Το σύνδρομο του Τιτανικού

Διακόσιες χιλιάδες άνθρωποι, 30% περισσότεροι από πέρυσι, επισκέφθηκαν την Έκθεση Βιβλίου του Παρισιού που έκλεισε τις πόρτες της προχθές το βράδυ. Το βιβλίο αντιστέκεται στην κρίση.

O επίσημος προσκεκλημένος φέτος ήταν το Μεξικό. Και μόνο με αυτό το θέμα πουλήθηκαν στη διάρκεια της Έκθεσης 20.000 βιβλία. «Το βιβλίο παραμένει μια αξία-καταφύγιο για τους Γάλλους», δηλώνει ο Σερζ Ερόλ, πρόεδρος του εθνικού συνδικάτου εκδοτών. Μπορεί ο περυσινός τζίρος των 4 δισεκατομμυρίων ευρώ να είναι ελαφρά (0,5%) μειωμένος σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά, αλλά η μείωση αυτή είναι πολύ μικρότερη σε σχέση με άλλα πολιτιστικά προϊόντα όπως η μουσική.

Ενθαρρυντικά είναι τα μηνύματα και από τη Γερμανία, όπου ο αριθμός των βιβλίων που πουλήθηκαν τον Ιανουάριο ήταν αυξημένος κατά 2,3%. Εκτός από τα βιβλιοπωλεία, όμως, αύξηση των επισκεπτών αναφέρουν σε διάφορες χώρες και τα μουσεία. Στην Ιταλία, για παράδειγμα, η αύξηση έφτασε τον περασμένο μήνα το 31%. Γεμάτες είναι και οι αίθουσες όπου δίνονται συναυλίες. Ίσως να πρόκειται για το λεγόμενο σύνδρομο του «Τιτανικού»: καθώς αισθανόμαστε το πλοίο να βουλιάζει, ρίχνουμε έναν τελευταίο χορό στο κατάστρωμα. Ίσως πάλι να ισχύει αυτό που λέει η διευθύντρια των μουσείων της Γαλλίας, η Μαρί-Κριστίν Λαμπουρντέτ: την ώρα που όλα γύρω μας αλλάζουν, αναζητούμε παρηγοριά στην αιωνιότητα της τέχνης. Δεν πρόκειται άλλωστε για καινούργιο φαινόμενο: όπως επισημαίνουν οι ιστορικοί, στη διάρκεια της κρίσης του ΄29 οι κινηματογράφοι ήταν γεμάτοι.

Ο φόβος των πολιτών για τα αποτελέσματα της κρίσης είναι μεγάλος, οι δημοσκοπήσεις είναι σαφείς. Αυτός ο φόβος, όμως, προσφέρει και μια ευκαιρία να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε διαφορετικά, να ξεχωρίσουμε το ουσιαστικό από το μη ουσιαστικό, να αναθεωρήσουμε τις προτεραιότητές μας. «Οι κρίσεις», λέει ο ανθρωπολόγος Μαρκ Οζέ στη Λιμπερασιόν, «συνιστούν μια μοναδική και ανεπανάληπτη ευκαιρία να αλλάξουμε νοοτροπία, να εγκαταλείψουμε τον κομφορμισμό. Από μία έννοια, οι κοινωνίες προοδεύουν μόνο όταν αντιμετωπίζουν μεγάλες δοκιμασίες». Ποιος ισχυρίστηκε ότι η Ιστορία τελείωσε; Ποιος βιάστηκε να κηρύξει τον καπιταλισμό νικητή; Πού μας οδήγησε η «μονόδρομη σκέψη»;

Το πιο απροσδόκητο αποτέλεσμα αυτής της κρίσης (θα μπορούσε να) είναι η επιστροφή της ευγένειας και της γενναιοδωρίας. «Η τέχνη τού να είμαστε καλοί»: έτσι λέγεται το βιβλίο του Σουηδού ογκολόγου Στέφαν Άινχορν που έχει γίνει παγκόσμιο μπεστ σέλερ. Ας χαμογελάμε περισσότερο, ας δείχνουμε μεγαλύτερη αλληλεγγύη στους συνανθρώπους μας κι ας αντλήσουμε διδάγματα από κοινωνίες που μέχρι τώρα θεωρούσαμε ξένες. Ο Ιταλός ανθρωπολόγος Αλμπέρτο Σάλτσα έχει ζήσει σαράντα χρόνια στην Αφρική. Παρατηρώντας τις παραγκουπόλεις, λέει, βρίσκεις τρόπους να ξεπερνάς τα προβλήματά σου. Ένα ξυπόλητο παιδί στο Ναϊρόμπι ίσως να έχει κάτι να διδάξει στους μάνατζερ της Ουόλ Στριτ. Αλλά οι τελευταίοι δεν θα το παραδεχθούν ποτέ.