Να γελοιοποιήσουμε τον τρόμο

Τράπεζες- τοκογλύφοι, επίδοξοι τρομοκράτες και σπάνιοι διανοούμενοι που φεύγουν: μερικές σκέψεις του διευθυντή του «Νουβέλ Ομπζερβατέρ», όπως τις κατέθεσε στη «Λιμπερασιόν».

Ένας νεαρός αναγνώστης ρώτησε τον Ζαν Ντανιέλ αν μπορεί κάποιος να προσδιορίσει τη νεωτερικότητα χωρίς να προσφύγει στη διαχρονικότητα των γενοκτονιών και την αναγκαιότητα μιας ηθικής που να τις καταδικάζει. Κι εκείνος, με τη συμβολή φίλων ειδικών, έδωσε μια μακροσκελή απάντηση. Νεωτερικότητα είναι να αναρωτιέσαι αν ο Μπιλ Γκέιτς με τους υπολογιστές του θα αποδειχθεί τόσο σημαντικός όσο ο Γουτεμβέργιος με την τυπογραφία. Να προσαρμόζεις στη σημερινή πραγματικότητα την περίφημη φράση του Πωλ Βαλερύ: «Εμείς οι άλλοι, οι πολιτισμοί, γνωρίζουμε τώρα ότι είμαστε θνητοί». Να διαπιστώνεις ότι κανείς δεν είχε προβλέψει τη θεμελιώδη διάκριση ανάμεσα στην οικονομία και τη δημοσιονομία, με τη δεύτερη να μην έχει πλέον καμιά σχέση ούτε με τη δημιουργία ούτε με την κατανομή του πλούτου. Να συμπεραίνεις ότι η αποτροπή δεν είναι μονάχα πυρηνική. Χωρίς τις πιστώσεις της Κίνας οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα υπήρχαν πλέον, αλλά χωρίς τη δυνατότητα να επενδύουν στην Αμερική οι Κινέζοι θα εξαφανίζονταν. Κανείς δεν είχε λοιπόν προβλέψει αυτό που αποκαλείται «δημοσιονομοποίηση» της οικονομίας, ένα σύστημα όπου οι τράπεζες δανείζουν με τοκογλυφικούς όρους, και ολόκληρο το σύστημα καταρρέει. Ούτε ο Άνταμ Σμιθ ούτε ο Μαρξ ούτε ο Κέυνς ούτε ο Μίλτον Φρίντμαν ούτε ο Γκαλμπρέιθ είχε προβλέψει ένα τέτοιο σενάριο.

Διαβάζουμε αυτή την εβδομάδα για συλλήψεις επίδοξων τρομοκρατών στη Δανία και τη Γερμανία. Τρομάζουμε και θυμώνουμε. Ίσως θα έπρεπε να γελάσουμε. Ο Ντανιέλ έπεσε πρόσφατα στο κλασικό δοκίμιο του Τόμας ντε Κουίνσεϋ με τίτλο «Η δολοφονία ως μία εκ των καλών τεχνών» (1827). Και συνειδητοποίησε- το είχε σχεδόν ξεχάσειότι μπορεί κανείς να γελοιοποιήσει με πολύ ήρεμο τρόπο τον τρόμο, την ελεγχόμενη βία, την αισθητική του φόνου.

Τον περασμένο μήνα πέθανε στη Μαγιόρκα ο Ντίκος Βυζάντιος, ένας ζωγράφος που ο Γάλλος δημοσιογράφος τον ήξερε καλά, το έργο του του θύμιζε στην αρχή τον Πιερ Σουλάζ, και στη συνέχεια τον Ντε Κίρικο (έκθεση αφιερωμένη στο έργο του εγκαινιάζεται σήμερα στο Μουσείο Μπενάκη). Ύστερα από λίγες μέρες εγκατέλειψε αυτόν τον κόσμο (μα πώς δεν το πήραμε χαμπάρι;) κι ο Μπρούνο Τρεντίν, που έθεσε στην Ιταλία τις βάσεις μιας συνδικαλιστικής επανάστασης. Σ΄ ένα βιβλιαράκι του με τίτλο «Περί φιλίας», ο Μωρίς Μπλανσό γράφει: «Οι χαμένοι δεν μπορούν να μας απαντήσουν παρά με τον χαμό τους. Οι νεκροί που τους επιτρέψαμε να είναι απόντες και που αποκαλύπτουν το λάθος μας, γιατί δεν είμαστε ποτέ αθώοι για τον θάνατό τους. Είναι πάνω μας αισθητή η βεβαιότητα πως είμαστε ένοχοι επειδή δεν τους συγκρατήσαμε και δεν τους συνοδεύσαμε μέχρι το τέλος». Για τον Παβαρότι, πάλι, δεν μπορούμε να πούμε το ίδιο.