Εξιλαστήριο θύµα είναι πάντα ο λαός

Ο Ρενέ Ζιράρ ήταν µέχρι πρόσφατα ένας πολύ απαισιόδοξος άνθρωπος. Οσο αδιάφορο τον άφηναν πάντα όλοι οι «-ισµοί» τόσο πεπεισµένος ήταν ότι η «Αποκάλυψη» δεν θα αργήσει. Αλλά οι εξελίξεις στον αραβικό κόσµο άλλαξαν τελείως τη διάθεσή του. «Η πραγµατικότητα µεταβάλλεται µε ταχύτατους ρυθµούς», λέει ο 88χρονος γάλλος φιλόσοφος στη «Ρεπούµπλικα» από το Στάνφορντ, την πόλη της Καλιφόρνιας όπου ζει εδώ και πολλά χρόνια και στο πανεπιστήµιο της οποίας δίδαξε για καιρό. «Πολλές ισλαµικές χώρες θα ήθελαν να µοιάσουν στις δυτικές δηµοκρατίες και οι αραβικοί λαοί εξεγείρονται εναντίον διεφθαρµένων και αυταρχικών καθεστώτων στο όνοµα οικουµενικών αξιών, όπως η ελευθερία και η δικαιοσύνη».

Γεννηµένος το 1923 στην Αβινιόν, ο Ζιράρ ήταν πάντα αντικοµφορµιστής και αλλεργικός στις «ιερές αγελάδες» της γαλλικής διανόησης, όπως ο Αλτουσέρ και ο Λεβί-Στρως. Αλλά κι εκείνοι δεν συγχωρούσαν την αµετανόητη προσκόλλησή του στον χριστιανισµό. Μόνο τελευταία µοιάζουν οι συµπατριώτες του να τον ανακαλύπτουν ξανά, αν κρίνει κανείς και από τη θριαµβευτική υποδοχή που είχε το βιβλίο του «Achever Clausewitz» («Αποτελειώνοντας τον Κλαούζεβιτς»), ένα δοκίµιο που αναλύει τους καθηµερινούς φονταµενταλισµούς της εποχής µας. Προφανώς συνέβαλε κι αυτό, η έστω και καθυστερηµένη δικαίωση δηλαδή, στα φωτεινά χρώµατα που παίρνουν οι τελευταίες αναλύσεις του. «Οι συγκρούσεις µειώνονται», τονίζει, «ο διάλογος παίρνει τη θέση του φανατισµού, αναπτύσσεται όλο και περισσότερο η επαφή µεταξύ των ανθρώπων». Μακάρι να έχει δίκιο.

Ο Ζιράρ βλέπει ένα θετικό κλίµα ακόµα και στην Ευρώπη: «Η Ιταλία µπορεί να βασανίζεται από την αστάθεια, αλλά η κυβέρνηση Σαρκοζί εγγυάται τη σταθερότητα» (ας µην ξεχνάµε ότι ο άνθρωπος ζει στην Αµερική). «Ξέρω ότι η γαλλική Αριστερά διάκειται εχθρικά απέναντί του, αλλά είναι αδύνατο να µη λάβουµε υπόψη τον άριστο σχεδιασµό της οικονοµικής του πολιτικής (φιλόσοφος είναι ο άνθρωπος, όχι οικονοµολόγος). «Και το κύµα της ισλαµικής τροµοκρατίας, που για µια περίοδο απειλούσε την ήπειρο, σήµερα µοιάζει να έχει κοπάσει» (ελπίζουµε να µην το αποδίδει κι αυτό στον Σαρκοζί…).

Ο Καντάφι; «Ενας αληθινός τύραννος. Η αφύπνιση του λιβυκού λαού είναι σωτήρια». Και ο αποδιοποµπαίος τράγος – µια έννοια µε την οποία ο φιλόσοφος έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα – ποιος είναι στη συγκεκριµένη περίπτωση; «Το εξιλαστήριο θύµα είναι πάντα ο λαός. Από αυτή την άποψη, η ιστορία του ρωσικού λαού είναι χαρακτηριστική. Ο λαός αυτός µπορεί να είναι σήµερα λιγότερο θύµα από παλιά, αλλά εξακολουθεί να υποφέρει αδίκως. Οι άνθρωποι έχουν πάντα ανάγκη από εξιλαστήρια θύµατα. Είναι η κάθαρση, που εκφράζεται και από την Ποιητική του Αριστοτέλη: ο ήρωας πεθαίνει και το θέαµα ικανοποιεί το σύνολο, που ζητά καταδίκες σε θάνατο. Αυτό δεν αφορά θύµατα κάθε άλλο παρά αθώα, όπως ήταν ο Σαντάµ Χουσεΐν ή ο Καντάφι. Μια τραγωδία της πρόσφατης ιστορίας που µπορεί όµως να λειτουργεί ως παράδειγµα αυτού του µηχανισµού είναι το Ολοκαύτωµα».