι μιλούν μεταξύ τους στον ενικό ή τον πληθυντικό.

Καταδικασμένοι ή ανίκανοι;

Έχει τον τίτλο: εμφύλιος πόλεμος. Έχει την εξήγηση: μάχη εξουσίας. Έχει και τη λύση: παρέμβαση του αραβικού κόσμου. Ο Χάνα Σινιόρα ήταν πάντα από τις πιο ψύχραιμες φωνές της παλαιστινιακής κοινότητας.

Η Μέση Ανατολή- η ίδια Μέση Ανατολή για την οποία ο Αμερικανός αναλυτής Έντουαρντ Λούτβακ έλεγε τις προάλλες ότι δεν αξίζει πια τον κόπο να ασχολούμαστε- έχει πάρει φωτιά. Στον Λίβανο γίνεται κανονικός πόλεμος και στη Γάζα το Ισραήλ ετοιμάζεται να εξαπολύσει την τελική του (;) επίθεση για την εξόντωση της Χαμάς. Ό,τι και να γίνει, χαμένοι θα είναι σίγουρα οι Παλαιστίνιοι. Ό,τι κι αν γίνεται τα τελευταία χρόνια, χαμένοι είναι πάντα οι Παλαιστίνιοι. Καταδικασμένοι να είναι άραγε ή ανίκανοι; Καταραμένοι από τους θεούς και τους ανθρώπους ή άξιοι της μοίρας τους;

Πέντε χρόνια μετά τη δημόσια έκκλησή του να σταματήσουν οι επιθέσεις αυτοκτονίας στο Ισραήλ, ο Χάνα Σινιόρα δεν μπορεί να κρύψει την απαισιοδοξία του. «Το χάος στη Γάζα είναι αποτέλεσμα ενός αγώνα για την εξουσία, αλλά η εξουσία αυτή δεν υπάρχει», λέει ο 69χρονος καθηγητής στον ανταποκριτή της «Κοριέρε» στην Ιερουσαλήμ. «Τα αξιώματα του προέδρου και του πρωθυπουργού δεν έχουν καμία αξία. Εμείς οι Παλαιστίνιοι δεν είμαστε αρκετά ώριμοι για να δεχθούμε την κατανομή της εξουσίας και να εξασφαλίσουμε τη λειτουργία ενός συνασπισμού. Επί σαράντα χρόνια, ο Γιάσερ Αραφάτ κρατούσε όλες τις εξουσίες στα χέρια του. Ύστερα από αυτόν, η Χαμάς κυβέρνησε για έναν χρόνο σαν να μην υπήρχαν άλλες πολιτικές δυνάμεις. Δεν είμαστε ικανοί να καταλάβουμε τι σημαίνει πολιτική συμμαχία».

Η συμφωνία που συνήφθη τον περασμένο Φεβρουάριο στη Μέκκα και οδήγησε στη συγκρότηση κυβέρνησης εθνικής ενότητας ήταν εύθραυστη από την αρχή. «Σαν να προσπαθείς να κολλήσεις δύο άσχετα μεταξύ τους υλικά, χωρίς να χρησιμοποιήσεις τσιμέντο», λέει ο Σινιόρα. Η Χαμάς και η Φατάχ έπρεπε να θέσουν ως πρώτη τους προτεραιότητα τον τερματισμό της ισραηλινής κατοχής, όχι το ποιος θα κυβερνήσει. Δεν το έπραξαν και φτάσαμε εδώ που φτάσαμε. Αντί ο Αμπού Μάζεν να βρίσκεται κάθε μέρα στη Γάζα και να αναζητεί μαζί με τον πρωθυπουργό τρόπους να θρέψουν τους πεινασμένους Παλαιστίνιους, ασκούσε υψηλή πολιτική από τη Ραμάλα. Τεράστιο μερίδιο ευθύνης φέρει φυσικά και η Χαμάς, που νόμιζε ότι η αποχώρηση του Ισραήλ από τη Γάζα ήταν αποτέλεσμα της δικής της «αντίστασης». Και πού οδήγησε αυτή η αντίσταση; Στην καταστροφή, στο διεθνές εμπάργκο, στον εμφύλιο πόλεμο.

Η μόνη λύση, σύμφωνα με τον Σινιόρα, είναι να τεθούν η Γάζα, η Δυτική Όχθη και η Ανατολική Ιερουσαλήμ υπό τη διοίκηση του Αραβικού Συνδέσμου, ύστερα από σχετικό ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας. Αν οι αραβικές χώρες δεν αναλάβουν τις ευθύνες τους, ο εμφύλιος πόλεμος θα συνεχιστεί. Και οι Ισραηλινοί θα εξακολουθήσουν ανενόχλητοι να εποικίζουν τα παλαιστινιακά εδάφη.

Μετά την πτώση

«Έγινα συγγραφέας ζώντας στη Νέα Υόρκη και βλέποντας, ακούγοντας και νιώθοντας όλα τα μεγάλα, περίεργα και επικίνδυνα πράγματα που συγκεντρώνει διαρκώς η πόλη. Και αποφεύγοντας τη σοβαρή ενασχόληση με οτιδήποτε άλλο». Ντον ΝτεΛίλλο

Χάρις στο γεγονός ότι εκείνη την ημέρα καθυστέρησε λίγο να πάει στο γραφείο του, σ΄ έναν από τους Δίδυμους Πύργους, ο δικηγόρος Κηθ Νεουντέκερ είδε την καταστροφή από το έδαφος. Τρέχοντας ανάμεσα στον καπνό και τη στάχτη, κατέφυγε στο σπίτι όπου ζούσαν η πρώην γυναίκα του με το επτάχρονο παιδί τους. Το ζευγάρι θα τα ξαναβρεί, ο Κηθ θα συνέλθει από το σοκ, συνειδητοποιεί τότε ότι μέσα στον πανικό του εκείνο το μεσημέρι πήρε κατά λάθος ένα χαρτοφύλακα που δεν του ανήκει. Αναζητεί λοιπόν τον κάτοχό του: είναι μια γυναίκα. Δούλευε κι αυτή στους Πύργους, υπό κανονικές συνθήκες δεν θα τον τραβούσε, αλλά η κοινή τους εμπειρία τούς φέρνει κοντά, βλέπουν μαζί βίντεο από την επίθεση και κοιμούνται μαζί. Συγκλονισμένος από τον τρόπο που λειτουργεί η τύχη, ο Κηθ παραιτείται από τη δουλειά του και πάει στο Λας Βέγκας για να παίξει πόκερ. Την τελευταία φορά που είχε παίξει, λίγες εβδομάδες πριν από την επίθεση, στην παρέα ήταν και ο Rumsey, και κάποιος του είχε πει ότι αν το όνομά του γραφόταν με a η ζωή του θα ήταν διαφορετική, πιο έντονη. Μάλλον είχε δίκιο, γιατί εξαιτίας της παθητικότητάς του ο Rumsey δεν είχε διεκδικήσει ένα καλύτερο γραφείο στους Πύργους και εκεί που βρισκόταν, στο τέλος του διαδρόμου, παγιδεύτηκε από τις φλόγες και πέθανε.

Είναι φανερό ότι το πιο μεγάλο, περίεργο και επικίνδυνο πράγμα που έχει συμβεί στη σύγχρονη ιστορία της Νέας Υόρκης ενέπνευσε από πολλές απόψεις τον ΝτεΛίλλο, που έγραψε ένα πολυεπίπεδο μυθιστόρημα («Falling Μan», Εκδ. Ρicador). Ο τίτλος παραπέμπει βέβαια στους δυστυχείς που έπεσαν από τον ουρανοξύστη στο κενό για να γλιτώσουν (ναι, αυτούς για τους οποίους ορισμένοι ακόμη και στη χώρα μας είπαν περίπου ότι «το άξιζαν»), αλλά και σ΄ έναν περφόρμερ που εμφανίζεται λίγες μέρες μετά την 11η Σεπτεμβρίου και κρεμιέται με τη βοήθεια ειδικών ιμάντων από διάφορα σημεία της πόλης. Στην αρχή οι θεατές ενοχλούνται από αυτή την αισθητική της τρομοκρατίας, ύστερα όμως αντιλαμβάνονται ότι αυτές οι παραστάσεις είναι ουσιαστικά μια αυτοκτονία σε δόσεις, αφού οι ιμάντες είναι ελαττωματικοί και σιγά σιγά φθείρονται, όπου να ΄ναι θα κοπούν.

Ο Νόρμαν Μέιλερ είχε άδικο όταν προέβλεψε ότι θα χρειαστεί να περάσουν τουλάχιστον δέκα χρόνια για να γραφτεί ένα βιβλίο με θέμα την 11η Σεπτεμβρίου. Έχουν ήδη γραφτεί αρκετά, το βιβλίο του ΝτεΛίλλο είναι ίσως το πιο ολοκληρωμένο. Φράσεις όπως «ήταν ένα ραντεβού χωρίς ψιθύρους και αγγίγματα, ανάμεσα σε ξένους που έπεφταν», θέλουν δουλειά, δεν γράφονται εύκολα.

Οι παγίδες της φτώχειας

Το 80% των κατοίκων του αναπτυσσόμενου κόσμου ζουν σε χώρες που προοδεύουν. Αρκετά δισεκατομμύρια βλέπουν το βιοτικό τους επίπεδο να βελτιώνεται ταχύτατα. Υπάρχει όμως ένα «γκέτο» ενός δισεκατομμυρίου ανθρώπων που ζουν σε 58 συνολικά χώρες και δεν μπορούν με τίποτα να ορθοποδήσουν. Το 70% από αυτούς είναι συγκεντρωμένοι στη νοτίως της Σαχάρας Αφρική. Και όπως γράφει ο Πωλ Κόλιερ στο νέο του βιβλίο «Το πιο Φτωχό Δισεκατομμύριο» (Τhe Βottom Βillion, εκδ. Οxford University Ρress), θα είναι όλο και πιο δύσκολο για την ανθρωπότητα να σηκώνει το βάρος αυτού του γκέτο.

Σύμφωνα με τον συγγραφέα, οι χώρες αυτές έχουν πέσει σε μια, ή και περισσότερες, από τις εξής τέσσερις παγίδες: την παγίδα των συγκρούσεων (που έχει οδηγήσει σε αδιέξοδο το 73% των κατοίκων αυτών των χωρών), την παγίδα των φυσικών πόρων (29%), την παγίδα των κακών γειτόνων (30%) και την παγίδα της κακής διαχείρισης (76%). Η διαφυγή από αυτές τις παγίδες είναι πολύ δύσκολη, αν όχι αδύνατη. Το εμπόριο δεν μπορεί να βοηθήσει αυτούς τους ανθρώπους, καθώς δεν μπορούν να συναγωνιστούν τους Κινέζους ή τους Βιετναμέζους. Ιδιωτικό κεφάλαιο δεν εισρέει σε αυτές τις χώρες, παρά μόνο για να εκμεταλλευτεί τους φυσικούς τους πόρους. (Το πρόβλημα είναι το αντίστροφο: τεράστια διαφυγή κεφαλαίων). Και η βοήθεια δεν λειτουργεί παρά μέχρι ένα συγκεκριμένο σημείο. Δεν μπορεί να σταματήσει τις συγκρούσεις, δεν μπορεί να καταργήσει τους κακούς γείτονες, δεν μπορεί να νικήσει τη διαφθορά.

Τι μπορεί λοιπόν να γίνει για να βοηθηθούν αυτοί οι άνθρωποι; Ο Κόλιερ διατυπώνει τρεις προτάσεις. Η πρώτη είναι η πιο απλή, και η πιο επίμαχη: στρατιωτική επέμβαση. Οι εμφύλιοι πόλεμοι είναι τόσο δαπανηροί, ώστε μια έγκαιρη στρατιωτική δράση αποδεικνύεται συχνά (αν και όχι πάντα) αποτελεσματική. Η δεύτερη πρόταση είναι να θεσπιστούν νόμοι και να συνταχθούν κανόνες που θα συνδέουν την ξένη βοήθεια με τη χρηστή διακυβέρνηση. Δεν πρόκειται για μια ιμπεριαλιστική τακτική, επισημαίνει ο Μάρτιν Βολφ στους Φαϊνάνσιαλ Τάιμς, αλλά για μια προσέγγιση που είναι προς το συμφέρον των φτωχών. Κάτι τέτοιο προϋποθέτει βέβαια και αλλαγές στις χώρες με υψηλά εισοδήματα, που πρέπει να σταματήσουν να δέχονται προϊόντα λεηλασίας των φτωχών χωρών και να καταπολεμήσουν την τάση των εταιρειών τους να δωροδοκούνται.

Η τρίτη πρόταση είναι η πιο ενδιαφέρουσα, αλλά και η πιο φιλόδοξη: να υπάρξει απεριόριστη πρόσβαση του ενός δισεκατομμυρίου των φτωχών στις αγορές του πλούσιου κόσμου. Μόνο έτσι θα μπορέσουν οι χώρες που δεν διαθέτουν φυσικούς πόρους να εισχωρήσουν στις παγκόσμιες αγορές βιομηχανικών προϊόντων. Προς το παρόν, πάντως, οι δυτικές κυβερνήσεις κάνουν ακριβώς το αντίθετο.

Τι είν΄ η πατρίδα τους;

Εντάξει, ο Μπερνάρ Κουσνέρ στο υπουργείο Εξωτερικών θα έχει ενδιαφέρον, έστω κι αν τα χέρια του θα είναι δεμένα. Από πολιτική άποψη, όμως, το σημαντικότερο υπουργείο της κυβέρνησης Σαρκοζί θα είναι εκείνο με αντικείμενο την Εθνική Ταυτότητα.

O βασικός στόχος της αναγγελίας αυτού του υπουργείου ήταν χωρίς αμφιβολία η αλίευση ψήφων από το στρατόπεδο του Λεπέν. Και ο στόχος αυτός επιτεύχθηκε σχεδόν εξ ολοκλήρου. Επειδή όμως ο νέος πρόεδρος πρέπει και να εφαρμόσει αυτά που εξήγγειλε, είναι αναγκασμένος να προχωρήσει πάραυτα σε αυτή την παγκόσμια καινοτομία. Όπως δείχνουν άλλωστε οι λιγοστές δημοσκοπήσεις που υπάρχουν, οι Γάλλοι βλέπουν θετικά ένα υπουργείο Μετανάστευσης και Εθνικής Ταυτότητας. Βρέθηκε κι ο υπουργός: Μπρις Ορτφέ, κουμπάρος και στενός φίλος του προέδρου. Το ερώτημα είναι με τι ακριβώς θα ασχοληθεί. Θα μοιράζει σημαίες στην εθνική επέτειο; Θα εκδίδει πιστοποιητικά εθνικοφροσύνης; Θα μαθαίνει στα παιδιά τη γαλλική εκδοχή τού «Τι είν΄ η πατρίδα μας»;

Σύμφωνα με τη Γαλλίδα ερευνήτρια Σοφί Ντισέν, τρία είναι τα διακυβεύματα της συζήτησης γύρω από την εθνική ταυτότητα: η κληρονομιά της αποικιοκρατίας, η παγκοσμιοποίηση και η Ευρώπη. Οι Γάλλοι δεν μπορούν να δεχθούν ότι ζουν σε μια πολυεθνική κοινωνία, παγιδευμένοι καθώς είναι σε διάφορους μύθους: ότι τα έθνη είναι αιώνια και αμετακίνητα, ότι το δικό τους έθνος μπορεί να αποφασίζει μόνο του για την πορεία της οικονομίας, ότι ο λευκός άνδρας έχει «δικαιωματικά» περισσότερα προνόμια. Οι πρώτες δηλώσεις που έκανε χθες ο νέος πρόεδρος, καλώντας τα 60 εκατομμύρια Γάλλους να ενωθούν απέναντι στον «κίνδυνο» των έξι δισεκατομμυρίων κατοίκων του πλανήτη, είναι αποκαλυπτικές. Αυτό που χρειάζεται σήμερα είναι να γίνει διάκριση ανάμεσα στον εθνικισμό και την εθνική ταυτότητα. Ο εθνικισμός είναι μια ιδεολογία που ταυτίζει έναν λαό με ένα έθνος κι ένα κράτος. Η εθνική ταυτότητα, αντίθετα, είναι ο τρόπος με τον οποίο οι υπήκοοι μιας χώρας αντιλαμβάνονται σε μια δεδομένη στιγμή αυτό που τους ενώνει. Με την έννοια αυτή, υπάρχει μια ισχυρή σχέση ανάμεσα στην εθνική ταυτότητα και την πολιτική.

Οι Γάλλοι έχουν μια ιδιαίτερη δυσκολία να αποδεχθούν την Ευρώπη, λέει η Ντισέν στη Λιμπερασιόν. Κι αυτό επειδή η Ευρώπη αποτελεί μια πολιτική κοινότητα κτισμένη πάνω στην αναγνώριση των διαφορετικών αξιών και συμφερόντων. Στην πραγματικότητα, όμως, δεν υπάρχει ανταγωνισμός ανάμεσα στην εθνική ταυτότητα και την ευρωπαϊκή ταυτότητα. Το αντίθετο, η ταύτιση με ένα έθνος ανοίγει τον δρόμο στην ταύτιση με την Ευρώπη: η Ευρωπαϊκή Ενωση είναι μια απόμακρη πολιτική κοινότητα, δεν είναι εύκολο να την καταλάβεις και να αισθανθείς ότι ανήκεις σ΄ αυτήν αν προηγουμένως δεν έχεις αισθανθεί μέρος μιας εθνικής πολιτικής κοινότητας, αν δεν αισθάνεσαι πολίτης της χώρας σου.

Η συζήτηση, έτσι κι αλλιώς, έπρεπε να ανοίξει. Αλλά οι όροι ενδεχομένως να είναι διαφορετικοί από αυτούς που είχε φανταστεί ο Σαρκοζί.

Όταν έχεις ανάγκη, υπογράφεις οτιδήποτε

«Να δουλεύουμε περισσότερο για να κερδίζουμε περισσότερα»: αυτό ήταν το βασικό σύνθημα της προεκλογικής εκστρατείας του Νικολά Σαρκοζί. Όμορφα διατυπωμένο, χωρίς αμφιβολία. Αλλά όχι και τόσο ρεαλιστικό, όπως εξηγούν ορισμένοι εργαζόμενοι στη Λιμπερασιόν.

«Δούλευα για καιρό είκοσι ώρες την εβδομάδα στα ΜακΝτόναλντ΄ς και συμπλήρωνα παραδίδοντας πίτσες για άλλες δεκαέξι ώρες. Από τότε που με απέλυσαν από την πρώτη μου δουλειά, ζητάω από κάθε καινούργιο μάνατζερ της πιτσαρίας όπου δουλεύω να με απασχολήσει περισσότερο. Κάθε φορά, η απάντηση είναι η ίδια: “Λυπάμαι, αλλά δεν έχουμε ανάγκη”. Έμαθα ότι από τους 739 υπαλλήλους της εταιρείας στην οποία ανήκει το κατάστημά μας, μόνο 33 δουλεύουν περισσότερες από 30 ώρες, ενώ 452 δουλεύουν από 10 ώς 15 ώρες την εβδομάδα. Η επιχείρηση είναι ευέλικτη: η περίοδος της αιχμής σε μας είναι δύο ώρες το μεσημέρι και τρεις ώρες το βράδυ. Αλλά εγώ κερδίζω μόλις 453 ευρώ καθαρά τον μήνα. Με βάση τη συλλογική σύμβαση για το γρήγορο φαγητό, ο ελάχιστος χρόνος εργασίας είναι 20 ώρες την εβδομάδα. Αλλά όταν έχεις ανάγκη, υπογράφεις οτιδήποτε». (Μας, 29 ετών)

«Εδώ και δύο χρόνια εργάζομαι σε μια εταιρεία καθαρισμού. Η δουλειά μου είναι να κρατάω καθαρά τα δωμάτια και τα γραφεία ενός νοσοκομείου, κάτι καθόλου εύκολο. Μόλις γυρίσεις την πλάτη, ορισμένοι συνταξιούχοι κατουράνε παντού, και πρέπει να ξεκινήσεις από την αρχή. Δουλεύω 35 ώρες την εβδομάδα, όλες τις μέρες, γιατί τα δωμάτια πρέπει φυσικά να καθαρίζονται και τις Κυριακές. Κάθε πρωί ξεκινάμε στις 6.30, κι επειδή πολλοί από μας έρχονται από τα προάστια, πρέπει να ξυπνήσουμε στις 4 για να προλάβουμε το πρώτο τρένο. Τελειώνουμε στις 12.30 και πληρωνόμαστε από 8,26 ώς 9,55 ευρώ την ώρα. Πολλοί κάνουμε και δεύτερη δουλειά το απόγευμα για να συμπληρώσουμε. Καθώς τρέχουμε όλη την ημέρα, δεν μπορώ να φανταστώ πώς θα εφαρμόσουμε την πρόταση του Νικολά Σαρκοζί να δουλεύουμε περισσότερο. Χώρια που ορισμένες μέρες με το ζόρι σηκώνομαι από το κρεβάτι...». (Ρασίντ, 40 ετών)

«Είμαι μηχανικός προβολής. Όταν ψηφίστηκε ο νόμος Ωμπρύ για το 35ωρο, η επιχείρηση στην οποία εργάζομαι μείωσε τις ώρες εργασίας μας σε 35 ώρες την εβδομάδα, κερδίζοντας σε αντάλλαγμα το δικαίωμα να μας υποχρεώνει να δουλεύουμε 42 ώρες την εβδομάδα για δέκα εβδομάδες τον χρόνο. Αυτές οι επιπλέον 70 ώρες τον χρόνο δεν πληρώνονται, απλώς φεύγουμε νωρίτερα τις ημέρες που δεν έχουμε δουλειά. Εμένα δεν με πειράζει, απλώς δεν μπορούσα να ακούω τον Σαρκοζί να λέει στην προεκλογική του εκστρατεία ότι κάθε ώρα επιπλέον του 35ώρου θα πληρώνεται. Όταν ρώτησα τον διευθυντή μου, μου απάντησε: “Για να εκπληρώσει ο Σαρκοζί τη δέσμευσή του, πρέπει να ακυρώσει όλες τις συλλογικές συμβάσεις”». (Ζαν-Λυκ, 42 ετών)

Το φάντασμα του Πασανάντε

Για εβδομήντα χρόνια, το κρανίο και ο εγκέφαλος του Τζοβάνι Πασανάντε αποτελούσαν τα πιο μακάβρια εκθέματα της Ιταλίας. Και την περασμένη Πέμπτη, μια μέρα πριν από την προγραμματισμένη δημόσια τελετή, ενταφιάστηκαν εσπευσμένα και με πλήρη μυστικότητα.

Η ιστορία αυτή αρχίζει το 1878. Στις 17 Νοεμβρίου, ενώ ο βασιλιάς της Ιταλίας Ουμβέρτος Α΄ βρισκόταν στη Νάπολι, δέχθηκε δολοφονική επίθεση από έναν αναρχικό μάγειρα που λεγόταν Τζοβάνι Πασανάντε. Ο βασιλιάς απέκρουσε την επίθεση με το σπαθί του, ο επίδοξος δολοφόνος συνελήφθη, βασανίστηκε και καταδικάστηκε σε θάνατο, για να μετατραπεί στη συνέχεια η ποινή του σε ισόβια κάθειρξη (ο Ουμβέρτος δολοφονήθηκε τελικά είκοσι δύο χρόνια αργότερα από έναν άλλο αναρχικό, τον Τζοβάνι Μπρέσι). Φυλακίστηκε σε άθλιες συνθήκες στο νησί Έλβα, όπου παρέμεινε για χρόνια στην απομόνωση με αποτέλεσμα να τρελαθεί. Το 1910 μεταφέρθηκε σε άσυλο και λίγο αργότερα πέθανε. Οι αρχές αποφάσισαν τότε να αφαιρεθούν το κρανίο και ο εγκέφαλός του ώστε να μελετηθούν από κοινωνιολόγους. Τα χρόνια εκείνα, ήταν της μόδας στην Ιταλία οι θεωρίες ενός εγκληματολόγου ονόματι Τσέζαρε Λομπρόζο, ο οποίος πίστευε ότι η εγκληματικότητα είναι κληρονομική και μπορεί να εντοπιστεί με βάση τα φυσικά χαρακτηριστικά (κάτι ανάλογο δηλαδή με αυτά που έλεγε ο Σαρκοζί στην προεκλογική του εκστρατεία για τους παιδεραστές).

Οι κοινωνιολόγοι δεν έβγαλαν σπουδαία συμπεράσματα. Κι επειδή οι αρχές δεν ήξεραν τι να κάνουν τα όργανα του αναρχικού, αποφάσισαν να τα εκθέσουν σε δημόσια θέα, ώστε να χρησιμεύσουν και για παραδειγματισμό. Για πολλές δεκαετίες, οι επισκέπτες του Μουσείου Εγκληματολογίας της Ρώμης μπορούσαν να δουν, τοποθετημένα σε φορμόλη και πλαισιωμένα από μανιφέστα του αναρχισμού, το κρανίο και τον εγκέφαλο του ανθρώπου που είχε το θράσος να επιτεθεί σε έναν βασιλιά. Τα τελευταία χρόνια, όμως, είχαν πολλαπλασιαστεί οι φωνές εκείνων που ζητούσαν να δοθεί τέλος σε αυτό το σκάνδαλο και να ενταφιαστούν επιτέλους τα όργανα του Πασανάντε μαζί με το υπόλοιπο σώμα. Τελικά οι πιέσεις απέδωσαν και η δήμαρχος της Σαβόια ντι Λουκάνια- γενέτειρας του Πασανάντε- ανακοίνωσε ότι ο ενταφιασμός θα γινόταν στις 11 Μαΐου, ενώπιον δημοσιογράφων και φωτογράφων.

Αλλά δεν κράτησε την υπόσχεσή της. Τα μακάβρια εκθέματα μεταφέρθηκαν στον τάφο την προηγούμενη νύχτα, με πλήρη μυστικότητα. Η επίσημη εξήγηση ήταν πως ο ενταφιασμός επισπεύσθηκε για λόγους ασφαλείας (!) και χάρις στα αισθήματα ανθρώπινου οίκτου των αρχών (!!) «Ακόμη και οι πρωτόγονοι άνθρωποι δεν θα μπορούσαν να σκεφτούν μια τέτοια μεθόδευση», λέει ο κομμουνιστής πρώην υπουργός Δικαιοσύνης Ολιβιέρο Ντιλιμπέρτο. «Στην Ιταλία υπάρχει ένα ισχυρό μοναρχικό κίνημα το οποίο δεν πρέπει να υποτιμάται», προσθέτει ο καλλιτέχνης Ουλντέρικο Πέσε, που έχει αρχίσει απεργία πείνας με αίτημα να βρεθεί ένας δημόσιος τάφος για το κρανίο και τον εγκέφαλο του Πασανάντε.

Το βέβαιο είναι ότι, 97 χρόνια μετά τον θάνατό του, ένας αναρχικός εξακολουθεί να τρομάζει την Ιταλία.

Αφεντικά του εαυτού τους

«Στην αρχή, κανείς δεν πίστευε ότι θα τα καταφέρναμε, όλοι θεωρούσαν ότι είμαστε άσχετοι και βλάκες. Είμαστε όμως ακόμα εδώ, ισχυρότεροι από ποτέ». Ντάνιελ Λόπες, 37 ετών.

Πριν από πέντε χρόνια η Αργεντινή δήλωσε αδυναμία να πληρώσει το εξωτερικό της χρέος. Τεράστια κεφάλαια διέφυγαν στο εξωτερικό, η ανεργία εκτινάχθηκε στο 20%, έξι στους δέκα κατοίκους έπεσαν κάτω από το όριο της φτώχειας και πολλές επιχειρήσεις έβαλαν λουκέτο. Ανάμεσά τους ήταν και η σοκολατοβιομηχανία Ghelco, που απέλυσε και τους 91 εργαζόμενους, χωρίς να τους πληρώσει χρωστούμενα πολλών μηνών. «Μας εγκατέλειψαν οι πάντες, δεν είχαμε τίποτα», θυμάται ο Χουάν Μεγιάν. Κι έτσι αποφάσισαν να αναλάβουν δράση.

Πρώτα βγήκαν στους δρόμους ζητώντας ελεημοσύνη και πουλώντας χαρτόνια, προκειμένου να συγκεντρώσουν τα χρήματα που χρειάζονταν για να επισκευάσουν τα μηχανήματα και να αγοράσουν τις πρώτες ύλες, κακάο, ζάχαρη και τα σχετικά. Ύστερα διαδήλωσαν με ταμπούρλα και πυροτεχνήματα έξω από τις εταιρείες νερού και ηλεκτρικού, απαιτώντας την επανασύνδεση των βασικών υπηρεσιών. Τέλος εισέβαλαν στο εγκαταλελειμμένο κτίριο. Ήταν μόνον οι μισοί, οι υπάλληλοι των γραφείων δεν επέστρεψαν, κι έτσι αναγκάστηκαν εκτός από τη λειτουργία των μηχανημάτων να αναλάβουν και τα λογιστικά, το μάρκετινγκ, τις πωλήσεις. Ιεραρχίες δεν καθόρισαν, αφεντικά δεν ψήφισαν, όλα τα έσοδα αποφάσισαν να τα μοιράζονται εξίσου. Και τα κατάφεραν. Πέντε χρόνια μετά, γράφουν οι ανταποκριτές της «Γκάρντιαν» στο Μπουένος Άιρες, η επιχείρηση ευημερεί. Οι λογαριασμοί πληρώνονται κανονικά, οι παραδόσεις γίνονται στην ώρα τους, οι πελάτες είναι ευχαριστημένοι. Οι αποφάσεις λαμβάνονται συλλογικά από τις εβδομαδιαίες γενικές συνελεύσεις. Κάθε εργαζόμενος κερδίζει 650 ευρώ τον μήνα, διπλάσια απ΄ όσα κέρδιζε στο παρελθόν. Ο Ντάνιελ Λόπες, ένας από τους χειριστές των μηχανημάτων, αγόρασε το σπίτι όπου έμενε, έστειλε τις κόρες του σε ιδιωτικό σχολείο και απάλλαξε τη γυναίκα του από τη δουλειά που έκανε έξω από το σπίτι.

Ανάλογες προσπάθειες έχουν γίνει και σε άλλα εργοστάσια, χωρίς να στεφθούν απαραίτητα από επιτυχία. Δεν βοηθά και η κυβέρνηση: αν και έχει υποσχεθεί 20ετή απαλλαγή των χρεοκοπημένων επιχειρήσεων από τις διαδικασίες εκκαθάρισης, στην πράξη το διάστημα αυτό δεν υπερβαίνει τη διετία. «Πολλές επιχειρήσεις βρίσκονται σε νομικό κενό», λέει ο Μπρένταν Μάρτιν, διευθυντής της υπηρεσίας Working World που χορηγεί δάνεια σε κατειλημμένα εργοστάσια. Οι 44 εργαζόμενοι ενός εργοστασίου επεξεργασίας μαλλιού και δέρματος έξω από το Μπουένος Άιρες, που το κατέλαβαν τον περασμένο Μάρτιο, μόλις έλαβαν από το δικαστήριο περίοδο χάριτος ενός έτους για να αποδείξουν ότι ο συνεταιρισμός είναι βιώσιμος. Με τη βοήθεια άλλων συνεταιρισμών, αγοράζουν υλικά, πληρώνουν λογαριασμούς και έχουν φθάσει το 10% της παραγωγής. «Θα μπορούσα να βρω δουλειά κάπου αλλού», λέει ο 45χρονος Σαλβαδόρ Φερνάντες και συμπληρώνει: «Αλλά είναι ωραίο να είσαι αφεντικό του εαυτού σου».

Ο χαμένος Παράδεισος

Τις προάλλες, ένας νεαρός Ιταλός είχε μια ιδέα: να ανοίξει ένα κατάστημα με τατουάζ σε μια περιοχή όπου ήξερε ότι ζουν πολλοί λάτρεις του είδους. Στην αρχή οι δουλειές πήγαν καλά. Σιγά-σιγά, όμως, οι πελάτες άρχισαν να λιγοστεύουν. Κι έφτασε μια μέρα που δεν μπήκε στο μαγαζί ούτε γάτα. Εκείνη τη μέρα, ο ιδιοκτήτης έλαβε μια επιστολή: αν δεν πληρώσει «προστασία» στο αφεντικό της περιοχής, δεν θα ξαναδεί πελάτη ούτε με κιάλια. Ήταν μια εξέλιξη που θα έπρεπε ασφαλώς να περιμένει, αν δεν υπήρχαν ορισμένες λεπτομέρειες. Οι πελάτες του δεν είναι πραγματικοί άνθρωποι, αλλά «αβατάρ» (εικονικοί χαρακτήρες). Το όπλο που χρησιμοποιήθηκε για τον εκβιασμό δεν είναι μπαστούνια του μπέιζ-μπολ, αλλά ένα ειδικό πρόγραμμα που διώχνει ως διά μαγείας όποιον επιχειρεί να πλησιάσει. Και η προστασία θα έπρεπε να πληρωθεί σε δολάρια Λίντεν, το νόμισμα που ισχύει στον θαυμαστό παράλληλο κόσμο της Second Life, της Δεύτερης Ζωής.

Ναι, ο ουτοπικός αυτός κόσμος που μετρά ήδη πάνω από έξι εκατομμύρια κατοίκους απ΄ όλο τον πλανήτη έχασε την αθωότητά του και αρχίζει να μοιάζει όλο και περισσότερο με τον πραγματικό. «Second Life, same shit» είναι το σύνθημα που διαβάζει κανείς όλο και συχνότερα στους (εικονικούς) τοίχους. Τον περασμένο Φεβρουάριο, το αρχηγείο του Αμερικανού Δημοκρατικού υποψηφίου Τζων Έντουαρντς δέχθηκε επίθεση από (εικονικούς) βάνδαλους, μερικοί από τους οποίους φορούσαν μπλούζες με το πορτρέτο του Μπους. Το γυναικείο αβατάρ ενός Βέλγου (ή μιας Βελγίδας) δέχθηκε πρόσφατα σεξουαλική παρενόχληση, με αποτέλεσμα να διαταχθεί (πραγματική) ένορκη διοικητική εξέταση στο Βέλγιο. Η περίπτωση που προκάλεσε όμως τη μεγαλύτερη ανησυχία ήταν ενός Γερμανού, που μέσω του 13χρονου γυναικείου αβατάρ του πρόσφερε (πραγματικές) φωτογραφίες παιδικής πορνογραφίας σε ενδιαφερόμενους κατοίκους της Δεύτερης Ζωής.

Οι γερμανικές αρχές πήραν το θέμα πολύ σοβαρά. Η Κεντρική Υπηρεσία για την Πρόληψη της Παιδικής Πορνογραφίας ήλθε σε επαφή με το Linden Lab, που διαχειρίζεται τη Δεύτερη Ζωή από το Σαν Φρανσίσκο, και ζήτησε να καταβληθεί κάθε δυνατή προσπάθεια για να αποκαλυφθεί η ταυτότητα εκείνου ή εκείνων που εκμεταλλεύονται αυτό το παιχνίδι για να προωθήσουν τα εγκληματικά τους σχέδια. Την περασμένη Τετάρτη, το Linden Lab γνωστοποίησε στην ιστοσελίδα του ότι εντόπισε έναν 54χρονο και μια 27χρονη οι οποίοι χρησιμοποιούν αβατάρ που απεικονίζουν έναν άνδρα και ένα παιδί σε σεξουαλικές περιπτύξεις. Η πρόσβαση των δύο αυτών ατόμων στη Δεύτερη Ζωή απαγορεύτηκε αμέσως.

Πολύ περισσότερα πράγματα δεν μπορούν να γίνουν. Όπως γράφει ο Γκαμπριέλε Ρομανιόλι στη Ρεπούμπλικα, η ιστορία των ιδεολογιών είναι η ιστορία Δεύτερων Ζωών τις οποίες επαγγέλθηκε κάποιο μανιφέστο αλλά ποτέ δεν υλοποιήθηκαν. Γιατί να συμβεί κάτι διαφορετικό στον κυβερνοχώρο; Πώς θα μπορούσε ένα αβατάρ να αποφύγει τα ελαττώματα του ανθρώπου που το δημιούργησε;

Πόσο μεγάλος είναι ο Θεός;

Ο ένας ήταν ένας άθεος Βρετανός συγγραφέας που έχασε πολλούς φίλους όταν υποστήριξε τον πόλεμο στο Ιράκ. Ο άλλος ήταν ένας Αφροαμερικανός ιερέας που διερωτάται από πού προέρχεται η ηθική αν δεν υπάρχει Θεός. Αφορμή ήταν το τελευταίο βιβλίο του πρώτου, με τον προκλητικό τίτλο «Ο Θεός δεν είναι μεγάλος».

Κρίστοφερ Χίτσενς: «Συνειδητοποίησα ότι δεν πιστεύω στον Θεό στο σχολείο, όταν η δασκάλα μάς είπε ότι τα πράσινα φύλλα τα έφτιαξε ο Θεός. Σκέφτηκα ότι αυτό ήταν μεγάλη βλακεία. Η θρησκεία ανήκει στην παιδική ηλικία του είδους μας, όταν δεν γνωρίζαμε τι προκαλεί τους σεισμούς και νομίζαμε πως οι αρρώστιες είναι κατάρες. Αν η Βίβλος είχε δίκιο, θα μπορούσαμε να σκοτώνουμε όποιον έχει διαφορετική άποψη από μας, να μετατρέπουμε τους φυλακισμένους σε σκλάβους και να βασανίζουμε τα ανυπάκουα παιδιά. Υπάρχει μια παράδοση ανώτερη από όλα αυτά: Γαλιλαίος, Σπινόζα, Βολταίρος, Τζέφερσον, Αϊνστάιν. Έγραψα αυτό το άθεο βιβλίο επειδή με προσβάλλει το γεγονός ότι ένας σκιτσογράφος στη δημοκρατική Σκανδιναβία δεν μπορεί να δουλέψει χωρίς να δέχεται απειλές κατά της ζωής του. Με προσβάλλει ότι θέλουν να διδάσκουν στα παιδιά τον λεγόμενο Ευφυή Σχεδιασμό. Με προσβάλλει ο Πάπας όταν μιλά κατά των προφυλακτικών. Πόσοι πρέπει να πεθάνουν ακόμη για να αλλάξει μυαλά;».

Αλ Σάρπτον: «Το να επιτίθεσαι στη χρήση του Θεού δεν σημαίνει ότι αρνείσαι την ύπαρξή του. Το ότι σ΄ αυτή την αίθουσα υπάρχει φως χάρις στον ηλεκτρισμό δεν έχει σχέση με το ότι ένα βραχυκύκλωμα μπορεί να προκαλέσει πυρκαγιά: το θέμα είναι πώς χρησιμοποιείται το ηλεκτρικό ρεύμα, όπως και πώς χρησιμοποιείται ο Θεός. Η επιστήμη δεν αρνείται τον Θεό γιατί δεν μπορεί να εξηγήσει πώς ξεκίνησε η ανθρωπότητα. Αν δεν υπάρχει ο Θεός, ποιος δημιούργησε την έννοια του δικαίου και του αδίκου; Το κίνημα για τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Αμερική στηρίχθηκε στην πίστη στον Θεό. Αν δεν μπορούσαμε να διακρίνουμε ανάμεσα στο δίκαιο και στο άδικο, πώς θα ξέραμε ότι η δουλεία είναι λάθος και ότι όλοι οι άνθρωποι πρέπει να αντιμετωπίζονται με τον ίδιο τρόπο;».

Η συζήτηση που έγινε πριν από λίγες ημέρες στη Δημόσια Βιβλιοθήκη της Νέας Υόρκης ήταν εξόχως ενδιαφέρουσα και οι δύο συνομιλητές ήταν παθιασμένοι. «Δεν βλέπεις ότι ηγέτες του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού όπως ο Μαρξ ήταν εναντίον της δουλείας, ενώ η Εκκλησία στην αρχή τη δικαιολογούσε επειδή υπάρχει στη Βίβλο;» προκάλεσε ο άθεος. «Αρνείσαι λοιπόν ότι ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ ήταν χριστιανός;» απάντησε ο θρήσκος. «Ή μήπως φρικτές πράξεις διαπράττουν μονάχα οι πιστοί;». Τον τελευταίο λόγο δεν θα μπορούσε παρά να τον έχει ο Χίτσενς, τις ατάκες άλλωστε τις έχει στο τσεπάκι: «Η θρησκεία περιφρονεί τον ορθό λόγο, ο αθεϊσμός πιστεύει στον άνθρωπο, δεν έχει συνταγές για την ηθική». Το κοινό ξέσπασε σε χειροκροτήματα. Ποτέ δεν θα γίνει μια τέτοια συζήτηση στην Αθήνα; Ποτέ;

Ας ξεχάσουμε τη Μέση Ανατολή

Ακούγεται απίστευτο, αλλά η στήλη ορκίζεται ότι είναι αλήθεια: παρ΄ όλο που μια επίσημη επιτροπή έκρινε ότι φέρει την κύρια ευθύνη για την αποτυχία του πολέμου στον Λίβανο, ο Εχούντ Ολμέρτ παραμένει πρωθυπουργός του Ισραήλ.

Σε συνέντευξή του στην ιταλική Ρεπούμπλικα, ο Ρόνι Ζβίγκενμπαουμ τονίζει πως οι υπεύθυνοι για τον πόλεμο στον Λίβανο πρέπει να πληρώσουν για τις ζωές που χάθηκαν. Ο 28χρονος ισραηλινός έφεδρος, που μαζί με έναν συνάδελφό του πήγαν με τα πόδια από ένα χωριό κοντά στο Τελ Αβίβ μέχρι την Ιερουσαλήμ για να αναγκάσουν τον πρωθυπουργό να συγκροτήσει μια επιτροπή μελέτης αυτού του πολέμου, προειδοποιεί ότι οι διαδηλώσεις θα συνεχιστούν μέχρις ότου οι πρωτεργάτες της σφαγής πάνε στα σπίτια τους.

Σε μια άλλη συνέντευξη στον δικτυακό τόπο truthdig, ο Παλαιστίνιος διανοούμενος Σάρι Νουσέιμπε λέει τα εξής για το περίφημο δικαίωμα των προσφύγων στην επιστροφή: «Εκτός από το δικαίωμα αυτό, έχουμε κι άλλα δικαιώματα. Το δικαίωμα στην ελευθερία. Το δικαίωμα στην ανεξαρτησία. Το δικαίωμα στη δημιουργία ενός νέου μέλλοντος. Και πολύ συχνά στη ζωή, η εκπλήρωση ενός δικαιώματος προσκρούει στη δυνατότητα εκπλήρωσης ενός άλλου. Τότε πρέπει να διαλέξεις. Στην περίπτωση αυτή, υποστηρίζω ότι πρέπει να διαλέξουμε. Και ότι, από ηθική άποψη, το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να διαλέξουμε το δικαίωμα στην ελευθερία, το δικαίωμα στην ανεξαρτησία, και το δικαίωμα σ΄ ένα νέο μέλλον».

Η ισραηλινή και η παλαιστινιακή κοινωνία εξελίσσονται συνεχώς, γενναίοι άνθρωποι εκφράζουν τολμηρές απόψεις, η διαφθορά και η αλαζονεία δεν γίνονται πλέον ανεκτές. Αλλά όλα αυτά μάς είναι παντελώς αδιάφορα. Η Μέση Ανατολή γενικώς μάς είναι παντελώς αδιάφορη. Οι αφελείς που εξακολουθούν να πιστεύουν πως αυτά που συμβαίνουν εκεί επηρεάζουν τη ζωή μας, οι αριστεροί που επιμένουν ότι χωρίς ειρήνη στη Μέση Ανατολή δεν μπορεί να υπάρξει πραγματική λύση στο πρόβλημα της τρομοκρατίας, οι ρομαντικοί που δεν μπορούν να συμβιβαστούν με τη διαιώνιση της βίας και της αδικίας, θα πρέπει να διαβάσουν την εμβριθή ανάλυση του Έντουαρντ Λούτβακ στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού Πρόσπεκτ, με τίτλο «Στη Μέση του Πουθενά». Κατά την άποψη του Αμερικανού αναλυτή, η Μέση Ανατολή δεν έχει πλέον καμιά σημασία για έξι λόγους: 1) Εδώ και δεκαετίες μας λένε συνεχώς ότι η περιοχή βρίσκεται στα πρόθυρα της έκρηξης, χωρίς τίποτα τέτοιο να έχει επιβεβαιωθεί. 2) Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η αραβοϊσραηλινή σύγκρουση δεν έχει πλέον καμιά στρατηγική σημασία. 3) Ακόμη κι αν επιλυθεί αυτή η σύγκρουση, δεν θα υπάρξει καμιά επίπτωση στο Κασμίρ, στην Τσετσενία ή στο Νταρφούρ. 4) Οι αραβικές χώρες δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν πλέον το πετρέλαιο ως όπλο. 5) Το Ιράν είναι στρατιωτικά πολύ ασθενέστερο απ΄ ό,τι μας λένε. 6) Η περιοχή βρίσκεται σε στασιμότητα, οι λαοί της Μέσης Ανατολής (μόλις 5% του παγκόσμιου πληθυσμού) είναι αξιοσημείωτα αντιπαραγωγικοί.

Ο κ. Μπους δύσκολα θα το έθετε καλύτερα.

Μερσί, Σεγκολέν

Η στήλη έχει μια απορία. Πώς εξηγείται ο ενθουσιασμός πολλών Ελλήνων προοδευτικών για τη νίκη του Σαρκοζί; Να είναι η έλξη τους για τη σιδηρά πυγμή του ανδρός; Η απέχθειά τους για το δασκαλίστικο στυλ της γυναικός; Ή και τα δύο μαζί;

Ρώτησαν τον Ζαν Ντανιέλ, τον διευθυντή του Νουβέλ Ομπζερβατέρ, πώς εξηγείται η ανοιχτή στήριξη του περιοδικού προς τη Σεγκολέν Ρουαγιάλ. «Κάθε άλλη στάση θα ήταν ανάξια της ιστορίας μας», απάντησε. Μετανιώνει για κάτι; «Για τίποτα». Θα μπορούσε να έχει γίνει κάτι με διαφορετικό τρόπο; «Όχι, όταν σκέφτομαι την κατάσταση στην οποία βρισκόταν το Σοσιαλιστικό Κόμμα πριν από ένα χρόνο, δεν βλέπω τι θα μπορούσε να έχει γίνει διαφορετικά». Πράγματι: μπροστά στον κίνδυνο να διασπαστεί με αφορμή το δημοψήφισμα για το Ευρωσύνταγμα, το Σοσιαλιστικό Κόμμα αποφάσισε τότε να αναθέσει το βαρύ καθήκον της προεδρικής υποψηφιότητας σε ένα πρόσωπο που ερχόταν απ΄ έξω, σε μια γυναίκα που υποσχόταν να σταθεί πάνω από τις διαχωριστικές γραμμές και να ενώσει τα αντίπαλα στρατόπεδα μπροστά στον κοινό στόχο της νίκης. Τα μαχαίρια μπήκαν προσωρινά στις θήκες τους. Αλλά προχθές το βράδυ βγήκαν και πάλι στην επιφάνεια. «Δεν στραφήκαμε αρκετά προς το κέντρο», λέει ο ένας. «Ξεχάσαμε τις αριστερές μας αρχές», λέει ο άλλος. Θλίψη.

Θα μπορούσε να τα πάει καλύτερα η Σεγκολέν; Ίσως ναι, ίσως όχι. Στον πρώτο γύρο ξεπέρασε το ποσοστό του Μιτεράν το 1981, αλλά στο δεκαπενθήμερο που μεσολάβησε μέχρι τον δεύτερο γύρο δεν κατάφερε να γοητεύσει έναν επαρκή αριθμό ψηφοφόρων του Μπαϊρού. Θα έπρεπε να έχει δεχθεί την πρόταση του Μισέλ Ροκάρ να συμμαχήσει εγκαίρως με τους κεντρώους για να εμποδίσουν από κοινού τη νίκη του Σαρκοζί; Κάτι τέτοιο δεν φαινόταν ρεαλιστικό, αφού θα έμπαιναν προβλήματα ηγεσίας και προγράμματος. Θα έπρεπε να έχει αποφύγει τις εμπρηστικές δηλώσεις για τους κινδύνους που ενέχει μια νίκη του Σαρκοζί; Ασφαλώς, αλλά το τελικό αποτέλεσμα δεν θα ήταν πολύ διαφορετικό. Θα τα πήγαινε καλύτερα το κόμμα αν στη θέση της ήταν ο Ντομινίκ Στρως-Καν; Δεν θα το μάθουμε ποτέ, αλλά αν έπρεπε να δώσουμε μια απάντηση θα ήταν «όχι». Όπως λέει κι ο Ζαν-Μαρί Κολομπανί, μια χώρα που έχει στραφεί προς τα δεξιά ψηφίζει δεξιά, είναι τόσο απλό.

Η Σεγκολέν μπορεί να έκανε λάθη, μπορεί να ήταν γενικόλογη, μπορεί να ήταν υπέρμετρα προστατευτική, αλλά η ανάλυση της ψήφου δείχνει ότι ήταν από την αρχή καταδικασμένη. Ο υποψήφιος που στήριξε την εκστρατεία του στην εργασία ψηφίστηκε μαζικά από τους συνταξιούχους και καταψηφίστηκε από τους ανέργους. Η υποψήφια που χαρακτηρίστηκε άνθρωπος του παρελθόντος ψηφίστηκε μαζικά από τη «γενιά του Ίντερνετ» (18-24 ετών) και καταψηφίστηκε από τους αγρότες. Αν αναγκαστεί να αποχωρήσει πρόωρα από την πολιτική, θα το κάνει με το κεφάλι ψηλά.

Η ισχυρή λύση

«Διαμορφώθηκα από τους εξευτελισμούς της παιδικής μου ηλικίας»: αυτό συνηθίζει να λέει ο Νικολά Σαρκοζί, αναφερόμενος στην εγκατάλειψη της οικογενείας του από τον πατέρα του. Δεν είναι ανάγκη όμως να πάρει τώρα την εκδίκησή του.

Λίγες ημέρες πριν από τον πρώτο γύρο, ένας από τους συμβούλους της Σεγκολέν Ρουαγιάλ έλεγε ότι και οι τρεις βασικοί υποψήφιοι συμφωνούν στην ανάγκη μιας «επανάστασης», ώστε να σταματήσει η δαιμονοποίηση του καπιταλισμού και να δοθεί τέλος στους ταξικούς πολέμους. «Η λύση», πρόσθετε ο Ζαν-Πιερ Μινιάρ, «μπορεί να είναι είτε ισχυρή, του Σαρκοζί, είτε δημοκρατική, της Σεγκολέν». Χθες το βράδυ διαπίστωσε, μαζί με όλους μας, ότι οι συμπατριώτες του επέλεξαν την ισχυρή λύση. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι ο Σαρκοζί δεν είναι δημοκράτης. Επόμενος πρόεδρος της Γαλλίας θα είναι ένας άνθρωπος που δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ούτε Γκωλιστής (αφού τα θέματά του διαφέρουν πολύ από εκείνα του Ντε Γκωλ) ούτε κλασικός υπέρμαχος του ελεύθερου εμπορίου (αφού δεσμεύτηκε επανειλημμένα στη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας ότι θα εφαρμόζει προστατευτικά μέτρα ανάλογα μ΄εκείνα των Αμερικανών και των Κινέζων). Το στίγμα της πολιτικής του το έδωσε ένας από τους συμβούλους του, ο βουλευτής του Παρισιού Πιερ Λελούς: η κοινωνική και οικονομική πολιτική που θα εφαρμοστεί στη Γαλλία- είπε στην τηλεόραση- θα είναι εκείνη που θριάμβευσε στη Βρετανία επί Θάτσερ και στην Αμερική επί Ρήγκαν. Με τον τρόπο αυτό θα δοθεί ώθηση στην ανάπτυξη και θα μειωθεί η ανεργία. Την ίδια ώρα, βέβαια, θα αυξηθούν οι ανισότητες. Αλλά κανείς δεν θα μπορέσει να κατηγορήσει τον Σαρκοζί ότι παραβίασε τις υποσχέσεις του. Ρήξη υποσχέθηκε, όχι ισότητα.

Ο νικητής των εκλογών έχει ορισμένα προβλήματα με τον χαρακτήρα του που θα πρέπει να τα επιλύσει για να μην οδηγήσει τη Γαλλία σε μια κοινωνική έκρηξη. Πέρα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, όμως, ο Σαρκοζί είναι ο εκπρόσωπος μιας νέας Δεξιάς και το σύμβολο της ανακατάταξης των παραδοσιακών πολιτικών σχηματισμών σε όλη την Ευρώπη. Όπως παρατηρεί ο ιστορικός και φιλόσοφος Μαρσέλ Γκωσέ στον Νουβέλ Ομπζερβατέρ, η αντιπαράθεση Δεξιάς-Αριστεράς εξακολουθεί να λειτουργεί και να αποτελεί τον οργανωτικό άξονα της δημοκρατικής ζωής, αλλά οι έννοιες αυτές έχουν αλλάξει περιεχόμενο. Η Δεξιά δεν ταυτίζεται πια με το έθνος και την παράδοση. Η Αριστερά δεν ταυτίζεται πια με την επανάσταση. Κατά βάθος, η Αριστερά νίκησε στο πολιτιστικό πεδίο. Από την άποψη των αξιών, η Δεξιά έγινε αριστερή. Την ίδια ώρα, όμως, η Αριστερά ηττήθηκε κατά κράτος στο πεδίο των λύσεων. Δεν έχει πια τίποτα ουσιαστικό να αντιτάξει στις φιλελεύθερες και καπιταλιστικές λύσεις. Στα θέματα της ανακατανομής, της προστασίας ή των συμβάσεων εργασίας, δεν έχει να προτείνει παρά τροποποιήσεις.

Η αδυναμία της Δεξιάς είναι ότι έγινε κυνική. Η αδυναμία της Αριστεράς, ότι έγινε αγγελική. Οι Γάλλοι ψηφοφόροι έκριναν προφανώς ότι η δεύτερη αδυναμία είναι πιο σημαντική από την πρώτη.

Νόστιμα και χορταστικά

«Συνήθως ο κόσμος ψωνίζει κατά τη διάρκεια της ημέρας, αλλά εγώ συλλέγω το φαγητό μου τη νύχτα. Παίρνω μαζί μου πλαστικά γάντια, έναν φακό, μερικές σακούλες και ένα μεγάλο σακίδιο και ξεκινώ τη βόλτα μου με το ποδήλατο, που συνήθως κρατάει μιάμιση ώρα. Πηγαίνω σε πέντε ή έξι σούπερ μάρκετ και ψάχνω στους σκουπιδοτενεκέδες τους για φαγητό. Την τελευταία φορά βρήκα ψωμί, βάφλες, σκόρδο, ραδίκια, μαλακό τυρί, μήλα, σαλάτα και ραπανάκια. Όλα ήταν νόστιμα και χορταστικά.

Δεν είμαι κανένας φτωχός ζητιάνος. Τρώω φαΐ από τους σκουπιδοτενεκέδες σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την υπερβολική κατανάλωση, την καπιταλιστική κοινωνία και την εκμετάλλευση και τη μόλυνση του περιβάλλοντος που προκαλεί. Μερικοί μας αποκαλούν «freegans»- από τις λέξεις «free» (ελεύθερος) και «vegan» (χορτοφάγος). Δεν ξέρω ποιος άρχισε αυτό το κίνημα, αλλά η πρώτη φορά που προσπάθησα να φάω σκουπίδια ήταν πριν από δύο χρόνια. Δεν τα κατάφερα, ήταν κάτι που με αηδίαζε. Στη συνέχεια, πριν από έναν χρόνο, παρακολούθησα ένα σεμινάριο που πρόσφερε πρακτικές συμβουλές για αυτό το θέμα. Κάπως έτσι αρχίσαμε καμιά δεκαριά φίλοι από το Μαγδεμβούργο, στην Ανατολική Γερμανία, να μαζεύουμε φαγητό από σκουπιδοτενεκέδες.
Χρειάζεται στρατηγική για να βρίσκεις το σωστό φαγητό. Δεν μπορείς να αρχίσεις να ψάχνεις όταν είσαι ήδη πεινασμένος. Κοιτάμε πότε τα σούπερ μάρκετ βγάζουν τα σκουπίδια τους, τι είδους τρόφιμα πετάνε και πώς τα αποθηκεύουν. Τώρα ξέρω ακριβώς πότε να κάνω τις βόλτες μου με το ποδήλατο. Αποθηκεύω τα τρόφιμα στα γραφεία μιας οικολογικής Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης για την οποία δουλεύω. Όποιος πεινάει μπορεί να παίρνει ό,τι θέλει. Δίνω επίσης τρόφιμα σε συσσίτια.

Πρέπει βέβαια να είσαι προσεκτικός για το τι είδους τρόφιμα παίρνεις από τους σκουπιδοτενεκέδες. Το κρέας και το ψάρι χαλάνε εύκολα και μυρίζουν. Μου έχει τύχει πολλές φορές να πάρω σάπιες τροφές γιατί δεν τις βλέπω στο σκοτάδι, αλλά ώς τώρα δεν έχω αρρωστήσει ποτέ. Υπολογίζω ότι το ένα τρίτο των τροφών που βρίσκω στους σκουπιδοτενεκέδες είναι φαγώσιμο. Όταν πλησιάζει η ημερομηνία λήξης ή η συσκευασία είναι βρώμικη ή κτυπημένη, τα σούπερ μάρκετ πετούν τρόφιμα που δεν έχουν κανένα πρόβλημα.

Κάποτε, ο διευθυντής ενός σούπερ μάρκετ στο Μαγδεμβούργο απείλησε ότι θα φωνάξει την Αστυνομία. Ξέρω ότι τα σκουπίδια θεωρούνται ιδιοκτησία και ότι είναι παράνομο να τα ξεδιαλέγεις. Αλλά δεν θα με πείραζε να φωνάξουν την Αστυνομία. Μια δίκη θα ήταν μια πολύ καλή ευκαιρία να δείξω πόσο γελοία, θλιβερή και οικολογικά καταστροφική είναι η καταναλωτική κοινωνία στην οποία ζούμε».

(Απόσπασμα συνέντευξης που έδωσε ο Φολκ Μπέγιερ στο περιοδικό των Φαϊνάνσιαλ Τάιμς)

Ο πρόεδρος και η Μαντάμ

«Υπάρχει κάτι το οικεία ανησυχητικό πάνω του. Αυτό το πάντα κακοξυρισμένο πρόσωπο, οι βαθουλωμένοι ώμοι, το πόδι που φεύγει σε απρόβλεπτες γωνίες». Κάτι του θυμίζει ο Σαρκοζί του Νάιτζελ Μπάρλεϋ, αλλά δεν μπορεί να θυμηθεί τι.

Αν κάποιος παρακολουθούσε την τηλεοπτική συζήτηση ανάμεσα στον Σαρκοζί και τη Σεγκολέν χωρίς να ξέρει πολλά για τη Γαλλία, θα μπορούσε θαυμάσια να μπερδευτεί και να νομίζει ότι παρακολουθεί μια συζήτηση ανάμεσα σε έναν άνδρα που έχει ήδη κερδίσει και δεν μπορεί να κρύψει την αλαζονεία του και σε μια γυναίκα που έχει χάσει και προσπαθεί να διασκεδάσει την απογοήτευσή της. Εκείνος ήταν σίγουρος για τον εαυτό του, σαφής, αποφασιστικός, κυνικός, ανεβασμένος ήδη στον θρόνο του. Εκείνη ήταν ευγενική, παθιασμένη, μαχητική αλλά αόριστη. Την είχαν συμβουλεύσει να προσπαθήσει να τον εκνευρίσει: αντί γι΄ αυτό, αναγκάστηκε να τον ακούει επί δυόμισι ώρες να την αποκαλεί κάθε δύο λεπτά με ένα γλυκερό, συγκαταβατικό «Μαντάμ». Εκείνος ήταν ο αυριανός πρόεδρος. Εκείνη ήταν, απλώς, μια Μαντάμ.

Σε ένα τέτοιο κλίμα, οι θέσεις των υποψηφίων δεν είχαν και τόση σημασία. Ήταν χαρακτηριστικό το απόσπασμα για τα παιδιά με ειδικές ανάγκες. Όταν ο Σαρκοζί αναφέρθηκε στην ανάγκη να γίνονται δεκτά στα σχολεία, η Σεγκολέν τού απάντησε σε οργίλο ύφος ότι η δική του κυβέρνηση κατάργησε το πρόγραμμα που εκείνη (ως υπουργός Παιδείας) είχε εκπονήσει γι΄ αυτά τα παιδιά. Εκείνος τότε, αντί να της απαντήσει επί της ουσίας, παρατήρησε με το ίδιο συγκαταβατικό ύφος ότι δεν είναι πρέπον για κάποιον που θέλει να γίνει αρχηγός του κράτους να οργίζεται. «Υπάρχει και υγιής οργή, θα οργίζομαι και ως πρόεδρος», του είπε, για να γυρίσει εκείνος και να της απαντήσει ξερά: «Θα έχει πλάκα».

Στα πυρηνικά, η Σεγκολέν έπιασε τον αντίπαλό της αδιάβαστο. Στο ζήτημα των κακοποιημένων γυναικών, τον παρέσυρε σε αντιφάσεις. Στο 35ωρο, τον οδήγησε να πει ότι δεν θα το καταργήσει. Αλλά σε πολλά από τα θέματα που καίνε τους Γάλλους, βρέθηκε σε μειονεκτική θέση. Σε ό,τι αφορά τους μετανάστες, παραδέχθηκε ότι θα εξετάζει κάθε περίπτωση χωριστά. «Χαίρομαι που επιτέλους συμφωνείτε μαζί μου», θριαμβολόγησε ο Σαρκοζί. Και στο θέμα της Τουρκίας, εκείνη υπερασπίστηκε τη θέση της Ευρώπης (χρειάζεται μια παύση, υπάρχουν προϋποθέσεις, θα δούμε) και εκείνος τη δική του: η Τουρκία ανήκει στη Μικρά Ασία, δεν θα επιτρέψω να μπει ποτέ στην Ευρώπη, τελεία και παύλα. Στην Άγκυρα, οι στρατηγοί το γιόρτασαν όλη τη νύχτα με άφθονη ρακή.

Παρατηρώντας τον Σαρκοζί σε διάφορες εμφανίσεις του, ο Βρετανός ανθρωπολόγος Νάιτζελ Μπάρλεϋ προσπαθούσε μανιασμένα να καταλάβει ποιον του θυμίζει. Τελικά τα κατάφερε. «Ω, Θεέ μου», γράφει στη Λιμπερασιόν , «είναι ο Μίστερ Μπην!» Ίσως. Αλλά η γαλλική εκδοχή του Βρετανού κωμικού έχει μια ιδιαιτερότητα: δύσκολα, πολύ δύσκολα, θα γελάμε τα επόμενα χρόνια μαζί του.

Το πραγματικό δίλημμα

«Μαντίλα ή Κεμάλ», «Μαντίλα ή τανκς στην Τουρκία». Οι χθεσινοί τίτλοι δύο ελληνικών εφημερίδων επιχειρούν να περιγράψουν με λακωνικό τρόπο τη σημερινή κρίση στην Τουρκία. Είναι όμως ακριβείς;

Η πρώτη δήλωση του Ονούρ Οϊμέν, αντιπροέδρου του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CΗΡ), αφορούσε πράγματι τη μαντίλα: «Όταν το Συνταγματικό Δικαστήριο απαγορεύει τη μαντίλα στα δημόσια κτίρια και τα πανεπιστήμια, είναι δυνατόν η σύζυγος του αρχηγού του κράτους να τη φορά στο προεδρικό μέγαρο;». Στο ρητορικό αυτό ερώτημα θα μπορούσε να απαντήσει κανείς με πολλούς τρόπους. 1) Ναι, γιατί όχι; 2) Μα δεν έχει πει τίποτα το Συνταγματικό Δικαστήριο για την πρώτη κυρία του κράτους. 3) Μπορεί θαυμάσια να άρει αύριο την απαγόρευση το Συνταγματικό Δικαστήριο, δεν θα είναι δα και η πρώτη φορά που θα προκαλέσει συζητήσεις με μια απόφασή του. Και άλλα παρόμοια. Σύμφωνα με τον Μπασκίν Οράν, καθηγητή Πολιτικών Επιστημών στην Άγκυρα, «είναι φυσιολογικό, σύμφωνα με τις αρχές της κοσμικότητας, να μη φορά μαντίλα μια εκπρόσωπος του κράτους. Ποιο είναι το πρόβλημα, όμως, με μια φοιτήτρια; Ή με τη σύζυγο του αρχηγού του κράτους, που δεν κατέχει κανένα δημόσιο αξίωμα;».

Είναι φανερό ότι το επιχείρημα δεν πολυστέκει. Ο ίδιος ο Οϊμέν, αναγνωρίζοντας ότι το πρόβλημα τελικά δεν είναι η μαντίλα, σπεύδει να συμπληρώσει: «Ακόμη κι αν η σύζυγος του Γκιουλ είχε το κεφάλι ακάλυπτο, πάλι θα ήμασταν αντίθετοι στην εκλογή του, γιατί είναι ανησυχητικό τα τρία μεγαλύτερα κρατικά αξιώματα (Προεδρία της Δημοκρατίας, της κυβέρνησης και της Βουλής) να κατέχονται από άνδρες που προέρχονται από την ισλαμική τάση». Εδώ αρχίζουμε να μπαίνουμε στην ουσία. Θα ήταν πράγματι καλύτερα να είχε προτείνει ο Ερντογάν έναν συναινετικό υποψήφιο, κι ακόμη καλύτερα να είχε φτάσει σε αυτόν τον υποψήφιο ύστερα από γόνιμο διάλογο. Δεν το έπραξε, είτε επειδή έκανε έναν κακό υπολογισμό που οφείλεται στην υπερβολική αλαζονεία του είτε επειδή έχει πράγματι ένα σχέδιο μακράς πνοής για τον εξισλαμισμό της Τουρκίας. Σε κάθε περίπτωση, όμως, ενήργησε με βάση τους κανόνες της δημοκρατίας. Τους ίδιους κανόνες μπορούν να αξιοποιήσουν οι αντίπαλοί του για να υπερασπιστούν τον κοσμικό χαρακτήρα του κράτους όποτε διαπιστώσουν ότι παραβιάζεται ή κινδυνεύει να παραβιαστεί. Το έκαναν ήδη, άλλωστε, διαδηλώνοντας μαζικά στην Άγκυρα και την Κωνσταντινούπολη, χωρίς να τους εμποδίσει κανείς (η Πρωτομαγιά είναι διαφορετική περίπτωση).

Να γιατί πολλοί φιλελεύθεροι Τούρκοι αρνούνται να διαλέξουν ανάμεσα στην κοσμικότητα και τη δημοκρατία, απαιτώντας και τα δύο ταυτοχρόνως. Να γιατί πολλά νεαρά στελέχη του CΗΡ ασκούν σκληρή κριτική στον Ντενίζ Μπαϊκάλ, απαιτώντας να αρχίσει ο εκδημοκρατισμός όλων των πολιτικών κομμάτων, και πρώτα του δικού τους. Να γιατί το πραγματικό δίλημμα δεν είναι ανάμεσα στη μαντίλα και τα τανκς, ούτε ανάμεσα στη μαντίλα και τον Κεμάλ, αλλά ανάμεσα στα τανκς και τη δημοκρατία, ένα σύστημα που μπορεί να έχει πολλά ελαττώματα, αλλά παραμένει το καλύτερο που έχουμε.

Σύγκρουση συντηρητισμών

Ωραία το θέτουν οι Τούρκοι συνάδελφοι: ο μουσουλμανικός συντηρητισμός συγκρούεται με τον κοσμικό συντηρητισμό, με διαιτητή τον συντηρητισμό του Στρατού, που είναι ο πιο επικίνδυνος απ΄ όλους. Χαράς ευαγγέλια για τη δημοκρατία.

Η Τουρκία είναι τελικά η χώρα των παραδόξων. Οι ισλαμιστές έχουν αναδειχθεί στους πιο θερμούς υπερασπιστές της ένταξης στην Ευρώπη, ενώ η κεμαλική αντιπολίτευση εμφανίζεται όλο και πιο εχθρική απέναντι σ΄ αυτό το σχέδιο. Ο Στρατός προσπαθεί με κάθε τρόπο να δικαιώσει όσους υποστηρίζουν ότι η Τουρκία και η δημοκρατία είναι δύο έννοιες ασυμβίβαστες, καταφεύγοντας σε αστεία επιχειρήματα: με την τελευταία ανακοίνωσή του κατηγορεί το κυβερνών κόμμα ότι την Ημέρα των Παιδιών οργάνωσε διαγωνισμό απαγγελίας στίχων του Κορανίου και ότι βάζει τα κοριτσάκια να λένε προσευχές την ώρα που θα έπρεπε να είναι στο κρεβάτι. Όσο για το Συνταγματικό Δικαστήριο, αποφάσισε χθες ότι για να προτείνει κάποιος έναν υποψήφιο για την Προεδρία πρέπει να έχει εξασφαλισμένα τα δύο τρίτα των ψήφων από τον πρώτο (άρα και τον τελευταίο) γύρο...

Στα πέντε χρόνια που βρίσκεται στην εξουσία ο Ερντογάν, σημειώνει ο Ανρί Γκιρσούν του «Νουβέλ Ομπζερβατέρ », έχουν πράγματι σημειωθεί ορισμένες ισλαμιστικές παρεκκλίσεις, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τη μαντίλα. Οι συντηρητικοί μουσουλμάνοι έχουν προσπαθήσει να επιβάλουν νόμους συγγενείς προς τη σαρία, κυρίως στην επαρχία. Στις ιδιωτικές παραλίες που προορίζονται για τους πιστούς μουσουλμάνους βλέπει κανείς όλο και περισσότερο τους άνδρες και τις γυναίκες να κάνουν μπάνιο χωριστά. Η γενική τάση της τουρκικής κοινωνίας, όμως, είναι διαφορετική. Σύμφωνα με δημοσκόπηση που δημοσιεύθηκε το 2006, το 36% των γυναικών κυκλοφορούν με ακάλυπτο το κεφάλι, έναντι 29,9% το 1999. Και αν οι ελπίδες για ένταξη στην Ευρώπη παρέμεναν ζωντανές, είναι βέβαιο ότι αυτή η τάση θα συνεχιζόταν με αμείωτο ρυθμό.

Δυστυχώς συμβαίνει το αντίθετο. Μπορεί ο Όλι Ρεν και το Συμβούλιο της Ευρώπης να καταδικάζουν το «υπόμνημα του μεσονυκτίου», όπως ονομάστηκε η παρέμβαση του Στρατού, αλλά η Ευρώπη κάνει ό,τι μπορεί για να δείξει στην Τουρκία ότι είναι ανεπιθύμητη. Όχι για πολιτικούς λόγους, που είναι υπαρκτοί και σοβαροί, αλλά για λόγους θρησκευτικούς και πολιτιστικούς. Η Μέρκελ μιλά για «προνομιακή σχέση», δηλαδή συνέχιση της σημερινής κατάστασης, και ο Σαρκοζί αποκλείει οποιαδήποτε περαιτέρω πρόοδο των ενταξιακών διαπραγματεύσεων. Το αποτέλεσμα αυτής της αρνητικής στάσης είναι ότι έχει μειωθεί κατακόρυφα και το ενδιαφέρον των Τούρκων για την Ευρώπη: μόλις το 30% δηλώνουν σήμερα πως πρέπει να συνεχισθούν οι προσπάθειες προς αυτήν την κατεύθυνση, έναντι 77% το 2004. Οι στρατηγοί εκμεταλλεύονται αυτήν τη δυσαρέσκεια, ασκώντας τις πιέσεις που δεν μπορούσαν να ασκήσουν πριν από τρία χρόνια. Και οι παραδοσιακοί τουρκοφάγοι, είδος που ευδοκιμεί ιδιαίτερα στην Ελλάδα, τρίβουν τα χέρια τους. Η εμβριθής ανάλυσή τους, σύμφωνα με την οποία «ο Τούρκος είναι πάντα Τούρκος», επιτέλους δικαιώνεται.