Παρατηρώντας ερείπια

Το Brookings Institution, ένα από τα γνωστότερα κεντροαριστερά ιδρύματα της Ουάσινγκτον, έδωσε αυτή την εβδομάδα στη δημοσιότητα έκθεση για τον πόλεμο στο Ιράκ με τίτλο «Τα πάντα γίνονται κομμάτια». Ο Δημοκρατικός βουλευτής Τζιμ ΜακΝτέρμοτ, που ζήτησε πέρυσι από τον πρόεδρο Μπους να παρουσιάσει ένα σχέδιο για το Ιράκ, έδωσε στην ομιλία του τον τίτλο «Το κέντρο δεν αντέχει». Τα αμερικανικά blogs έχουν γεμίσει τελευταία με τη φράση «Απ' το αίμα βουρκωμένος λύθηκε ο ποταμός». Κι αν κάποιος ήθελε να χαρακτηρίσει τη σημερινή ιστορική περίοδο, δύσκολα θα έβρισκε καταλληλότερη φράση απ' αυτό το δίστιχο: «Οι καλύτεροι χωρίς πεποίθηση, ενώ οι χειρότεροι/ Είναι γεμάτοι από την ένταση του πάθους».

Όλα τα παραπάνω αποσπάσματα προέρχονται από ένα ποίημα που έγραψε ο Ουίλιαμ Μπάτλερ Γέιτς το 1919 και του έδωσε τον τίτλο «Δευτέρα Παρουσία» (η μετάφραση είναι του Γιώργου Σεφέρη, από τις «Αντιγραφές», Ίκαρος 1978). Το ποίημα αυτό έχει γίνει στην πραγματικότητα το επίσημο ποίημα του πολέμου στο Ιράκ. Υπάρχει όμως ένα πρόβλημα. Όπως επισημαίνει η Ελεν Βέντλερ, καθηγήτρια ποίησης στο Χάρβαρντ, η «Δευτέρα Παρουσία» είναι στην πραγματικότητα δύο ποιήματα. Οι πρώτοι οκτώ στίχοι περιλαμβάνουν όλους εκείνους τους αφορισμούς που αρέσει στους πολιτικούς, τους δημοσιογράφους και τους μπλόγκερ να «τσιτάρουν». Καταλληλότερο για να χαρακτηρίσει το χάος στο Ιράκ είναι όμως το δεύτερο, και λιγότερο γνωστό μέρος, που αναφέρεται στο πόσο απρόβλεπτη είναι η Ιστορία. Ο Γέιτς δεν ήταν χριστιανός, θεωρούσε μάλιστα ότι ο χριστιανισμός είναι μια ιδέα ξεπερασμένη. Το ποίημά του αντανακλά την πεποίθησή του ότι κάποιος Θεός θα εμφανιστεί στη γη, δεν διευκρινίζει όμως ποιος θα είναι αυτός ο Θεός. Κορυφώνεται άλλωστε με ένα ερώτημα: «Και ποιο ανήμερο θεριό, μια που ήρθε τέλος η ώρα του, / Μουντά βαδίζει για να γεννηθεί προς τη Βηθλεέμ;».

Ο Γέιτς ούτε δημοκράτης ήταν ούτε τον ενδιέφερε ιδιαίτερα η πρόοδος. Όταν ήταν νέος - γράφει ο Εϊνταμ Κόεν στη Χέραλντ Τρίμπιουν - λοξοκοίταζε προς τον φασισμό. Ακούγοντας τους ενήλικους να μιλούν για πρόοδο, εκείνος έγραφε: «Έχω αισθανθεί ικανοποίηση με ορισμένες δημόσιες καταστροφές, έχω νοιώσει ένα είδος έκστασης παρατηρώντας ερείπια». Είναι περίεργο λοιπόν να επικαλούνται στίχους του εκείνοι που θα ήθελαν να δουν τη δημοκρατία να θριαμβεύει στο Ιράκ. Είναι αντιφατικό να χρησιμοποιείται ένα ποίημα που κατ'εξοχήν υμνεί το απρόβλεπτο για να στηρίξει κάποια πρόβλεψη, οποιαδήποτε, για την έκβαση αυτού του καταστροφικού πολέμου. Ιδίως μάλιστα όταν ο ένας από τους δύο συντάκτες της έκθεσης «Τα πάντα γίνονται κομμάτια» είναι ο Κένεθ Πόλακ, γνωστός από ένα βιβλίο που είχε γράψει το 2002 για να υποστηρίξει αυτόν τον πόλεμο...