Στον δρόμο που χάραξε το Μπουτάν

Στην ομιλία που εκφώνησε όταν ανέλαβε την εξουσία, τον περασμένο Νοέμβριο, ο νέος βασιλιάς του Μπουτάν Τζιγμέ Κεσάρ διακήρυξε ότι κύριος στόχος του θα είναι «η δημιουργία μιας πεφωτισμένης κοινωνίας, με αποστολή την ευτυχία και την ευημερία όλου του λαού». Η εξαγγελία αυτή του μόλις 28 ετών βασιλιά δεν θα προκαλούσε κανένα ενδιαφέρον αν η χώρα αυτή δεν είχε εκδηλώσει εδώ και πολλά χρόνια την προτίμησή της για την «Ακαθάριστη Εθνική Ευτυχία» έναντι του γνωστού Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος. Η λογική πίσω από την καθιέρωση ενός τέτοιου δείκτη είναι απλή: η οικονομική ανάπτυξη δεν αποτελεί αυτοσκοπό, αλλά ένα εργαλείο για την επίτευξη άλλων, πιο ουσιαστικών σκοπών, όπως είναι η ειρήνη, η ασφάλεια και η ευτυχία. Με αυτή τη φιλοσοφία ως οδηγό του, το Κέντρο Σπουδών του Μπουτάν συνέταξε έναν κατάλογο 290 ερωτήσεων και άρχισε να τον διανέμει σε όλη τη χώρα.

Μικρές πολυτέλειες ασήμαντων βασιλείων, θα πει κανείς. Όμως, την αξία του ΑΕΠ για τη μέτρηση της ευημερίας ενός λαού δεν την αμφισβητούν μόνο οι κάτοικοι του Μπουτάν. Όπως σημειώνει ο Σάιμον Μπρίσκοου στο περιοδικό των «Φαϊνάνσιαλ Τάιμς», σε όλο τον κόσμο γίνεται σιγά σιγά κατανοητό ότι αυτό που έχει σημασία δεν είναι απλώς η μακρο-οικονομική ανάπτυξη, αλλά μια γενικότερη έννοια «προόδου». Πώς να έχει κανείς εμπιστοσύνη στο ΑΕΠ όταν μετρά την περίθαλψη των ηλικιωμένων μόνο όταν τους κλείνουμε σε ιδρύματα και όχι όταν τους φροντίζουμε στο σπίτι; Τι αξία έχει ένας δείκτης που αγνοεί τις επιπτώσεις που έχουν οι φυσικές καταστροφές ή η ανακάλυψη φυσικών πόρων στην ευημερία ενός λαού; Τι μας ενδιαφέρει το μέγεθος των ξένων επενδύσεων αν χάνονται θέσεις εργασίας με τη μετεγκατάσταση επιχειρήσεων στο εξωτερικό;

Δεν προκαλεί έτσι έκπληξη ότι ο Γάλλος πρόεδρος ανέθεσε τη διερεύνηση αυτού του θέματος σε μια καινούργια «Επιτροπή για τη Μέτρηση των Οικονομικών Επιδόσεων και της Κοινωνικής Προόδου», με επικεφαλής τον νομπελίστα οικονομολόγο Τζόζεφ Στίγκλιτς και σύμβουλο τον καθηγητή Αμάρτυα Σεν. Ανάλογη προσέγγιση αναμένεται να ακολουθήσει και ο Μπαράκ Ομπάμα. Στην τελευταία διάσκεψη του Νταβός, ο επικεφαλής στατιστικολόγος του ΟΟΣΑ Ενρίκο Τζοβανίνι παρουσίασε διάφορους τρόπους για την αξιολόγηση της προόδου ενός έθνους. Στον υπολογισμό του ΑΕΠ θα μπορούσε, για παράδειγμα, να απαλειφθούν στοιχεία όπως η ρύπανση της ατμόσφαιρας και οι θάνατοι από τροχαία και να προστεθεί ο ελεύθερος χρόνος. Οι δημοσκοπήσεις θα μπορούσε να περιλαμβάνουν ερωτήσεις όπως: είστε περισσότερο ή λιγότερο ευτυχισμένος από πέρυσι; Υποφέρετε από κάποια αρρώστια;

Οι αριθμοί είναι οικουμενικοί, δεν έχουν ηλικία, φύλο ή εθνικότητα. Ο τρόπος που χρησιμοποιούνται, όμως, μπορεί να αποδυναμώσει ή να ενισχύσει τη δημοκρατία.