«Αραβική Ανοιξη» στις ορχήστρες

Πριν από 20 χρόνια, ο γνωστός άγγλος μουσικοκριτικός Νόρμαν Λέμπρεχτ έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο «Ο μύθος του μαέστρου», που έγινε εκδοτικό φαινόμενο: μεταφράστηκε σε 17 γλώσσες και πούλησε 250.000 αντίτυπα, περισσότερα από οποιοδήποτε άλλο βιβλίο για την κλασική μουσική. Ο συγγραφέας υποστήριζε ότι η δουλειά του διευθυντή ορχήστρας, εκτός από μηχανισμός μεταβίβασης των οραμάτων των μεγάλων συνθετών, είναι και ένα κοινωνικό και πολιτικό φαινόμενο, αφού αναπαράγει σχέσεις εξουσίας.

Την εποχή εκείνη, στα τέλη της δεκαετίας του '80, κυριαρχούσαν ακόμη στη μουσική σκηνή ιερά τέρατα όπως ο Χέρμπερτ φον Κάραγιαν, ο Λέοναρντ Μπερνστάιν και ο Γκέοργκ Σόλτι. Οπως γράφει ο ίδιος ο Λέμπρεχτ στην «Ελ Παΐς», οι άνθρωποι αυτοί ήταν κληρονόμοι μιας παράδοσης που χρονολογείται από το 1865, όταν ο Ρίχαρντ Βάγκνερ επέτρεψε στον βοηθό του Χανς φον Μπίλοφ να διευθύνει την όπερα «Τριστάνος και Ιζόλδη» με αντάλλαγμα να τον αφήσει να ξελογιάσει την ωραία Κόζιμα, σύζυγο του Φον Μπίλοφ και κόρη του Λιστ. Το κύρος που απολάμβαναν μεταφραζόταν σε πλούτο: όταν πέθανε ο Κάραγιαν, το 1989, η περιουσία του υπολογίστηκε σε 250 εκατομμύρια ευρώ.

Η κατάσταση αυτή συνεχίστηκε για αρκετά χρόνια, με τους πιο γνωστούς μαέστρους να κερδίζουν σε μια συναυλία όσα 100 μέλη της ορχήστρας μαζί. Οι μουσικοί δεν μπορούσαν να κάνουν και πολλά: ήξεραν ότι για να γεμίζουν οι αίθουσες και να πληρώνονται οι ίδιοι, έπρεπε να διατηρούν τον μύθο ζωντανό. Αλλά τελευταία τα πράγματα έχουν αρχίσει να αλλάζουν, χάρη σε εξεγέρσεις που τα χαρακτηριστικά τους θυμίζουν την Αραβική Ανοιξη. Με τη διαφορά, γράφει ο Λέμπρεχτ, ότι ξεκίνησαν από τη Λατινική Αμερική. Αντιδρώντας στον αυταρχισμό και τις εξωφρενικές απαιτήσεις του μαέστρου Ρομπέρτο Μιντσούκ, πρώην βοηθού του Κουρτ Μαζούρ στη Νέα Υόρκη, οι μουσικοί της Συμφωνικής Ορχήστρας της Βραζιλίας «μαύρισαν» τα πρόσωπά τους στο facebook. Σε ένδειξη αλληλεγγύης έκαναν το ίδιο μουσικοί απ' όλο τον κόσμο, ενώ διάσημοι σολίστες όπως ο Τζόσουα Μπελ, ο Νέλσον Φρέιρε και η Κριστίνα Ορτις ξεκίνησαν ένα διεθνές μποϊκοτάζ κατά της Ορχήστρας της Βραζιλίας. Το αποτέλεσμα ήταν ο Μιντσούκ να μην μπορέσει να παίξει στο Λονδίνο και στη Νέα Υόρκη με τους μουσικούς που προσέλαβε στη θέση των «απείθαρχων» και να αναγκαστεί να υποχωρήσει.

Ανάλογες εξεγέρσεις έγιναν στο Μπουένος Αϊρες, όπου οι μουσικοί του Θεάτρου Κολόν έπεισαν τον Πλάθιντο Ντομίνγκο να μην τραγουδήσει μέχρι να επιλυθούν τα προβλήματά τους, και στον Ισημερινό. Διδακτική είναι και η ιστορία του ρώσου διευθυντή ορχήστρας Μαρκ Γκόρενσταϊν, ο οποίος στη διάρκεια μιας συναυλίας προσέβαλε έναν βιολοντσελίστα. Οι μουσικοί ανέβασαν το βίντεο στο YouΤube, ζήτησαν την απόλυσή του και όταν το υπουργείο αρνήθηκε παρουσιάστηκαν στις πρόβες και αρνήθηκαν να παίξουν. Στα τέλη Σεπτεμβρίου, ο Γκόρενσταϊν απολύθηκε. Κι αφού η «Αραβική Ανοιξη» έφτασε στη Μόσχα, ας ελπίσουμε να μην περιοριστεί στη μουσική.