Αγαπητέ Ντμίτρι...

Αν ο Σοστακόβιτς ζούσε, θα συμπλήρωνε αυτόν τον μήνα τα εκατό του χρόνια. Αλλά τι λέμε τώρα: ο Ρώσος συνθέτης δεν πέθανε ποτέ, η προσωπικότητα, η ουσία, η μαγεία που αποκαλείται «Σοστακόβιτς» είναι σήμερα πιο ζωντανά από ποτέ.

Η μουσική είναι η τέχνη χωρίς σύνορα. Όταν εσύ ο ίδιος μελοποίησες το 1974 τους στίχους του Μιχαήλ Άγγελου - «Δεν είμαι νεκρός/ κι ας είμαι θαμμένος στη γη/ ζω πάντα μέσα σου/ μπορώ να ακούσω τις οιμωγές σου/ γιατί ο φίλος καθρεφτίζεται στον φίλο» - τους χάρισες μια αντήχηση που δεν θα είχαν ποτέ σ' ένα γραπτό κείμενο. Η μουσική, για λόγους που εξακολουθούμε να μην καταλαβαίνουμε, διαπερνά τα πάντα. Σπάει τις σφραγίδες στις ψυχές μας. Αγγίζει το πεπερασμένο και το κάνει άπειρο. Στην περίπτωσή σου, αποδείχθηκε εξυπνότερη και διαρκέστερη από μια ολόκληρη αυτοκρατορία του κακού, της καταστολής και του θανάτου.

Ένα τυραννικό κράτος προσπαθεί να απαλλαγεί από τους καλλιτέχνες. Η Ρώμη εξόρισε τον Οβίδιο, η Ισπανία φίμωσε τον Λόρκα. Στη Ρωσία, ο θεατρικός διευθυντής Μέγιερχολντ συνελήφθη και η γυναίκα του δολοφονήθηκε. Ο Προκόφιεφ υποχρεώθηκε να συνθέσει τραγούδια για τον Στάλιν και τον Λένιν. Εσύ απολύθηκες από τη δουλειά σου και για να ζήσεις άρχισες να γράφεις μουσική για τον κινηματογράφο. Τι σκεφτόσουν τότε, πώς αισθανόσουν; Μπορείς να θυμηθείς; Θέλεις να θυμηθείς; Η δεκαετία του '40 στη Σοβιετική Ένωση δεν ήταν η καλύτερη εποχή. Ένας καλλιτέχνης που κατάφερε να επιζήσει θεωρείται αμέσως ύποπτος. Αισθανόσουν άραγε, όπως λένε, ό,τι αισθάνεται κάποιος που επέζησε από μια καταστροφή - ευγνώμων, αλλά ένοχος; Παρόλο που κέρδισες σχεδόν κάθε προσωπική μάχη με τη μοίρα, δεν φαινόσουν να νιώθεις ποτέ θριαμβευτής. Ούτε καν ασφαλής.

Μερικές φορές αναρωτιέμαι αν είχες αίσθηση του χιούμορ. Ειλικρινά δεν το νομίζω. Γιατί με απασχολεί αυτό το θέμα; Επειδή πιστεύω ότι η έλλειψη χιούμορ δεν είχε να κάνει με σένα, αλλά με την κατάστασή σου. Μπορεί κανείς να έχει αίσθηση του χιούμορ σε ένα ολοκληρωτικό κράτος; Το χιούμορ σού επιτρέπει να είσαι ανεύθυνος. Μπορεί να αναπνεύσει και να ζήσει μόνο σε ένα κλίμα ατιμωρησίας. Σε μια δικτατορία, το χιούμορ μετατρέπεται σε κάτι άλλο: μια περιπαικτική απελπισία, μια χλευαστική περιφρόνηση. Το πνεύμα ως χειρουργική επέμβαση. Το πνεύμα ως μαρτύριο: «Θα πεθάνω γελώντας». Κι έτσι πέρασες όλη σου τη ζωή ανάμεσα στην ευθυμία και την αυστηρότητα. Η μουσική σου εκφράζει τις αμφιβολίες και τις βεβαιότητές σου. Δεν μυθοποίησες τίποτα, αλλά χάρισες μια άγρια ομορφιά σε όλα. Για την υπόλοιπη ζωή μου θα ακούω τη θλιμμένη, λυρική μουσική σου, και θα λέω στον εαυτό μου: «Παίζουν τη μελωδία μας».

(Από την ανοιχτή επιστολή που έστειλε προς τον Σοστακόβιτς ο Νάιτζελ Άντριους, κριτικός κινηματογράφου στους Φαϊνάνσιαλ Τάιμς και «παράλογα ερωτευμένος», όπως γράφει, με τον συνθέτη).