Υπάρχουν πολλές Οδύσσειες

Το μυστήριο απασχολούσε τους ιστορικούς εδώ και αιώνες: πώς τα κατάφερε ο Οδυσσέας να επιστρέψει στην Ιθάκη; Η απάντηση υπάρχει στην Οδύσσεια, αλλά μόνο οι στρουκτουραλιστές μπόρεσαν να την εντοπίσουν.

O Οδυσσέας γύρισε στην πατρίδα του επειδή στη συνεδρίαση των θεών που αποφάσισαν για την τύχη του έλειπε ο κυριότερος εχθρός του. Ο Ποσειδώνας ξεσάλωνε εκείνη την ώρα σε μια γιορτή καταβροχθίζοντας κρέας από ταύρους και αρνιά, πράγματα που ήταν απαγορευμένα για τους θεούς. Κι έτσι επικράτησε η πλευρά της Αθηνάς. Ο Οδυσσέας αποχαιρέτησε την Κίρκη, την Καλυψώ και τις άλλες εξωτικές του ερωμένες, και επέστρεψε στην πιστή του Πηνελόπη.

Η πολιτική και η τουριστική διάσταση είναι δύο από τις είκοσι αναγνώσεις της Οδύσσειας που περιλαμβάνει η Νούρια Περπινυά στο καινούργιο της βιβλίο με τίτλο «Οι κρύπτες της κριτικής» (Εκδ. Gredos). «Οι στρουκτουραλιστές προσέγγισαν την Οδύσσεια μέσα από το φαγητό και προσπάθησαν με αυτόν τον τρόπο να καταλάβουν τι γινόταν», λέει στην Ελ Παΐς η Ισπανίδα καθηγήτρια της Θεωρίας της Λογοτεχνίας στο πανεπιστήμιο της Γέιδα. Οι μεταμοντέρνοι αντιμετώπισαν τον Οδυσσέα ως τον πρώτο σεξουαλικό τουρίστα της ιστορίας, που ικανοποιεί τις ερωτικές του επιθυμίες σε εξωτικά μέρη. Άλλοι επικεντρώθηκαν στον ρυθμό των στίχων. «Πρέπει να διαβάσει κανείς την Οδύσσεια σε στίχους, έτσι ήθελε το έπος ο Όμηρος, κι έτσι πέρασε από γενιά σε γενιά», τονίζει η 47χρονη Περπινυά. «Δεν θα είχε νόημα να διαβάσει κανείς μονάχα τους στίχους των τραγουδιών των Μπητλς. Χωρίς τη μουσική δεν λένε τίποτα».

Στις φεμινίστριες κριτικούς δεν αρέσει καθόλου ο ρόλος της Πηνελόπης, θα την ήθελαν περισσότερο βασίλισσα και λιγότερο νοικοκυρά. Εκτιμούν όμως την παρουσία άλλων γυναικών, όπως η ευφυής Αθηνά, η γλυκιά και αθώα Ναυσικά, η παθιασμένη Καλυψώ. Σύμφωνα με την Καταλανή καθηγήτρια, «αυτή η ποικιλία γυναικείων χαρακτήρων εξαφανίζεται από τη λογοτεχνία μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα, όλη αυτή την περίοδο οι γυναίκες είναι είτε άγιες είτε πόρνες». Οι μαρξιστές πάλι, όπως ο Αντόρνο και ο Χορκχάιμερ, αναζητούν τις πρώτες ενδείξεις της πάλης των τάξεων στο επεισόδιο με τις Σειρήνες. Ο Οδυσσέας, που δεν χρειάζεται να δουλεύει, ακούει δεμένος το τραγούδι, έχοντας προνοήσει να βάλει κερί στα αυτιά των ναυτών, δηλαδή της εργατικής τάξης, για να μπορούν να συνεχίσουν να κωπηλατούν.

Δεν υπάρχει μια αλήθεια, δεν υπάρχει μια ανάγνωση, δεν υπάρχει μια Οδύσσεια: υπάρχουν πολλές. «Η Οδύσσεια έπαψε να προκαλεί το ενδιαφέρον όταν ήλθε ο Μεσαίωνας, και έπρεπε να μπει ο 20ός αιώνας για να εξάψει ξανά τα πάθη», γράφει στο βιβλίο της η Περπινυά. «Μέχρι τότε τη θεωρούσαν κάπως φολκλορική και κοινότοπη. Τα πράγματα δεν είναι τόσο σταθερά όσο νομίζουμε, υπάρχουν απότομες αλλαγές, οι γνώμες και οι αξίες μεταμορφώνονται ριζικά». Τα δικά της πάθη, πάντως, δεν αλλάζουν. Κι έχει ένα ακόμη μεγάλο όπλο: το χιούμορ.