Ίμρε και Ελέν

Λίγες ημέρες πριν από τα Χριστούγεννα, το καφέ Κempinski του Βερολίνου είχε έναν υψηλό προσκεκλημένο: τον κρατούμενο του Άουσβιτς υπ΄αριθμόν 64.921. Ο κόσμος ήταν πολύς και το φως εναλλασσόταν συνεχώς με το σκοτάδι.

Το 1944, σε ηλικία 14 ετών, ο Ίμρε Κέρτες εκτοπίστηκε στο Άουσβιτς. Από τα 17 παιδιά της ηλικίας του που στάλθηκαν την ίδια περίοδο στο στρατόπεδο, μόνο εκείνος επέζησε. «Ο επιζήσας είναι μια εξαίρεση, η συνέπεια μιας βλάβης στη μηχανή του θανάτου», γράφει στην αυτοβιογραφία του με τίτλο «Φάκελλος Κ.» που μόλις κυκλοφόρησε στα γαλλικά από τις εκδόσεις Αctes Sud. Όποιος θέλει να μάθει κάτι για το Άουσβιτς, πρέπει να πάρει συνέντευξη από τους νεκρούς! Μόνο αυτοί γνωρίζουν. Οι επιζήσαντες, όπως εκείνος, έλαβαν έστω και σε ελάχιστο βαθμό μέρος στη μαζική εξόντωση. Είναι κατά κάποιο τρόπο συνένοχοι. Κι όταν επιστρέφουν στη φυσιολογική ζωή αισθάνονται ξένοι προς τον κόσμο. Να γιατί αυτοκτόνησε ο Πρίμο Λέβι. Να γιατί τόσο πολλοί σιωπούν, ιδιαίτερα στην Ανατολική Ευρώπη, όπου το κομμουνιστικό σύστημα αρνιόταν για δεκαετίες την πραγματικότητα.

Ο Ούγγρος Νομπελίστας διαφωνεί με την περίφημη ρήση του Αντόρνο ότι αποτελεί βαρβαρότητα να γράψεις ποίηση μετά το Άουσβιτς. Αν ακολουθούνταν αυτή η αρχή- λέει σε συνέντευξή του στο περιοδικό Le Ρoint - οι αναμνήσεις των στρατοπέδων θα εξαφανίζονταν κάποια στιγμή, μαζί με τους επιζήσαντες. Είναι απολύτως εφικτή η δημιουργία μετά το Άουσβιτς, ακόμη και η πρωτότυπη δημιουργία, όπως δείχνει η υπέροχη ταινία του Μπενίνι με τίτλο «Η ζωή είναι ωραία». Η «Λίστα του Σίντλερ», αντίθετα, αποτελεί παράδειγμα προς αποφυγή: ο Σπήλμπεργκ νόμιζε ότι οι επιζήσαντες είναι νικητές, κάτι σαν τους ήρωες της μυθολογίας. Μέγα λάθος. Η επιβίωση είναι βαριά, μια μελαγχολική γιορτή.

Ο Κέρτες αρνείται να γράφει απλώς μαρτυρίες, προτιμά να αναζητεί με τις λέξεις μια πραγματικότητα που διαφεύγει, αυτοαποκαλείται ηδονιστής, όσο κι αν αυτό ακούγεται παράδοξο. Μαρτυρία έγραψε, αντίθετα, η Ελέν Μπερ, μια Γαλλοεβραία που πέθανε στο Μπέλσεν σε ηλικία 23 ετών. Το ημερολόγιό της θα κυκλοφορήσει αυτήν την εβδομάδα στη Γαλλία και χαρακτηρίζεται ήδη το εκδοτικό γεγονός της χρονιάς. Οι πρώτες σελίδες είναι γεμάτες από περιγραφές της υπαίθρου γύρω από το Παρίσι. «Το νεαρό κορίτσι γνωρίζει ελάχιστα για την εβραϊκή του ταυτότητα, ο πόλεμος δεν την έχει αγγίξει, δεν έχει ιδέα για όσα συμβαίνουν στην υπόλοιπη Ευρώπη», λέει ο εκδότης του βιβλίου Αντουάν Σαμπάγκ. «Ερωτεύεται για πρώτη φορά. Αλλά στη συνέχεια τα πράγματα αρχίζουν να αλλάζουν. Το βιβλίο διαβάζεται σαν μυθιστόρημα, αλλά το τέλος είναι πολύ θλιβερό».

Την απόφαση να εκδώσει το ημερολόγιο την πήρε η ανιψιά της. «Με τον τρόπο αυτό, η ψυχή της Ελέν θα συνεχίσει να ζει. Κι είναι μια ευαίσθητη ψυχή γεμάτη φως».