Το τελευταίο ποίημα

«Η σάρκα εθλίβη, αλλί! και διάβασα όλα τα βιβλία./ Να φύγω! Εκεί να φύγω! Νιώθω με πόση γοητεία/ Μεθούν τα πουλιά ανάμεσα σε αφρούς και σε ουρανό!» Στεφάν Μαλλαρμέ, Θαλασσινή αύρα (μτφρ. Γ. Πατριαρχέας).

Η Φρανσουάζ Μορέλ απαγγέλλει με φωνή τρυφερή αλλά σταθερή, τους καταραμένους ποιητές τους ξέρει απ΄ έξω, και ιδίως τον Μαλλαρμέ: ο πατέρας της ήταν διευθυντής της ομώνυμης Ακαδημίας από το 1935 και η ποίηση συνόδευε πάντα τη ζωή της οικογένειας. Η μητέρα της έβαζε τα παιδιά να μαθαίνουν απ΄ έξω τα ποιήματα του Βιγιόν, του Σαρλ ντ΄ Ορλεάν και του Μπωντλαίρ και κάθε βράδυ τούς διάβαζε την Ιλιάδα. «Το αγαπημένο μου επεισόδιο ήταν ο αποχωρισμός του Έκτορα και της Ανδρομάχης. Χρωστάω στη μητέρα μου την αίσθηση της ελευθερίας». Ο σύζυγός της, πάλι, κατάγεται από εργατική οικογένεια, αλλά διάβαζε Σελίν από τα δεκατρία του. Το πάθος του, όπως κι εκείνο της Φρανσουάζ, ήταν τα χειρόγραφα των ποιητών. Εκείνη τα είχε κληρονομήσει, εκείνος έψαχνε τρόπους να τα αποκτήσει. Όταν οι ζωές τους συναντήθηκαν, το 1941, τα χειρόγραφα μπήκαν κάτω από την ίδια στέγη.

Το πρώτο ποίημα του Μαλλαρμέ που αγάπησε η Φρανσουάζ είναι το «Ρrose pour des Εsseintes», έργο ερμητικό σε οκτασύλλαβους. Αρχίζει να το απαγγέλλει, «Τα γηρατειά, τι τρομερό», αλλά σταματά, είναι 83 ετών και δεν της αρέσει να μιλά για την ηλικία της. Άλλωστε το ποίημα που διάλεξε να εκδώσει είναι το τελευταίο του ποιητή, ένα από τα πιο αινιγματικά, σίγουρα το πιο λακωνικό. Γράφτηκε το 1897 και αποτελείται από μια και μόνη φράση, χωρίς σημεία στίξης: «Ένα ρίξιμο απ΄ τα ζάρια ποτέ να καταργήσει δεν πρόκειται το τυχαίο» (μτφρ. Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης). Περισσότερο από κείμενο, γράφει ο Φιλίπ Λανσόν στη Λιμπερασιόν, είναι μια σύνθεση: με το σχήμα των γραμμάτων και τη διάταξη των λέξεων, «πάνω στο χαρτί τ΄ άδειο, λευκότητα αμυντική», ο Μαλλαρμέ επιχειρεί να κάνει τη σελίδα να τραγουδήσει, ένα τραγούδι βουβό. Αυτό το τραγούδι παρουσιάζει και αναλύει σε 198 σελίδες η Φρανσουάζ Μορέλ, που έχει στα χέρια της τα πρώτα διορθωμένα χειρόγραφα και την πρωτότυπη έκδοση του ποιήματος.

Όταν ο Μαλλαρμέ έχασε τον γιο του τον Ανατόλ στα οκτώ του χρόνια, το 1879, άρχισε να γράφει σημειώσεις με τίτλο «Ένα Μνήμα για τον Ανατόλ». Το σχέδιό του ήταν να αναστήσει τον γιο του με τις λέξεις, μια ανάσταση στην οποία δεν πίστεψε ποτέ. Οι σημειώσεις έμειναν στη μέση. Η κόρη των Μορέλ πέθανε στα τριάντα της από ανεύρυσμα, ενώ ένα ακόμη παιδί τους έμεινε παράλυτο από την ίδια αιτία. «Αυτό που μας γοητεύει», λέει η Φρανσουάζ, «είναι το γράψιμο. Κι αυτό που με ικανοποιεί είναι ότι δεν υπάρχει ούτε Θεός ούτε δημιουργία. Ο Θεός είναι κάτι που δεν καταλαβαίνω».