Η επιχείρηση χειραγωγεί

Να δουλεύουμε, ασφαλώς. Αλλά να έχουμε και χρόνο να σκεφτόμαστε, να αγαπάμε, να κτίζουμε μια οικογενειακή ζωή. Οι αξίες αυτές άλλοτε είναι παράλληλες κι άλλοτε τέμνονται, συχνά συγκρούονται, σπανιότερα συνυπάρχουν αρμονικά.

Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ΄80, τα πράγματα ήταν απλά. Οι επιχειρήσεις ήταν οργανωμένες με τη μορφή πυραμίδας, οι προϊστάμενοι έδιναν εντολές, οι υφιστάμενοι τις εκτελούσαν. Κι όταν η επιχείρηση δεν πήγαινε καλά, την ευθύνη την αναλάμβανε ο επικεφαλής. Σιγά- σιγά, όμως, αυτή η μορφή οργάνωσης άρχισε να αλλάζει. Σε χώρες όπως η Γαλλία άρχισε να εφαρμόζεται η συμμετοχική διαχείριση, όλοι μπορούσαν πια να προτείνουν ιδέες και να αναλάβουν ρίσκα. Θεωρητικά, ο στόχος ήταν να ανατραπεί η πυραμίδα της ιεραρχίας. Οι εργαζόμενοι ήταν πλέον «αυτόνομοι». Μόνο που αυτή η αυτονομία δεν αφορούσε τους στόχους, που εξακολουθούσαν να καθορίζονται από την κορυφή- αλλά τα μέσα για την επίτευξή τους. Η νέα οριζόντια οργάνωση των επιχειρήσεων προσέφερε μια ψευδαίσθηση ελευθερίας. Κι όταν τα πράγματα δεν πήγαιναν καλά, ο αποδιοπομπαίος τράγος ήταν εύκολο να βρεθεί. Υπεύθυνος ήταν εκείνος που δεν μπόρεσε να εκπληρώσει τους στόχους, ανεξαρτήτως του αν οι στόχοι αυτοί ήταν ρεαλιστικοί.

Η αλλαγή της οργάνωσης των επιχειρήσεων συνοδεύτηκε από μια εκστρατεία για την εξιδανίκευση, αν όχι τον καθαγιασμό της εργασίας, λέει στο περιοδικό Le Ρoint η 38χρονη Ιταλίδα φιλόσοφος Μικέλα Μαρτσάνο, που το τελευταίο της βιβλίο τιτλοφορείται «Επέκταση του τομέα της χειραγώγησης». Η εργασία παρουσιάστηκε ως το μοναδικό εργαλείο για την επιτυχία. Χάρις σ΄ αυτήν, ο καθένας μπορούσε να φτάσει στην αυτοεκπλήρωση και την ευτυχία. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η δουλειά είναι μια ουσιαστική αξία της ζωής, μέσω της οποίας μπορεί να εκφραστούν διάφορες πλευρές της προσωπι- κότητας. Δεν αποτελεί όμως τη μοναδική αξία. Ήδη από το 1958, στη «Συνθήκη του Σύγχρονου Ανθρώπου», η Χάνα Άρεντ έκανε διάκριση ανάμεσα στο έργο, τη δραστηριότητα και την εργασία. Ενώ η δραστηριότητα παίρνει τέλος όταν ολοκληρώνεται ένα έργο, η εργασία συνεχίζεται αδιάκοπα και συχνά δεν οδηγεί πουθενά. Για να έχει νόημα η δουλειά μας, πρέπει να μας αφήνει χρόνο να κάνουμε ένα διάλειμμα, όχι μόνο για να παρατηρήσουμε το αποτέλεσμα της δραστηριότητάς μας, αλλά για να δημιουργήσουμε κι άλλα πράγματα, έξω από τη σφαίρα του κέρδους.

Η επιχείρηση ψεύδεται; «Μάλλον χειραγωγεί. Το να κάνεις κάποιον να πιστέψει πως αρκεί να θέλει για να μπορέσει, αποτελεί μια μορφή χειραγώγησης που η οικονομική κρίση αυτών των ημερών φέρνει με εκρηκτικό τρόπο στο προσκήνιο. Ο σκοπός μιας επιχείρησης δεν είναι να παράγει ηθική, αλλά να πραγματοποιεί κέρδος σεβόμενη το δίκαιο. Η Εnron ήταν γνωστή για τις φιλανθρωπικές της δωρεές και τον ηθικό της χάρτη. Αν αντί για όλα αυτά φρόντιζε να σεβαστεί τους νόμους για την οικονομική διαφάνεια, θα είχε αποφευχθεί ένα από τα πιο μεγάλα σκάνδαλα πριν από την κρίση των subprimes».