Ο δεύτερος θάνατος του Tζων Στιούαρτ Mιλ

«Στις Ηνωμένες Πολιτείες αναβιώνει η ιδέα ότι η ντροπή και η αηδία πρέπει να παίζουν θεμελιώδη ρόλο στο κοινωνικό και νομικό πεδίο. Το βάρος τους στην καθημερινή ζωή είναι όλο και μεγαλύτερο». Μάρτα Νουσμπάουμ

Δέκα γυναίκες μόνο περιλαμβάνει ο κατάλογος των 100 κορυφαίων διανοουμένων της εποχής μας που συνέταξαν τα περιοδικά Prospect και Foreign Policy (και δημοσίευσαν χθες TA NEA). Ανάμεσά τους, μια σημαντική Αμερικανίδα φιλόσοφος, που ειδικεύεται στην αρχαία φιλοσοφία και διδάσκει στο Τμήμα Ηθικής και Δικαίου του Πανεπιστημίου του Σικάγου. Το όνομά της είναι Μάρτα Νουσμπάουμ. Και στο τελευταίο της βιβλίο, με τίτλο «Κρύβοντας την ανθρώπινη φύση. H αηδία, η ντροπή, ο νόμος» (Εκδ. Princeton University Press) επιχειρεί ένα ταξίδι από τον Αριστοτέλη μέχρι τον Φρόυντ και τον Όσκαρ Ουάιλντ για να αποδείξει ότι στη χώρα του Μπους και των νεοσυντηρητικών ορισμένες προκαταλήψεις παίζουν κυρίαρχο ρόλο.

Τα αμερικανικά δικαστήρια παίρνουν τελευταία κάτι περίεργες αποφάσεις. Οδηγοί αυτοκινήτων υποχρεώνονται να αναρτούν στις πινακίδες τους μια ταμπέλα που γράφει: «Είμαι αλκοολικός». Άλλοι αναγκάζονται να κρεμάσουν ταμπέλες με ανάλογο περιεχόμενο έξω από τα σπίτια τους. Οι τιμωρίες αυτές, λέει η Νουσμπάουμ σε συνέντευξή της στη Ρεπούμπλικα, επιβάλλονται συνήθως σε μαύρους, ομοφυλόφιλους, γυναίκες, άτομα με ειδικές ανάγκες. Με τον τρόπο αυτό, μια ελίτ που ισχυρίζεται ότι είναι δίκαιη, άμεμπτη, με λίγα λόγια «φυσιολογική», αποκόπτει την ντροπή από την ανθρώπινη φύση και τη χρησιμοποιεί ως νομικό εργαλείο για να καθυποτάξει τους αδύνατους και περιθωριοποιημένους. Το ίδιο κάνει και με την αηδία: συνδέοντάς την με ολόκληρες κατηγορίες «μολυσμένων» ανθρώπων, η ελίτ αυτοπροσδιορίζεται ως «καθαρή», δηλαδή αθάνατη.

H κατηγορία ανθρώπων εναντίον της οποίας χρησιμοποιούνται με τον πιο συστηματικό τρόπο η αηδία και η ντροπή, λέει η Αμερικανίδα καθηγήτρια, είναι χωρίς αμφιβολία οι ομοφυλόφιλοι. Ο πανικός που παρατηρείται στην Αμερική για τους γάμους των ομοφυλοφίλων είναι απολύτως αδικαιολόγητος, αλλά χρησιμοποιείται για την επιβολή διαφόρων διακρίσεων. Ο Τζων Στιούαρτ Μιλ έλεγε ότι ο μοναδικός λόγος που δικαιολογεί τον περιορισμό των θεμελιωδών ελευθεριών είναι η πρόκληση βλάβης. Σήμερα, αρκεί η επίκληση του κινδύνου μιας βλάβης για να δικαιολογηθεί η καταστολή. Ο Μιλ έλεγε επίσης ότι δεν πρέπει να παρεμβαίνουμε ποτέ εναντίον συμπεριφορών που μας σοκάρουν ή αηδιάζουν, όσο η αηδία αυτή δεν γίνεται επικίνδυνη. Οι Αμερικανοί νομοθέτες, όμως, τείνουν όλο και περισσότερο να ταυτίζουν το αηδιαστικό με το επικίνδυνο.

Ο κλασικός φιλελευθερισμός στηριζόταν πάντα στην ισονομία, καταλήγει η Νουσμπάουμ. Είμαστε όλοι εξίσου άνθρωποι και εξίσου ζώα. Γεννιόμαστε όλοι «γυμνοί και φτωχοί» και είμαστε καταδικασμένοι να πεθάνουμε, έγραφε ο Ρουσώ στον τέταρτο τόμο του Αιμίλιου. Από την αδυναμία μας αυτή, προσέθετε, γεννιέται μια εύθραυστη ευτυχία. Μήπως αυτήν ακριβώς την ευτυχία θέλουν να εκμηδενίσουν οι νεοφιλελεύθεροι της εποχής μας;