Τα ψέματα του εγκεφάλου

Δεν φταίμε εμείς που πιστεύουμε ένα επαναλαμβανόμενο ψέμα. Φταίει ο τρόπος που δουλεύει ο εγκέφαλός μας και συγκεκριμένα ο τρόπος που αποθηκεύει τις πληροφορίες.

Πείραμα πρώτο. Μια ομάδα φοιτητών του Στάνφορντ καλείται να διαβάσει πολλές φορές μια έρευνα που δημοσιεύτηκε σε κάποια ιστοσελίδα, σύμφωνα με την οποία η κόκα κόλα διαλύει την μπογιά. Οι φοιτητές που διαβάζουν πέντε φορές αυτόν τον (ατεκμηρίωτο) ισχυρισμό έχουν 30% περισσότερες πιθανότητες να τον αποδώσουν σε μια σοβαρή πηγή, όπως είναι το Ινστιτούτο Καταναλωτών, από εκείνους που τον διαβάζουν μόνο δύο φορές. Με άλλα λόγια, ο Γκαίμπελς ήξερε καλά τι έκανε. Και η ρήση «λέγε, λέγε, κάτι θα μείνει» είναι σοφή.

Πείραμα δεύτερο. Δύο ομάδες 48 φοιτητών του ίδιου πανεπιστημίου, από τους οποίους οι μισοί υποστηρίζουν τη θανατική ποινή και οι άλλοι μισοί είναι αντίθετοι, καλούνται να ακούσουν δύο σειρές επιχειρημάτων: η μία σειρά «αποδεικνύει» ότι η θανατική ποινή συμβάλλει στη μείωση της εγκληματικότητας και η άλλη ακριβώς το αντίθετο. Και οι δύο ομάδες πείθονται από τα επιχειρήματα που συμφωνούσαν με την αρχική τους άποψη. Με άλλα λόγια, η τάση μας δεν είναι να προσαρμόζουμε τις απόψεις μας στην πραγματικότητα, αλλά την πραγματικότητα στις απόψεις μας.

Καλώς ή κακώς, γράφει ο Αμερικανός καθηγητής Σαμ Ουόνγκ στους Νιου Γιορκ Τάιμς, ο εγκέφαλος δεν λειτουργεί όπως ο σκληρός δίσκος του ηλεκτρονικού υπολογιστή. Τα γεγονότα και οι πληροφορίες αποθηκεύονται πρώτα στον ιππόκαμπο, που βρίσκεται αρκετά βαθιά στον εγκέφαλο. Αλλά δεν παραμένουν εκεί. Κάθε φορά που τα ανακαλούμε στη μνήμη μας «γράφονται» ξανά. Και σιγά σιγά μεταφέρονται στον εγκεφαλικό φλοιό, απομονωμένα από το πλαίσιο στο οποίο ήταν ενταγμένα όταν τα ακούσαμε για πρώτη φορά. Το φαινόμενο αυτό, που λέ γεται «αμνησία της πηγής», μας επιτρέπει να θυμόμαστε ότι πρωτεύουσα της Ζιμπάμπουε είναι η Χαράρε, αλλά όχι και πού ακούσαμε την πληροφορία αυτή για πρώτη φορά. Μας κάνει επίσης να ξεχνάμε κατά πόσον μια πληροφορία είναι αληθινή ή ψευδής. Το μόνο που έχει μακροπρόθεσμα σημασία είναι πόσες φορές θα την ακούσουμε. Και κατά πόσον συμφωνεί με τη γενικότερη θεώρησή μας για τον κόσμο.

Με άλλα λόγια, αν το στρατόπεδο του Ομπάμα θέλει να διαλύσει μια φήμη γύρω από το πρόσωπο του γερουσιαστή- όπως, για παράδειγμα, ότι είναι μουσουλμάνος - δεν αρκεί να επαναλαμβάνει ότι είναι ψευδής. Είναι καλύτερα να δίνει έμφαση στο γεγονός ότι ο Ομπάμα ασπάστηκε τον χριστιανισμό σε νεαρή ηλικία. Και πάλι, ίσως να μην μπορέσει να πείσει εκείνους που θέλουν να πιστεύουν ότι ο Ομπάμα είναι μουσουλμάνος. Το ίδιο συμβαίνει με τους δημοσιογράφους. Εξηγείς, ας πούμε, σε μια παρέα γιατί είναι απάτη το βίντεο με τα κινητά που υποτίθεται ότι ψήνουν ποπ κορν. Κι όταν τελειώνεις, σε ρωτούν: «Κι εσύ πού το ξέρεις;».