Το δικαίωμα στη σιωπή

Το τελευταίο όπλο που απέκτησε ο αμερικανικός στρατός λέγεται «ηχητικές σφαίρες». Και συνίσταται στην αντίστροφη αναπαραγωγή του ήχου ενός μωρού που κλαίει στα 140 ντεσιμπέλ, πολύ πάνω από το όριο του ανθρώπινου πόνου.

Η Σούζαν Σόνταγκ έλεγε ότι «η σιωπή είναι μια μορφή ομιλίας». Ο συνθέτης Τζων Κέιτζ βεβαίωνε ότι «δεν υπάρχει σιωπή που να μην εγκυμονεί ήχους». Και ο Γάλλος μίμος Μαρσέλ Μαρσώ, που εκτιμούσε ιδιαίτερα τη σιωπή, αναρωτιόταν: «Μα δεν είναι αλήθεια ότι οι πιο όμορφες στιγμές μάς αφήνουν άφωνους;». Σ΄ έναν κόσμο όπου κυριαρχεί ο θόρυβος από τα αυτοκίνητα, τα αεροπλάνα, τις τηλεοράσεις, τα κινητά τηλέφωνα και τις μπουλντόζες, η σιωπή αποτελεί ένα είδος πολυτελείας, μια απόλαυση που κινδυνεύει να εκλείψει. Μήπως λοιπόν πρέπει να κηρυχθεί κι αυτή ανθρώπινο δικαίωμα και να τύχει προστασίας μαζί με το δικαίωμα της έκφρασης, της διατροφής, της κυκλοφορίας;

Στο καινούργιο του βιβλίο με τίτλο «Το Μανιφέστο της Σιωπής» (Εdinburgh University Ρress), o Βρετανός καθηγητής Στιούαρτ Σιμ υποστηρίζει πως, ακόμη κι όταν είναι τυχαίος, ο θόρυβος εντάσσεται στον πόλεμο που διεξάγουν οι δυνάμεις της οικονομικής προόδου εναντίον του ατόμου. Η θρησκεία, η φιλοσοφία, η τέχνη, η λογοτεχνία, η μουσική, αποδεικνύουν ότι η σιωπή αποτελεί ένα αγαθό ζωτικής σημασίας για τον πολιτισμό μας. Είναι ο ποταμός στον οποίο ταξιδεύει η ανθρώπινη σκέψη. Κι αυτός ο ποταμός κινδυνεύει να στερέψει. Ένα παράδειγμα: το δημοτικό συμβούλιο της Σαγκάης αποφάσισε να επιτρέψει την κατασκευή οικοδομών όλο το 24ωρο. Αυτό σημαίνει μια ηχητική μόλυνση χωρίς διακοπή. Αλλά και οι πόλεις που κοιμούνται δεν ησυχάζουν ποτέ. Οι ουρανοξύστες δημιουργούν γύρω τους στροβίλους και δίνες που γεννούν στριγκούς ήχους και σφυρίγματα. Τις ημέρες που έχει πολύ αέρα, το «πτερύγιο» από γυαλί και ατσάλι στην οροφή του πύργου Μπήτχαμ, στο Μάντσεστερ, δημιουργεί έναν ήχο ανάλογο με το ντο στο πιάνο. Κάποιοι είπαν ότι τους θυμίζει τον ήχο από την προσγείωση UFΟ σε ταινία επιστημονικής φαντασίας.

Ίσως στην πραγματικότητα η σιωπή να μην υπάρχει. Στην ταινία «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος», ο αστροναύτης που είναι κλεισμένος σε ένα διαστημόπλοιο στα βάθη του Διαστήματος κινδυνεύει να κουφαθεί από την ίδια του την αναπνοή. Ο Κέιτζ είχε ανακαλύψει ότι σ΄ ένα ηχομονωμένο δωμάτιο εξακολουθούσε να ακούει ήχους: το νευρικό του σύστημα που βρισκόταν σε λειτουργία και το αίμα που κυκλοφορούσε στις φλέβες του. Ούτε σημαίνει ότι η σιωπή είναι πάντα καλύτερη από τον θόρυβο: σε ένα νεκροταφείο, ένας ήχος είναι σημάδι ζωής. Ο Σιμ ζητάει απλώς να υπάρχει χώρος στη σύγχρονη ζωή για τη σιωπή, να μην εκλείψει εντελώς αυτό το αγαθό, να το γνωρίσουν και τα παιδιά των παιδιών μας, κι αν το επιθυμούν ας το απορρίψουν εκείνα.