Mόνο οι φιλάργυροι δεν γελούν

Ο Ουμπέρτο Έκο δεν μπορεί να κρύψει τον ενθουσιασμό του για την ταινία που είδε την περασμένη εβδομάδα. «Αν με ρωτούσαν για τι πράγμα μιλάει ο Δάντης», λέει στο περιοδικό Λ'Εσπρέσσο, «θα απαντούσα: για κάποιον που πήγε στην Κόλαση, στο Καθαρτήριο και στον Παράδεισο. Κι αυτό είναι αρκετό για να καταλάβει κανείς ότι η Θεία Κωμωδία είναι ένα σημαντικό έργο. Στην ερώτηση όμως για τι μιλάει ο Μπενίνι στην τελευταία του ταινία, πρέπει να απαντήσω: για κάποιον που είναι τόσο ερωτευμένος με τη γυναίκα του ώστε τη σώζει από τον θάνατο. Κι αυτό δεν αποδίδει δικαιοσύνη στην ταινία».

H ταινία «H τίγρις και το χιόνι» πήρε τον τίτλο της από έναν πίνακα του Χοκουσάι, ενός ιάπωνα καλλιτέχνη που έζησε ανάμεσα στον 18ο και τον 19ο αιώνα. Οι λογοτεχνικές αναφορές είναι άφθονες: Μοντάλε, Ναζίμ Χικμέτ, Μαγιακόφσκι, Άδωνις, Νερούδα, Ελυάρ, Στανισλάφσκι, Πάουντ, Λεβί-Στρως. Αλλά το θέμα είναι ένα και αιώνιο: ο έρωτας. Ο έρωτας στα χρόνια του πολέμου, που αρχικά επρόκειτο να είναι ο πόλεμος μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων, αλλά τελικά προτιμήθηκε ο πόλεμος του Ιράκ. Στη Βαγδάτη πηγαίνει ο πρωταγωνιστής ζωσμένος με φάρμακα για να σώσει τη γυναίκα που αγαπάει, και οι Αμερικανοί τον παίρνουν για καμικάζι. Οι σκηνές που εκτυλίσσονται είναι τραγικές και κωμικές, ο Μπενίνι καταφέρνει πάλι να βγάλει γέλιο από ένα δράμα, όπως είχε κάνει με το «H ζωή είναι ωραία». Το συναίσθημα, λέει στην κουβέντα του με τον Έκο που οργάνωσε το Λ'Εσπρέσσο, είναι το πιο ανατρεπτικό πράγμα στον κόσμο, το πιο επαναστατικό, το πιο δυνατό. Το συναίσθημα σε πηγαίνει εκεί όπου κανείς δεν θα τολμούσε να πάει. Μα το πιο σημαντικό πράγμα είναι το σώμα. Στην ταινία αυτή, η πιο κωμική στιγμή είναι ταυτόχρονα και η πιο τραγική: είναι το σώμα ενός κωμικού σε μια τραγική κατάσταση.

Υπάρχουν κωμικοί, παρατηρεί ο Έκο, που ακριβώς επειδή είναι κωμικά ζώα, δεν αγαπιούνται. Υπάρχουν άλλοι που προσπαθούν απελπισμένα να αγαπηθούν, όπως ο Γούντυ Άλλεν. Ο Μπενίνι, πάλι, έχει σε όλες του τις ταινίες ερωτικές επιτυχίες. Ίσως λοιπόν το σημαντικότερο στοιχείο της αρρενωπότητας δεν είναι η ομορφιά, αλλά η ικανότητα να κάνεις τον άλλο να γελά. Πες μας, Ρομπέρτο: το κάνεις επίτηδες, ή σου βγαίνει αυθόρμητα; «Όχι, όχι, δεν το κάνω επίτηδες. Θα ντρεπόμουν πολύ. Έτσι μου βγαίνει, γιατί οι ιστορίες μου γεννιούνται μαζί με την αφήγησή τους. Όταν γελάς αφήνεσαι ελεύθερος, γυμνώνεσαι, ανακαλύπτεις τον εαυτό σου. Όταν γελάς, βλέπεις λίγο την ψυχή σου. Όταν γελάς κινείσαι, πετάς σαν τα πουλιά, αφήνοντας στη γη πράγματα που οι άλλοι μπορούν να δουν, ίσως και να μαζέψουν. Μόνο οι φιλάργυροι δεν γελούν, κι εκείνοι που δεν έχουν τίποτα να προσφέρουν».