Η νονά της περεστρόικα

Τον Αύγουστο του 1983, μια Ρωσίδα κοινωνιολόγος που την έλεγαν Τατιάνα Ζασλάφσκαγια πρότεινε ένα πρόγραμμα ριζικών κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών μεταρρυθμίσεων. Το πρόγραμμα αυτό το ονόμασε «περεστρόικα».

Η ομιλία εκείνη εκφωνήθηκε στην έδρα του Σιβηρικού Κέντρου της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών στο Ακαντεμγκοροντόκ, όπου εργαζόταν η Ζασλάφσκαγια, και έγινε γνωστή ως «μανιφέστο του Νοβοσιμπίρσκ» (από το όνομα της γειτονικής μεγαλύτερης πόλης). Πρόεδρος της Σοβιετικής Ένωσης ήταν ο Γιούρι Αντρόποφ και ένας άνεμος αλλαγής ήταν ήδη αισθητός. Παρά ταύτα, όταν η ομιλία διέρρευσε στη Φωνή της Αμερικής, πράκτορες της ΚGΒ ανέκριναν επί μήνες τη Ρωσίδα κοινωνιολόγο και πολλούς συναδέλφους της. Αυτό που την έσωσε ήταν η ανάληψη της εξουσίας από έναν ένθερμο οπαδό και αναγνώστη της, που άρχισε αμέσως να εκθειάζει τις αρετές της γκλάσνοστ και της περεστρόικα. Τον έλεγαν Μιχαήλ Γκορμπατσώφ. Η Ζασλάφσκαγια εξελέγη βουλευτής και σύντομα ανέλαβε την προεδρία της Σοβιετικής Ένωσης Κοινωνιολόγων και του Κέντρου για τη Μελέτη της Κοινής Γνώμης (VΤsΙΟΜ).

Αυτόν το μήνα, η «νονά» της περεστρόικα έγινε ογδόντα ετών. Όταν ο Σίγκμουντ Τζετσολόφσκι από το ΟpenDemocracy την επισκέπτεται στο διαμέρισμά της, σε ένα νότιο προάστιο της Μόσχας, δύσκολα αναγνωρίζει τη γειτονιά. Τα μπακάλικα, τα φαστφουντάδικα και τα περίπτερα έχουν δώσει τη θέση τους σε δύο πολυτελή εμπορικά κέντρα. Το πάρκινγκ του νέου εστιατορίου Ρlanet Sushi είναι γεμάτο με ακριβά Subaru, Lexus και ΒΜW. «Τη σοβιετική εποχή, επικρίναμε την κομματική ελίτ επειδή ζούσε απομονωμένη από τις μάζες, πίσω από φράχτες ύψους τριών μέτρων», λέει η Ζασλάφσκαγια. «Σήμερα, οι φράχτες αυτοί είναι ακόμα ψηλότεροι». Όταν πηγαίνει στην ντάτσα της, δεν μπορεί να δει ούτε τις σκεπές από τις βίλες όπου κατοικούν οι νεόπλουτοι της Μόσχας, κρυμμένοι πίσω από δέντρα, ηλεκτρονικές πύλες και συστήματα ασφαλείας. Στη Ρωσία του Πούτιν, οι κοινωνικές ανισότητες έχουν αυξηθεί δραματικά. Και αποτελούν μια επικίνδυνη πηγή εντάσεων.

«Ο Πούτιν είναι ένας μυστικοπαθής Τσεκίστας», τονίζει η Ζασλάφσκαγια, αναφερόμενη στην πρώτη οργάνωση κρατικής ασφαλείας (Cheka) που ίδρυσε ο Λένιν το 1917. Το σίριαλ της διαδοχής του την εξοργίζει. «Η Ρωσία δεν είναι βασίλειο. Δεν χρειαζόμαστε πρίγκιπες που μπορούν να κερδίσουν την εξουσία μόνο με την ευλογία του προκατόχου τους. Δεν χρειαζόμαστε βουλευτές που ψηφίζουν αποκλειστικά βάσει εντολών που έρχονται από ψηλά». Περισσότερο απ΄ όλα, όμως, την αναστατώνουν οι πρόσφατες απόπειρες των αρχών να επιβάλουν πειθαρχία στους συναδέλφους της. Μετά τους ολιγάρχες, τους δημοσιογράφους και τους κυβερνήτες, ήλθε η ώρα των κοινωνιολόγων. Η εκστρατεία ξεκίνησε με την εκδίωξη του διαδόχου της Ζασλάφσκαγια (του μακαρίτη πια Γιούρι Λεβάντα) και της ομάδας του από τη διεύθυνση του VΤsΙΟΜ και την αντικατάστασή τους από υπάκουους ερευνητές. Η Ένωση Κοινωνιολόγων διαλύθηκε και ξαναφτιάχτηκε από την αρχή. Και όλοι υποκλίνονται στον Τσάρο.