Ένας καλός καθρέφτης

Πάντα έλεγε ότι θα προτιμούσε να πέσει στο πεδίο της μάχης, με την πένα στα χέρια. Αλλά δεν του έγινε το χατίρι. Ο Μπα Τζιν, ο κορυφαίος ίσως συγγραφέας της σύγχρονης Κίνας, πέθανε προχθές σε νοσοκομείο της Σαγκάης. Ήταν 100 ετών.

Το όνομά του το υιοθέτησε στη διάρκεια της παραμονής του στη Γαλλία, την περίοδο 1927-1928. Το «Μπα» είναι η πρώτη συλλαβή του ονόματος Μπακούνιν και το «Τζιν» η τελευταία συλλαβή του ονόματος Κροπότκιν, όπως προφέρεται στα κινεζικά. Εκείνα τα χρόνια, ο Μπα Τζιν έκανε πολλή παρέα με τους νεαρούς Κινέζους αναρχικούς που ζούσαν στο Παρίσι. Ήταν, ας πούμε, η «αναρχική του περίοδος». Όταν επέστρεψε στην Κίνα, άρχισε να γράφει μανιωδώς. Οι ήρωές του ήταν πάντοτε αντάρτες: αγρότες που προσπαθούν να σπάσουν τις αλυσίδες τους, νέοι άνθρωποι που αγωνίζονται να απαλλαγούν από τον έλεγχο των μεγαλυτέρων, άνεργοι που καταλήγουν στο νοσοκομείο. Όπως είναι φυσικό, ο Μπα αγκάλιασε την κομμουνιστική κυβέρνηση που ανέλαβε την εξουσία το 1949. Ύμνησε τη Νέα Κίνα του Μάο, αποκήρυξε τις νεανικές του ιδέες, έσβησε κάθε αναφορά στον αναρχισμό από τα βιβλία του, έφτασε να διαψεύσει κάθε σχέση του ονόματός του με τους δύο διάσημους Ρώσους αναρχικούς. Ήταν η «μαοϊκή του περίοδος», που δεν τον έσωσε όμως από τους εξευτελισμούς και τις επιθέσεις στα χρόνια της Πολιτιστικής Επανάστασης.

Ο Μπα επανεμφανίστηκε στο προσκήνιο το 1977, με μια τρίτη προσωπικότητα. Στις «Σκόρπιες Σκέψεις», μια συλλογή 150 δοκιμίων που έγραψε από το 1978 ώς το 1986, έγραψε πως το μεγαλύτερο λάθος της γενιάς του ήταν όλα εκείνα τα κούφια λόγια που έλεγαν στη μαοϊκή περίοδο για να ευχαριστήσουν τους γραφειοκράτες. Μια μέρα πρότεινε στην κυβέρνηση να ιδρύσει ένα μουσείο για την Πολιτιστική Επανάσταση, ώστε να αποκομίζουν οι νεώτεροι διδάγματα από τις ακρότητες εκείνης της εποχής. Αλλά η πρότασή του αγνοήθηκε. Αν και προσβλήθηκε από τη νόσο του Πάρκινσον, συνέχισε να γράφει και να μεταφράζει μέχρι το τέλος.

Τον Ιούλιο του 1985 έδωσε μια συνέντευξη στη «Λιμπερασιόν» (που αναδημοσιεύτηκε, εν είδει φόρου τιμής, στο χθεσινό φύλλο της εφημερίδας). «Έζησα την Πολιτιστική Επανάσταση», είχε πει στον Ζαν-Πιερ Τιμπωντά. «Στην αρχή πίστευα ότι η επανάσταση ήταν απαραίτητη, αλλά άλλαξα γνώμη. Για δυόμισι χρόνια έζησα στην ύπαιθρο. Από το πρωί ώς το βράδυ κουβαλούσα ανθρώπινα περιττώματα, και επιπλέον έπρεπε να γράφω καθημερινά την αυτοκριτική μου. Όταν μου επέτρεψαν να γυρίσω σε αυτό το σπίτι, όπου δεν μπορούσα να γράφω για τον εαυτό μου παρά μόνο να μεταφράζω, μ' έναν άνθρωπο πάντα δίπλα μου, αμπάρωσαν τα πάντα. Άφησαν μόνο ένα διαμέρισμα για την οικογένειά μου. Υποφέραμε πολύ, είν' αλήθεια, αλλά είναι ένα καλό παράδειγμα για την ανθρωπότητα, ένας καλός καθρέφτης».