H αποτύπωση της βαρβαρότητας

Στη Γαλλία κάνουν θραύση ταινίες και βιβλία με αντικείμενο τη ζωή των εργατών. Αναβιώνουν, λοιπόν, τα εικονίσματα της παλιάς Αριστεράς; Προσπαθούν οι βολεμένοι να ξεπλύνουν τις τύψεις τους; Ή μήπως καταρρέει ο καπιταλισμός και δεν το πήραμε χαμπάρι;

Μια βιογραφία του Μαρξ, γραμμένη από τον Ζακ Αταλί, βρίσκεται εδώ και μήνες στην κορυφή των μπεστ σέλερ. Άλλα τρία μυθιστορήματα, που περιγράφουν τα προβλήματα της εργατικής τάξης και τον διεφθαρμένο χαρακτήρα του καπιταλισμού, συζητιούνται σε όλα τα τραπέζια. Το «Παιδί» των αδελφών Νταρντέν (όπου ένα εικοσάχρονο κλεφτρόνι πουλάει το νεογέννητο μωρό του) κέρδισε τον Χρυσό Φοίνικα στο τελευταίο Φεστιβάλ των Καννών, ενώ πολλά εισιτήρια κόβει και ο «Μπαλτάς» του Κώστα Γαβρά, που περιγράφει πώς τρελάθηκε ένας απολυμένος και άρχισε να σκοτώνει τους ανταγωνιστές του για μια θέση εργασίας. Κι έρχονται κι άλλα βιβλία, κι άλλες ταινίες, με το ίδιο πάντα θέμα, τη διαμαρτυρία για τη σημερινή κατάσταση πραγμάτων και την ελπίδα για ένα μέλλον μακριά από τον καπιταλισμό.

Το φαινόμενο αφορά περισσότερο τον πολιτισμό παρά την πολιτική, σημειώνει ο κοινωνιολόγος Αλαίν Τουραίν σε συνέντευξή του στο περιοδικό Λ' Εσπρέσσο. Ο πολιτισμός δεν μπορεί να αγνοήσει την αποσύνθεση του κόσμου μας, την ανεργία, τη μετανάστευση των επιχειρήσεων, τη μείωση της αγοραστικής δύναμης, τη συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους. Αλλά οι όροι με τους οποίους η Δύση περιέγραψε την κατάσταση μετά τη Γαλλική Επανάσταση (τάξη και αταξία, έθνος και βασιλιάς, λαός και επανάσταση) δεν είναι πλέον αρκετοί. H παγκοσμιοποίηση έχει διαχωρίσει την οικονομική ζωή από τις άλλες πλευρές της κοινωνίας, δημιουργώντας ένα παγκόσμιο σύστημα απελευθερωμένο από τους κοινωνικούς μηχανισμούς. Οι πολιτικές παρατάξεις, για παράδειγμα, εξέφραζαν κάποτε με ακρίβεια τη σχέση ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις και τα κόμματα. Αυτό δεν συμβαίνει πλέον. Στο παρελθόν, οι πόλεις αποτελούσαν την προβολή της οικονομίας και της κοινωνίας στον χώρο. Σήμερα, είναι κέντρα ανωνύμων μαζών, που τροφοδοτούνται κυρίως από τη μετανάστευση. H λογοτεχνία και ο κινηματογράφος αναζητούν, έτσι, νέα εργαλεία για την αποτύπωση της βαρβαρότητας. Ακόμη και το τελευταίο βιβλίο του Μισέλ Ουελμπέκ, που θεωρητικά μιλά για έρωτες και κλώνους, αφηγείται την απώλεια της αίσθησης της πραγματικότητας που παρατηρείται στον σημερινό κόσμο.

H κρίση την οποία παρακολουθούμε δεν μπορεί να εξηγηθεί με τη θεωρία της πάλης των τάξεων, λέει ο Τουραίν. Όλες οι μεγάλες συζητήσεις που γίνονται στην κοινωνία (η ευθανασία, η τεχνητή γονιμοποίηση, τα δικαιώματα των μειονοτήτων, η μάχη των γυναικών, η σχέση του ανθρώπου με τη φύση, τα όρια της επιστήμης) έχουν μια ισχυρή πολιτιστική διάσταση. Ίσως να έχει φτάσει, λοιπόν, η ώρα να μιλήσουμε για πολιτιστικά δικαιώματα, όπως μιλούσαμε στο παρελθόν για ανθρώπινα, πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα. Να υπερασπιστούμε ταυτόχρονα τις ατομικές και τις συλλογικές ελευθερίες - αυτό είναι το στοίχημα της εποχής μας.