Επιθανάτιος ρόγχος

"Ο επιθανάτιος ρόγχος του καπιταλισµού»: ένα βιβλίο µε αυτόν τον φιλόδοξο, προκλητικό, αν και όχι ακριβώς πρωτότυπο τίτλο, αξίζει ασφαλώς την προσοχή του φιλοµαθούς αναγνώστη. Πόσω µάλλον όταν συγγραφέας είναι ο πιο ανατρεπτικός οικονοµολόγος της Γαλλίας. Τ’ όνοµά του, Πολ Ζοριόν.

Από τον 19ο αιώνα – λέει σε συνέντευξή του που δηµοσιεύεται στον «Νουβέλ Οµπζερβατέρ» – ο τρόπος που χρησιµοποιείται η οικονοµική επιστήµη έχει οδηγήσει σε µια σειρά χονδροειδών λαθών. Το µεγαλύτερο από τα λάθη αυτά είναι η ψευδαίσθηση ότι τα δανεικά ισοδυναµούν µε πραγµατικό πλούτο, όπως είναι τα χρήµατα ή οι πολύτιµοι λίθοι. Τα παράγωγα των δανείων, η τιτλοποίησή τους και όλα όσα ακολούθησαν τα τελευταία χρόνια, αποκάλυψαν τον εύθραυστο χαρακτήρα ενός συστήµατος που έµοιαζε ανίκητο. Παράλληλα, διάφοροι διπλωµατούχοι του ΜΙΤ που καλούνταν να υπερασπιστούν τα συµφέροντα των ισχυρών άρχισαν να αναπτύσσουν θεωρίες που περιέγραφαν ένα σύστηµα όχι όπως είναι, αλλά όπως θα ήθελαν εκείνοι να είναι. Αυτό έγινε κυρίως κατά την κρίσιµη δεκαετία 1980-1990. Οταν κατέρρευσε η Lehman Brothers, τα κράτη ενίσχυσαν τις τράπεζες µε εκατοντάδες δισεκατοµµύρια, µετατρέποντας το ιδιωτικό χρέος σε δηµόσιο. Τα ελλείµµατα διογκώθηκαν. Κι αντί οι κυβερνήσεις να αντιµετωπίσουν το πρόβληµα κινητοποιώντας τον µηχανισµό παραγωγής, έθεσαν σε εφαρµογή προγράµµατα λιτότητας που τιµωρούν τους φτωχούς και τη µεσαία τάξη.

Τρεις είναι οι λόγοι, σύµφωνα µε τον συγγραφέα, που εξηγούν τα αδιέξοδα του καπιταλισµού. Ο πρώτος είναι ότι εξαιτίας των όλο και πιο σύνθετων προϊόντων που εκδίδουν οι τράπεζες, οι οποίες έχουν αλλάξει χαρακτήρα, ο καπιταλισµός έχει πληγεί από την ίδια ασθένεια που γονάτισε τον κοµµουνισµό: µια ακραία πολυπλοκότητα. Ο δεύτερος είναι ότι από τότε που έπεσε ο κοµµουνισµός, ο καπιταλισµός δεν έχει πια δηλωµένο αντίπαλο. Κι επειδή εκείνοι που επωφελήθηκαν από το φαινόµενο αυτό δεν έπαψαν να προσπαθούν να µεγιστοποιήσουν τα κέρδη τους, ολόκληρο το σύστηµα έχει αποσταθεροποιηθεί. Η τρίτη εξήγηση έχει να κάνει µε την υπέρµετρη συσσώρευση των κερδών, που επιταχύνθηκε την τριετία 2008-2011 και διαβρώνει το καπιταλιστικό οικοδόµηµα.

Ο καπιταλισµός λοιπόν καταρρέει. Εναλλακτική λύση υπάρχει; Οχι προφανής, απαντά ο γάλλος οικονοµολόγος. Ο κοµµουνισµός σταλινικού τύπου πέθανε. Ο κινεζικός κρατικός καπιταλισµός, που µοιάζει περισσότερο µε µείγµα ταοϊσµού και λενινισµού, δεν είναι κάτι βιώσιµο. Αντί να σκεφτόµαστε όµως µε τη λογική του συστήµατος, ας προβληµατιστούµε γύρω από βασικές έννοιες, όπως είναι η εργασία, η ιδιοκτησία. Ας κάνουµε διάκριση, όπως έλεγε ο Κέινς, ανάµεσα στις «απόλυτες ανάγκες» µας, που µας µετατρέπουν σε πολίτες οι οποίοι αποσκοπούν στην ισότητα, και στις «σχετικές ανάγκες», οι οποίες οδηγούν σε µια αδιάκοπη συσσώρευση του πλούτου. Ή ας θυµηθούµε τον Ροβεσπιέρο, που στην οµιλία του το 1792 για τον «Επισιτισµό» έκανε διάκριση ανάµεσα στο αναγκαίο και το πλεονάζον, εφαρµόζοντας διαφορετικό καθεστώς για το καθένα...