Μεγάλες φιλίες, μεγάλα πέη

Στο μυθιστόρημα του Νταβίντ Τρουέμπα «Τέσσερις φίλοι» (1999), ο πρωταγωνιστής λέει κάποια στιγμή ότι η φιλία είναι εξίσου υπερτιμημένη με το μεγάλο πέος. Ο Προυστ δεν το είπε ακριβώς έτσι, αλλά αυτό εννοούσε.

Η Βάιολετ και ο Σίντνεϋ Σιφ, ένα ζευγάρι Άγγλων που ζούσαν στη Γαλλία, οργάνωσαν στις 18 Μαΐου 1922 στο ξενοδοχείο Μajestic του Παρισιού ένα δείπνο. Ο σκοπός ήταν ιερός: να γνωριστούν ο Προυστ και ο Τζέημς Τζόυς. Οι δύο συγγραφείς, που ήταν τότε τα δύο μεγάλα αστέρια του ευρωπαϊκού λογοτεχνικού στερεώματος, δεν θα μπορούσε να είναι πιο διαφορετικοί. Ο Προυστ ήταν ένας Παριζιάνος σνομπ που τον γοήτευε η αριστοκρατία, ένας ψυχολόγος. Ο Τζόυς ήταν ένας Ιρλανδός μελομανής, ένας φιλόλογος. Καθώς όμως τα ετερώνυμα έλκονται, η συνάντησή τους δεν ήταν καταδικασμένη να αποτύχει. Υπάρχουν πολλές εκδοχές για το τι συνέβη. Οι περισσότερες περιστρέφονται γύρω από το πόσες φορές ζήτησε ο Τζόυς από τον Προυστ την αλατιέρα και πόσες φορές έδωσε ο Προυστ στον Τζόυς το ξίδι. Η πιο αξιόπιστη περιγραφή είναι εκείνη που έκανε ο ίδιος ο Τζόυς. Σύμφωνα με αυτήν, τη συζήτηση ξεκίνησε ο Προυστ, ρωτώντας τον αν γνώριζε κάποια συγκεκριμένη δούκισσα. «Όχι», απάντησε ο Τζόυς. Στη συνέχεια, η Βάιολετ Σιφ ρώτησε τον Προυστ αν είχε διαβάσει το τελευταίο βιβλίο του Τζόυς. «Όχι», απάντησε εκείνος. «Η συζήτησή μας κινήθηκε αποκλειστικά γύρω από τη λέξη όχι », θα έλεγε αργότερα ο συγγραφέας του Οδυσσέα. Δεν ξαναείδε ο ένας τον άλλον ποτέ.

Ο Προυστ πίστευε πάντα ότι η φιλία δεν είναι τίποτα άλλο από μια κοινωνική σύμβαση, την οποία ο διανοούμενος πρέπει να απορρίψει για να μην τον αποπροσανατολίζει από τη βασική του αποστολή. Η διάνοια είναι ασυμβίβαστη με τη φιλία- και πολύ περισσότερο με τον έρωτα: αν ο Δάντης είχε συνάψει δεσμό με τη Βεατρίκη, πιθανότατα δεν θα έγραφε ποτέ τη Θεία Κωμωδία. Αυτό δεν αποδεικνύει όμως ότι η φιλία είναι υπερτιμημένη. Στην πραγματικότητα, γράφει ο Χαβιέρ Θέρκας στην Ελ Παΐς, υπερτιμημένοι ίσως να είναι οι συγγραφείς. Είναι γνωστό, για παράδειγμα, πως όσο πιο γοητευτικός είναι ένας συγγραφέας στη δημόσια ζωή του τόσο πιο άσχημα γράφει, αφού αποδεδειγμένα δεν έχει επενδύσει όλο του το ταλέντο στη γραφή. Αντιστοίχως, όσο πιο αχώνευτος είναι ένας συγγραφέας τόσο περισσότερες πιθανότητες υπάρχουν να γράφει καλά βιβλία. Ο Τζων Μάξουελ Κούτσι ανοίγει πολύ δύσκολα το στόμα του, και όταν το ανοίγει είναι λακωνικός. Λογικά, λοιπόν, τα βιβλία του πρέπει να είναι καλύτερα από εκείνον. Σε τελική ανάλυση, βέβαια, όλα είναι θέμα γούστου. Κι όλα μπορεί να είναι υπερτιμημένα, οι συγγραφείς, η φιλία, τα μεγάλα πέη, ο έρωτας, εμείς οι ίδιοι που επιδιδόμαστε σε αμπελοφιλοσοφίες.