Ποιος είναι ο θεατής;

«Ζούμε στην εποχή της κουλτούρας του θεάματος. Αυτό που αλλάζει είναι ότι όλοι θέλουν να είναι πρωταγωνιστές, όλοι θέλουν να δείχνουν αυτό που ξέρουν να κάνουν. Πάρτε το MySpace ή το YouTube: όλοι θέλουν να εκφραστούν, όλοι είναι καλλιτέχνες. Προκύπτει έτσι ένα καινούργιο πρόβλημα: ποιος είναι ο θεατής; Ο Γκυ Ντεμπόρ, ο πιο διαυγής αναλυτής της κουλτούρας του θεάματος, αυτοκτόνησε. Ο τελευταίος προσεκτικός θεατής έδωσε τέλος στη ζωή του. Κι έτσι μιλάμε χωρίς να ξέρουμε ποιος ακούει, γράφουμε χωρίς να ξέρουμε αν υπάρχει κάποιος που διαβάζει. Για να υπάρχει θέαμα, πρέπει να υπάρχουν θεατές. Ολοι αυτοί που διψούν να αυτοπροβληθούν, και να δημιουργήσουν θέαμα, στηρίζονται στην υπόθεση ότι υπάρχει κάποιος απέναντί τους.

Η κυρίαρχη αξία των καπιταλιστικών κοινωνιών είναι η υγεία. Αν βλέπουν όλοι σήμερα τον έρωτα με καλό μάτι, και όχι ως την τραγωδία που περιέγραφαν οι ρομαντικοί, είναι επειδή έχουν βγάλει το συμπέρασμα ότι σεξ μειώνει το στρες και κάνει καλό στην υγεία. Στις Ηνωμένες Πολιτείες πιστεύουν επίσης ότι είναι καλό να σκεφτόμαστε για μισή ώρα την ημέρα, επειδή έγιναν μελέτες που δείχνουν ότι η δραστηριότητα αυτή, αν δεν κάνεις κατάχρηση, προκαλεί κάποιες χημικές διαδικασίες που κάνουν καλό στην υγεία. Ο μόνος τρόπος να εκφράσεις τη διαφωνία σου με το σύστημα είναι να διεκδικείς τη δυστυχία, την αρρώστια, την αποτυχία, τη χρεοκοπία.

Το ίδιο συμβαίνει και στις πρώην κομμουνιστικές χώρες. Εχω ένα φίλο καλλιτέχνη, τον Αλεξάντερ Σαμπούροφ, που ξεκίνησε την καριέρα του τη δεκαετία του ’90 με πολύ καλές κριτικές. Γρήγορα όμως τον προειδοποίησαν ότι έχει ένα σοβαρό πρόβλημα: μια κακή οδοντοστοιχία. Ευτυχώς ήταν τυχερός, και του έδωσαν μια υποτροφία για να διορθώσει τα δόντια του. Και το έκανε. Κι όλα πάνε καλά. Σήμερα δεν μπορείς να είσαι καλός καλλιτέχνης αν κάτι δεν πηγαίνει καλά όταν χαμογελάς.

Στις κομμουνιστικές χώρες κυβερνούσε μια γραφειοκρατία που απαρτιζόταν από τεμπέληδες. Ετσι, μπορούσες να λουφάρεις με ευκολία. Από τα δίκτυα της αγοράς, αντίθετα, κανείς δεν μπορεί να γλυτώσει. Την αγορά δεν μπορείς να την ξεγελάσεις γιατί εξαρτάσαι απ’αυτήν, από τα χρήματα που σου παρέχει για να ζήσεις. Υπάρχει μια λανθασμένη ιδέα στη Δύση: ότι η ζωή είναι γεμάτη επιθυμίες. Αλλά αν απαλλάξεις πραγματικά κάποιον από τις υποχρεώσεις του, θα πέσει για ύπνο. Η πραγματική ελευθερία είναι να μη δουλεύεις. Ο λόγος που υπήρχε τόση ελευθερία στις κομμουνιστικές χώρες είναι ότι δεν έδινε δεκάρα κανείς».

(Απόσπασμα συνέντευξης που έδωσε στην Ελ Παϊς ο γερμανός φιλόσοφος Μπόρις Γκρόις, καθηγητής στην Καρλσρούη και πρύτανης από το 2001 της Ακαδημίας Καλών Τεχνών της Βιέννης)