Σε αναζήτηση της «άλλης Ευρώπης»

Oι αδελφοί Κατσίνσκι; «Από λογοτεχνική άποψη, είναι άμεμπτοι. Οι προσωπικότητές τους αντανακλούν εξίσου το γκροτέσκο και το ηρωικό. Ο πολωνικός λαός δεν μπορούσε να διαλέξει καλύτερους εκπροσώπους. Οι δίδυμοι είναι γελοίοι και μεγάλοι, παράλογοι και τραγικοί. Ενσαρκώνουν όλα τα πολωνικά σύνδρομα, όλα τα εθνικά τραύματα. Η πραγματική τους κατάρα, όμως, είναι η πεποίθησή τους ότι ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Αυτή η πεποίθηση τούς οδήγησε να συμμαχήσουν πολιτικά με τους υπερεθνικιστές και τους υπερλαϊκιστές, καθώς και με μια περίεργη εκδοχή της Εκκλησίας που δεν έχει σχέση ούτε με τον καθολικισμό ούτε με τον χριστιανισμό... Προκειμένου να πετύχουν τους στόχους τους, οι δίδυμοι συνεργάζονται δυστυχώς με ανθρώπους που καλλιεργούν τον φόβο και το μίσος. Και αυτό τους καθιστά ακατάλληλους ως πολιτικούς».

Αυτά λέει στον « Νουβέλ Ομπζερβατέρ » για τη δακτυλοδεικτούμενη σήμερα σε όλη την Ευρώπη πολωνική ηγεσία ένα τρομερό παιδί της πολωνικής λογοτεχνίας, ο Αντρέι Στάζιουκ, που στο τελευταίο του βιβλίο εξερευνά την «άλλη Ευρώπη». Οι χώρες αυτές τον ενδιαφέρουν περισσότερο από τη Δύση, γιατί δεν έχουν σταματήσει να ψάχνονται, γιατί είναι πιο συμφιλιωμένες με αυτά που γίνονται γύρω τους, γιατί βαδίζουν με μεγαλύτερο θάρρος προς τη συνάντησή τους με τον θάνατο, με το πεπρωμένο. Ας πάρουμε τα Τίρανα. Δεν είναι μια μεγάλη μητρόπολη, αλλά είναι μια πόλη γεμάτη με μια βάρβαρη ενέργεια. Αυτή η πόλη ζει, αναπτύσσεται, υψώνεται, με βάση κανόνες που μόνο η ίδια γνωρίζει. Ο Μεσαίωνας ανακατεύεται με τον μεταμοντερνισμό, η άποψη του επισκέπτη για το πώς πρέπει να είναι μια ευρωπαϊκή πόλη ανατρέπεται. Ο Στάζιουκ ζει από το 1987 σε ένα μικρό χωριό μακριά από τις πόλεις· δεν θα μπορούσε να μείνει στην πόλη, εκτός αν είναι τα Τίρανα. Κι αν γείτονές του είναι Τσιγγάνοι, οι μόνοι κάτοικοι αυτού του μέρους της Ευρώπης που έχουν διατηρήσει μια απίστευτη ζωτικότητα, μαζί με μια ικανότητα να αμφισβητούν την ταυτότητα της Ευρώπης.

Στις αρχές της δεκαετίας του ΄80 ο Στάζιουκ αρνήθηκε να κάνει τη στρατιωτική του θητεία, και την απόφαση εκείνη την πλήρωσε με δύο χρόνια πίσω από τα κάγκελα. (Την εμπειρία του εκείνη την περιγράφει αναλυτικά στο πρώτο του βιβλίο, τα «Τείχη της Χεβρώνας».) Μεγάλο σχολείο η φυλακή, λέει στον «Νουβέλ Ομπζερβατέρ». Τόπος διαβολικός και ταυτόχρονα γοητευτικός. Το βασικό της χαρακτηριστικό είναι η διαρκής αφήγηση ιστοριών, που είναι ο μόνος τρόπος να ξεφύγεις από την καταπίεση του χρόνου. Αυτή η προφορική λογοτεχνία έχει μιαν απίστευτη δύναμη, μπορεί προσωρινά να ακυρώσει την πραγματικότητα. Και διεγείρει σε μεγάλο βαθμό τη φαντασία, ιδίως αν είσαι νέος. Βγαίνεις από τη φυλακή και είσαι δύο, τρεις φορές πιο ελεύθερος από πριν.