Προοδευτικός πατερναλισμός

Νudge: σπρώχνω κάποιον μαλακά με τον αγκώνα για να του αποσπάσω την προσοχή σε κάτι. Μεταφορικά, ενθαρρύνω κάποιον να κάνει κάτι.

Παράδειγμα πρώτο: θέλουμε να ενθαρρύνουμε τους πολίτες να καταναλώνουν λιγότερο ηλεκτρικό. Τοποθετούμε λοιπόν στο σπίτι τους μια ειδική «οικολογική» λυχνία που έχει την ιδιότητα, όσο περισσότερη ηλεκτρική ενέργεια καταναλώνεται τόσο περισσότερο να πυρακτώνεται. Το αποτέλεσμα είναι η κατανάλωση να μειωθεί κατά 40%.

Παράδειγμα δεύτερο: θέλουμε να πείσουμε τους μαθητές να τρώνε περισσότερα φρούτα ώστε να καταπολεμήσουμε την παιδική παχυσαρκία. Ζητάμε από τις καντίνες των σχολείων να τοποθετήσουν τα φρούτα ένα ράφι πιο κάτω, ώστε να βρίσκονται πιο κοντά στα μάτια των παιδιών. Η κατανάλωση αυξάνεται κατά 25%.

Παράδειγμα τρίτο: θέλουμε να μειώσουμε το κόστος του καθαρισμού των αποχωρητηρίων σε ένα αεροδρόμιο. Ζητάμε τη συμβολή ενός οικονομολόγου, κι εκείνος προτείνει να κολλήσουμε ακριβώς στο κέντρο των ανδρικών ουρητηρίων την εικόνα μιας μύγας. Οι άνδρες σημαδεύουν καλύτερα και οι παράπλευρες απώλειες μειώνονται κατά 80%.

Τα πειράματα αυτά, από τα οποία τα δύο πρώτα έγιναν στην Αμερική και το τρίτο στο αεροδρόμιο Σχίπχολ του Άμστερνταμ, περιγράφονται στο βιβλίο «Νudge. Βελτιώνοντας τις αποφάσεις γύρω από την υγεία, τον πλούτο και την ευτυχία» που βρίσκεται στις πρώτες θέσεις των αμερικανικών μπεστ σέλερ. Η ιδέα των δύο συγγραφέων (ο Ρίτσαρντ Τέιλερ είναι οικονομολόγος και ο Κας Σάνσταϊν νομικός) είναι απλή: για να αλλάξουμε την κοινωνία, για να πείσουμε τους πολίτες να σέβονται το περιβάλλον ή τα δικαιώματα των άλλων, δεν αρκεί να τους παραθέτουμε λογικά επιχειρήματα. Πρέπει να τους δίνουμε το καλό παράδειγμα, να τους παρέχουμε κίνητρα, να τους «σπρώχνουμε» λίγο προς την επιθυμητή κατεύθυνση. Οι ιδεολογίες πέθαναν, ζήτω ο προοδευτικός πατερναλισμός!

Το κριτήριο με το οποίο λαμβάνονται οι πολιτικές αποφάσεις, λέει ο Τέιλερ στο περιοδικό Εσπρέσσο, είναι ότι ο πολίτης συμπεριφέρεται ενστικτωδώς με έλλογο τρόπο. Λάθος! Αν είναι στο χέρι του, διαλέγει πάντα το στάτους κβο, φοβάται την αλλαγή. Παρ΄ όλο που ξέρει ότι τα λιπαρά φαγητά τού κάνουν κακό, προτιμά να μην το σκέφτεται. Όταν όμως τα εστιατόρια είναι υποχρεωμένα να αναγράφουν στον κατάλογο όχι μόνο την τιμή κάθε πιάτου, αλλά και τις θερμίδες που περιέχει (όπως έγινε πρόσφατα στην Αμερική), ο πελάτης ευαισθητοποιείται, ρωτάει, ενδιαφέρεται, και έχει τη δυνατότητα να πάρει αποφάσεις.

Στο δίλημμα ελεύθερη αγορά ή κρατική παρέμβαση, οι συγγραφείς (που είναι άτυποι σύμβουλοι του Μπάρακ Ομπάμα) αντιτάσσουν την ήπια ενθάρρυνση, πάντα σε προαιρετική βάση. Μια οργάνωση του Ιλινόι αναζητούσε τρόπους να ενθαρρύνει τους πολίτες να γίνουν δότες οργάνων. Απευθύνθηκε λοιπόν στους δηλωμένους δότες και τους ζήτησε, μέσα από μια ιστοσελίδα, να πείσουν τους φίλους τους να κάνουν το ίδιο. Το αποτέλεσμα ήταν να υπάρξουν το 2006 στη συγκεκριμένη πολιτεία 2,6 εκατομμύρια νέοι δότες. Ο κομφορμισμός στην υπηρεσία του κοινωνικού καλού.