Οι παγίδες της φτώχειας

Το 80% των κατοίκων του αναπτυσσόμενου κόσμου ζουν σε χώρες που προοδεύουν. Αρκετά δισεκατομμύρια βλέπουν το βιοτικό τους επίπεδο να βελτιώνεται ταχύτατα. Υπάρχει όμως ένα «γκέτο» ενός δισεκατομμυρίου ανθρώπων που ζουν σε 58 συνολικά χώρες και δεν μπορούν με τίποτα να ορθοποδήσουν. Το 70% από αυτούς είναι συγκεντρωμένοι στη νοτίως της Σαχάρας Αφρική. Και όπως γράφει ο Πωλ Κόλιερ στο νέο του βιβλίο «Το πιο Φτωχό Δισεκατομμύριο» (Τhe Βottom Βillion, εκδ. Οxford University Ρress), θα είναι όλο και πιο δύσκολο για την ανθρωπότητα να σηκώνει το βάρος αυτού του γκέτο.

Σύμφωνα με τον συγγραφέα, οι χώρες αυτές έχουν πέσει σε μια, ή και περισσότερες, από τις εξής τέσσερις παγίδες: την παγίδα των συγκρούσεων (που έχει οδηγήσει σε αδιέξοδο το 73% των κατοίκων αυτών των χωρών), την παγίδα των φυσικών πόρων (29%), την παγίδα των κακών γειτόνων (30%) και την παγίδα της κακής διαχείρισης (76%). Η διαφυγή από αυτές τις παγίδες είναι πολύ δύσκολη, αν όχι αδύνατη. Το εμπόριο δεν μπορεί να βοηθήσει αυτούς τους ανθρώπους, καθώς δεν μπορούν να συναγωνιστούν τους Κινέζους ή τους Βιετναμέζους. Ιδιωτικό κεφάλαιο δεν εισρέει σε αυτές τις χώρες, παρά μόνο για να εκμεταλλευτεί τους φυσικούς τους πόρους. (Το πρόβλημα είναι το αντίστροφο: τεράστια διαφυγή κεφαλαίων). Και η βοήθεια δεν λειτουργεί παρά μέχρι ένα συγκεκριμένο σημείο. Δεν μπορεί να σταματήσει τις συγκρούσεις, δεν μπορεί να καταργήσει τους κακούς γείτονες, δεν μπορεί να νικήσει τη διαφθορά.

Τι μπορεί λοιπόν να γίνει για να βοηθηθούν αυτοί οι άνθρωποι; Ο Κόλιερ διατυπώνει τρεις προτάσεις. Η πρώτη είναι η πιο απλή, και η πιο επίμαχη: στρατιωτική επέμβαση. Οι εμφύλιοι πόλεμοι είναι τόσο δαπανηροί, ώστε μια έγκαιρη στρατιωτική δράση αποδεικνύεται συχνά (αν και όχι πάντα) αποτελεσματική. Η δεύτερη πρόταση είναι να θεσπιστούν νόμοι και να συνταχθούν κανόνες που θα συνδέουν την ξένη βοήθεια με τη χρηστή διακυβέρνηση. Δεν πρόκειται για μια ιμπεριαλιστική τακτική, επισημαίνει ο Μάρτιν Βολφ στους Φαϊνάνσιαλ Τάιμς, αλλά για μια προσέγγιση που είναι προς το συμφέρον των φτωχών. Κάτι τέτοιο προϋποθέτει βέβαια και αλλαγές στις χώρες με υψηλά εισοδήματα, που πρέπει να σταματήσουν να δέχονται προϊόντα λεηλασίας των φτωχών χωρών και να καταπολεμήσουν την τάση των εταιρειών τους να δωροδοκούνται.

Η τρίτη πρόταση είναι η πιο ενδιαφέρουσα, αλλά και η πιο φιλόδοξη: να υπάρξει απεριόριστη πρόσβαση του ενός δισεκατομμυρίου των φτωχών στις αγορές του πλούσιου κόσμου. Μόνο έτσι θα μπορέσουν οι χώρες που δεν διαθέτουν φυσικούς πόρους να εισχωρήσουν στις παγκόσμιες αγορές βιομηχανικών προϊόντων. Προς το παρόν, πάντως, οι δυτικές κυβερνήσεις κάνουν ακριβώς το αντίθετο.