Δευτέρα, Απριλίου 23, 2007

Η Ευρώπη δεν δίνει πια κατευθύνσεις



Οι περισσότεροι διανοούμενοι θεωρούν χρέος τους να είναι μελαγχολικοί. Αυτός εδώ, όμως, δεν μπορεί να κρύψει τον ενθουσιασμό του. Ίσως επειδή δεν τον παρέσυραν ποτέ οι ουτοπίες.

Το 1991, δύο χρόνια μετά την πτώση του Τείχους, ο Γερμανός κοινωνιολόγος Βολφ Λέπενις άρχιζε τα μαθήματά του στην ευρωπαϊκή έδρα του College de France. Τα ερωτήματα στα οποία προσπαθούσε να απαντήσει ήταν πολλά. Στερημένοι από τις ουτοπίες μας μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού, είμαστε άραγε καταδικασμένοι να βυθιστούμε στη μελαγχολία; Πώς μπορούμε να αντισταθούμε στην άλλη μεγάλη ουτοπία της εποχής μας, τον φιλελεύθερο καπιταλισμό, τώρα που απέκτησε οικουμενικές διαστάσεις; Ποια είναι η λειτουργία του διανοούμενου σε αυτό το ιστορικό στάδιο; Μπορεί να υπάρξει άραγε ένας Ευρωπαίος διανοούμενος;

Αν θέλουμε να μιλήσουμε κυριολεκτικά, δεν υπάρχουν παρά Γάλλοι, Βρετανοί ή Γερμανοί διανοούμενοι, λέει ο 66χρονος κοινωνιολόγος σε συνέντευξή του στη Λιμπερασιόν με αφορμή την κυκλοφορία εκείνων των διαλέξεών του σε βιβλίο με τίτλο «Τι είναι ο Ευρωπαίος διανοούμενος; Οι διανοούμενοι και η πολιτική του πνεύματος στην ευρωπαϊκή ιστορία» (Εκδ. Seuil). Υπάρχει όμως κάτι που συνδέει όλους αυτούς τους διανοούμενους διαχωρίζοντάς τους από τον υπόλοιπο κόσμο, κι αυτό είναι η άποψή τους για το άτομο και την ελευθερία. Ο χώρος στον οποίο ανήκουν αντιστοιχεί πρακτικά σε αυτό που λέμε Δύση. Αλλά μια επίσκεψη στην Κίνα ή την Ινδία δείχνει ότι τα πράγματα αρχίζουν να αλλάζουν. Οι διαφορές μειώνονται. Αυτό δεν σημαίνει ότι εξαφανίζονται και οι διαφορές ανάμεσα στα έθνη, που πρέπει να συνεχίσουν να υπάρχουν. Ο μεγάλος κίνδυνος είναι να ξεφυτρώσει σε ευρωπαϊκή κλίμακα ο εθνικισμός των οποίο προσπαθήσαμε να διώξουμε από την Ευρώπη των Εθνών. Αν χρειάζεται σήμερα μια μη ευρωκεντρική «πολιτική του πνεύματος», είναι επειδή η Ευρώπη δεν δίνει πια κατευθύνσεις στον υπόλοιπο κόσμο. Ο εξευρωπαϊσμός του κόσμου τελείωσε, ίσως επειδή ήταν τόσο επιτυχημένος και βρίσκεται σήμερα παντού. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι υπάρχουν κι άλλα κέντρα. Η καταστροφή του Μπους είναι ότι συνεχίζει να τρέφει αυτή την ψευδαίσθηση.

Πολλοί συνδέουν τα αποτελέσματα των γαλλικών εκλογών με την επανενεργοποίηση του γαλλογερμανικού άξονα. Για τον Λέπενις, αυτό δεν έχει και τόσο ενδιαφέρον. Όταν ήταν φοιτητής, είχε επισκεφθεί το Παρίσι για να δει τις ταινίες της Νouvelle Vague. Δεν είχε χρήματα, αλλά είχε πολλούς Γάλλους φίλους. Αυτός ο ενθουσιασμός δεν μπορεί να κρατήσει για πολλές δεκαετίες. Σήμερα ενθουσιάζεται πολύ περισσότερο με την ίδρυση κέντρων σε διάφορες πόλεις (αυτά που οι Άγγλοι αποκαλούν Ιnstitutes for Αdvanced Studies), όπου μπορούν να έλθουν ερευνητές απ΄ όλο τον κόσμο και να εργαστούν χωρίς γραφειοκρατικούς περιορισμούς. «Με ρωτούν συχνά: τι πραγματεύεται το καινούργιο σας βιβλίο; Απαντώ: πηγαίνετε στην πρωτεύουσα της Ουγγαρίας, ανεβείτε στον λόφο της Βούδας και κοιτάξτε αυτό το υπέροχο μπαρόκ κτίριο, το Collegium Βudapest. Αυτό είναι το καινούργιο μου βιβλίο».

5 Comments:

At 23/4/07 7:03 μ.μ., Blogger Αθήναιος said...

Κανονικά πρέπει πρώτα να γκουγκλίσω για να μάθω περισσότερα για το βιβλίο αλλά από την άλλη δεν θέλω κι όλας.

Θα θελα να μπορούσα έστω για μία φορά, να μπορώ να φιλοσοφήσω και να προσπεράσω την οργή που μου προκαλεί η αριστερή ψευτοδιανόηση. Τώρα πάντως γράφω υπό το καθεστώς απόλυτης ηρεμίας αν και έχω σβύσει κι έχω γράψει αυτό το σχόλιο αρκετές φορές.

Αν κάτι μας δείχνει το παράδειγμα της Κίνας και της Ινδίας που αναφέρει ο συγγραφέας, είναι ότι ίσως να έχουμε προχωρήσει σ'ενα καθεστωτικού τύπου καπιταλισμό που δεν είναι βέβαιο πως στο προσεχές αλλά σίγουρα εγγύς μέλλον, θα λειτουργήσει υπέρ της προστασίας των ατομικών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Αντίθετα απ'ό,τι διαδίδουν οι πολέμιοί μας που αρέσκονται να δηλώνουν " Έλα μωρέ, όλοι Φιλελεύθεροι είμαστε", ο Φιλελευθερισμός, δεν εξαντλείται στις ελεύθερες αγορές, θα έλεγα μάλιστα ότι για τον Φιλελευθερισμό, η ελευθερη αγορά είναι ένα εργαλείο που πρέπει να λειτουργήσει σωστά για να πετύχει το σκοπό που για εμάς τους Φιλελεύθερους είναι ένας και μοναδικός: η ελευθερία του ατόμου. Όσο για το "όλοι φιλελεύθεροι είμαστε" πρόκειται περι αστειότητας.

Πόσοι όλοι δλδ μιλούν για το πρωτείο του ατόμου; Ή επειδή η σύγχρονη αριστερά τείνει να αντικαταστήσει τη χρήση του όρου "λαός" με τη λέξη " άνθρωποι" σημαίνει ότι μετατοπίζει το βάρος από το σύνολο στο άτομο όπως εμείς;

Για να επιστρέψω λοιπόν στο σύμβολο "Ευρώπη ως πηγή έμπνευσης δλδ τον Διαφωτισμό πιστεύω πως πλεόν την ευθύνη την έχουν οι Φιλελεύθεροι οι οποίοι πρέπει να εφορμήσουν πρώτοι στην υπεράσπιση των ιδεών του Διαφωτισμού και στην κατατρόπωση του καθεστωτικού καπιταλισμού.

Ας κάνουμε εμείς τον πόλεμο κι αφήσουμε τους Αριστερούς να συγγράφουν ατέρμονες αναλύσεις στο New Left τις οποίες τις διαβάζουμε κάτι μαζοχιστές σαν και ελόγου μου και κανείς άλλος. Άλλως τε η Αριστερά δεν φημίζεται για τους αγώνες της στην υπεράσπιση των ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων.

Είναι θλιβερό όμως το να διαβάζει κανείς πως ο μάστορας έπαθε μελαγχολία επειδή αισθάνεται απειλούμενος από τη Φιλελεύθερη Ουτοπία.
Αυτό που προκαλεί μελαγχολία σε μένα είναι αυτά για τα οποία οι φίλοι αριστεροί κάνουν τουμπεκί ψιλοκομμένο, σόρρυ για την έκφραση αλλά εγώ κουβαλάω την εσάνς του μαγέρικου. Απαριθμώ:

*Η απαξίωση της πολιτικής και η άρνηση του political engagement.

* Η απαξίωση της επιστημονικής γνώσης και της αυθεντίας από μία μεταμοντέρνα αντίληψη της προϊούσας γνώσης. Αυτό στη σχολή των νεοτάξ πρακτόρων μας το έμαθαν ως prior-learning.

*Σχετικοποίηση των πολιτισμών και νομιμοποίηση της πρακτικής του πολιτικού σχετικισμού.

*Πτώση του επιπέδου της παρεχόμενης γνώσης στα Παν.μια και τα ερευνητικά κέντρα και κατάργηση της διαφορετικής σημασίας ανάμεσα στις λέξεις: εκπαίδευση και γνώση.

Ο μάστορας τώρα, πολύ χαρακτηριστικά μας δίνει τον τίτλο του επόμενού του βιβλίου " Βλέπω το δέντρο και χάνω το δάσος".

 
At 24/4/07 12:27 μ.μ., Blogger Μαύρο πρόβατο said...

Ένας καλός φίλος υποστήριξε πρόσφατα στη Σορβόννη τη διδακτορική του διατριβή σε θέμα κοινωνιολογίας της κουλτούρας.
Συζητούσαμε διάφορα για την καθημερινότητα του διδακτορικού στις κοινωνικές επιστήμες και πόσο διαφορετική εμπειρία είναι να δουλεύεις στις θετικές επιστήμες (πόσο συχνά βλέπεις τον καθηγητή σου, πόση σημασία έχει το κείμενο της διατριβής σε σχέση με τ'αποτελέσματα της έρευνας, πόσο εξατομικευμένη είναι η δουλειά του θεωρητικού και πόσο συλλογική η δουλειά του θετικού επιστήμονα κτλ).
Η μεγαλύτερη διαφορά όμως, μου λέει ο φίλος, είναι οτι εσύ θα μπορούσες να είχες περάσει ακριβώς το ίδιο διδακτορικό μαθηματικών στην Ελλάδα, την Ινδία, τη Ρωσσία, τις ΗΠΑ, το Ισραήλ, την Ουγγαρία κοκ. Εγώ, μου λέει, το διδακτορικό μου δε θα μπορούσα να το υποστηρίξω απαράλλακτο έξω από τη Σορβόννη. Στη Γερμανία ή την Αγγλία θα μπορούσα να υποστηρίζω τις ίδιες πάνω κάτω ιδέες, αλλά με εντελώς διαφορετικές βιβλιογραφικές παραπομπές. Στις ΗΠΑ το διδακτορικό μου θα περνούσε σε άλλο τμήμα. Στην Ινδία δεν θα μπορούσε να υπάρξει καν. Στη Ρωσσία δε θα μου το έδιναν.

Στις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες, με λίγες εξαιρέσεις όπως πχ τις κλασσικές σπουδές, οι επιστήμονες παραμένουν ενταγμένοι σε ρεύματα και σχολές έντονα χρωματισμένες από τα μεγάλα μορφώματα της αγγλοσαξωνικής, γερμανικής, γαλλικής, ιταλικής παράδοσης σκέψης. Οι συνθέσεις και οι επιμειξίες δεν αναιρούν την πραγματικότητα της εντοπισμένης προέλευσης των συστατικών τους - η πραγματική επικοινωνία δε, είναι μικρή. Στις θετικές επιστήμες, οι σχολές και οι παραδόσεις ήταν πολύ περισσότερο δομημένες γύρω από ισχυρές προσωπικότητες, και η επικοινωνία διαρκής. Στα μαθηματικά υπάρχουν παρανοϊκά παραδείγματα τέτοιων ανταλλαγών (ο σοβιετικός τοπολόγος Αλεξαντρώφ διαβζόταν τις αρχές του '40 εξίσου σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και πανεπιστήμια της Γερμανίας, στη Μόσχα και το Πρίνστον...)
Σήμερα, ο ινδός Βαζιράνι είναι το ίδιο "ευαγγέλιο" στην προσεγγιστική αλγοριθμική στο Μπέρκλεϋ όσο και την Τεχεράνη.
Προφανώς, ο Lepenies δεν μιλά γι αυτούς τους διανοούμενους - δεν είμαι καν σίγουρος οτι τους περιλαμβάνει σε άλλη κατηγορία πέραν των "διανοητικώς εργαζόμενων". Αναφέρεται κυρίως στους άλλους, που καλύπτονται από τη μυθικών διαστάσεων φιγούρα του στοχαστή - αυτούς των οποίων τόσο η υπαγωγή στην εξουσία, όσο και η κριτική της δεν μπορούν να εκδηλώσουν την καθολικότητά τους παρά μόνο μέσα από το ρίζωμά τους στις "εθνικές" παραδόσεις σκέψης.
Απ'αυτήν την άποψη, έχει γίνει λόγος για "ηπειρωτική" και ευρωπαϊκή και αγγλοσαξωνική φιλοσοφία, για γαλλικό στρουκτουραλισμό, τη σχολή της Φρανκφούρτης, τη σχολή του Σικάγο, για ιταλική πολιτική θεωρία, αμερικανικό ατομοκεντρισμό κοκ.
Ο "λοιπός κόσμος" των "στοχαστών" εξακολουθεί να τοποθετείται σε σχέση με αυτά τα ρεύματα, που ανάγονται σε τελική ανάλυση στην καθημάς Δύση και ειδικότερα την "παλαιά Ευρώπη".
η Ιστορία ίσως δώσει κάποτε νέους Λάιμπνιτς, Καντ και Μαρξ. Είναι γελοίο όμως να περιμένουμε κάτι τέτοιο από τα "τμήματα ευρωπαϊκών σπουδών" είτε από τους μαθητές "πεφωτισμένων ευρωεθνικιστών" τύπου Χάμπερμας.
Αντίθετα, στην εποχή που ο (πραγματικός, μονοπωλιακός, στρατο-κρατικός και παγκόσμιος, φίλτατη Α.) καπιταλισμός βυθίζει τον πλανήτη στην ανομία και την αφασία, ο στοχαστής με την αξίωση του καθολικού δεν μπορεί παρά να συνθέτει, να διαλέγεται με και να κληρονομεί από όλα τα ρεύματα της παράδοσης αυτής γύρω από το λόγο και τον άνθρωπο. Και πάνω απ'όλα, να "βλέπει" τις εκπληκτικές προόδους της "σκληρής" επιστήμης.
Αλλιώς, θα κάνουν παιχνίδι μόνοι τους οι ιμάμηδες.

 
At 24/4/07 1:00 μ.μ., Blogger Αθήναιος said...

Ο "λοιπός κόσμος" των "στοχαστών" εξακολουθεί να τοποθετείται σε σχέση με αυτά τα ρεύματα, που ανάγονται σε τελική ανάλυση στην καθημάς Δύση και ειδικότερα την "παλαιά Ευρώπη".
η Ιστορία ίσως δώσει κάποτε νέους Λάιμπνιτς, Καντ και Μαρξ. Είναι γελοίο όμως να περιμένουμε κάτι τέτοιο από τα "τμήματα ευρωπαϊκών σπουδών" είτε από τους μαθητές "πεφωτισμένων ευρωεθνικιστών" τύπου Χάμπερμας.


Εγώ πάλι Μαύρο Πρόβατο, δεν έχω πειστεί ότι αυτό είναι το ζητούμενο, δεν με συγκινεί όλη αυτή η φιλολογία του " Πού έχουν πάει οι διανοούμενοι" " Ποιος είναι ο ρόλος της διανόησης" κι αυτό γιατί νομίζω πως η λεγόμενη διανόηση, κατάφερε να έχει κάποιο ρόλλο στην κοινωνία, όταν μετέφρασε το λόγο της σε όρους πολιτικούς. Θα μου πει κανείς, δεν ομιλούν οι σχολές πολιτικά; Δεν θα το έλεγα.

Θα το πιάσω και ανάποδα. Ποια είναι η στάση της πολιτικής απέναντι στη διανόηση. Είναι χρησιμοθηρική. Με το πρόσχημα των think tanks οι φορείς της εξουσίας αναπαράγουν κοινωνικά και πολιτικά μοντέλα σχεδόν του μεσαίωνα--υπερβολή αλλά μόνο ρητορική.

Προσωπικά, δεν με ενδιαφέρει τί λέει η διανόηση. Την παρακολουθώ, όπως παρακολουθώ τη λίστα με τα ευπώλητα, για λόγους ενημερωτικούς. Πιστεύω πως η απάντηση στο αδιέξοδο,όπως το ορίζω εγώ τουλάχιστον, είναι η ενεργοποίηση των σκεπτόμενων πολιτών και όχι των διανοούμενων.

* Χρησιμοποιώ τους όρους διαννούμενοι και διανόηση καταχρηστικά για να συνεννοούμαστε.

 
At 24/4/07 1:02 μ.μ., Blogger Αθήναιος said...

Καλές οι γκουρμεδιές αλλά νομίζω πως έχω καιρό να γράψω ένα σκληρό πολιτικό ποστ στο μπλογκ μου, Μαύρο Πρόβατο.

 
At 24/4/07 1:21 μ.μ., Blogger Μαύρο πρόβατο said...

Συντονιζόμαστε και αναμένουμε ποστ!

Όσο για το οτι δεν έχω πειστεί ότι αυτό είναι το ζητούμενο συμφωνούμε. Γκουρού δε χρειάζονται, και ποιητές πάντα θα υπάρχουν. Μακριά όμως από μένα το "μπλαζέ" υφάκι απέναντι στις επιστήμες και η μεταμοντέρνα στάση "διηγήσεις είναι όλα, η καθεμία με την αλήθεια της"...

 

Δημοσίευση σχολίου

<< Home