Η διαρκής επιστροφή

Περνάμε τη ζωή μας διαβάζοντας την Οδύσσεια- ακόμη κι αν δεν το γνωρίζουμε, ακόμη κι αν δεν έχουμε ανοίξει ποτέ αυτό το βιβλίο ή οποιοδήποτε βιβλίο.

Στο βιβλίο του «Οι επτά βασικές πλοκές», ο Κρίστοφερ Μπούκερ συγκρίνει το πρώτο μυθιστόρημα που έχει καταγραφεί με ένα από τα πιο τελευταία και συμπεραίνει πως, παρά τις επιφανειακές διαφορές τους, τα δύο μυθιστορήματα είναι ταυτόσημα. Το Έπος του Γκιλγκαμές γράφτηκε πριν από 5.000 χρόνια πάνω σε πινακίδες από πηλό, στην πόλη Νινευΐ. Η ταινία «Τζέιμς Μποντ εναντίον δόκτορος Νο» γυρίστηκε το 1962. Ο γίγας Χουμπάμπα και ο δόκτωρ Νο κατοικούν σε μακρινές, υπόγειες σπηλιές. Πριν ξεκινήσει για το ταξίδι, ο Γκιλγκαμές εκπαιδεύεται με ειδικά όπλα, ένα μεγάλο τόξο κι έναν πέλεκυ. Στις ταινίες του Τζέιμς Μποντ αφθονούν τα όπλα σύγχρονης τεχνολογίας. Το μοναχικό πάθος του ήρωα σώζει τον κόσμο. Ο ενθουσιασμός που προκαλούσε το 1962 η ταινία σ΄ έναν θεατή δεν είναι πολύ διαφορετικός από αυτόν που ένοιωθαν οι κάτοικοι της Νινευΐ όταν άκουγαν τον ύμνο ή την αφήγηση του έπους του Γκιλγκαμές.

Χρειαζόμασταν ανέκαθεν μυθιστορήματα για να κατανοήσουμε τον κόσμο, σημειώνει ο Ισπανός συγγραφέας Αντόνιο Μουνιόθ Μολίνα στην Ελ Παΐς. Ο μόνος τρόπος που το μυαλό του ανθρώπου μπορεί να βγάλει νόημα από τη χαώδη ροή των πληροφοριών και των εμπειριών είναι να τις εντάξει σε σταθερά αφηγηματικά σχήματα. Αφού επί σαράντα ολόκληρα χρόνια ο Μπούκερ διάβασε βιβλία, είδε ταινίες και παρακολούθησε τηλεοπτικές σειρές, έγραψε έναν τόμο επτακοσίων σελίδων αναλύοντας τα επτά θέματα που ακούμε και διηγούμαστε σε όλη μας τη ζωή: τη νικηφόρα μάχη κατά του τέρατος, τη μετάβαση από την αφάνεια στη φήμη, την αναζήτηση, το ταξίδι και την επιστροφή, την κωμωδία (όπου τα πράγματα δείχνουν ότι θα πάνε άσχημα αλλά πηγαίνουν καλά), την τραγωδία (όπου κάτι που θα μπορούσε να πάει καλά καταλήγει σε καταστροφή) και την αναγέννηση. Μερικά από τα θέματα αυτά συνδέονται μεταξύ τους. Η αναζήτηση δύσκολα μπορεί να διαχωριστεί από το ταξίδι, και τα δυο μαζί συνδέονται με τη μάχη κατά του τέρατος. Όλα τα παραπάνω θέματα, όμως, περιέχονται χωρίς αμφιβολία στον θρύλο του Οδυσσέα.

Σε ένα άλλο βιβλίο που εκδόθηκε πρόσφατα, την Επιστροφή του Οδυσσέα, η Βρετανή καθηγήτρια Ίντιθ Χολ εξετάζει την αδιάκοπη παρουσία του ήρωα στη δυτική φαντασία, τη διαρκή επιστροφή του παραπλανημένου ταξιδιώτη που αργεί τόσο να γυρίσει, που ναυαγεί, που υφίσταται την εκδικητική εχθρότητα των θεών, που προσπαθεί να προστατευθεί από τους πειρασμούς, που όταν επιστρέφει έχει αλλάξει τόσο πολύ ώστε τον αναγνωρίζει μονάχα το σκυλί του. Διαβάζοντας κανείς αυτό το βιβλίο, κατά προτίμηση δίπλα στη θάλασσα, επιβεβαιώνει μια υποψία που πάντα είχε: όχι απλώς ότι η Οδύσσεια είναι ένα λογοτεχνικό έργο με τεράστια επιρροή, αλλά ότι δεν υπάρχει ιστορία που να μπορεί ή να αξίζει να αφηγηθεί και να μην περιέχεται στην Οδύσσεια.