Κοινωνική ευθύνη

Έξι μήνες μετά την κήρυξη συναγερμού από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας, κι ενώ αρχίζει στην Ελλάδα ο εμβολιασμός του γενικού πληθυσμού, ας κάνουμε μια μικρή ανακεφαλαίωση.

1) Η γρίπη Α δεν είναι τόσο φονική όσο φοβήθηκαν οι επιστήμονες όταν εντοπίστηκαν τα πρώτα κρούσματα στο Μεξικό, στις 17 Απριλίου. Τα συμπτώματα είναι ήπια και οι θάνατοι δεν φαίνεται προς το παρόν να είναι περισσότεροι από εκείνους που αποδίδονται κάθε χρόνο στην εποχική γρίπη. Δύο στοιχεία είναι ανησυχητικά. Πρώτον, ότι τις τελευταίες ημέρες παρατηρείται μια ταχύτερη αύξηση των θανάτων. Δεύτερον, ότι μεταξύ των σοβαρών περιπτώσεων η αναλογία των νέων ανθρώπων είναι μεγαλύτερη.

2) Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας καλώς προετοίμασε τον πληθυσμό για τα χειρότερα. Όπως επισημαίνει στη Λιμπερασιόν η Σιλβί βαν ντερ Βερφ από το Ινστιτούτο Παστέρ του Παρισιού, η επιστημονική κοινότητα είχε φανεί ανέτοιμη στις δύο προηγούμενες κρίσεις: τον ιό SΑRS (2003), που ευτυχώς δεν μεταδιδόταν τόσο εύκολα, και τον ιό της γρίπης των πτηνών (2005), που αποδείχθηκε ότι δεν μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο. Οι δύο αυτές κρίσεις έδειξαν τη σημασία του παγκόσμιου συντονισμού. Η ΠΟΥ κήρυξε πανδημία όχι επειδή ο ιός Η1Ν1 σκότωνε υπερβολικά πολλούς ανθρώπους, αλλά επειδή μεταδιδόταν πολύ γρήγορα. Κι αποδείχθηκε ότι είχε δίκιο.

3) Οι επιστήμονες δεν μπόρεσαν, αντίθετα, να πείσουν ότι το εμβόλιο είναι ασφαλές και αναγκαίο. Αυτό έχει βέβαια σχέση με τις συνθήκες υπό τις οποίες οι φαρμακευτικές εταιρείες κλήθηκαν να το παρασκευάσουν. Υπάρχει όμως κι ένας άλλος παράγων που δεν έχει επαρκώς εξηγηθεί: ο βασικός λόγος για τον οποίο πρέπει να εμβολιαστεί ένας υγιής πολίτης δεν είναι για να μην κινδυνεύσει ο ίδιος από τυχόν επιπλοκές τυχόν προσβολής του από τον ιό, αλλά για να δημιουργηθεί μια ασπίδα που θα εμποδίσει την προσβολή των πιο ευάλωτων. Αυτός είναι και ο λόγος που κλείνουν τα σχολεία. Με άλλα λόγια, το ζήτημα του εμβολιασμού έχει μια ισχυρή δόση κοινωνικής ευθύνης.

4) Οι συνωμοσιολόγοι έλαμψαν και πάλι. Και τι δεν ακούστηκε και γράφτηκε τις τελευταίες εβδομάδες: ότι ο ιός κατασκευάστηκε σε ένα εργαστήριο, ότι η ΠΟΥ είναι όργανο της φαρμακευτικής βιομηχανίας, ότι κάποια μεγάλη εταιρεία έκανε μυστηριώδεις επενδύσεις στις αρχές του χρόνου στο Μεξικό, ότι υπάρχει μεγάλος κίνδυνος να προκληθεί παράλυση από το εμβόλιο (το περίφημο σύνδρομο Γκιλέν- Μπαρέ), ότι οι ανοσοενισχυτικές ουσίες που περιλαμβάνονται σ΄ αυτό είναι τοξικές. Οι φήμες διαδίδονται πάντα πιο εύκολα από τις διαψεύσεις τους- οι οποίες άλλωστε γίνονται από «ύποπτους» και «αναξιόπιστους» διεθνείς οργανισμούς. Και, σε τελευταία ανάλυση, τι είναι πιο γαργαλιστικό: μια επίσημη ανακοίνωση ότι δεν υπάρχει σχέση ανάμεσα στα εμβόλια και τους θανάτους ή η διαβεβαίωση του κολλητού μου ότι, όπως του είπε ένας κολλητός του, κάποιος γνωστός του πέθανε δύο ώρες αφού έκανε το εμβόλιο και οι γιατροί συνωμότησαν για να το κρύψουν;

Ένας σκοτεινός λαβύρινθος

«Όταν ήμουν παιδί, δεν ήθελα καθόλου να γίνω μαθηματικός. Το όνειρό μου ήταν να γίνω κατάσκοπος. Και το κλειδί για να εκπληρώσω το όνειρό μου θεωρούσα ότι ήταν να μάθω ξένες γλώσσες. Γράφτηκα λοιπόν σε όλες τις γλώσσες που πρόσφερε το σχολείο μου, με πρώτα τα ρώσικα, που μου φαίνονταν η ιδανική γλώσσα για να γίνει κάποιος κατάσκοπος. Γρήγορα βυθίστηκα σε παράλογους ορθογραφικούς κανόνες και ατέλειωτα ανώμαλα ρήματα που έπρεπε να αποστηθίσω. Εν μέσω αυτής της κρίσης, με πλησίασε ο καθηγητής των Μαθηματικών και μου πρότεινε μερικά βιβλία που πίστευε ότι έπρεπε να διαβάσω. Ένα από αυτά, η Γλώσσα των Μαθηματικών , μου εξήψε την περιέργεια. Δεν είχα σκεφτεί ποτέ τα μαθηματικά ως γλώσσα. Και όσο περισσότερο διάβαζα, τόσο συνειδητοποιούσα ότι αυτή ήταν η γλώσσα που λαχταρούσα.

Η πιο συναρπαστική ανακάλυψη ήταν η δύναμη αυτής της γλώσσας να περιγράψει τον φυσικό κόσμο. Να αποκαλύψει από πού προήλθαν όλα και, ακόμη σημαντικότερο, να προβλέψει τι θα συμβεί στη συνέχεια. Μπορεί, για παράδειγμα, να εξηγήσει τι συμβαίνει στον Μεγάλο Επιταχυντή Αδρονίων, που χρησιμοποιεί τα μαθηματικά των περίεργων συμμετρικών αντικειμένων στον υπερχώρο. Για να αξιολογηθεί η επίδραση των ταξιδιωτικών περιορισμών ή των εμβολιασμών στη διάδοση του ιού Η1Ν1, απαιτούνται μαθηματικά μοντέλα. Μαθηματικό πρόβλημα είναι και η κλιματική αλλαγή: μόνο αν καταλάβουμε τη λεπτή μαθηματική σχέση μεταξύ διαφόρων παραμέτρων του περιβάλλοντος θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε γιατί ανεβαίνουν οι θερμοκρασίες.

Δεν μιλούν όμως μόνο οι επιστήμονες αυτή τη γλώσσα. Είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα, στις ίδιες μαθηματικές δομές που με γοητεύουν φτάνουν και πολλοί καλλιτέχνες. Ο Ολιβιέ Μεσιάν αξιοποίησε συνειδητά τον ασυγχρονισμό των πρώτων αριθμών 17 και 29 για να δημιουργήσει μια αίσθηση αιωνιότητας στο Κουαρτέτο για το Τέλος του Χρόνου. Από τη μεγαλοπρέπεια του μπαρόκ ώς τη σύγχρονη αρχιτεκτονική των Αrup, Φόστερ και Χαντίντ, συναντά κανείς σύνθετες μαθηματικές καμπύλες σε όλα τα κτίρια που μας περιβάλλουν. Το έργο του Μπόρχες διαπνέεται από μια γοητεία για το άπειρο και τη φύση του διαστήματος.

Η επιστημονική έρευνα είναι το κλειδί για να καταλάβουμε τους σχετικούς κινδύνους διαφόρων ναρκωτικών. Οι επιστήμονες γνωρίζουν βέβαια ότι εκτός από την επιστημονική διάσταση, υπάρχει στα ναρκωτικά και η κοινωνική και πολιτική διάσταση. Χωρίς την κατανόηση της επιστήμης, όμως, η συζήτηση αυτή δεν μπορεί να γίνει. Χωρίς την κατανόηση της γλώσσας της επιστήμης και των μαθηματικών, έγραψε κάποτε ο Γαλιλαίος, θα περιπλανιόμαστε χαμένοι σ΄ έναν σκοτεινό λαβύρινθο».

(Περίληψη της διάλεξης που έδωσε ο καθηγητής Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης Μάρκους ντι Σοτόι με αφορμή την εκλογή του στην έδρα Σιμόνι για την Κατανόηση της Επιστήμης)

Προσοχή και σιωπή

Προσοχή και σιωπή: δύο ικανότητες, δύο προσόντα, δύο στάσεις ζωής ουσιαστικά, όπως αναλύονται από δύο ευαίσθητες γυναίκες.

Όταν η Ουίνιφρεντ Γκάλαχερ έμαθε ότι έχει καρκίνο, και ξεκίνησε χημειοθεραπεία, συνειδητοποίησε κάτι που ώς τότε δεν είχε προσέξει, ένα προσόν που αγνοούσε, την ικανότητα να επικεντρώνει την προσοχή της στο παρόν, αντί να χάνεται στο μέλλον ή να νοσταλγεί το παρελθόν. Στο διάστημα που κράτησε η θεραπεία της έμαθε, έτσι, ότι η ζωή είναι το άθροισμα των πραγμάτων στα οποία επιλέγουμε να δώσουμε σημασία: των μεγάλων (η οικογένεια, οι φίλοι, η δουλειά) και των πιο μικρών (μερικές ταινίες, κάποιες βόλτες, το ντράι μαρτίνι όταν πέφτει το σκοτάδι). Ό,τι δεν βλέπουμε δεν υπάρχει. Η φωνή κάποιου που βρίσκεται δίπλα μας, και που δεν την ακούμε παρ΄ όλο που κουνάμε το κεφάλι, είναι η φωνή ενός φαντάσματος.

Η Σάρα Μάιτλαντ, που είχε περάσει τη ζωή της υπερασπιζόμενη με μαχητικό τρόπο τα δικαιώματα των γυναικών, βρέθηκε ξαφνικά μια μέρα σ΄ ένα άδειο σπίτι: τα παιδιά της είχαν ενηλικιωθεί και ζούσαν μόνα τους, ο γάμος της είχε αργά αλλά σταθερά αποσυντεθεί και η νεότητά της ανήκε οριστικά στο παρελθόν. Ανακάλυψε τότε κάτι που μοιάζει μ΄ αυτό που ανακάλυψε η Γκάλαχερ και αποφάσισε, όπως κι εκείνη, να το ερευνήσει και να γράψει γι΄ αυτό: το δώρο της σιωπής. Ύστερα από τόσα χρόνια διαρκούς και εκκωφαντικού θορύβου, συνειδητοποίησε ότι η σιωπή δεν ήταν ένας λευκός χώρος σημαδεμένος από απουσίες, αλλά εκείνος ακριβώς ο χώρος στον οποίο επιθυμούσε εφεξής να ζήσει.

Τα βιβλία των δύο γυναικών κυκλοφόρησαν φέτος. Το πρώτο λέγεται «Εκστασιασμένη. Η Προσοχή και η Εστιασμένη Ζωή» (Εκδ. Ρenguin Ρress) και το δεύτερο «Ένα βιβλίο για τη σιωπή» (Εκδ. Granta Βooks). Για τις δύο συγγραφείς δεν ξέρουμε σχεδόν τίποτα, γράφει ο Αντόνιο Μουνιόθ Μολίνα στην Ελ Παΐς. Ανήκουν σ΄ ένα αξιοθαύμαστο είδος που αναμειγνύει την αυτοβιογραφία και την ευρυμάθεια, την αγάπη για τη λογοτεχνία και την εκλαΐκευση της επιστήμης, σ΄ ένα είδος ανθρώπων που αφήνονται να παρασυρθούν από αυτό που τους αρέσει χωρίς να πέφτουν στην εγωλατρία. Η πρώτη πρέπει να είναι πιο ανοιχτή στις γήινες απολαύσεις, η δεύτερη πιο ευάλωτη στις ασφάλειες της ιδεολογίας. Η Γκάλαχερ μελετά τα λάθη του παρελθόντος και προσπαθεί να μετριάσει τις επιπτώσεις τους στο παρόν. Η Μάιτλαντ μελετά και προσπαθεί να διδαχθεί από τη σιωπή μερικών σημαντικών ανθρώπων. Του Χριστού, που έμεινε σαράντα μέρες και σαράντα νύχτες στην έρημο του Σινά. Του ναυάρχου Μπερντ, που έμεινε μόνος για έξι μήνες σε μια καλύβα της Ανταρκτικής. Του ναυαγού Αλεξάντερ Σέλκιρκ, που πέρασε μόνος του πέντε χρόνια σ΄ ένα νησί του αρχιπελάγους Χουάν Φερνάντες και ενέπνευσε στον Ντάνιελ Ντεφόε τις περιπέτειες του Ροβινσώνα Κρούσου. Των Θιβετιανών μοναχών, που αποσύρονται σε μια σπηλιά των Ιμαλαΐων και επιδίδονται σ΄ ένα διαλογισμό με στοιχεία καταληψίας.

Οι νέοι κανόνες του παιχνιδιού

Κάτι κινείται τελευταία στη Μέση Ανατολή. Και δεν έχει βέβαια καμιά σχέση με την πρόταση του Ισραηλινού πρωθυπουργού για μερική και προσωρινή αναστολή του εποικισμού.

Είναι πρώτα απ΄ όλα ο παράγων Ομπάμα. Όπως επισημαίνει ο Γάλλος καθηγητής Μπερτράν Μπαντί σε μια συζήτηση που είχε χθες με αναγνώστες της Μοντ, στο κεφάλαιο αυτό τρεις παράμετροι πρέπει να ληφθούν υπόψη. Η ρήξη του Αμερικανού προέδρου με τα νεοσυντηρητικά σχήματα που συνέδεαν την άσκηση ισχύος με την εξαγωγή του αμερικανικού μοντέλου δημοκρατίας. Η αναθεώρηση των σχέσεων όχι μόνο με τις ηγεσίες των αραβικών χωρών, αλλά και με την αραβική κοινή γνώμη. Ο επαναπροσδιορισμός της σχέσης των Ηνωμένων Πολιτειών με τον μουσουλμανικό κόσμο. Ο στόχος είναι να μετακινηθεί το «τείχος» του αντιαμερικανισμού που έχει δημιουργηθεί στη Μέση Ανατολή. Από πολιτική άποψη, κάτι τέτοιο είναι εφικτό. Από πολιτιστική άποψη, είναι πολύ πιο δύσκολο.

Ο δεύτερος παράγων λέγεται Τουρκία. Την ώρα που η Ευρώπη επιδεικνύει τη γνωστή της απάθεια, η χώρα αυτή γίνεται η αναδυόμενη δύναμη στη Μέση Ανατολή. Η σημερινή τουρκική διπλωματία, τονίζει ο Γάλλος αναλυτής, αποσκοπεί στη μετατροπή αυτής της ζώνης επιρροής σε ζώνη ειρήνης. Για τον σκοπό αυτό, η Άγκυρα επιδιώκει να επιλύσει όλες τις συγκρούσεις που παραδοσιακά είχε με τους γείτονές της: μείωση της έντασης με την Ελλάδα, εξομάλυνση με την Αρμενία, σχέσεις καλής γειτονίας με το Ιράν, συμφιλίωση με τη Συρία. Μένει το Κουρδικό, όπου επίσης γίνονται σημαντικά βήματα. Απώτερος στόχος είναι να αυξηθεί θεαματικά η εμπιστοσύνη που έχουν όλοι αυτοί οι γείτονες στη «νέα Τουρκία».

Ο τρίτος παράγων (δεν θα μπορούσε παρά να) είναι το Ισραήλ. Η κυβέρνηση Νετανιάχου είναι ασφαλώς η πιο αδιάλλακτη των τελευταίων ετών: και οι προηγούμενες κυβερνήσεις όμως, ακόμη και οι πιο «ανοιχτές» ή «μετριοπαθείς», αρνούνταν είτε να δώσουν τέλος στον εποικισμό των παλαιστινιακών εδαφών είτε να αποδεχθούν ένα πραγματικό και κυρίαρχο παλαιστινιακό κράτος. Η κυβέρνηση Ομπάμα προσπάθησε να αλλάξει τα δεδομένα, αλλά σε πρώτη φάση απέτυχε. Τίποτα θεαματικό δεν πρέπει λοιπόν να αναμένεται προς το παρόν από εκεί.

Ο τέταρτος παράγων είναι οι άλλες περιφερειακές δυνάμεις. Ο μεγάλος κερδισμένος είναι η Συρία: χωρίς να υπαναχωρεί σε οποιοδήποτε σοβαρό ζήτημα, θεωρείται πλέον αναγκαίος συνομιλητής τόσο από τις ΗΠΑ όσο και από την Ευρώπη. Ο μεγάλος χαμένος είναι η Αίγυπτος: όχι μόνο έχασε το αξίωμα του προέδρου της UΝΕSCΟ, αλλά βλέπει και την κοινωνία της να εξισλαμίζεται. Χώρια που αποκλείστηκε κι από το Μουντιάλ! Είναι φανερό ότι η διπλωματία της αμφισβήτησης αποδίδει περισσότερο από τη διπλωματία της υποταγής.

Η μεταμόρφωση της Μέσης Ανατολής θα οδηγήσει στην ειρήνευσή της; Τίποτα δεν είναι λιγότερο σίγουρο. Αλλά οι όροι του παιχνιδιού αλλάζουν. Ένα μένει το ίδιο: τα βάσανα του παλαιστινιακού λαού.

Ανάμεσα στη φτώχεια και τον ήλιο

Ε, όχι και να θυμηθούμε τον Αλμπέρ Καμύ από το πυροτέχνημα του Σαρκοζί για τη μεταφορά των οστών του στο Πάνθεον! Υπάρχουν ένα εκατομμύριο πιο σοβαροί λόγοι απ΄ αυτόν.

Πριν από μερικά χρόνια ζήτησαν από τον Πολωνό φιλόσοφο Σίγκμουντ Μπάουμαν να συμπυκνώσει τη σκέψη του σε μια παράγραφο. Κι εκείνος δεν μπόρεσε να βρει καλύτερη απάντηση από την εξής ρήση του Καμύ: «Υπάρχει η ομορφιά και υπάρχουν οι ταπεινωμένοι. Όσες κι αν είναι οι δυσκολίες του εγχειρήματος, δεν θα ήθελα να προδώσω ποτέ ούτε τη μία ούτε τους άλλους». Πολλοί συγγραφείς συνταγών της ανθρώπινης ευτυχίας, πιο ριζοσπάστες και πιο αλαζόνες, θα θεωρούσαν πως αυτή η δήλωση αποτελεί σκανδαλώδη προτροπή για παιχνίδι σε διπλό ταμπλό. Λάθος, απαντά ο Μπάουμαν στον Νουβέλ Ομπζερβατέρ. Ο Καμύ απέδειξε, χωρίς καμιά αμφιβολία, ότι το «να διαλέγεις το στρατόπεδό σου» θυσιάζοντας το ένα καθήκον για να εκπληρώσεις (υποτίθεται) καλύτερα το άλλο καταλήγει στην ακύρωση και των δύο. Ο συγγραφέας του «Ξένου» και της «Πανούκλας» δήλωνε ότι βρίσκεται «ανάμεσα στη φτώχεια και τον ήλιο». Όπως έλεγε, «η φτώχεια μ΄ εμπόδισε να πιστέψω ότι όλα είναι καλά κάτω από τον ήλιο και εντός της ιστορίας. Ο ήλιος μ΄ έμαθε ότι η ιστορία δεν είναι το παν».

Η ανθρώπινη ελευθερία, υπογράμμιζε ο Καμύ, «δεν προσφέρει παρά μια ευκαιρία να γίνουμε καλύτεροι» και ο μόνος τρόπος να αντιμετωπίζουμε έναν κόσμο χωρίς ελευθερία είναι να γίνουμε τόσο απόλυτα ελεύθεροι, ώστε η ίδια η ύπαρξή μας να αποτελεί μια πράξη εξέγερσης. Η μοίρα του ανθρώπου βρίσκεται ανάμεσα στη φιγούρα του Σίσυφου και σ΄ εκείνη του Προμηθέα. Αυτές τις δύο φιγούρες προσπάθησε, επίμονα αλλά μάταια, να συμφιλιώσει ο Καμύ. Ο Προμηθέας, ο ήρωας του «Εξεγερμένου ανθρώπου», επιλέγει να ζήσει μια ζωή για τους άλλους, να εξεγερθεί κατά της δυστυχίας τους, θεωρώντας πως η εξέγερση αυτή αποτελεί τη λύση στον παραλογισμό της ανθρώπινης κατάστασης που οδήγησε τον Σίσυφο στην αυτοκτονία. Σ΄ αυτή τη σύνθεση που επιχειρεί ο Καμύ ανάμεσα στον Προμηθέα και τον Σίσυφο, η άρνηση γίνεται μια πράξη κατάφασης: «Εξεγείρομαι, άρα υπάρχουμε».

Κύριε Σαρκοζί- αναρωτιέται ο φιλόσοφος Μισέλ Ονφρέ με ανοιχτή επιστολή του που δημοσιεύθηκε χθες στη Μοντ - είστε σίγουρος ότι αυτόν τον άνθρωπο θέλετε να τιμήσετε; Για τον Καμύ, η ελευθερία χωρίς δικαιοσύνη είναι η αγριότητα του πιο ισχυρού, ο θρίαμβος του φιλελευθερισμού, ο νόμος των συμμοριών, των φυλών και των μαφιών. Η δικαιοσύνη χωρίς ελευθερία είναι η βασιλεία των στρατοπέδων συγκέντρωσης, των συρματοπλεγμάτων και των φυλακών. Ο Καμύ ήθελε μια ελεύθερη οικονομία σε μια δίκαιη κοινωνία. Εσείς, κύριε Σαρκοζί, που η κοινωνία την οποία ενσαρκώνετε είναι ελεύθερη μόνο για τους ισχυρούς και άδικη για τους πιο αδύνατους, τι σχέση έχετε μ΄ αυτόν τον άνθρωπο;

Τα Χριστούγεννα θα είναι λευκά

Αν δεν έχετε δει ακόμη τη Λευκή Κορδέλα, την τελευταία ταινία του Χάνεκε, σπεύστε να τη δείτε. Κι αν νομίζετε ότι αφορά μόνο το μακρινό παρελθόν, είστε γελασμένοι.

O τίτλος είναι ομολογουμένως ευρηματικός: «Λευκά Χριστούγεννα». Έτσι αποκαλούν οι αρχές του Κοκάλιο, μιας πόλης 7.000 κατοίκων σε απόσταση μιας ώρας με το αυτοκίνητο ανατολικά του Μιλάνου, μια νέα εκστρατεία ελέγχου των μεταναστών. «Δεν έχουμε πρόβλημα εγκληματικότητας», λέει στη Ρεπούμπλικα ο δήμαρχος Φράνκο Κλαρέτι, που ανήκει στη Λέγκα του Βορρά. «Απλώς θέλουμε να αρχίσουμε να ξεκαθαρίζουμε τα πράγματα». Για τον σκοπό αυτό, υπάλληλοι του δήμου έχουν αρχίσει να επισκέπτονται τα σπίτια των ξένων κατοίκων και να οδηγούν στο αεροδρόμιο όσους δεν έχουν νόμιμη άδεια παραμονής. Η εκστρατεία θα λάβει τέλος στις 25 Δεκεμβρίου. Και με λίγη καλή προσπάθεια, η πόλη θα είναι πια «λευκή».

«Είναι σαν να ακούμε τον ήχο από τις μπότες των φασιστών στρατιωτών που έμπαιναν στο γκέτο της Ρώμης για να διώξουν τους Εβραίους κατοίκους», λέει ο Κουρός Ντανές, υπεύθυνος για τους μετανάστες στο συνδικάτο CGΙL, το μεγαλύτερο της Ιταλίας. «Το όραμα της Λέγκας του Βορρά για τη χώρα μας είναι ξενοφοβικό, ρατσιστικό, βίαιο και οπισθοδρομικό» τονίζει η Άννα Φινοκιάρο, επικεφαλής του Δημοκρατικού Κόμματος στη Γερουσία. Οι δηλώσεις αυτές πλήγωσαν το κόμμα του Ουμπέρτο Μπόσι και κυβερνητικό εταίρο του Μπερλουσκόνι, που με ανακοίνωσή του διευκρινίζει ότι ο τίτλος της εκστρατείας δεν παραπέμπει στο λευκό χρώμα του δέρματος, αλλά στο γνωστό τραγούδι του Μπινγκ Κρόσμπι. Σε τελευταία ανάλυση, σχολιάζουν αξιωματούχοι του κόμματος, τι φταίμε εμείς αν οι μισοί από τους 150 ξένους που έχουν ελεγχθεί μέχρι σήμερα είναι παράνομοι;

Στη Γαλλία, όπου βρίσκεται σε εξέλιξη μια κυβερνητική πρωτοβουλία για τον ορισμό της εθνικής ταυτότητας, μια Μη Κυβερνητική Οργάνωση οργανώνει μια ημέρα απεργίας με τίτλο «24 ώρες χωρίς εμάς»: την ημέρα αυτή οι μετανάστες θα μείνουν στο σπίτι, για να δείξουν τι θα συμβεί αν σταματήσουν να εργάζονται και να κατα ναλώνουν. Στην Ιταλία, ας πούμε, όπως και στις περισσότερες άλλες δυτικές χώρες, δεν θα υπάρχει κανείς για να κάνει τις βρώμικες και επικίνδυνες δουλειές, όπως το να καθαρίζει τα σπίτια από τον τοξικό αμίαντο. Αλλά οι λόγοι που οι μετανάστες είναι απαραίτητοι και πολύτιμοι δεν είναι μόνο οικονομικοί. Όπως γράφει η Μπάρμπαρα Σπινέλι στη Στάμπα, παρέχουν την απάντηση σε τρία πανάρχαια ερωτήματα. Από πού ερχόμαστε; Ποιοι είμαστε; Πού πηγαίνουμε; Με αυτή την έννοια, οι μετανάστες είναι οι απόγονοί μας, οι άνθρωποι που θα συμβάλουν αποφασιστικά στη σφυρηλάτηση της μελλοντικής ευρωπαϊκής ταυτότητας. Ίσως γι΄ αυτό να μας ενοχλούν. Επειδή, μπαίνοντας στα σπίτια μας, γίνονται ο καθρέφτης με τη βοήθεια του οποίου βλέπουμε ποιοι είμαστε και συνειδητοποιούμε τις αξίες που χάνουμε καθημερινά.

Διαβολικά (αν)αποτελεσματικοί

«Τρία κύματα οδηγούν την ομοφωνία στο λιμάνι. Η τρόικα έφτασε σπίτι».

Αυτό το χαϊκού, ο Χέρμαν βαν Ρόμπαϊ το αφιέρωσε στις τρεις χώρες που θα προεδρεύσουν από κοινού το επόμενο 18μηνο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ισπανία, Βέλγιο, Ουγγαρία). Ο πρώτος πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης γράφει ωραία ποιήματα, κι ας τον κοροϊδεύουν οι σοβαροί και οι σοβαροφανείς. Έχει κι άλλα ενδιαφέροντα χόμπι, όπως την ορνιθολογία. Σύμφωνα μ΄ εκείνους που τον ξέρουν, χαρακτηρίζεται και από υψηλή αίσθηση του χιούμορ, προσόν ιδιαίτερα σημαντικό για να τα βγάλει πέρα με τη βυζαντινολογία, τη γραφειοκρατία και την υποκρισία. «Το χιούμορ σε βοηθά να σχετικοποιείς τα προβλήματα», συνηθίζει να λέει. Είναι λάτρης του Καμύ, του αρέσει το ποδόσφαιρο (είναι οπαδός της Άντερλεχτ), χαλαρώνει με την κηπουρική και τρεις με τέσσερις φορές αποσύρεται σε ένα μοναστήρι για να σκεφτεί. «Για μένα- ομολογεί- τα ζητήματα της ζωής και του θανάτου είναι πιο σημαντικά από την πολιτική».

Με άλλα λόγια, φαίνεται ωραίος τύπος, έξυπνος, φιλοσοφημένος, λίγο μισάνθρωπος και αρκετά κυνικός. Αρκούν αυτά τα στοιχεία για να του εξασφαλίσουν μια επιτυχημένη θητεία; Για να απαντήσει κανείς σε αυτό το ερώτημα, πρέπει να συλλογιστεί τι θα είχε συμβεί αν η σύνοδος κορυφής της περασμένης εβδομάδας είχε οδηγηθεί σε αποτυχία. Όλα τα συστατικά υπήρχαν: εγωπαθείς ηγέτες (ο Σαρκοζί φέρεται να έθεσε την τελευταία στιγμή βέτο στην υποψηφιότητα Γιουνκέρ επειδή στο παρελθόν είχαν συγκρουστεί), το βάρος του πολέμου του Ιράκ (που απέκλειε τον Μπλερ), η ανάγκη ιδεολογικής και γεωγραφικής ισορροπίας, ήρθε στο τέλος και η πίεση των γυναικών, παρά λίγο να τιναχθούν όλα στον αέρα. Ευτυχώς που στην προεδρία ήταν οι ικανοί Σουηδοί (κι όχι κάποιοι συμπλεγματικοί, ονόματα δεν λέμε) και επήλθε συμφωνία. Καλή, κακή, είναι πάντως μια αρχή.

Όταν πρόκειται για την υπεράσπιση των συμφερόντων τους και των εξουσιών τους- σχολίαζε τις προάλλες ο Φελίπε Γκονθάλεθ- οι Ευρωπαίοι ηγέτες είναι «διαβολικά αποτελεσματικοί». Κι όταν καλούνται να κάνουν τομές και να λάβουν σημαντικές αποφάσεις, είναι διαβολικά αναποτελεσματικοί. Το βασικό κριτήριο για την επιλογή των ανθρώπων στους οποίους θα τηλεφωνούν ο Ομπάμα και ο Χου δεν ήταν το βιογραφικό τους αλλά το να μην επισκιάζουν τους μεγάλους (Σαρκοζί, Μέρκελ και Μπράουν, που σε λίγο θα δώσει τη θέση του στον Κάμερον) και τους λίγο λιγότερο μεγάλους (τους ηγέτες της Ισπανίας, της Ιταλίας και της Πολωνίας). Ίσως όμως τα πράγματα να μην εξελιχθούν ακριβώς έτσι. Ίσως το δίδυμο βαν Ρόμπαϊ- Άστον (αφήνουμε τον Μπαρόζο απ΄ έξω γιατί έχει αποδείξει πια πόσο λίγος είναι) να λάβει περισσότερες πρωτοβουλίες από αυτές που «δικαιούται». Οι άγνωστοι και οι αθόρυβοι μερικές φορές εκπλήσσουν ευχάριστα.

Σε τελευταία ανάλυση, όπως λέει κι ο Βέλγος ορνιθολόγος- ποιητής, «η ζωή είναι να αρμενίζεις στη θάλασσα του χρόνου. Μόνο η θάλασσα μένει».

Το ποδόσφαιρο είναι άδικο, σαν τη ζωή

«Είμαστε όλοι Ιρλανδοί!», αναφωνεί ο Ζακ Ατταλί, με αφορμή την πρόκριση της Γαλλίας εις βάρος της Ιρλανδίας στο Μουντιάλ ύστερα από εξόφθαλμο φάουλ του αρχηγού της Τιερί Ανρί. Ο πρώην σύμβουλος του Φρανσουά Μιτεράν, που έχει μείνει στην ιστορία μεταξύ άλλων επειδή ζητούσε πριν από 20 χρόνια από τον Γκορμπατσόφ να εμποδίσει την επανένωση της Γερμανίας, θεωρεί ότι μετά το επεισόδιο με την κεφαλιά του Ζιντάν, το 2006, το ποδόσφαιρο δυσφημίστηκε ακόμη μια φορά. «Αισθάνομαι Ιρλανδός», γράφει στο ηλεκτρονικό περιοδικό Slate, «επειδή ο υπέροχος αυτός λαός, ενωμένος στην ήττα όπως ήταν και στη νίκη, στερείται σήμερα ενός ποδοσφαιρικού μέλλοντος το οποίο άξιζε περισσότερο από την αξιοθρήνητη ομάδα της Γαλλίας».

Ο Ατταλί δηλώνει ότι θα υποστηρίζει στο εξής την Εθνική Ιρλανδίας εκτός εάν αποβληθούν διά βίου από την Εθνική Γαλλίας όλοι όσοι την ντρόπιασαν. Με άλλα λόγια, ζητά την τιμωρία του Ανρί επειδή παραδέχθηκε μετά τον αγώνα ότι έκανε φάουλ, έσπευσε όμως να προσθέσει ότι δεν ήταν εκείνος ο διαιτητής. Αν άραγε ο παίκτης προτιμούσε τις παραβολές, αν ακολουθούσε το παράδειγμα του Μαραντόνα που είχε μιλήσει για το «χέρι του Θεού» (διασκεδάζοντας όλο τον πλανήτη), θα ήταν λιγότερο επιλήψιμος;

«Είμαστε όλοι Τιερί Ανρί» αναφωνεί κατόπιν αυτού στον ίδιο ιστότοπο ο δημοσιογράφος Κεντέν Ζιράρ. Όσοι προτιμούν να είχε χάσει και να είχε αποκλειστεί η Γαλλία, παρά να προκριθεί με τον τρόπο που προκρίθηκε, δεν καταλαβαίνουν τίποτα ούτε από ποδόσφαιρο ούτε από αθλητισμό γενικότερα. Το ποδόσφαιρο είναι άδικο, όπως η ζωή. Το fair-play εφευρέθηκε από ορισμένες ελίτ που θέλουν να κάνουν τις μάζες να πιστέψουν ότι υπάρχει δικαιοσύνη στο ποδόσφαιροκατ΄ επέκταση λοιπόν υπάρχει και στη ζωή. Το φαινόμενο αυτό αποκαλείται «κουμπερτενισμός». Οι Ιρλανδοί, που έχουν γνωρίσει ήττες, πολέμους και λιμούς, είναι παραδόξως λιγότερο εξοργισμένοι από τους πολιτικά ευπρεπείς Γάλλους.

Το χέρι του Ανρί είναι το χέρι του Μαραντόνα, ο Σουμάχερ το ΄82, ο Ματεράτσι που έβριζε τη μάνα του Ζιντάν, η ήττα της Ολλανδίας από τη Γερμανία το 1974, η ήττα της Ουγγαρίας από τη Δυτική Γερμανία το 1954, το σκάνδαλο με τον Ζαν Σαρκοζί, η πανέμορφη και πανέξυπνη γκόμενα που για κάποιο περίεργο λόγο βγαίνει με τον μαλάκα, ο θάνατος του Ντάμπλντορ, ο μικρός Νικόλας που παίρνει αποβολή ενώ στην πραγματικότητα αυτός που μιλούσε στο μάθημα ήταν ένας συμμαθητής του. Ναι, όλα αυτά είναι άδικα, αλλά έτσι είναι η ζωή ή μάλλον το αλάτι της ζωής, αυτό που μας κάνει δυστυχισμένους και ευτυχισμένους. Τα υπόλοιπα, οι διά βίου αποκλεισμοί και οι αλλαγές διαβατηρίων, είναι για γέλια. Ας κρατήσουμε τις μεγαλόπνοες διακηρύξεις για τα γεγονότα που έχουν πραγματική ιστορική σημασία, όπως είναι η πτώση του Τείχους του Βερολίνου.

Στην πρωτεύουσα της Ευρώπης

Η είδηση που συγκλονίζει τον τελευταίο καιρό το Βέλγιο είναι η υπόθεση του μικρού Γιουνές. Αλλά η ευαισθησία της κοινής γνώμης είναι επιλεκτική.

O τρίχρονος Γιουνές έφυγε από το σπίτι του επειδή τσακώνονταν οι γονείς του και δέκα μέρες αργότερα ένας βαρκάρης ανακάλυψε το πτώμα του στον μολυσμένο ποταμό Λις, κοντά στα σύνορα με τη Γαλλία. Το παιδί χωρίς αμφιβολία δολοφονήθηκε, η φωτογραφία του βρίσκεται σε όλες τις εφημερίδες, οι Βέλγοι είναι εξοργισμένοι και συντετριμμένοι, τα εγκλήματα που θύματά τους είναι παιδιά ταράζουν πάντα τις συνειδήσεις. Περιέργως, όμως, δεν προκάλεσε τις ίδιες αντιδράσεις η απόφαση να εκδιωχθούν από τους ξενώνες των Βρυξελλών οι μετανάστες που έχουν ζητήσει άσυλο, οι ξένοι χωρίς χαρτιά αλλά και οι ντόπιοι φτωχοί, ώστε να αδειάσουν θέσεις για τους αστέγους. Αυτόν το χειμώνα, διαβάζουμε στη Μοντ, θα ζήσουν και θα κοιμηθούν στους δρόμους της πρωτεύουσας της Ευρώπης κάπου 2.000 άνθρωποι, πολλοί από τους οποίους είναι μόνες γυναίκες με μικρά παιδιά. Αλλά κανείς δεν ασχολείται μαζί τους- μέχρι να δημοσιευτεί στον Τύπο η φωτογραφία του πρώτου παιδιού που θα έχει πεθάνει από το κρύο.

Στην ίδια αυτή πρωτεύουσα της Ευρώπης, στις αρχές του 21ου αιώνα, κάποια άλλα παιδιά πέφτουν θύματα εξορκιστών- και δεν κινητοποιείται ούτε γι΄ αυτά κάποιος κρατικός ή κοινωνικός μηχανισμός. Η 18χρονη Λαϊλά Ασισί είχε σπίτι, ζούσε στη συνοικία ντεν Νταμ της Αμβέρσας. Οι γονείς της δεν τσακώνονταν. Δυστυχώς, όμως, την είχε κυριεύσει ο Σατανάς και την είχε κάνει ομοφυλόφιλη. Οι γονείς προσέφυγαν έτσι στις υπηρεσίες ενός νεαρού Μαροκινού που θεραπεύει τους δαιμονισμένους με τη βοήθεια του Κορανίου. Στις 10 Οκτωβρίου, η Λαϊλά βρέθηκε νεκρή στο σπίτι της με σοβαρά εγκαύματα. «Έκανε καυτά ντους», βεβαίωσαν οι γονείς της. Ο εξορκιστής αρνήθηκε ότι την περιέλουε με βραστό νερό για να την «καθαρίσει», μόνο το Κοράνι τής διάβαζε, όπως ορίζει η «ροκία», που παρεμπιπτόντως κάνει ρίμα με τη σαρία.

Πριν από πέντε χρόνια, ένας άλλος εξορκιστής είχε αναγκάσει το θύμα του, την 23χρονη Λατίφα Χασιμί, να πιει 11 λίτρα νερό στο οποίο είχε εμβαπτίσει σελίδες από το Κοράνι. Το πτώμα της κοπέλας βρέθηκε σε μια συνοικία των Βρυξελλών με ίχνη από καμιά εκατοστή κτυπήματα. Το πρωτοβάθμιο δικαστήριο αποφάσισε ότι δεν επρόκειτο για βασανισμό, αφού η κοπέλα είχε δεχθεί να υποβληθεί σε «κάθαρση» και ο άνθρωπος που την ανέλαβε δεν διακατεχόταν από περιφρόνηση απέναντί της! Ευτυχώς το εφετείο ανέτρεψε αυτή την πρωτοφανή απόφαση και έστειλε την υπόθεση στο κακουργιοδικείο. Σύμφωνα με τον εθνοθεραπευτή Ολιβιέ Ραλέ, ακραίοι ισλαμιστές εκμεταλλεύονται την αφέλεια μουσουλμανικών οικογενειών που συνδέουν τα προβλήματά τους με την παρουσία πνευμάτων, προκειμένου να τους προσηλυτίσουν. Και το επίσημο Ισλάμ τηρεί σιγήν ιχθύος.

Μια νέα διπολική εποχή

Ακούσατε και εσείς την πληροφορία ότι ένα από τα βασικά θέματα που απασχόλησαν τον Ομπάμα και τον Χου ήταν η εκλογή προέδρου και υπουργού Εξωτερικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης;

Εντάξει, πλάκα κάνουμε. Το ενδιαφέρον του Αμερικανού προέδρου για την Ευρώπη φάνηκε με την απουσία του από τις επετειακές εκδηλώσεις για την πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Οι Ευρωπαίοι, με τη σειρά τους, δύσκολα θα δώσουν σήμερα πειστική απάντηση στο παλιό ερώτημα του Χένρι Κίσινγκερ για το ποιον αριθμό πρέπει να καλέσει αν θέλει να μιλήσει με την Ευρώπη. Αυτό για το οποίο μπορούν να είναι βέβαιοι, αντίθετα, είναι πως στο εξής αν θέλουν να μιλήσουν με την «υπερδύναμη» δεν αρκεί να τηλεφωνήσουν στην Ουάσιγκτον. Πρέπει να καλέσουν και το Πεκίνο.

Πράγματι, εκτός του λόγου που όλοι γνωρίζουμε, η 17η Νοεμβρίου θα μείνει στην ιστορία και για έναν επιπλέον λόγο: επειδή εκείνη την ημέρα του σωτηρίου έτους 2009 άρχισε μια νέα διπολική εποχή και γεννήθηκε ένα νέο παγκόσμιο διευθυντήριο. Ο Μπρεζίνσκι το ονομάζει G2, ο ιστορικός Νάιαλ Φέργκιουσον «Κιμερική» και ο συγγραφέας Ζάκαρι Κάραμπελ «Superfusion». Η Ουάσιγκτον και το Πεκίνο (λένε ότι) έχουν στα χέρια τους τη λύση για όλα τα μεγάλα παγκόσμια προβλήματα, από την οικονομική κρίση και την κλιματική αλλαγή μέχρι τον πυρηνικό αφοπλισμό και τις περιφερειακές κρίσεις. «Η Κίνα και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν μια αυξανόμενη κοινή ευθύνη για πολλά από τα βασικά ζητήματα που αφορούν την παγκόσμια σταθερότητα και ευημερία», αναφέρεται στο αποτελούμενο από 20.000 χαρακτήρες κοινό ανακοινωθέν. «Οι δύο χώρες πρέπει να ενισχύσουν τον συντονισμό και τη συνεργασία τους, να εργαστούν από κοινού για την αντιμετώπιση των προκλήσεων, να προωθήσουν την παγκόσμια ειρήνη, την ασφάλεια και την οικονομική ευημερία».

Ακόμη πιο σημαντικός, σημειώνει η Κοριέρε ντελα Σέρα, είναι ο πρόλογος του ανακοινωθέντος, όπου οι δύο ηγέτες δεσμεύονται να διατηρήσουν στενές επαφές με τη βοήθεια αμοιβαίων επισκέψεων, συνόδων κορυφής, τηλεφωνικών συνομιλιών και ανταλλαγής επιστολών. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα υπόσχονται ακόμη να συνεργάζονται στο εξής στον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας, ανταλλάσσοντας στοιχεία και πληροφορίες των μυστικών υπηρεσιών τους, καθώς και να καταπολεμήσουν από κοινού το εμπόριο ναρκωτικών, την παράνομη εξαγωγή κεφαλαίων, το εμπόριο οργάνων και τις μεγάλες επιδημίες. Στην Ευρώπη αφήνουν, προφανώς, τη διαχείριση των επετείων.

Όλα αυτά δεν σημαίνουν ότι οι διαφορές ανάμεσα στις δύο υπερδυνάμεις εξαφανίζονται. Ο Ομπάμα ζήτησε από την κινεζική κυβέρνηση να εξασφαλίσει ίσα δικαιώματα σε όλες τις εθνικές και θρησκευτικές μειονότητες, αναφέρθηκε στην κατάσταση στο Θιβέτ και κάλεσε δημοσίως τον πρόεδρο Χου να επαναλάβει τον διάλογο με τον Δαλάι Λάμα. Αυτές οι διαφορές όμως δεν θα επιτραπεί να σκιάσουν τη συνεργασία τους. Η «ρεαλπολιτίκ» του Ομπάμα λέγεται «στρατηγική διαβεβαίωση».

Μια ελαφρώς μαζοχιστική επανάσταση

Η Βελούδινη Επανάσταση ξεκίνησε από ένα ψέμα. Και η συνέχειά της αποδείχθηκε λιγότερο σέξι απ΄ όσο αναμενόταν.

Μάρτιν Σμιντ: έτσι λεγόταν ο 19χρονος φοιτητής των μαθηματικών που η φήμη για τη δολοφονία του από αστυνομικούς έκανε χιλιάδες Τσεχοσλοβάκους να ξεχυθούν πριν από είκοσι ακριβώς χρόνια στους δρόμους της Πράγας. Μόνο που η φήμη στη συνέχεια διαψεύστηκε. Πολλοί διαδηλωτές είχαν πράγματι ξυλοκοπηθεί βιαίως. Αλλά κανείς δεν είχε δολοφονηθεί. Στη διάδοση αυτού του ψέματος συνέβαλε ένας διαφωνών ακτιβιστής και δημοσιογράφος, ο Γιαν Ούρμπαν. «Μέχρι εκείνη την ημέρα», λέει σήμερα στους Νιου Γιορκ Τάιμς, «υπήρχε μια συμφωνία ανάμεσα στο κομμουνιστικό καθεστώς και τον πληθυσμό: αν δεν μιλάτε, θα σας φροντίζουμε. Όταν όμως ο κόσμος σχημάτισε την εντύπωση ότι νεαροί άνθρωποι έχαναν τη ζωή τους, αυτή η συμφωνία κατέρρευσε. Ως δημοσιογράφος, ντρέπομαι για εκείνο το ψέμα. Δεν μετανιώνω, όμως, γιατί με τον τρόπο αυτό έλαβαν τέλος τέσσερις δεκαετίες κομμουνισμού».

Γιατί όμως αυτό το τέλος ήταν τόσο ξενέρωτο; Γιατί από τη Βελούδινη Επανάσταση απουσίαζε οποιαδήποτε σεξουαλική διάσταση; Οι φοιτητικές εξεγέρσεις του ΄68 στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη συνοδεύονταν από μια έκρηξη σεξουαλικής ελευθερίας. Εδώ δεν έγινε ούτε ένα πάρτι οργίων. Οι Τσέχοι και οι Σλοβάκοι φοιτητές δεν ζητούσαν πρόσβαση στην πορνογραφία και την αντισύλληψη ούτε εγγυημένους οργασμούς για όλους. Στα αιτήματά τους δεν περιλαμβάνονταν τα μεικτά ντους στις πανεπιστημιακές εστίες. Όπως γράφει ο βραβευμένος δημοσιογράφος Γίρι Πενάς στην εφημερίδα Λιντόβε Νοβίνι , τα γεγονότα που σημειώθηκαν τη 17η Νοεμβρίου 1989 στην Εθνική Λεωφόρο της Πράγας χαρακτηρίζονταν από ένα είδος ασκητισμού του σώματος και του πνεύματος. Τα μόνα όργανα των διαδηλωτών που παρουσίαζαν διέγερση ήταν οι καρδιές τους. Τα μάτια τους δεν έλαμπαν από σεξουαλική επιθυμία, αλλά από ιστορική ευθύνη. Ο Σίμον Πάνεκ και ο Μάρτιν Μέστρικ, δύο από τους ηγέτες των φοιτητών, έμοιαζαν περισσότερο με πουριτανούς μοναχούς παρά με επαναστάτες πλεϊμπόι. Η Μόνικα Παγέροβα και η Γιάνα Χιμπάσκοβα, ηγετικά στελέχη των φοιτητριών, ήταν ασφαλώς γοητευτικές, στερούνταν όμως σεξαπίλ.

Παρόλα αυτά, συνεχίζει ο αρθρογράφος, δεν μπορεί να μιλήσει κανείς για μια «α-σεξουαλική επανάσταση». Ακόμη και ο όρος «Βελούδινη Επανάσταση», που ανήκει πιθανότατα στον Βάτσλαβ Χάβελ, παραπέμπει στη σαδομαζοχιστική λογοτεχνία, και συγκεκριμένα στο μυθιστόρημα «Η Αφροδίτη με τη γούνα» του Λέοπολντ φον Ζάχερ-Μαζόχ. Ο μαζοχισμός πρέπει να αποτελούσε και ένα βασικό κίνητρο των γεγονότων εκείνης της μοιραίας ημέρας: πώς αλλιώς να εξηγηθεί το σύνθημα «δεν έχουμε παρά τα γυμνά μας χέρια», που φώναζαν οι διαδηλωτές λίγο πριν δεχθούν επίθεση από τους αστυνομικούς με τα ρόπαλα; Η συνέχεια ήταν πάντως καλύτερη. Το επόμενο σύνθημα, με νονό πάλι τον Χάβελ, ήταν πιο οικουμενικά ερωτικό: «Η αλήθεια και η αγάπη θα θριαμβεύσουν επί των ψεμάτων και του μίσους». Δεν συνέβη ακριβώς αυτό, αλλά στον θεατρικό συγγραφέα άρεσαν πάντα οι υπερβολές.

Το λίπος απειλεί την επανάσταση

Επιτέλους, ο Ούγκο Τσάβες απέκτησε ενδιαφέρον. Άφησε (προς στιγμήν) στην ησυχία του τον ιμπεριαλισμό και βάλθηκε να πείσει τους συμπατριώτες του να αδυνατίσουν. Το πάχος, είπε, είναι ένα σοσιαλιστικό ζήτημα.

Πριν από δύο εβδομάδες, ο ηγέτης της «Μπολιβαριανής Επανάστασης» είχε ασκήσει δριμεία κριτική σε όσους περνούν μισή ώρα τραγουδώντας κάτω από το ντους. «Έχω μετρήσει πως τρία λεπτά είναι αρκετά, και μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι δεν βρωμάω», τόνισε στο εβδομαδιαίο τηλεοπτικό του διάγγελμα. «Ένα λεπτό για να βραχούμε, ένα για να σαπουνιστούμε κι ένα για να ξεβγαλθούμε». Ο Τσάβες κάλεσε επίσης τους συμπατριώτες του να σβήνουν τα φώτα και την τηλεόραση όταν δεν τα χρησιμοποιούν και απείλησε ότι θα λάβει μέτρα εναντίον των πλουσίων επειδή αυτοί φέρουν τη μεγαλύτερη ευθύνη για την ενεργειακή σπατάλη.

Το προχθεσινό του διάγγελμα το αφιέρωσε στη διατροφή. «Στη χώρα αυτή», είπε, «υπάρχουν πολλοί παχύσαρκοι. Το υπερβάλλον βάρος κάθε Βενεζουελανού έχει αυξηθεί τα τελευταία είκοσι χρόνια από 6,5 σε 14,5 κιλά. Χρειάζεται, λοιπόν, δίαιτα και άσκηση». Ο ίδιος έχασε 20 κιλά τρώγοντας ρύζι και πίνοντας γάλα από σόγια, προϊόντα που επιπλέον καταπολεμούν τη γήρανση και του επιτρέπουν να συνεχίσει να ηγείται της επανάστασης. Επειδή όμως η επανάσταση χρειάζεται τις ψήφους των γυναικών, ο Τσάβες φρόντισε να περιορίσει την κριτική του στους gordos, τους παχύσαρκους άνδρες. «Δεν μιλώ για τις γυναίκες, επειδή παχύσαρκες γυναίκες δεν υπάρχουν», διευκρίνισε. «Μερικές φορές είναι απλώς γεμάτες».

Σύμφωνα με τους επικριτές της κυβέρνησης, ο πραγματικός λόγος που ο Τσάβες κάνει αυτή την κοινωνική «στροφή» είναι η οξυνόμενη εσωτερική κρίση και η κάθετη πτώση της δημοτικότητάς του. Οι τιμές αυξάνονται κατά 29% τον χρόνο, που είναι το μεγαλύτερο ποσοστό στην περιοχή. Από τις αρχές του μήνα, η παροχή νερού διακόπτεται στο Καράκας για χρονικό διάστημα έως 48 ωρών την εβδομάδα: η κυβέρνηση αποδίδει το μέτρο αυτό στην παρατεινόμενη ξηρασία και το Ελ Νίνιο, αλλά η αντιπολίτευση καταγγέλλει ότι στη ρίζα του προβλήματος βρίσκεται η απουσία επενδύσεων, η κακοδιαχείριση και η διαφθορά. Εκτός από τις διακοπές νερού, η Βενεζουέλα πάσχει ακόμη από συχνά μπλακ-άουτ στο ηλεκτρικό ρεύμα, αλλά και από πολύ υψηλή εγκληματικότητα.

Σε μια τέτοια συγκυρία, ο πιο εύκολος αποδιοπομπαίος τράγος είναι τα μέσα ενημέρωσης. Ο Ντιοσντάδο Καμπέγιο, πρόεδρος της επιτροπής που εποπτεύει τα μέσα (Conatel), δήλωσε την περασμένη Παρασκευή ότι όσες εφημερίδες και κανάλια επιμένουν να διαστρεβλώνουν τα λόγια του προέδρου θα τιμωρηθούν. Σύμφωνα με τον Καμπέγιο, που είναι και υπουργός Δημοσίων Έργων, ο Τσάβες δεν μίλησε ποτέ για το ενδεχόμενο πολέμου με την Κολομβία, όπως ισχυρίστηκαν οι υπονομευτές του. Αναφέρθηκε απλώς στο ιστορικό ρητό «αν θέλεις ειρήνη, προετοιμάσου για πόλεμο». Ώς κι εμάς παγίδεψε, που δεν έχουμε καμιά διάθεση να τον υπονομεύσουμε.

Μια οδύσσεια του έρωτα

Οι Γερμανοί την αποκαλούν Sehnsucht. Οι Πορτογάλοι, saudade. Και οι Τούρκοι έχουν τη huzun, μια λέξη που συνδυάζει τη μελαγχολία με έναν αισιόδοξο τρόπο αντιμετώπισης της ζωής.

Η huzun είναι ιδιαίτερα αισθητή στο Μουσείο της αθωότητας , το τελευταίο βιβλίο του Ορχάν Παμούκ. Βοηθάει το θέμα του, ο γάμος της Σιμπέλ με τον Κεμάλ, ο οποίος λίγες ημέρες πριν παντρευτεί γνωρίζει και ερωτεύεται τη Φουσούν. Βοηθάει η κατάσταση του συγγραφέα, που ξέρει ότι η χώρα του έχει όλο και λιγότερες πιθανότητες να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση, και γι΄ αυτό δεν φταίνε μόνο η Μέρκελ και ο Σαρκοζί. Βοηθάει και η πόλη, η ζωντανή και συνεχώς μεταβαλλόμενη Ισταμπούλ, που στο βιβλίο αυτό δεν είναι απλώς ένας τόπος, ένα σκηνικό, αλλά μια διαστρωμάτωση πολιτισμών, το ελαστικό χωνευτήρι της ίδιας της ζωής, όπως λέει ο Κλάουντιο Μάγκρις που είχε μια συζήτηση με τον Παμούκ για λογαριασμό της Κοριέρε ντέλα Σέρα.

Για τον συγγραφέα του Δούναβη, το βιβλίο αυτό είναι μια οδύσσεια του έρωτα σε μια καταπιεστική κοινωνία. Δεν καταλαβαίνει όμως κάτι: γιατί γράφει ο Παμούκ πως την ώρα που ζει κανείς την πιο ευτυχισμένη στιγμή της ζωής του δεν μπορεί να το ξέρει; «Μα επειδή δεν μπορείς να είσαι σίγουρος ότι αυτό που θα ακολουθήσει θα είναι χειρότερο, ότι βρίσκεσαι τώρα στην κορυφή και θα αρχίσεις να κατεβαίνεις», απαντά εκείνος. Κι όμως, λέει ο Μάγκρις, η ευτυχία, όταν τη συναντάς, δεν παρέρχεται μαζί με την κατάσταση που την προκάλεσε. Η ευτυχία υπάρχει, είναι σαν να λες ότι ο Σαίξπηρ είναι ποιητής. Ή σαν τη θάλασσα, ένα άλλο πάθος που ενώνει τους δύο συγγραφείς.

Ναι, τη θάλασσα. «Αν με ρωτούσαν, “και τώρα, πώς θα ήθελες να σε σκοτώσουμε, πού θα προτιμούσες να πεθάνεις;”, θα απαντούσα “σκοτώστε με την ώρα που βρίσκομαι στη θάλασσα, την ώρα που κολυμπάω και αγκαλιάζω τον ωκεανό”», λέει ο Παμούκ. «Αγκαλιάζεις τη θάλασσα όπως αγκαλιάζεις τη μάνα σου, αυτό κάνουν ο Κεμάλ και η Φουσούν προς το τέλος του βιβλίου όταν κολυμπούν, κι αυτό νομίζω πως είναι η ευτυχία». Ίσως, απαντά ο Μάγκρις. Αλλά η ευτυχία δεν βρίσκεται πάντα στην υπέρβαση, μερικές φορές συναντάται και σε κανονικές καταστάσεις, η Σιμπέλ είναι εξίσου, αν όχι περισσότερο γοητευτική από τη Φουσούν.

Η ευτυχία του Παμούκ, πάλι, είναι να συζητά για έρωτα, για πάθη και για τη θάλασσα, και όχι μόνο για τη μάχη ανάμεσα στους ισλαμιστές και τους λαϊκούς. «Δεν είμαι, ούτε θέλω να είμαι, ένας πολιτικός συγγραφέας. Στους δημοσιογράφους που μου ζητούν να μιλήσουμε για τέτοια πράγματα, απαντώ ότι οι πολιτικές τους ερωτήσεις είναι η μεγαλύτερη τιμωρία που μου έχει επιβάλει η τουρκική κυβέρνηση».

Το τελευταίο δείπνο

Στην Αμερική προσέχουν τις παραδόσεις τους. Μπορεί να διατηρούν τη θανατική ποινή, σε αντίθεση με το μεγαλύτερο μέρος του πολιτισμένου κόσμου, παρέχουν όμως στον θανατοποινίτη το δικαίωμα να παραγγέλνει ένα τελευταίο δείπνο της αρεσκείας του. Κι όχι μόνο αυτό. Του παρέχουν το επιπλέον δικαίωμα να ζητήσει να μη γίνει γνωστό το περιεχόμενο αυτού του δείπνου. Αυτού ακριβώς του δικαιώματος έκανε χρήση ο Τζον Άλεν Μουχάμαντ, που καταδικάστηκε σε θάνατο επειδή δολοφόνησε δέκα ανθρώπους τον Οκτώβριο του 2002 και εκτελέστηκε την Τρίτη το βράδυ στη Βιρτζίνια.

Το δεύτερο δικαίωμα γίνεται λοιπόν σεβαστό. Τι γίνεται όμως με το πρώτο; Μπορεί πράγματι ο θανατοποινίτης να παραγγείλει ό,τι θέλει; Όχι πάντα, απαντά ο Κρίστοφερ Μπιμ στο ηλεκτρονικό περιοδικό Slate. Ο Κουβανός Γιοσβάνις Βάγιε, που εκτελέστηκε κι αυτός την Τρίτη στο Τέξας, ζήτησε για το τελευταίο του δείπνο τέσσερα χάμπουργκερ, μεξικάνικο ρύζι, ντομάτες, πιπεριές, τυρί, κρεμμύδια και σος. Το αίτημά του έγινε δεκτό. Ένας άλλος θανατοποινίτης όμως που είχε ζητήσει 24 τάκος έλαβε την απάντηση ότι μπορούν να του ετοιμάσουν μόνο τέσσερα. Οι κανόνες αλλάζουν από πολιτεία σε πολιτεία. Στη Βιρτζίνια μπορείς να διαλέξεις ανάμεσα σε 28 πιάτα και πρέπει να έχεις τελειώσει το φαγητό τέσσερις ώρες πριν από την εκτέλεσή σου. Στη Φλόριντα πρέπει να παραγγείλεις τοπικά προϊόντα, η παραγγελία να μην ξεπερνά τα 40 δολάρια (27 ευρώ), ενώ απαγορεύεται το αλκοόλ, αφού οι δεσμοφύλακες δεν θέλουν να μπλέκουν με επιθετικούς κρατούμενους.

Μερικές παραγγελίες ξεχωρίζουν για την πρωτοτυπία τους. Η Κάρλα Φέι Τάκερ, που εκτελέστηκε τον Φεβρουάριο του 1998, είχε παραγγείλει ένα μπολ με φρούτα, αλλά δεν το άγγιξε. Ο Τίμοθι ΜακΒέι, ο «βομβιστής της Οκλαχόμα», καταβρόχθισε πριν πεθάνει ένα λίτρο παγωτό μέντα με κομμάτια σοκολάτα. Κάποιοι άλλοι θανατοποινίτες έμειναν στην ιστορία για διαφορετικούς λόγους. Ο Φίλιπ Ουόρκμαν, αντί για τελευταίο γεύμα, ζήτησε να μοιραστούν πίτσες στους άστεγους της Νάσβιλ: η διοίκηση της φυλακής απέρριψε το αίτημά του, το ικανοποίησαν όμως τοπικές οργανώσεις. Ο Όντελ Μπαρνς, που είχε καταδικαστεί για βιασμό μετά φόνου, αντάλλαξε το γεύμα με μια έκκληση για «δικαιοσύνη, ισότητα και ειρήνη στον κόσμο». Ο Ρίκι Ρέι Ρέκτορ πάλι, που αυτοτραυματίστηκε με μια σφαίρα στο κεφάλι αφού σκότωσε έναν αστυνομικό, ζήτησε να του φέρουν ένα φιλέτο, τηγανητό κοτόπουλο, ΚoolΑid με κεράσι και μια τάρτα αμυγδάλου. Τα έφαγε όλα εκτός από την τάρτα, που είπε ότι θα την αφήσει για αργότερα.

Στους Αμερικανούς αρέσει αυτό το μαύρο χιούμορ. Δεν αρέσουν σε μας όμως οι κρατικές εκτελέσεις. Κάπως πρέπει να αντιμετωπίσει ο Ομπάμα και αυτή τη βαρβαρότητα.

Ξεχάσαμε να λέμε "όχι"

Τρεις λέξεις. Αγαπητέ Τζορτζ Στάινερ, που στα ογδόντα σας είστε πιο διαυγής από ποτέ, μπορείτε εν μέσω όλης αυτής της πνευματικής σύγχυσης να ξεχωρίσετε για μας τρεις λέξεις;

OΧΙ. Ξεχάσαμε την τέχνη τού να λέμε «όχι», απαντά ο μεγάλος κοσμοπολίτης διανοούμενος στη σχετική έρευνα της Ρεπούμπλικα. «Όχι» στη βιαιότητα της πολιτικής, «όχι» στην παράνοια των οικονομικών ανισοτήτων, «όχι» στην εισβολή της γραφειοκρατίας στην καθημερινή μας ζωή. «Όχι» στην ιδέα ότι μπορεί να θεωρούνται φυσιολογικοί και να γίνονται αποδεκτοί οι πόλεμοι, η πείνα, η παιδική δουλεία. Έχουμε ξεχάσει να λέμε «όχι», έχουμε γίνει πρωταθλητές στην παθητικότητα, αισθανόμαστε αμηχανία απέναντι στη διαμαρτυρία. Οι μεγάλες προσωπικότητες της εποχής μας, αντίθετα, οι Μαντέλα και οι Χάβελ, δεν αισθάνθηκαν ποτέ αυτή την αμηχανία. Πρέπει να φταίει η οικογένεια και το σχολείο, για να μη μιλήσουμε για ολόκληρο το σύστημα ενημέρωσης. Αυτοί μας μπολιάζουν συστηματικά με τον ιό του κομφορμισμού. Αυτοί μας διδάσκουν τον φασισμό του χρήματος.

ΙΔΙΩΤΙΚΟΤΗΤΑ. Δεν υπάρχει πλέον πλευρά της ιδιωτικής ζωής, ακόμη και η πιο ιερή, που να μην εκτίθεται και να μη δημοσιοποιείται. Σε όλους τους τομείς, από την ψυχανάλυση ώς τη δημόσια διοίκηση και από τα μέσα ενημέρωσης ώς την ιατρική, λειτουργεί μια διεστραμμένη «βιομηχανία της διείσδυσης» που απογυμνώνει το ανθρώπινο ον από τα προσωπικά του μυστικά. Κι όμως, η πραγματική δύναμη του καθενός μας βρίσκεται σ΄ αυτό που μπορούμε και πρέπει να κρατάμε μέσα μας. «Η διακριτικότητα εξαφανίζεται», έλεγε ο Έζρα Πάουντ σ΄ ένα ποίημα που έγραψε το 1912. Η διαίσθησή του εκείνη επιβεβαιώνεται, οι συνέπειες είναι ολέθριες και το χειρότερο είναι ότι δεν μπορούμε να γυρίσουμε πίσω.

ΠΑΘΗ. Υπάρχει στον άνθρωπο ένα συναίσθημα πιο δυνατό από τον έρωτα και το μίσος. Πρόκειται για εκείνα τα «βαθιά πάθη», ανεξήγητα συχνά για τους άλλους, που στα δικά μας μάτια όμως αποτελούν ανώτατες αξίες. Πολλοί τα λένε χόμπι, αλλά είναι κάτι πολύ σημαντικότερο, που μερικές φορές συνδέεται με την ίδια μας τη μοίρα. «Εμένα, ας πούμε, μ΄ αρέσει να ακούω τζαζ, να παίζω με το σκυλί μου και να ψάχνω στα βιβλιοπωλεία παλιές μεταφράσεις της Ιλιάδας», λέει ο Στάινερ. «Όταν κάποιος μου λέει ότι αυτός είναι ένας χαζός τρόπος να περνά κανείς την ώρα του, δεν κάνω καν τον κόπο να του απαντήσω. Γιατί είμαι πεισμένος ότι το να τρελαίνεσαι για κάτι, το να κυριαρχείσαι από ένα πάθος είναι το μεγαλύτερο χάρισμα που μπορεί να έχει ένας άνθρωπος. Το λέω πάντα στους φοιτητές μου: καλλιεργήστε τις εκκεντρικότητές σας, διευρύνετε τους ελεύθερους χώρους του πνεύματός σας. Είναι κι αυτός ένας τρόπος να λέτε “όχι” και να προστατεύετε την “ιδιωτικότητά σας”».

Αποσταθεροποιητικά ρεύματα

Δημοκρατία ή σταθερότητα; Εγγυημένη συμμετοχή στα κοινά ή εγγυημένη δωρεάν υγεία; Περίεργα διλήμματα: δεν μπορούμε δηλαδή να έχουμε και το ένα και το άλλο;

Στο τελευταίο του βιβλίο με τίτλο «Η δημοκρατία σκοτώνει: γιατί είναι τόσο καλό να μπορείς να ψηφίζεις;», ο δημοσιογράφος του ΒΒC Χάμφρεϊ Χόκσλεϊ θέτει ένα ρητορικό ερώτημα: αν ολόκληρη η Καραϊβική, με εξαίρεση την Κούβα και την Αϊτή, γινόταν ακατοίκητη εξαιτίας μιας φυσικής καταστροφής, πού θα διαλέγατε να ζήσετε; Στην Κούβα φυσικά, σπεύδει να απαντήσει. Γιατί μπορεί στη χώρα αυτή να σε τιμωρούν αν τα βάλεις με το καθεστώς, αλλά τουλάχιστον τα παιδιά σου έχουν δωρεάν εκπαίδευση και περίθαλψη. Εντάξει, οι πολίτες της Αϊτής είναι ελεύθεροι να εκλέγουν την κυβέρνησή τους. Ζουν όμως 20 χρόνια λιγότερο από τους πολίτες της δικτατορικής Κούβας.

Ο συγγραφέας προχωρεί και σε άλλες συγκρίσεις. Αν η Κούβα έχει 400 πολιτικούς κρατούμενους- γράφειοι Ηνωμένες Πολιτείες διατηρούν στο Γκουαντάναμο 750 υπόπτους για τρομοκρατία. Το αβίαστο συμπέρασμα είναι ότι η Κούβα των Κάστρο είναι πιο ελεύθερη χώρα από την Αμερική του Ομπάμα. Εντάξει, η μπλόγκερ Γιοάνι Σάντσες κακοποιήθηκε την περασμένη εβδομάδα από πράκτορες της ασφάλειας. Αυτό δεν είναι τίποτα όμως μπροστά στα φρικτά βασανιστήρια που γίνονται τα τελευταία χρόνια στο Κολαστήριο.

Σε ένα σημείωμά του στους προχθεσινούς Τάιμς, ο Ντέιβιντ Ααρόνοβιτς αναφέρεται σε μια δεξίωση που έγινε πριν από λίγες ημέρες στο Λονδίνο με τη συμμετοχή, μεταξύ άλλων, του πρεσβευτή της Κούβας και ενός γνωστού επιχειρηματία. Κάποια στιγμή, μεταξύ τυριού και λικέρ, ο βιομήχανος πλησίασε τον πρεσβευτή και εγκωμίασε τη χώρα του επειδή αντιστέκεται σε αποσταθεροποιητικά ρεύματα όπως η δημοκρατία και ο ατομισμός. Χίλιες φορές καλύτερα σταθερότητα παρά χάος, παρατήρησε. Το ίδιο επιχείρημα χρησιμοποιούν πολλοί και για την Κίνα, την Αφρική ή τη Μέση Ανατολή. Η διεξαγωγή εκλογών αποτελεί δυτική αξία και η προσπάθεια εξαγωγής της είναι αυθαίρετη και επικίνδυνη. Δεν είδατε τι έγινε στο Ιράκ;

Η λογική συνέχεια αυτού του επιχειρήματος μας φέρνει μοιραία στις «αντικομμουνιστικές» (σύμφωνα με το ΚΚΕ) εκδηλώσεις αυτής της εβδομάδας για την πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Αντί να χαιρόμαστε και να γιορτάζουμε, μήπως θα ήταν πιο σωστό να καταγγείλουμε το έλλειμμα δημοκρατίας στην Ανατολική Ευρώπη; Αντί να καταφερόμαστε εναντίον του υπαρκτού σοσιαλισμού, μήπως πρέπει να καταδικάσουμε τον αρπακτικό καπιταλισμό; Γιατί μιλάμε για το τείχος που έπεσε και όχι για τα τείχη που παραμένουν; Στον νέο άνθρωπο που έχουμε απέναντί μας, μας κοιτάζει στα μάτια και μας ρωτά γιατί τελικά το 1989 είναι τόσο σημαντικό, έχουμε τίποτα να απαντήσουμε;

Περίεργα ερωτήματα, πράγματι. Σημεία των καιρών, θα λέγαμε. Όπως λέει ο Ααρόνοβιτς, οι άνθρωποι από την άλλη πλευρά του παραπετάσματος, σιδηρού ή βελούδινου, γι΄ αυτή μας την υποκρισία δεν θα μας συγχωρήσουν.

Αδιαφορία, δυσπιστία, ειρωνεία

Τα τρία τέταρτα των Γάλλων δηλώνουν ότι δεν επιθυμούν να εμβολιαστούν για τη γρίπη Α. Αρκεί βέβαια μια σπίθα για να αλλάξουν τα δεδομένα ριζικά.

O διευθυντής της Λιμπερασιόν θυμήθηκε τον Βολταίρο, ο οποίος το 1734 είχε ταχθεί υπέρ του εμβολιασμού που δοκιμαζόταν τότε στην Αγγλία. «Στο Παρίσι κάνουν κήρυγμα εναντίον αυτής της σωτήριας εφεύρεσης», έγραφε, «αλλά όλα δείχνουν ότι οι Άγγλοι είναι πιο φιλόσοφοι και πιο τολμηροί από μας». Η υπουργός Υγείας Ροζλίν Μπασελό αντιμετωπίζει εξίσου μεγάλες δυσκολίες για να πείσει τους συμπατριώτες της να λάβουν μέρος στον μαζικό εμβολιασμό που αρχίζει μεθαύριο. Οι αντιρρήσεις είναι πολλές. Μα παρέχει το εμβόλιο πλήρη προστασία; Μα δεν υπάρχουν παρενέργειες; Μα οι νεκροί από τη γρίπη Α δεν είναι λιγότεροι από εκείνους που οφείλονται στην εποχική γρίπη; Και το πιο συντριπτικό επιχείρημα: μα όλα αυτά δεν αποτελούν μια συνωμοσία για να πλουτίσουν οι φαρμακευτικές εταιρείες;

Αφήνοντας στην άκρη τόσο την υστερία όσο και την προπαγάνδα, θα μπορούσε να απαντήσει κανείς με απλό τρόπο σε αυτά τα ερωτήματα. Ναι, υπάρχει κίνδυνος παρενεργειών, όπως σε όλα τα εμβόλια, αλλά ώς τώρα δεν έχει αναφερθεί κάτι ανησυχητικό. Όχι, το εμβόλιο δεν παρέχει απόλυτη προστασία, αλλά μειώνει θεαματικά τον κίνδυνο μόλυνσης από τη νέα γρίπη. Ναι, οι νεκροί είναι προς το παρόν περιορισμένοι (γύρω στους 6.400 σε όλο τον κόσμο), από την άλλη πλευρά όμως ο αριθμός των παιδιών που έχουν πεθάνει στην Αμερική (95) ξεπερνά τους απολογισμούς που σημειώθηκαν και στις τρεις προηγούμενες περιόδους εποχικής γρίπης. Ναι, τα φαρμακευτικά εργαστήρια αποκομίζουν κέρδη από αυτό το φάρμακο, όπως και με όλα τα φάρμακα. Οποίος θέλει να αγωνιστεί για τη μείωση των κερδών των πολυεθνικών θα πρέπει να αναθέσει τη φροντίδα της υγείας του στον καλό Θεούλη.

Είναι σαφές ότι αυτές οι απαντήσεις δεν πείθουν τους Γάλλους- όπως δεν πείθουν και τους Έλληνες, που άλλωστε ρέπουν ακόμη περισσότερο προς τις θεωρίες συνωμοσίας. Μια μικρή βόλτα στο Διαδίκτυο αποκαλύπτει ένα κλίμα δυσπιστίας, αδιαφορίας και ειρωνείας. Αντίθετα με τους Βόρειους (Σουηδοί, Γερμανοί, Βρετανοί και, φυσικά, Αμερικανοί), οι μεσογειακοί λαοί είναι απρόθυμοι να ακολουθήσουν τις συστάσεις των κυβερνήσεών τους. «Όταν ακούς την υπουργό να ισχυρίζεται ότι δεν γίνονται απολύσεις στα δημόσια νοσοκομεία, και γνωρίζεις από την προσωπική σου εμπειρία ότι συμβαίνει το αντίθετο, πώς να την πιστέψεις όταν υποστηρίζει την αναγκαιότητα του εμβολιασμού;» διερωτάται ο καθηγητής Αντρέ Γκριμάλντι, επικεφαλής της εκστρατείας αμφισβήτησης του εμβολίου στη Γαλλία.

Ο διχασμός του επιστημονικού κόσμου επιτείνει ακόμη περισσότερο τη σύγχυση. Οι περισσότεροι, πάντως, επισημαίνουν ότι χρειάζεται επαγρύπνηση. Η πανδημία είναι προς το παρόν ήπια. Αλλά όπως συνέβη και το 1968, μπορεί του χρόνου να χειροτερέψει.

Ο εχθρός του εχθρού μου

Η ιστορία είναι γνωστή σε όσους έχουν ασχοληθεί με την περιοχή. Αυτό δεν μας εμποδίζει να απολαύσουμε τις λεπτομέρειές της.

Όλα ξεκινούν το 1973, έξι χρόνια μετά την κατάληψη της Δυτικής Όχθης και της Λωρίδας της Γάζας από το Ισραήλ. Στα εγκαίνια της τοπικής οργάνωσης των Αδελφών Μουσουλμάνων που γίνονται στη Γάζα παρίσταται και ο ισραηλινός διοικητής της περιοχής! Ο σεΐχης Γιασίν (φωτό) δεν είναι ακόμη αρχηγός της Χαμάς, είναι όμως ο προστατευόμενος των Ισραηλινών. «Μας εξηγούσε ότι πολεμούσε την παλαιστινιακή Αριστερά, τον εχθρό μας», λέει ένα παλιό στέλεχος της Μοσάντ στον Σαρλ Εντερλέν, ανταποκριτή του καναλιού France 2 στην Ιερουσαλήμ και συγγραφέα του βιβλίου Η μεγάλη τύφλωση (εκδ. Αlbin Μichel). Για τον λόγο αυτό, για να αποδυναμώσουν δηλαδή με κάθε τρόπο την Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης και τον Αραφάτ, οι κυβερνήσεις και η στρατιωτική ηγεσία του Ισραήλ στήριξαν, ενίσχυσαν και ενθάρρυναν επί είκοσι χρόνια τους ισλαμιστές.

Δεν είναι βέβαια μόνο το Ισραήλ που διέπραξε τις τελευταίες δεκαετίες αυτό το λάθος. Όπως παρατηρεί ο Πιερ Ασκί στον ιστότοπο Rue 89, πολλά καθεστώτα ενθάρρυναν κατά τη δεκαετία του ΄70 θρησκευτικές δυνάμεις προκειμένου να αντιταχθούν στους επικίνδυνους «μαρξιστές», για να διαπιστώσουν στη συνέχεια ότι είχαν εκθρέψει φίδια στον κόρφο τους. Στο Αφγανιστάν και το Πακιστάν, η CΙΑ στήριξε τα πιο ακραία ισλαμικά ρεύματα για να αντιταχθούν στον σοβιετικό στρατό, με αποτέλεσμα μερικά χρόνια αργότερα να βρεθεί αντιμέτωπη με την αλ-Κάιντα. Οι σχέσεις έρωτα του Ισραήλ με τους ισλαμιστές όμως, που αργότερα έγιναν σχέσεις μίσους (ο Γιασίν δολοφονήθηκε το 2004 από πύραυλο που εκτόξευσαν οι πρώην προστάτες του), αποτελούν σήμερα έναν ισχυρό αποτρεπτικό παράγοντα για να ξεκινήσει ένας εποικοδομητικός διάλογος μεταξύ των δύο πλευρών. Προσπάθειες για έναν τέτοιο διάλογο έγιναν πολλές. Ο Εντερλέν αποκαλύπτει ότι μια συμφωνία με την ΟΑΠ ήταν δυνατή από το 1986, την επομένη μιας συνάντησης που έγινε στη Νέα Υόρκη ανάμεσα στον Σαΐντ Καμάλ, αντιπρόσωπο της ΟΑΠ στο Κάιρο, και έναν αξιωματούχο της Σαβάκ, κλάδου των ισραηλινών υπηρεσιών. Μια νέα συνάντηση έγινε ύστερα από μερικές εβδομάδες στο Παρίσι. Αλλά όλα κατέρρευσαν όταν άρχισαν πάλικατά σύμπτωση;- οι τρομοκρατικές επιθέσεις. Και ενώ η αδιαλλαξία έπαιρνε τη θέση της ελπίδας, η Χαμάς εκμεταλλευόταν την ευκαιρία για να προωθήσει τις θέσεις της και οι έποικοι έσπευδαν να κτίσουν μερικούς ακόμη οικισμούς σε ξένη γη.

Κάποιοι Ισραηλινοί- όπως ο Αβνέρ Κοέν, υπεύθυνος θρησκευτικών θεμάτων στη Γάζα επί 20 χρόνια, ή ο στρατηγός Γιτζάκ Σεγκέβ, στρατιωτικός διοικητής της Γάζας το 1979- είχαν προειδοποιήσει για τους κινδύνους από την εφαρμογή της αρχής «ο εχθρός του εχθρού μου είναι φίλος μου». Δεν τους άκουσε κανείς. Κάπως έτσι χάθηκε η ειρήνη.

Ένα πραγματικό προπατορικό αμάρτημα

«Παρατηρώ, στην περίπτωσή μου, ένα είδος σύγκλισης, συνάντησης, που ίσως να είναι τυχαία ίσως όχι και τόσο, ανάμεσα στο επάγγελμα του εθνολόγου, που μ΄ έκανε ευαίσθητο απέναντι στα συγκεκριμένα δεδομένα της κοινωνικής ζωής, και σε μια προσωπική εμπειρία: την ελαφρά κλίση μου προς την πολιτική δράση.

Όταν ήμουν φοιτητής, ή μάλλον από το λύκειο ακόμη, ήμουν μέλος του σοσιαλιστικού κόμματος, που λεγόταν τότε SFΙΟ, όπου είχα μάλιστα ορισμένες ευθύνες: ήμουν γενικός γραμματέας της Ομοσπονδίας σοσιαλιστών φοιτητών. Την περίοδο 1930-1935, όπως όλοι οι σύντροφοί μου, ήμουν πασιφιστής. Ύστερα έζησα την πρώτη φάση του πολέμου, στη συνέχεια την καταστροφή, και κατάλαβα ότι ήταν μεγάλο λάθος να κλείσω την πολιτική πραγματικότητα στο πλαίσιο των απόλυτων ιδεών. Ίσως αυτό να ήταν δυνατό στη διάρκεια μιας σχετικά σύντομης περιόδου ζωής των κοινωνιών μας, όταν η πνευματική σκέψη και μια πολιτικοκοινωνική συγκυρία πλησίασαν μεταξύ τους τόσο ώστε ο λαός να αισθανθεί ότι εκφράζεται από τους ιδεολόγους, ενώ οι τελευταίοι είχαν την αίσθηση ότι “κολλούσαν” σε μια συγκεκριμένη πραγματικότητα και στην προοπτική της. Για πολλούς λόγους, φοβάμαι ότι ο σημερινός κόσμος, εξαιτίας της πυκνότητάς του, της πολυπλοκότητάς του, του απίστευτα μεγάλου αριθμού μεταβλητών που περιλαμβάνει, δεν μπορεί πια να γίνει αντιληπτός, τουλάχιστον με έναν οικουμενικό τρόπο.

Μου έχουν συχνά καταλογίσει ότι είμαι αντι-ανθρωπιστής. Δεν νομίζω πως είναι αλήθεια. Αν έχω εξεγερθεί ενάντια σε κάτι, και αισθάνομαι βαθιά μέσα μου ότι είναι βλαβερό, είναι αυτό το είδος άκριτου ανθρωπισμού που απορρέει αφενός από την ιουδαιοχριστιανική παράδοση και αφετέρου, πιο κοντά μας, από την Αναγέννηση και τον καρτεσιανισμό, ενός ουμανισμού που θεωρεί ότι ο άνθρωπος είναι απόλυτος κύριος της δημιουργίας.

Έχω την αίσθηση ότι όλες οι τραγωδίες που έχουμε ζήσει, πρώτα με την αποικιοκρατία, ύστερα με τον φασισμό και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, δεν βρίσκονται σε αντίθεση ή αντίφαση με τον υποτιθέμενο ανθρωπισμό που ασκούμε εδώ και αιώνες, αλλά σχεδόν αποτελούν τη φυσική του προέκταση. Κι αυτό, επειδή ο άνθρωπος χάραξε με μια κίνηση τα όρια των δικαιωμάτων ανάμεσα στον ίδιο και τα άλλα όντα, και στη συνέχεια αναθεώρησε αυτά τα όρια στο εσωτερικό του ανθρωπίνου είδους, διαχωρίζοντας ορισμένες κατηγορίες που θεωρούνταν πραγματικά ανθρώπινες από άλλες. Οι τελευταίες υποβαθμίστηκαν έτσι με βάση το ίδιο μοντέλο που είχε χρησιμεύσει για να διαχωριστούν τα ανθρώπινα από τα μη ανθρώπινα όντα. Πρόκειται για ένα πραγματικό προπατορικό αμάρτημα που σπρώχνει την ανθρωπότητα προς την αυτοκαταστροφή».

(Από συνέντευξη που έδωσε ο μεγάλος ανθρωπολόγος Κλωντ Λεβί-Στρως στη Μοντ τον Ιανουάριο του 1979)

Μία ιστορική επανόρθωση

Να θυμηθούμε μόνο τον πρώτο από τους 231 νεκρούς: τον έλεγαν Γκίντερ Λίφτιν, ήταν 24 ετών, και προσπάθησε να περάσει στις 24 Αυγούστου 1961 στην άλλη πλευρά κολυμπώντας στον ποταμό Σπρέε. Αλλά τον πυροβόλησαν θανάσιμα οι φρουροί.

Η ΜΙΑ ΠΛΕΥΡΑ. «Κατά τις 11 το βράδυ ακούσαμε σε έναν δυτικό σταθμό ότι ο Σαμπόφσκι, ο εκπρόσωπος του κόμματος ανακοίνωσε πως τα σύνορα είχαν ανοίξει. “Καλά, μεθυσμένος είναι;” είπα στον Κουρτ. “Ποιος ξέρει; Ας ντυθούμε κι ας πάμε να δούμε” μου απάντησε. Όταν φτάσαμε στο φυλάκιο της Βornholmer Strasse ήταν μεσάνυχτα. Ήταν όλος ο κόσμος εκεί, γέροι, νέοι, οι μπάτσοι τα είχαν χαμένα. Περάσαμε στην άλλη πλευρά σαν μέσα σε όνειρο, κοιτάξαμε πίσω, και για πρώτη φορά στη ζωή μας το είδαμε, το γαμημένο το Τείχος. Εκείνη τη στιγμή έβαλα τα κλάματα». (Έλμα, 18 ετών το 1989, ήδη παντρεμένη με τον Κουρτ, έμεναν και συνεχίζουν να μένουν σε μια συνοικία του Ανατολικού Βερολίνου)

Η ΑΛΛΗ ΠΛΕΥΡΑ. «Ήμουν στο αυτοκίνητο όταν άκουσα τους κτύπους της Freiheitsglocke, της Καμπάνας της Ελευθερίας. Κατευθύνθηκα στο Checkpoint Charlie, όπου τα πράγματα άλλαζαν κάθε λεπτό. Από την άλλη πλευρά του Τείχους δυνάμωναν τα χειροκροτήματα, ύστερα η μπάρα σηκώθηκε κι ένα ανθρώπινο ποτάμι ξεχύθηκε ανεμίζοντας τα χαρτιά τους. Εγώ πήγαινα προς την αντίθετη κατεύθυνση, προς το Νησί των Μουσείων, όπου συναντήθηκα με άλλους Δυτικούς χαμένους σαν κι εμένα. Ένα άδειο τραμ σταμάτησε μπροστά μας και ο οδηγός μάς κάλεσε για μια βόλτα. Μόλις δύο ώρες νωρίτερα ο άνθρωπος αυτός δεν θα μπορούσε ούτε να φανταστεί ότι θα γινόταν ο νυχτερινός ξεναγός μερικών Δυτικοβερολινέζων. Ήταν πολύ παράξενη εκείνη η νύχτα». (Βόλφγκανγκ Μπέκερ, σκηνοθέτης της ταινίας Good Βye Lenin)

ΜΕΡΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ. Σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση του ινστιτούτου Forsa, μόνο το 27% των Ανατολικογερ μανών πιστεύουν ότι οι Οssis και οι Wessis αποτελούν πλέον έναν λαό. Μεταξύ των Δυτικογερμανών το ποσοστό αυτό είναι μεγαλύτερο, παραμένει όμως κάτω από το 50%. Η ανεργία στην πρώην Ανατολική Γερμανία είναι διπλάσια από εκείνη στην πρώην Δυτική Γερμανία. Η γονιμότητα στην Ανατολή είναι χαμηλότερη από την ήδη χαμηλή αναλογία των 1,3 παιδιών ανά γυναίκα στη Δύση. Κάπου 1,7 εκατομμύρια Ανατολικογερμανοί, δηλαδή το 12% του πληθυσμού, έχουν φύγει την τελευταία εικοσαετία για τη Δύση.

ΚΑΙ ΜΙΑ ΥΠΕΝΘΥΜΙΣΗ. «Στους πολίτες της Ανατολικής Ευρώπης δεν αρέσει ο όρος “διεύρυνση” που χρησιμοποιούν οι τεχνοκράτες των Βρυξελλών. Για τον Μπρόνισλαβ Γκέρεμεκ και τον Βάτσλαβ Χάβελ, το λεξιλόγιο αυτού του τύπου είναι σκανδαλώδες. Εκείνοι προτιμούν να μιλούν για επανένωση. Η Δύση είχε ένα χρέος απέναντι στην Ανατολή, αφού στη Σύνοδο της Γιάλτας είχε θυσιάσει τους πολίτες της άλλης πλευράς. Η πτώση του Τείχους δεν ήταν παρά η ιστορική επανόρθωση της “απαγωγής της Ευρώπης”». (Ζορζ Μενκ, κοινωνιολόγος και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας)

Τους ξεχάσαμε, αλλά επιμένουν

Είναι κάπως ενοχλητικοί αυτοί οι Ιρανοί. Εκεί που νομίζαμε ότι είχαν κουραστεί και είχαν αποδεχθεί τη μοίρα τους, να τοι πάλι στους δρόμους. Και αντί για «Θάνατος στην Αμερική!», φωνάζουν- οι αθεόφοβοι- «Θάνατος στον δικτάτορα!».

Μαχμούντ Βαχίντνια, πρωτοετής φοιτητής Μαθηματικών στο πανεπιστήμιο Σαρίφ της Τεχεράνης και νικητής της Ολυμπιάδας Μαθηματικών. Την περασμένη Τετάρτη, στο τέλος μιας συνάντησης του θρησκευτικού ηγέτη Αλί Χαμενεΐ με μια ομάδα φοιτητών ζήτησε τον λόγο, ανέβηκε στο βήμα και για τα επόμενα είκοσι λεπτά εξαπέλυσε δριμύ «κατηγορώ» κατά της κυβέρνησης για τη βία που ασκεί εναντίον των διαδηλωτών, του Χαμενεΐ επειδή ζει σε μια γυάλα και των μέσων ενημέρωσης επειδή δεν τολμούν να του ασκήσουν δημόσια κριτική. «Επιτέλους, εσείς δεν σφάλλετε ποτέ;» είπε στον κατάπληκτο θρησκευτικό ηγέτη. «Γιατί κανείς σε αυτή τη χώρα δεν μπορεί να σας επικρίνει; Πιστεύετε ότι το ραδιόφωνο και η τηλεόραση που βρίσκονται υπό τον έλεγχό σας προσφέρουν μια ακριβή εικόνα της κατάστασης ή μια καρικατούρα;». Η «ζωντανή» τηλεοπτική κάλυψη της εκδήλωσης διακόπηκε και οι άνδρες της ασφάλειας κινήθηκαν προς το μέρος του, αλλά οι πληροφορίες που κυκλοφόρησαν στον δυτικό Τύπο ότι ο φοιτητής συνελήφθη και κλείστηκε στη φυλακή διαψεύστηκαν από τον ίδιο. Το πανεπιστήμιο πάντως βράζει.

Χοσεΐν, 24 ετών, φοιτητής. Στις 10 Οκτωβρίου έλαβε μια επιστολή από τη σχολή του με την οποία ενημερωνόταν ότι, μέχρι νεωτέρας, απαγορεύεται η είσοδός του στο πανεπιστήμιο. «Τι έγκλημα διέπραξα άραγε για να μου στερήσουν το δικαίωμά μου να σπουδάσω;» αναρωτιέται σε ένα άρθρο του που δημοσίευσε προχθές η Φιγκαρό. Την απάντηση βέβαια την ξέρει. Πρόκειται για το ίδιο έγκλημα που το 2006, ένα χρόνο μετά την εκλογή του Αχμαντινεζάντ, οδήγησε στην αποπομπή του για έναν ολόκληρο χρόνο από το πανεπιστήμιο: η διοργάνωση αντικυβερνητικών διαδηλώσεων. «Τα ξένα μέσα ενημέρωσης μας ξέχασαν. Το μόνο που ενδιαφέρει πλέον από το Ιράν είναι το πυρηνικό πρόγραμμά του. Οι καιροί είναι δύσκολοι, αλλά εγώ αρνούμαι να σωπάσω. Όπως αρνούνται και χιλιάδες Ιρανοί, που κάθε βράδυ ανεβαίνουν στις στέγες των σπιτιών τους και φωνάζουν “Αllaho akbar!” και “Θάνατος στον δικτάτορα!” Δεν είμαι αντάρτης. Είμαι αντίθετος σε μια ξένη επέμβαση. Τα σημεία αναφοράς μου είναι η Χάνα Άρεντ, ο Καρλ Πόπερ, ο Χάντινγκτον, η Οριάνα Φαλάτσι, ο Μαχάτμα Γκάντι».

Εμείς τους ξεχάσαμε, αλλά εκείνοι επιμένουν. Χθες, παρά την απαγόρευση των αρχών, ξαναβγήκαν στους δρόμους με αφορμή τα τριάντα χρόνια από την κατάληψη της αμερικανικής πρεσβείας. Συγκρούστηκαν ξανά με τις δυνάμεις της τάξης. Και στα συνηθισμένα αντικυβερνητικά συνθήματά τους πρόσθεσαν ακόμη ένα: «Ομπάμα, Ομπάμα- ή μαζί τους είσαι ή μαζί μας!» Μαζί τους είναι ο άνθρωπος, αλλά τι να κάνει.

Μια μικρή οργισμένη μέλισσα

Έζησε δεκαεπτά χρόνια σε ψυχιατρείο, ύμνησε τον έρωτα και την τρέλα, προτάθηκε από τη Γαλλική Ακαδημία για το Νόμπελ Λογοτεχνίας και πέθανε φτωχή.
Ένας σπάνιος συνδυασμός, που φέρει το όνομα Άλντα Μερίνι.

Γεννήθηκε το 1931 στο Μιλάνο κι άρχισε να γράφει στίχους από μικρή. Ένα από τα πρώτα της ποιήματα το αφιέρωσε στον θρυλικό τραπεζίτη Ενρίκο Κούτσια. «Μια μέρα τον συνάντησα στον δρόμο και του είπα: ΄΄Πεινάω΄΄. Εκείνος απάντησε: ΄΄Καλό σημάδι΄΄. Και απομακρύνθηκε». Η πρώτη της συλλογή κυκλοφόρησε το 1953 με τίτλο «Η παρουσία του Ορφέα». Οκτώ χρόνια μετά την έκλεισαν σε άσυλο.

[«Γεννήθηκα προορισμένη να υποφέρω. / Ευχόμουν να πεθάνω. / Αλλά η ζωή ήταν σκληρή:/ με άφησε να επιβιώσω».]

Ο σύζυγός της λεγόταν Έτορε Καρνίτι και ήταν ένας άνδρας ζηλιάρης και άπιστος. Μια νύχτα που γύρισε στο σπίτι μυρίζοντας άρωμα μιας άλλης γυναίκας, η Άλντα άρπαξε μια καρέκλα και του την έσπασε στο κεφάλι. Εκείνον τον πήραν στο νοσοκομείο, εκείνη την έστειλαν στο Πάολο Πίνι, το παλιό ψυχιατρείο του Μιλάνου, και τις τέσσερις κόρες τους τις έδωσαν σε τρεις οικογένειες. «Ο τόπος είχε τρόμο, μίσος, σκοτάδι και θάνατο, ήταν η ίδια η κόλαση του Δάντη, αλλά έκανα φίλους. Αυτό ήταν το δικό μου βραβείο Νόμπελ». Της έκαναν 37 ηλεκτροσόκ. «Το ότι βγήκα ζωντανή ήταν θαύμα. Εκεί έμπαινες για να πεθάνεις».

[«Είμαι μια μικρή οργισμένη μέλισσα. / Μ΄ αρέσει να αλλάζω χρώμα. / Μ΄ αρέσει να αλλάζω μέγεθος».]

Κάπνιζε 70 με 80 τσιγάρα την ημέρα και μέχρι το τέλος έλεγε ότι το τσιγάρο τής χάριζε ζωή. Φορούσε πάντα ένα μαργαριταρένιο κολιέ, αλλά έζησε και πέθανε φτωχή από προσωπική της επιλογή. «Η ποίηση», έλεγε, «γεννιέται από τη γλύκα και τον έρωτα. Οι αλήθειες έρχονται σε μένα από τα όνειρα, οι νεκροί με επισκέπτονται». Ήταν θρήσκα και παγανίστρια. «Ήμουν πάντα μια μεγάλη αμαρτωλή και δεν μετανιώνω για τίποτα», είπε σε μια συ νέντευξη που έδωσε το 2006 στη «Ρεπούμπλικα». «Δεν πάω στην Εκκλησία για να μουρμουράω, αλλά ο Θεός είναι εδώ μαζί μου. Οσμίζομαι τη μυρωδιά του. Δύο πράγματα με πείθουν για την ύπαρξή του: ότι δεν ελέγχω τη θέλησή μου κι ότι τον Ειρηνικό Ωκεανό δεν μπορεί να τον έφτιαξαν οι επιστήμονες».

[«Οι ποιητές εργάζονται τη νύχτα/ όταν ο χρόνος δεν τους βιάζει/ τότε που σβήνει ο θόρυβος του πλήθους/ και φτάνει το λιντσάρισμα των ωρών στο τέλος» (μετάφραση Α. Σελλενίδη).]

Πέθανε την περασμένη Κυριακή από όγκο στα κόκαλα. Η κηδεία της γίνεται σήμερα, στις 2 το μεσημέρι, στον καθεδρικό ναό του Μιλάνου. Όπως είπε ο Ντάριο Φο, ήταν μια μοναχική γυναίκα που ήξερε να συνυπάρχει με τους άλλους.

Νέοι, παράνομοι, απελπισμένοι, Ευρωπαίοι

«Στην Ευρώπη αισθάνομαι παρείσακτος», λέει ο Τζιμ Γκόλντμπεργκ. «Στην πραγματικότητα δεν καταλαβαίνω τίποτα απ΄ αυτά που βλέπω». Τα καταλαβαίνουμε εμείς, όμως, κι αυτό είναι παραπάνω από αρκετό.

O Τζιμ Γκόλντμπεργκ ξεκίνησε το τελευταίο του εγχείρημα το 2003 στην Ελλάδα, για λογαριασμό του πρακτορείου Μάγκνουμ. Το θέμα του ήταν οι «Νέοι Ευρωπαίοι» - παράνομοι μετανάστες, πρόσφυγες και εκτοπισμένοι από την Αφρική, την Ασία, τη Μέση Ανατολή και την Ανατολική Ευρώπη- και η χώρα μας πρόσφερε στον Αμερικανό φωτογράφο άφθονο υλικό. Όταν λέμε «υλικό», εννοούμε ανθρώπους σαν τον Μουτζαφάρ «Άλεξ» Τζαφάρι, που περπάτησε από το Αφγανιστάν μέχρι την Ελλάδα και βρήκε εδώ την ευκαιρία τόσο να σπουδάσει όσο και να δουλέψει. Ή την Εύα από τη Νιγηρία, που της υποσχέθηκαν μια δουλειά γραφείου στην Αθήνα και κατέληξε στους δρόμους να πουλάει το κορμί της. Ένας άνδρας αποκαλεί την Ελλάδα «Παράδεισό» του. Και μια γυναίκα που τη λένε Μπιούτι (Ομορφιά) λέει πως «ύστερα από εφτά χρόνια αυτής της γαμημένης ζωής, το μόνο πράγμα που απέμεινε από την ομορφιά μου είναι το όνομα».

Ο Γκόλντμπεργκ ζει στο Σαν Φρανσίσκο και διδάσκει φωτογραφία στη Σχολή Καλών Τεχνών της Καλιφόρνιας. Το βιβλίο με το οποίο έγινε γνωστός τιτλοφορείται «Μας μεγάλωσαν οι Λύκοι», εκδόθηκε το 1995 και αναφέρεται στα δέκα χρόνια που πέρασε φωτογραφίζοντας τους νεαρούς αστέγους του Σαν Φρανσίσκο. Το νέο του βιβλίο λέγεται «Οpen See» και παίρνει τον τίτλο του από μια φράση που έγραψαν ανορθόγραφα Αφγανοί μετανάστες το 2005 πάνω σ΄ένα ψυγείο στο Προσφυγικό Στρατόπεδο του Λαυρίου: «Στην ανοιχτή θάλασσα (open see) δεν υπάρχουν σύνορα». Τον ίδιο τίτλο έχει η έκθεση των φωτογραφιών του που παρουσιάζεται μέχρι τις 17 Ιανουαρίου στη Ρhotographers΄ Gallery του Λονδίνου. «Οι φωτογραφίες θέτουν ερωτήματα, χωρίς να τα απαντούν», λέει ο καλλιτέχνης στην Ομπζέρβερ . «Από πολιτική άποψη, δεν είμαι ριζοσπάστης. Με ενδιαφέρει πολύ περισσότερο να είμαι ριζοσπάστης στον τομέα της αισθητικής».

Ο Γκόλντμπεργκ ενθαρρύνει τους ανθρώπους που φωτογραφίζει να γράφουν μια «λεζάντα» που συμπυκνώνει τη ζωή τους. «Το όνειρό μου είναι να πάω στην Ευρώπη», γράφει ο Σιέντ Σαϊμπόρ Ραχαμάν από το Μπανγκλαντές. «Κερδίζω 68 τάκα (ένα δολάριο) την ημέρα και είμαι απελπισμένος», σημειώνει ένας άνδρας από τη Σομαλία. «Δεν έχω χαρτιά, δεν μπορώ να μείνω εδώ, δεν μπορώ να πάω πουθενά», τονίζει ένας άλλος. Κάποιοι φωτογραφίζονται γυμνόστηθοι, ώστε η κάμερα να αποτυπώσει τις πληγές τους. Ένας άνδρας έχει ζωγραφίσει πράσινα βέλη που δείχνουν σημάδια από κάψιμο στην πλάτη του. «Με βασάνισαν οι Ταλιμπάν», γράφει.

Πολύς πόνος, άπειρος πόνος, αλλά δεν λείπει και η ελπίδα. Άνθρωποι βασανισμένοι, απελπισμένοι, ανώνυμοι, αποκτούν ξαφνικά όνομα, πρόσωπο, δεν μπορούμε να τους λέμε πια συλλήβδην «λαθρομετανάστες».

Μια μέρα θα το φορολογήσουν

«Καλό, αλλά σε τι χρησιμεύει;» ρώτησε μια μέρα ο Γλάδστων τον Μάικλ Φάραντεϊ, αναφερόμενος στις έρευνες του τελευταίου για τον ηλεκτρομαγνητισμό. Κι εκείνος απάντησε στον τότε υπουργό Οικονομικών: «Μια μέρα, κύριε, θα το φορολογήσετε».

Το επεισόδιο αυτό θυμίζει ο Μάικλ Γκριν, σχολιάζοντας πρόσφατη σύσταση του βρετανικού Συμβουλίου Έρευνας και Τεχνολογίας να συνδέεται η χρηματοδότηση της έρευνας με τη συμβολή της στην ανάπτυξη της βρετανικής οικονομίας. Ο 63χρονος Γκριν είναι από σήμερα ο νέος καθηγητής της περίφημης Λουκασιανής έδρας μαθηματικών του Κέιμπριτζ, την οποία ώς τώρα κατείχε ο Στίβεν Χόκινγκ. Και από τη θέση αυτή θα υποστηρίξει με ακόμη μεγαλύτερη θέρμη τη θεωρία που έχει αναπτύξει μαζί με τον Τζον Σβαρτς σε μια προσπάθεια να δώσουν απάντηση στα μυστήρια της ζωής. Μια θεωρία που θέλει να συμφιλιώσει την κβαντομηχανική με τη σχετικότητα, υποστηρίζοντας ότι όλα τα θεμελιώδη σωματίδια στο εσωτερικό των ατόμων είναι μικροσκοπικές χορδές ενέργειας που πάλλονται σε ένα περιβάλλον 10 ή 11 διαστάσεων. Τη θεωρία των χορδών.

Ο Γκριν είχε παρομοιάσει κάποτε το σύμπαν με μια συμφωνία ή ένα τραγούδι, αφού και τα δύο είναι φτιαγμένα από νότες που παράγονται από παλλόμενες χορδές. Σήμερα χρειάζεται όμως πιο χειροπιαστά επιχειρήματα για να απαντήσει στους επικριτές του. Η θεωρία των χορδών, λέει σε συνέντευξή του στην Γκάρντιαν, δεν είναι κάτι που μια μέρα θα δοκιμαστεί και είτε θα επαληθευτεί είτε θα απορριφθεί. Το πιο συναρπαστικό της γνώρισμα είναι ότι υπεισέρχεται σε άλλους τομείς της γνώσης. Προσφέρει, για παράδειγμα, μια εξήγηση της ακτινοβολίας από τις μαύρες τρύπες, η οποία φαινομενικά αντιβαίνει στους νόμους της κβαντοφυσικής. Επιτρέπει την καλύτερη κατανόηση των υπεραγωγών υψηλής θερμοκρασίας, που όταν παραχθούν μαζικά θα οδηγήσουν στην πολύ φτηνή μεταφορά ενέργειας. Αν το κριτήριο του οικονομικού οφέλους κυριαρχούσε στην επιστημονική έρευνα, η μαγνητική τομογραφία δεν θα είχε δει ποτέ το φως.

Δεύτερο παιδί ενός Πολωνού πολιτικού μηχανικού και μιας αρχιτεκτόνισσας από το Τελ Αβίβ που γνωρίστηκαν στο Παρίσι και έφυγαν για το Λονδίνο πριν ξεσπάσει ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, ο Γκριν άρχισε να ενδιαφέρεται για τη φυσική των σωματιδίων στα 13 του, χάρις σ΄ ένα χαρισματικό δάσκαλο. Η ενασχόλησή του με 11 διαστάσεις δεν του προκαλεί δέος; Και το δέος αυτό τον κάνει πιο θρήσκο ή πιο μηδενιστή; «Δεν πιστεύω στον Θεό, αν και ζηλεύω τους ανθρώπους που πιστεύουν γιατί η πίστη τούς παρέχει ασφάλεια. Μ΄ ενοχλούν όμως και οι φανατικοί άθεοι, γιατί απορρίπτουν την ποίηση και ισχυρίζονται ότι μπορούμε να καταλάβουμε τα πάντα, συμπεριλαμβανομένης της αγάπης».

Κι εκείνος, όταν διαβάζει την εννιάχρονη κόρη του ή της κάνει μαθήματα πιάνου, αισθάνεται ένα δέος που καμιά θεωρία, καμιά εξίσωση, δεν μπορεί να το εξηγήσει.