Η Ευρώπη δεν δίνει πια κατευθύνσεις

Οι περισσότεροι διανοούμενοι θεωρούν χρέος τους να είναι μελαγχολικοί. Αυτός εδώ, όμως, δεν μπορεί να κρύψει τον ενθουσιασμό του. Ίσως επειδή δεν τον παρέσυραν ποτέ οι ουτοπίες.

Το 1991, δύο χρόνια μετά την πτώση του Τείχους, ο Γερμανός κοινωνιολόγος Βολφ Λέπενις άρχιζε τα μαθήματά του στην ευρωπαϊκή έδρα του College de France. Τα ερωτήματα στα οποία προσπαθούσε να απαντήσει ήταν πολλά. Στερημένοι από τις ουτοπίες μας μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού, είμαστε άραγε καταδικασμένοι να βυθιστούμε στη μελαγχολία; Πώς μπορούμε να αντισταθούμε στην άλλη μεγάλη ουτοπία της εποχής μας, τον φιλελεύθερο καπιταλισμό, τώρα που απέκτησε οικουμενικές διαστάσεις; Ποια είναι η λειτουργία του διανοούμενου σε αυτό το ιστορικό στάδιο; Μπορεί να υπάρξει άραγε ένας Ευρωπαίος διανοούμενος;

Αν θέλουμε να μιλήσουμε κυριολεκτικά, δεν υπάρχουν παρά Γάλλοι, Βρετανοί ή Γερμανοί διανοούμενοι, λέει ο 66χρονος κοινωνιολόγος σε συνέντευξή του στη Λιμπερασιόν με αφορμή την κυκλοφορία εκείνων των διαλέξεών του σε βιβλίο με τίτλο «Τι είναι ο Ευρωπαίος διανοούμενος; Οι διανοούμενοι και η πολιτική του πνεύματος στην ευρωπαϊκή ιστορία» (Εκδ. Seuil). Υπάρχει όμως κάτι που συνδέει όλους αυτούς τους διανοούμενους διαχωρίζοντάς τους από τον υπόλοιπο κόσμο, κι αυτό είναι η άποψή τους για το άτομο και την ελευθερία. Ο χώρος στον οποίο ανήκουν αντιστοιχεί πρακτικά σε αυτό που λέμε Δύση. Αλλά μια επίσκεψη στην Κίνα ή την Ινδία δείχνει ότι τα πράγματα αρχίζουν να αλλάζουν. Οι διαφορές μειώνονται. Αυτό δεν σημαίνει ότι εξαφανίζονται και οι διαφορές ανάμεσα στα έθνη, που πρέπει να συνεχίσουν να υπάρχουν. Ο μεγάλος κίνδυνος είναι να ξεφυτρώσει σε ευρωπαϊκή κλίμακα ο εθνικισμός των οποίο προσπαθήσαμε να διώξουμε από την Ευρώπη των Εθνών. Αν χρειάζεται σήμερα μια μη ευρωκεντρική «πολιτική του πνεύματος», είναι επειδή η Ευρώπη δεν δίνει πια κατευθύνσεις στον υπόλοιπο κόσμο. Ο εξευρωπαϊσμός του κόσμου τελείωσε, ίσως επειδή ήταν τόσο επιτυχημένος και βρίσκεται σήμερα παντού. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι υπάρχουν κι άλλα κέντρα. Η καταστροφή του Μπους είναι ότι συνεχίζει να τρέφει αυτή την ψευδαίσθηση.

Πολλοί συνδέουν τα αποτελέσματα των γαλλικών εκλογών με την επανενεργοποίηση του γαλλογερμανικού άξονα. Για τον Λέπενις, αυτό δεν έχει και τόσο ενδιαφέρον. Όταν ήταν φοιτητής, είχε επισκεφθεί το Παρίσι για να δει τις ταινίες της Νouvelle Vague. Δεν είχε χρήματα, αλλά είχε πολλούς Γάλλους φίλους. Αυτός ο ενθουσιασμός δεν μπορεί να κρατήσει για πολλές δεκαετίες. Σήμερα ενθουσιάζεται πολύ περισσότερο με την ίδρυση κέντρων σε διάφορες πόλεις (αυτά που οι Άγγλοι αποκαλούν Ιnstitutes for Αdvanced Studies), όπου μπορούν να έλθουν ερευνητές απ΄ όλο τον κόσμο και να εργαστούν χωρίς γραφειοκρατικούς περιορισμούς. «Με ρωτούν συχνά: τι πραγματεύεται το καινούργιο σας βιβλίο; Απαντώ: πηγαίνετε στην πρωτεύουσα της Ουγγαρίας, ανεβείτε στον λόφο της Βούδας και κοιτάξτε αυτό το υπέροχο μπαρόκ κτίριο, το Collegium Βudapest. Αυτό είναι το καινούργιο μου βιβλίο».